عوامل موثر بر طراحی جایگاه گاو(ساختمان گاوداری)

عوامل موثر بر طراحی

عواملی مختلفی بر شکل و محل استقرار اصطبل های نگهداری دام تاثیر دارند که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

- آب و هوا:

جهت باد غالب در تابستان و سال، زاویه تابش در ماه های مختلف سال، میزان بارش روزانه، ماهیانه و... بر طرح و جانمایی تاسیسات مختلف تاثیر دارد.

- مشخصات هندسی زمین:

مساحت سایت در تعداد دامی که مقرر شده نگهداری شود تاثیر به سزایی دارد. همچنین شکل هندسی سایت می تواند بر شکل و جانمایی اصطبل های دام موثر باشد.

- دسترسی ها:

سایت بایستی دارای جاده‌هایی برای ماشین حمل شیر، سرویس پرسنل، دامپزشک‌‌ها، تحویل خوراک،تجهیزات کود و ... بوده و در تمام شرایط آب وهوایی منطقه قابل استفاده باشد.

- قوانین و مقررات دامپروری و محیط زیست

وجود قوانین مختلف در زمینه دامپروری و محیط زیست می تواند مدیریت کود و ساخت تاسیسات مختلف کود و جانمایی آنها موثر باشد. لذا آگاهی از این قوانین و محدودیت هایی که ممکن است درآینده گریبانگیر طرح شود ضروری است.

- امنیت

سایت بایستی در مقابل سرقت، آتش‌سوزی، عوامل بیماری زا و ... ایمن باشد. لذا بایستی در کار کارگران،دسترسی مراجعه‌کنندگان به گاوداری محدودیت ایجاد گردد.

بخش های مختلف گاوداری

هر گاوداری دارای ساختمان ها و تاسیسات مختلفی است که با بخش های دیگر به طور مستقیم یا غیرمستقیم ارتباط داشته و نیازهای همدیگر را در مراحل مختلف بهره برداری مرتفع می سازد. در زیر پلان شماتیک نقشه طراحی شده یک گاوداری 1500 راسی جهت نشان دادن بخش های مختلف یک گاوداری مدرن ارائه شده است:

عنوان تصویر

ذکر این نکته ضروری است که در طراحی بالا عوامل مختلفی دخیل بوده است که در مقاله عوامل موثر بر طرح شرح داده شده است.

با توجه به طرح ارائه شده می توان بخشهای مختلف گاوداری را به صورت ذیل معرفی کرد:

اصطبل های نگهداری گاوهای بالغ (مولد)

این سالن ها برای نگهداری گاوهای دوشا و خشک اختصاص داده می شود. این گروه از سالن ها، بسته به ایده ها و میزان سرمایه گاودار، به سیستم های مختلفی نظیر شکل محل استراحت، نوع سیستم کود، تغذیه و ... مجهز خواهد بود.

- جایگاه های نگهداری گله جایگزین

این بخش برای نگهداری تلیسه ها و گوساله ها لحاظ می شود. به جز گوساله های شیرخوار که ممکن است در فضای باز و در هچ های انفرادی نگهداری شوند سایر دامهای این گروه در اصطبل های مخصوص خود پرورش داده می شوند و بسته به شیوه مدیریتی گله و امکانات گاوداریدر همین بخش زایمان کرده یا سه هفته قبل از زایمان به بخش نگهداری گله مولد منتقل شوند.

- ساختمان شیردوشی

این ساختمان که در بخش اصطبل های نگهداری گله بالغ قرار دارد علاوه بر دارا بودن سالن شیردوشی و تجهیزات جمع آوری شیر، در گاوداری های مدرن دربرگیرنده اتاق های پرسنل دامپروری گاوداری نظیر اتاق مهندسین دامپروری ، دامپزشک ها، مسئول تلقیح مصنوعی و ... می باشد. در حالی که در سیستم های سنتی و نیمه مدرن این بخش ها در مکان دیگری از گاوداری قرار دارد. در ضمن، بسته به میزان سرمایه گذاری گاودار، هر گاو می تواند مجهز به گردن بند یا پابندی شود که در شیردوشی توسط تجهیزات مخصوص، شناسایی شده و میزان تولید و وضعیت سلامتی آن در کامپیوتر ثبت گردد.

خوراک سازی و انبارهای خوراک

شامل ساختمان تهیه خوراک و انبارهای کنسانتره و علوفه (یونجه و کلش) است. این بخش بایستی به نحوی طراحی شود که علاوه بر سهولت دسترسی و تهیه خوراک ، از نکات امینی نظیر آتش سوزی برخوردار باشد.

- انبار کود و تاسیسات مرتبط

کودی که از گاوداری جمع آوری می شود(به ویژه در سیستم های فری استال) بسته به قوام آن، ممکن است فرآوری شده و توسط دستگاه های آبگیری کود، بخش مایع آن از بخش جامد جدا شود.

- ساختمان های خدماتی

این ساختمان ها در برگیرنده ساختمان اداری، تعمیرگاه، انبار تجهیزات و ... است که در محل مجزایی که خارج از محوطه نگهداری دام است قرار دا

ارزیابی و انتخاب سایت

تخاب سایت یا زمینی مناسب برای احداث یک گاوداری موفق ضروری است. لذا، برای اطمینان از سایتی که برای ساخت یک گاوداری جدید یا گسترش آن در نظر گرفته می‌شود بایستی چند مرحله اساسی را مدنظر قرار داد تا در آینده دچار مسائل و مشکلات مختلف نشد. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاری در یک گاوداری برای آینده انجام می‌گیرد نه گذشته. قبل از اقدام به ارزیابی سایت بایستی به چند سوال پاسخ داد:

- آیا ساختمان و تاسیات جدیدی ساخته خواهد شد یا از تاسیسات موجود استفاده خواهد شد؟

احداث گاوداری ممکن است در یک زمین بایر و عاری از هرگونه از ساختمان صورت گیرد یا اینکه در جایی که قبلا گاوداری قدیمی یا گوسفندداری یا ... بوده انجام گیرد. در حالت دوم، بایستی در خصوص قابل استفاده بودن ساختمانهای موجود و همچنین صرفه اقتصادی آنها بحث و مشورت کرد.

- گاوداری ایده‌آل شما چگونه باید باشد؟ چه مراحل منطقی بایستی طی شود تا به اهداف خود برسید؟

قبل از ساخت بایستی، در خصوص نوع سیستم هایی که قرار است بکار برده شود تصمیم گیری صورت پذیرد. به عنوان مثال از جایگاه فری استال استفاده می شود یا جایگاه باز با بهاربند؟ سیستم جمع آوری کود و انتقال آن چگونه بایستی صورت گیرد؟ سیستم شیردوشی، تهیه خوراک و ... چگونه بایست باشد؟

- چه اهدافی برای 5، 10، 15 سال آینده مدنظر است؟

برخی از گاوداران، براساس میزان سرمایه ای که در اختیار دارند تصمیم می گیرند ابتدا بخشی از گاوداری ساخته شود و به مرور و با افزایش سرمایه، گاوداری خود را توسعه دهند و ظرفیت آن را بیشتر کنند. لذا ضروری است از همان ابتدا مشخص کنند آیا بایستی گاوداری با هدف توسعه ساخته شود یا ظرفیت گاوداری ثابت باقی بماند. - چه تغییراتی در اطراف گاوداری رخ خواهد داد؟

آیا منطقه کشاورزی خواهد ماند یا به سمت غیرکشاورزی شدن پیش می‌رود؟

اگر منطقه به سمت غیرکشاورزی شدن پیش می رود بایستی از قوانین و مقرراتی که در آینده گریبانگیر دامدار خواهدشد اطلاع یافت.

برای طراحی مناسب، بایستی از کل سایت آشنایی پیدا کرد. برای رسیدن به این مقصود، یک نقشه ساده که در آن ساختمان‌ها، جاده‌ها، رودها، چاه‌ها، خطوط مهم، مسیرهای زه‌کشی، چاه‌ها، همسایگی‌ها و هر گونه عناصر مهم دیگر، نشان داده شده است بایستی در دسترس باشد.

نقشه کلی از تاسیسات موجود و همسایگی ها

در مرحله بعد، برای ارزیابی سایت بایستی. نقشه‌های توپوگرافی، اطلاعات خاکشناسی و هواشناسی توسط موسسه یا شرکت های مربوطه تهیه شود تا اطلاعات جامعی در مورد سایت در دسترس باشد.

در تصویر ذیل نمونه ای از نقشه توپوگرافی زمین را نشان می دهد که از یک سری خطوط مختلف تشکیل شده است. خطوط اصلی (خط چین) که مرز زمین و شکل هندسی آن را نشان می دهند. خطوط عرضی یا تراز که با رنگهای مختلف کشیده است برای تعیین شیب زمین استفاده می شود. در ضمن جهت شمال نقشه که برای جانمایی ساختمانهای گاوداری از اهمیت به سزایی بر خوردار است نیز در آن درج شده است. ذکر این نکته ضروری است که این نقشه ها در نرم افزار اتوکد ترسیم و قابل بهره برداری است.

نمونه ای از نقشه ساده شده توپوگرافی زمین

در ذیل تصویر گلباد به عنوان نمونه نشان داده شده است که از اطلاعات مربوط به هواشناسی تهیه شده است که در بخش عوامل موثر بر طرح شرح داده خواهد شد.

گلبادهای تابستان و سالیانه

در طراحی حرفه ای، نقشه‌های منابع طبیعی، هوایی، توپوگرافی و خاکشناسی نه تنها اطلاعات با ارزشی را فراهم می‌سازد بلکه طیف گوناگونی از سایت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

خصوصیات سایت:

بعد از تعیین سایت، بایستی لیستی از خصوصیات آن را تهیه نمود. این لیست شامل آب، زه‌کشی، مساحت مورد نیاز، فاکتورهای off farm، دسترسی‌ها، آب وهوا، فاضلاب، مقررات و قوانین و نظرات شخصی می‌باشد. وقتی که این لیست تهیه می‌شود انتخاب سایت منطقی‌تر و بهتر صورت می‌گیرد.

فاکتورهای ضروری سایت: سایت‌هایی که نتواند چهار فاکتور ذیل را فراهم سازد بایستی حذف شود:

1- آب: سایت بایستی دارای آب مناسب از لحاظ کمی و کیفی باشد. اگر چنین فاکتوری تامین نشود سایت را مورد توجه قرار ندهید.

2- زه‌کشی: تاسیسات و ساختمان‌های گاوداری بایستی در جایی احداث شوند که دارای یک زه‌کشی سطحی و زیرسطحی باشد. توپوگرافی سایت بایستی اجازه می‌دهد تا آب‌ها از محل گاوداری دور شود. زه‌کشی زیرسطحی سبب جلوگیری از آسیب رسیدن به فونداسیون و یخ‌زدگی آن می‌گردد. ساختمان‌ها را در محل عمیق یا پایین‌دست قرار ندهید.

3- مساحت‌های مورد نیاز: مساحت گاوداری بایستی از مقدار زمین موردنیاز به اصطبل‌ها بیشتر باشد. در نظر گرفتن محوطه خوراک‌سازی، انبار ماشین‌آلات، مسیرهای حرکت، تجهیز کردن سیستم آب و برق، محوطه کود و فاصله مناسب از همسایه‌ها برای احداث گاوداری ضروری می‌باشد. حفظ فاصله مناسب اصطبل‌ها و سایر ساختمان‌ها برای تهویه مناسب و ایمنی آتش‌سوزی ضروری است.

4- فاکتورهای off-farm: این فاکتورها شامل محیط اطراف گاوداری نظیر توسعه شهر، کدهای ساختمانی و مقررات آلودگی می‌باشد. در سایت بایستی کدهای ساختمانی و مقررات آلودگی (محیط زیست) رعایت شده باشد و از فاصله مناسب با تاسیسات اطراف آن برخوردار باشدا

انواع اصطبل های نگهداری دام

ساخت گاوداری‌های بزرگ به دلیل پیشرفت فن‌آوری‌های مورد نیاز دامپروری و ساخت جایگاه‌های مدرن رو به افزایش است. این فن‌آوری‌ها سبب زیاد شدن راندمان کاری و سود گاوداری خواهد شد. از آنجایی که دامها بیشترین زمان خود را در روز صرف استراحت - 14 تا 10 ساعت- می کنند لذا توجه به این مقوله از اهمیت زیادی برخودار است چرا که برای رسیدن به بالاترین سطح تولید و متعاقب آن سود بیشتر، بایستی محل زندگی گاو برای استراحت، مناسب و راحت باشد. به چند دلیل استراحت گاو از اهمیت زیادی برخوردار است:

الف- کاهش مدت استراحت سبب افزایش ایستادن دام شده و احتمال لنگش را در دام افزایش می‌دهد.

ب- کاهش مدت استراحت و در نتیجه، افت سطح هورمون رشد، افزایش کوتاه‌مدت سطح کورتیزول در پلاسما

ج- جریان خون به پستان در وضعیت خوابیده بیشتر از وضعیت نشسته است. اگرچه، معدود تحقیقات انجام گرفته، اختلافی در زمینه میزان خوابیدن دام و تولید شیر گزارش نکرده‌اند.

برای نگهداری گاوها و تلیسه ها، سیستمهای مختلفی استفاده می شود که مرسوم ترین آنها جایگاه باز و فری استال است؛ اگرچه سیستم های مرتع و تای استال در برخی کشورها مرسوم است اما در اینجا مقصود سیستمهایی است که در ایران بیشترین استفاده را دارد می باشد.

- جایگاه یا اصطبل باز:

منظور از جایگاه یا اصطبل باز، دسترسی دام به محل وسیعی برای استراحت بوده و به طور آزادانه از آخور و آبخوری استفاده می کند. این جایگاه در آمریکای شمالی با اصطلاح Bedded pack و در اروپا با عبارت Straw Yard مرسوم است.

در این سیستم که در ایران کاربرد زیادی دارد از یک بخش مسقف و یک بخش غیرمسقف به نام بهاربند تشکیل شده است. آبخوری و آخور در بهاربند قرار داده شده است که سبب افزایش سرانه استفاده از آخور توسط هر راس دام می شود. در برخی از گاوداری های آمریکا که از این سیستم استفاده می کنند آخور و آبخوری را به بخش مسقف منتقل کرده که این امر سبب کاهش رفت و آمد گاوها به محل بهاربند و مصون ماندن دام از شرایط نامساعد جوی و نور خورشید در هنگام مصرف خوراک می شود. نظر به اینکه دامها، در هنگام مصرف آب و خوراک بیشترین تولید کود را دارند لذا بین محل استراحت و آخور یک راهرو به نام راهروی آخور در نظر میگیرند تا جمع آوری روزانه کود به سهولت انجام گیرد.

- جایگاه فری استال

این جایگاه از نظر دسترسی آخور و آبخوری شبیه جایگاه باز بوده اما محل استراحت توسط میله هایی به اسم فری استال مجزا شده است به طوری که هر دام فقط می تواند از یک فری استال استفاده نماید. در این سیستم معمولا از بهاربند استفاده نمی شود هر چند، این کار بستگی به نظر گاودار و مقررات محیط زیست منطقه دارد.

محیط گوساله های شیرخوار

انواع جایگاه:

گوساله های شیرخوار را می توان در جایگاه های مختلفی نگهداری دارد که انتخاب هر کدام به دیدگاه گاودار، میزان سرمایه گذاری و ...

بستگی دارد. این جایگاه ها عبارتند از:

1- هچ‌های انفرادی (Individual Hutches)

هچ‌های انفرادی که در ایران بیشترین کاربرد را دارد به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هچ‌ها ممکن است از دو قسمت مسقف و غیرمسقف تشکیل شده یا یک فقط دارای یک بخش مسقف باشد.

از سوی دیگر این نوع جایگاه‌ها ممکن است که در اصطبل یا محوطه باز قرار داده شوند.

در زیر، دو شکل بتونی (ثابت) و پلاستیکی (متحرک) نشان داده شده است.

- هچهای انفرادی (عکس از گاوداری رنجبران) - پنهای انفرادی (عکس از دانشگاه ویسکانسین)

2- پن های انفرادی

پن‌های انفرادی از دیوارهای جدا شونده یا یک قفس سیمی تشکیل شده و معمولا در اصطبل قرار داده می‌شوند.

- پنهای انفرادی (عکس از دانشگاه اوهایو) - پنهای انفرادی (عکس از دانشگاه مینه سوتا)

اصول نگهداری:

صرف نظر از نوع جایگاه، برای موفقیت در نگهداری گوساله اصل های زیر بایستی رعایت شود:

1- تهویه: تهویه مناسب سبب کاهش انتقال پاتوژن‌های موجود در هوا از

گوساله‌ای به گوساله‌ دیگر و خروج گازهای مضر می‌شود.

2- راحتی گوساله: راحت بودن گوساله سبب می‌شود تا مواد مغذی

مصرف شده برای رشد او استفاده شود و برای مقابله با عوامل

استرس‌زا(نظیر گرم کردن بدن) مورد مصرف قرار نمی‌گیرد.

خشک بودن (وجود زه کشی جایگاه و بستر مناسب)، دور بودن

از کوران و باد، دسترسی به آب و خوراک از جمله عواملی هستند که بر راحتی گوساله تاثیر زیادی دارند.

3- اقتصادی بودن جایگاه: علاوه بر توجه به هزینه ساخت جایگاه،

بایستی راحتی کارگر یا کارگرها را نیز لحاظ کرد تا راندمان کاری افزایش یابد.

نواع اصطبل فری استال

براساس تعداد ردیف های فری استال موجود در یک اصطبل و وضعیت نشستن گاوها نسبته به هم ، می توان این اصطبل ها به اسامی مختلف زیر طبقه بندی کرد:

- اصطبل های فری استال 2 ردیفه

در جایگاه دو ردیفه، فری‌استال‌ها در دو ردیف قرار گرفته و راهروی فیدر در یک سمت آن قرار می‌گیرد. راهروی فیدر را می توان در داخل اصططبل قرار داد (مانند تصاویر ذیل) یا بیرون آن قرار داد.

توضیح: در پلان های زیر خطهای خاکستری نشان دهنده محل فری استال ها و خط مشکی عمود بر آنها نشان دهنده مرز دو فری استال است.

برای دیدن عکس های سه بعدی اصطبل فری استال 2 ردیفه اینجا کلیک نمایید.

- اصطبل های فری استال 4 ردیفه

جهت اختصاص سطح کمتری از زمین و متعاقب آن کاهش هزینه‌های ساخت و مدیریت بهتر گاوها، دو ردیف فری‌استال‌ به صورت قرینه در سمت دیگر راهروی فیدر قرار می‌دهند که اصطبل فری‌استال 4 ردیفه ایجاد می‌گردد.

پلان یا نمای یک اصطبل فری استال 4ردیفه

مقطع یک اصطبل فری استال 4 ردیفه

نکته:

در فری‌استال‌های 2 ردیفه و 4 ردیفه قرار گرفتن فری‌استال‌ها نسبت به یکدیگر باعث ایجاد یک تقسیم بندی دیگر می شود:

-حالت سربه سر (Head to Head): در این حالت گاوها روبروی یکدیگر قرار می گیرند.

برای مشاهده تصاویر سه بعدی این نوع اصطبل ، اینجا کلیک نمایید.

- پشت به پشت ( Tail to Tail or Back to Back): در این حالت گاوها پشت به یکدیگر قرار می گیرند. و راهروی کود یا استال بین دو ردیف فری استال قرار می گیرد. برای دیدن عکس های سه بعدی اصطبل فری استال 4 ردیفه اینجا کلیک نمایید.

نحوه نشستن گاوها در فری استال سر به سر (سمت راست) و پشت به شت (سمت چپ)

از نقاط ضعف حالت پشت به پشت نسبت به حالت سر به سر می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

- قرار گرفتن یک ردیف فری‌استال در نزدیکی دیوار کنار اصطبل و تابش نور خورشید به ردیف فوق که سبب عدم استفاده از آن توسط گاوها در ماه‌های گرم سال خواهد شد

- دسترسی تمام گاوها از یک راهرو به راهروی آخور و دورتر بودن محل استراحت نسبت به آخور

از سوی دیگر، در حالت سر به سر، نصف استال‌ها نزدیک آخور قرار دارد لذا دسترسی گاوها به استال‌ها بیشتر بوده و مسیر کمتری بین آخور و استال‌ها پیموده می‌شود. مزیت اصلی حالت پشت به پشت، سهولت

Handling گاوها می‌باشد.

- اصطبل های فری استال 3 ردیفه

در جایگاه 3 ردیفه، فری‌استال‌ها در 3 ردیف قرار گرفته و راهروی فیدر در یک سمت آن قرار می‌گیرد.

برای دیدن عکس های سه بعدی اصطبل فری استال 3 ردیفه اینجا کلیک نمایید.

- اصطبل های فری استال 6 ردیفه

جهت اختصاص سطح کمتری از زمین و متعاقب آن کاهش هزینه‌های ساخت و مدیریت بهتر گاوها، 3 ردیف فری‌استال‌ به صورت قرینه در سمت دیگر راهروی فیدر قرار می‌دهند که اصطبل

مقایسه اصطبل فری‌استال 4 ردیفه نسبت به 6 ردیفه

از نقاط ضعف اصطبل فری‌استال 6 ردیفه نسبت به 4 ردیفه می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

- بیشتر بودن بار گرمایی درون اصطبل‌ها در فصول گرم و افزایش استرس حرارتی.

- افزایش تراکم دام سبب افزایش رطوبت اصطبل می‌گردد که این عامل به همراه عامل گرما سبب افزایش تنش حرارتی در ماه‌های گرم سال خواهد شد.

- کاهش سرانه آخور به دلیل افزایش تعداد دام‌ها و افزایش تنش‌های رفتاری گاوها و مشکلات ناشی از آن

- مشکلات ناشی از تهویه به دلیل پهن‌تر شدن اصطبل و استفاده از هوای اصطبل توسط تعداد دام بیشتر (50 درصد)

- قرار گرفتن دو ردیف فری‌استال در دو طرف راهروی استال در جایگاه 6 ردیفه نسبت به یک ردیف فری‌استال در کنار راهروی فری‌استال در اصطبل 4 ردیفه؛ این حالت سبب تخلیه کود بیشتر و افزایش تولید گازهای ناشی از کود در راهروی استال

مزیت مهم اصطبل 6 ردیفه نسبت به اصطبل 4 ردیفه کاهش مساحت اصطبل و متعاقب آن کاهش هزینه‌های ساخت اصطبل می‌باشد. هرچند، هزینه فری‌استال‌ها برای هر دو حالت یکسان است.

برای مشاهده عکس های سه بعدی اصطبل فری استال 6 ردیفه اینجا کلیک نمایید.

- اصطبل های فری استال عمود به بهاربند

در ایران، این شکل قرارگیری استال ها معمولا در گاوداری هایی اجرا می شود که از سیستم جایگاه باز و بهاربند استفاده می کنند و دامدار با حفظ ساختمانهای فعلی در زیر قسمت مسقف فری استال ها را نصب می کند و گاوها به جای بستر وسیع در فری استال ها استراحت می کنند.

اصول تهویه جایگاه

سیستم های تهویه سالن های نگهداری دام به حفظ راحتی گاوها کمک کرده و موجب حفظ سلامتی و تولید آنها می شود. وقتی دام ها در زیر سقف قرار می گیرند به دلیل انتشار گرما و گازهای مختلف و همچنین رطوبت (از طریق تنفس و مدفوع و ادرار) باعث کاهش کیفیت هوای سالن می شوند که ضروری است این هوا با هوای تازه و با کیفیت مناسب بیرون سالن معاوضه شود. هوای تازه بیرون اصطبل حتی در شرایط سرد و زمستانی یا شبهای طوفانی برای خارج کردن رطوبت و گازهای جمع شده در اصطبل ضروری است؛ در غیر اینصورت سلامتی و عملکرد دام به مخاطره خواهد افتاد. از سوی دیگر، ساختمان‌هایی که از تهویه ضعیف برخوردارند به دلیل تجمع رطوبت و گازهای خورنده در آن، زودتر فرسوده می‌شوند. لذا یک سیستم تهویه مناسب جهت افزایش عمر ساختمان نیز موثر خواهد بود. وجود بوی نامطبوع و نم که احتمالا در بخش‌هایی از اصطبل رطوبت متراکم شده نشانه تهویه نامناسب است.

بنابراین سیستم تهویه سه نقش اصلی را ایفا می‌نماید:

الف- تامین هوای تازه و اکسیژن کافی

ب- خارج کردن رطوبت، گازها، گرد وغبار، گرما و پاتوژن‌های درون اصطبل

د- کنترل دمای هوا

اصول پایه تهویه- هوای تازه با هوای آلوده جایگاه مخلوط شده و از آن خارج می شود

به طور کلی دو نوع سیستم تهویه مورد استفاده قرار می‌گیرد:

الف- تهویه مصنوعی (مکانیکی): در این سیستم از هواکش‌ها برای ایجاد اختلاف فشار بین محیط بیرون و درون اصطبل جهت تبادل هوا استفاده می‌شود. در یک گاوداری از این سیستم معمولا برای ساختمان شیردوشی و اداری استفاده می‌شود اگر چه در چند سال اخیر، استفاده از این روش برای اصطبلها مورد توجه قرار گرفته است.

ب- تهویه طبیعی: این سیستم، بر جریان بادهای محلی و اختلاف دمای بیرون و درون ساختمان جهت جابجایی هوا تکیه دارد و از فن‌ها برای این منظور استفاده نمی‌شود. این سیستم معمولا برای اصطبل‌های نگهداری دام استفاده می‌شود زیرا هزینه‌های اجرایی آن کمتر از تهویه مصنوعی بوده و وابسته به نیروی برق و نگرانی از قطعی آن نبوده و از سوی دیگر، استفاده از لوازم روشنایی الکتریکی در روز منتفی می‌باشد زیرا سطح زیادی از ساختمان باز است.

با وجود مزایای ذکر شده، مواردی نظیر ضعف کنترل دما در طول ماه‌های سرد سال، کمتر بودن کنترل توزیع هوا در داخل ساختمان و کمی اثر بر ایجاد جریان هوا در طول ماه‌های گرم تابستان از جمله نقاط ضعف این سیستم نسبت به تهویه مصنوعی است.

آیا فن های خنک کننده که در تابستان ها استفاده می شود کار تهویه را هم انجام می دهند؟

هدف اصلی از تهویه، تامین هوای تازه برای کل اصطبل و کلیه دام‌ها است که این هوا بایستی از کمیت و کیفیت مناسبی برخوردار باشد. منبع این هوا، محیط بیرون اصطبل است . بنابراین فن ها یا هواکش های نصب شده روی آخورها و استال‌ها سبب تبادل هوا نشده و نمی‌تواند جانشین مبانی اصلی تهویه سالن که در زمان طراحی و ساخت بایستی مورد توجه قرار بگیرد گردد.

ساختمان شیردوشی

ساختمان شیردوشی یک ساختمان یا بخشی از یک ساختمان است که در آن، دوشش گاوها و عملیات مربوط به شیر دوشیده نظیر جمع‌آوری، خنک کردن، ذخیره و انتقال انجام می‌گیرد. طراحی ساختمان بایستی به گونه‌ای باشد تا محیط مناسبی را برای انسان و دام فراهم سازد. در این ساختمان، علاوه بر موارد فوق، فعالیت‌های دیگری نظیر بخش اداری، استراحت کارکنان و ... ممکن است انجام گیرد.

لازم به ذکر است که مرکز شیردوشی، پیچیده‌ترین ساختمان در یک گاوداری می‌باشد. توجه به گاو، کارگر، شیر، خلا، تامین آب گرم و سرد، جمع‌آوری فاضلاب و کود، تهویه و ... این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد. گاو و کارگر دو بخش اصلی را در طراحی ساختمان شیردوش تشکیل می‌دهند. بنابراین طراحی نامناسب ساختمان، مسیرهای رفت و آمد، نرده‌ها و درها، لغزندگی کف و هر چیز دیگری که سبب ناراحتی گاو و کارگر گردد کاهش تولید شیر،کاهش راندمان دوشش گاوها و کیفیت شیر را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر، طراحی محل‌های ارتباطی بایستی به گونه‌ای باشد مسیرهای مورد استفاده دام، انسان و ماشین‌آلات به صورت مجزا بوده و از استفاده مداوم از مسیرهای یکدیگر خودداری شود.

بخش‌های ساختمان شیردوشی

ساختمان شیردوشی بایستی حداقل دارای بخش‌های ذیل باشد:

1- محوطه انتظاری

جایی است که گاوهای دوشا برای دوشش، در آن نگه داشته تا به نوبت و گروهی وارد سالن شیردوشی شوند.

2- سالن شیردوشی

جایی است گاوها برای دوشش ولرد آن می شوند. طراحی و ساخت سالن شیردوشی که بخش اصلی ساختمان شیردوشی را تشکیل می‌دهد نیازمند گذر از مراحل گوناگون و همفکری کارشناسان و افراد مختلف می‌باشد. بسته به نحوه ایستادن گاو و نصب خط دوشش، سالن‌های شیردوشی به اشکال مختلفی ساخته می‌شود. لذا بایستی قبل از ساخت سالن بایستی نوع سالن شیردوشی انتخاب شود.

3- اتاق شیر

محلی است که شیر خنک شده و ذخیره می‌شود. تجهیزاتی که برای تمیز کردن و شستشو سیستم شیردوشی مورد استفاده قرار می‌گیرند در این بخش قرار داده می‌شوند.

4- اتاق تجهیزات

محلی است که تجهیزات مکانیکی که برای شیردوشی و خنک کردن شیر از قبیل پمپ‌های خلا، کمپرسور و آبگرمکن، در آن قرار داده می‌شوند.

5- انبار

یک اتاق یا کابینت برای نگهداری موادشیمیایی، فیلترها و ... است.

پلان شماتیک ساختمان شیردوشی

غلاوه بر بخش‌های ضروری ذکر شده، در بیشتر حالات ممکن است که مرکز شیردوشی در برگیرنده برخی یا تمامی قسمت‌های ذیل ‌باشد:

1- بخش اداری: برای ثبت و نگهداری رکوردهای گله مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند در برخی موارد این قسمت برای انجام کلیه کارهای اداری گاوداری در نظر گرفته می‌شود.

2- بخش استراحت کارگر: محلی است که دارای حمام، دستشویی، آشپزخانه، میز غذاخوری و محل استراحت و ... است که برای راحتی کارگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

3- انبار دارو: محوطه یا اتاقی است که برای نگهداری داروهای ضروری که برای گاوهای شیرده و غیرشیرده مصرف می‌شود می‌باشد.

4- محوطه دامپزشکی (treatment area): بخشی است که گاوها را برای یک دوره کوتاه (1 تا 2 ساعت) نگه داشته تا مواردی نظیر درمان، تلقیح و ... انجام گیرد. هر چند این محوطه را می‌توان در مسیر برگشت از شیردوشی در نظر گرفت.

5- بیمارستان و زایشگاه: در گاوداری های کوچک، ممکن است محلی را برای نگهداری گاوهای بیمار یا آماده زایش در کنار محوطه انتظار، اختصاص دهند. که این موضوع به دلیل سهولت مشاهده این دام ها می باشد. اما در گاوداریهای بزرگ این قسمت را اصطبل گله مولد در نظر می گیرند.

6- محل تهیه خوراک گوساله

7- محل بارگیری دام‌های حذفی

8- پن شستشو: محلی است که پستان گاوها توسط تجهیزاتی که بر روی کف قرار دارند شسته می‌شود. این محوطه پشت محوطه انتظار در نظر گرفته می شود.

اثیر جهت اصطبل فری استال بر نفوذ نور خورشید

زمانی که جهت طولی اصطبل فری استال در راستای شمالی-جنوبی قرار داده شود نسبت به جهت شرقی-غربی بطور بالقوه, مدت زمان بیشتری در معرض تابش مستقیم خورشید قرار خواهد گرفت. این موضوع می‌تواند سبب استرس حرارتی در ساختمانهای فری استال با جهت گیری شمالی-جنوبی نسبت به شرقی-غربی شود.

در یک تحقیق بر روی 6 گاوداری در کانادا نشان داد دما و THI درون اصطبل های شرقی-غربی کمتر از ساختمانهای شمالی-جنوبی بود. سرعت تنفس گاوها نیز در ساختمانهای شمالی-جنوبی بیشتر از ساختمانهای شرقی-غربی بود. اگر چه اختلاف دما و THI درون اصطبل, تفاوت سرعت تنفس بین اصطبلهای شرقی-غربی و شمالی-جنوبی به تنهایی نمی تواند موثر باشد و بایستی سایر فاکتورها نظیر جریان ‌هوا و استرس دام, نیز ممکن است در ایجاد تفاوت سرعت تنفس سهیم باشد.

تصویرهای زیر میزان تابش نور خورشید را در ساعتهای مختلف روز در اصطبل های شمالی-جنوبی و شرقی-غربی نشان می‌دهد. لازم به ذکر است که طول اصطبل های ذیل 66 متر می باشد.

- اصطبل شمالی - جنوبی

- اصطبل شرقی - غربی

شخصات فری استال

فری استال، جايگاه انفرادي است كه گاوها آزادانه براي استراحت به آن وارد شده و به آساني از آن خارج ‌شوند؛ همچنین به راحتي در آن نشسته و بدون هیچ گونه واسطه‌ای، درون آن بلند شوند.

طراحی فری استال

طراحی فری استال سه گروه نقش اصلی را ایفا می‌کنند:

1- سازنده

2- گاو

3-کارگر

این سه بخش ممکن است تعاریف متفاوتی از استال مناسب را داشته باشند. برای طراحی مناسب استال بایستی دو بخش سازنده و کارگر به گاو توجه کرده و

براساس نظر او طراحی را انجام دهند.

یکی از مواردی که در طراحی فری استال نقش دارد نحوه برخاستن و نشستن گاو است که در تصویرهای زیر نشان داده شده است:

همانطور که در تصویر بالا نشان داده شده است گاو برای برخاستن از مچ پاهای جلوی خود به عنوان اهرم استفاده کرده و در حالی که سر خود را به سمت پایین حرکت می‌دهد از پاهای خود برای برخاستن و بلند کردن بدن خود استفاده می‌نماید. همزمان با این حرکت ها، سر خود را بالا می آورد.

باتوجه به تصاویر بالا می توان به ذکر کرد که سه منطقه در فری استال برای دام بایستی در نظر گرفت (شکل ذیل):

- فضای بدن (تنه)

- فضای سر

- فضای خیزش

زمانی که گاو در حال استراحت در داخل فری استال است دو قسمت سر و بدن فضای استال را اشغال می کند و بایستی طول فری استال به اندازه ای باشد تا گاو مشکلی در خصوص فضای این دو قسمت نداشته باشد در غیر اینصورت از استال استفاده نخواهد کرد. فضای خیرش زمانی اهمیت پیدا می کند که گاو می خواهد از جای خود بر خیزد که همانطور در تصاویر بالا نشان داده شده از فضای نشستن تجاوز می کند. حالت معمول برخاستن گاو به سمت جلو می باشد. اما اگر فضای خیزش به سمت جلو کافی نباشد دام به اجبار از پهلو و جلوی خود استفاده می کند که در این حالت بایستی نرده استال دارای ابعاد مناسب باشد تا مزاحمتی در این خصوص نداشته باشد.

خیزش دام از نرده کناری به دلیل اشغال فضای جلو

مثال بالا توضیح مختصری در خصوص تقابل نقش سازنده و گاو بود. تذکر این نکته ضروری است که توصیه‌ها برای این فضاها بسته به نژاد،سن و جثه متفاوت می باشد.

در خصوص نقش کارگر و هزینه این بخش، می توان به مدیریت کود و نحوه تمیز کردن اصطبل اشاره کرد که نقش مهمی در طراحی فری استال ایفا می‌کند. برای مثال، اگر جمع‌آوری کود روزانه یکبار صورت گیرد این مدیریت با استال‌های پهن (1/27 متر) که بیشتر از استال‌های باریک (1/14 متر) کثیف می‌شوند

سازگار نیست. به عبارت دیگر گاهی هزینه کارگر بیشتر از سود ناشی از استفاده از استال پهن خواهد بود.

بخش های مختلف فری استال

هر فری استال از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که عبارتنداز:

-بخش های مختلف فری استال

- نرده جدا کننده استال (stall partition): فضاهاي استراحت را از استال مجاور جدا نموده و به كنترل حالت نشستن گاو كمك مي‌نمايد بدون اينكه محدوديت بي موردي براي حركات او بوجود آورد. در خصوص شکل و ابعاد آن، تحقیقات کمی صورت گرفته است اما سازندگان مختلف بسته به دیدگاه و تجربیات خود اشکال مختلفی از نرده فوق را ارائه کرده اند. در هر صورت ارتفاع بخش پایینی و بالایی و سایر ابعاد آن بایستی به گونه ای باشد تا نه تنها برای تحرک دام مانعی را ایجاد نکند بلکه برای تردد ماشین آلات مختلف نظیر تراکتور و باب کت مشکلی را به وجود نیاورد. کوتاهی در خصوص ابعاد قسمتهای مختلف نرده موجب گیر افتادن در داخل استال و آسیب دیدن دام ، عدم استفاده از استال و خوابیدن در راهروها و ... می شود.

- نرده گردن (Neck Rail)؛ روی نرده های جداکننده نصب می شود تا از حرکت دام به سمت جلو ممانعت کند. با تنظیم این نرده می توان کثیف شدن استالها را به حداقل رساند. بایستی توجه کرد نرده گردني كه بيش از حد پايين يا بيش از حد به عقب استال نزديك باشد مانع بلند شدن گاو شده و او را از ورود به استال دلسرد مي‌كند. و برعکس، اگر ارتفاع آن از کف استال، زیاد باشد باعث حرکت دام به سمت جلو و گیر کردن در داخل استال و آسیب دیدن آن می شود. لذا بایستی فاصله نرده از عقب استال و ارتفاع آن از کف را بسته به جثه و نژاد دامها تنظیم کرد.

بخش های مختلف فری استال (عکس از گاوداری شریف آباد)

- جدول یا سکوی استال(curb) که کف فری استال را از راهروی اطراف فری استال جدا می کند و موجب نگهداری مواد بستر در درون فری استال و ممانعت از ورود کود به داخل آن می شود. این بخش بسته به نوع ماده ای که برای بستر استفاده می شود به شکل های مختلف ساخته می شود. ارتفاع این جدول معمولا بین 15 تا 20 حداکثر 30 سانتیمتر پیشنهاد می کنند.

- بستر یا سطح استراحت(stall bed)، که توسط مواد مختلف بستر نظیر ماسه یا تشک و ... پوشیده می شود تا نه تنها سطحی نرم، خشک و راحتی را برای دام ایجاد کند و بلکه مانع آسیب دیدن دام ها شود.

- تخته سینه (Breast Board، Brisket board)، یک صفحه از جنس چوب، پلاستیک یا یک لوله پی وی سی است که برای جلوگیری از جلوتر رفتن دام در هنگام استراحت می باشد. در سیستمهای اروپایی و ایران معمولا از این بخش استفاده نمی شود و در سیستمهای آمریکای شمالی استفاده از آن مرسوم است.

- پهنای فری استال: پهنای استال بایستی به اندازه‌ای باشد که دام به راحتی در آن خوابیده یا بلند شود. اگر پهنای استال زیاد باشد دام تمایل دارد که در آن به صورت مورب بخوابد. دام‌های کوچکتر در این استال‌ها می‌توانند چرخیده وبه صورت معکوس بخوابند که سبب تخلیه کود در جلوی استال می‌گردد. لذا پهنای استال بسته به نژاد، جثه، سن متفاوت می باشد و توجه به فاکتورهای فوق ضروری است.

آب و کمیت مصرف آن

آب مهمترین ماده مغذی برای گاوهای شیری است و 56 تا 81 درصد بدن گاو را تشكیل می‌دهد. آب برای حفظ مایعات و تعادل یونی بدن، هضم، جذب و متابولیسم مواد مغذی، دفع مواد زائد و گرمای اضافی بدن، تامین محیط مایع برای جنین و انتقال مواد مغذی بین بافتهای بدن لازم است.

از سوي ديگر، يكي از مهمترين فاكتورها در احداث يك گاوداري در مرحله اول وجود آب در اراضي مورد نظر بوده و پس از آن كميت و كيفيت آب است.

مصرف آب تمیز و تازه برای گاوهای شیری از اهمیت خاصی برخوردار است. کاهش کوچکی در مصرف آب گاوهای شیری، سبب کاهش 0/5 تا 0/9 کیلوگرم مصرف خوراک (ماده خشک) و 0/9 تا 2/3 کیلوگرم تولید شیر در روز خواهد شد.

مقدار مصرف آب

گاوهای شیری روزانه به مقدار زیادی آب احتیاج دارند. آنها نیاز خود را از سه طریق تامین می‌كنند:

-آب آزاد یا خالص

-آب موجود در خوراك

-آب حاصل از متابولیسم بدن

آب متابولیكی در مقایسه با دو منبع دیگر چندان اهمیت ندارد. مجموع مصرف آب آزاد و آب موجود در خوراك، كل مصرف آب را تشكیل می‌دهد.

عواملی كه مقدار مصرف آب آزاد را تشكیل می‌دهند عبارتنداز:

- اندازه بدن دام

- دما یا عوامل محیطی

- ماده خشك جیره: با توجه به اینکه بین مصرف آب و خوراک ارتباط مستقیمی وجود ندارد بنابراین کاهش مصرف اب سبب کاهش مصرف خوراک خواهد شد. اما مدرکی مبنی بر اینکه آیا مصرف آب مازاد بر نیاز دام باعث افزایش مصرف خوراک و عملکرد آن می‌شود وجود ندارد.

- یك گزارش نشان داد كه برای تولید هر کیلوگرم شیر، 87/0 كیلوگرم آب ، نیاز است زیرا شیر 87 درصد آب دارد. هر چند در پژوهشهای دیگری كه تولید شیر 33 تا 35 كیلوگرم بود مقدار آب آزاد مصرفی 2 ، 3/2 یا 7/2 كیلوگرم برای هر كیلوگرم شیر گزارش شد.

ماده خشك جیره غذایی یكی از عوامل عمده موثر در مقدار آب آزاد مصرفی است. در يك تحقيق مشخص شد وقتی كه ماده خشك جیره 50 تا 70 درصد باشد مقدار آب مصرفی تغییر نخواهد كرد اما وقتی كه ماده خشك جیره‌ها از 50 درصد به 30 درصد كاهش يابد مقدار آب مصرفی تا 33 كیلوگرم كاهش مي‌يابد.

جیره‌ای غنی از نمك، بی كربنات سدیم یا پروتئین به نظر می‌رسد كه سبب تحریك مصرف آب مي‌شود. مصرف سدیم به تنهایی، می‌تواند مصرف آب را به اندازه 05/0 كیلوگرم در روز به ازاي هر گرم سدیم مصرفی افزایش ‌دهد.

به طور کلی، هر گاو شیرده روزانه بین 90 تا 190 لیتر آب مصرف می‌نماید. اختلاف زیاد مصرف آب در بین گاوهایمختلف نشان‌دهنده تاثیرعوامل متعدد بر مصرف آن می‌باشد. افزایش دمای محیط سبب افزایش دفع آب بدن ازطریق تعرق و ادرار و کاهش دفع از طریق مدفوع می‌گردد. اما در محیطی که دما و رطوبت بالا می‌باشد مصرف آب افزایش نمی‌یابد زیرا تبخیر عرق از روی سطح پوست صورت نمی‌گیرد.

یکی از فاکتورهای مهم برای برآورد مصرف آب تولید شیر می‌باشد زیرا بیش از 87 درصد شیر را آب تشکیل می‌دهد. هر گاو شیری به ازای هر لیتر شیری که تولید می‌کند بین 3 تا 5 لیتر آب مصرف می‌کند.

ذکر این نکته ضروری است که گاوها 40 % آب مورد نیاز را بعد از شیردوشی مصرف می‌کنند.

بروک و همکاران (2003) با بررسی سه گاوداری مختلف در کانزاس آمریکا، مصرف آب را به صورت جدول ��یل گزارش کردند:

آبخوریها روزانه یکبار و در گاوداری شماره 2 آبخوریها سه با در روز تمیز می شدند که این مقدار در مصرف آب محاسبه شده است.

خور و مدیریت آن

40 تا 60 درصد هزینه های تولید شیر مر بوط به هزینه های خوراک است؛ بنابراین ضروری است به سیستم تهیه خوراک و مدیریت بهینه آن توجه زیادی صورت گیرد تا از اتلاف و افزایش هزینه ها جلوگیری کرد. محل نهایی سیستم خوراک، آخورها می باشد که در این متن در مورد نکات مورد توجه صحبت خواهد شد.

گروه بندی گاوها و سرانه آخور

وقتی که گاوها گروه‌بندی می‌شوند رفتار اجتماعی آنها تغییر کرده و قلدری و ترسو بودن دام‌ها به ویژه در هنگام مصرف خوراک مشخص می‌گردد. قلدری گاوها با اندازه بدن، سن و ... همبستگی دارد. این حالت می‌تواند مصرف خوراک را تحت تاثیر قرار دهد. رقابت شدید در آخور در زمان برگشت از شیردوشی و زمانی که خوراک تازه تحویل داده می‌شود صورت می‌گیرد.

در تحقیقی که بر روی گروه کوچک صورت گرفت مشخص شد که حداکثر اثر قلدری و رقابت برای مصرف غذا بین 30 تا 45 دقیقه بعد از تحویل خوراک به طول می‌انجامد. این آزمایش نشان داد که نسبت اندازه گروه با طول آخور نبایستی محدود شود یا قابلیت دسترسی به خوراک نباید محدود شود تا از کاهش مصرف خوراک گاوهای ترسو جلوگیری شود زیرا در زمانی که رقابت برای مصرف خوراک وجود دارد گاوهای قلدر معمولا زمان بیشتری را صرف مصرف خوراک، نسبت به گاوهای ترسو صرف می‌کنند که این موضوع سبب مصرف بیشتر خوراک توسط آنها شده و کاهش مصرف خوراک گاوهای ترسو را در پی دارد.

بنابراین توجه به طول مناسب آخور به ازای هر گاو (سرانه آخور) از اهمیت خاصی برخوردار است. جدول زیر ارتباط مصرف خوراک و رفتار تغذیه‌ای دام‌ها نشان می‌دهد:

جدول- سرانه آخور و رفتار تغذیه‌ای گاوهای شیری

مدت زمان دسترسی به خوراک

گاوها بایستی 16 تا 18 ساعت به TMR دسترسی داشته باشند.

زمان تحویل خوراک

گاوها TMR را در وعده های مختلف مصرف می کنند که مهمترین وعده مصرف خوراک بعد از شیردوشی است. خوراک تازه بایستی بعداز شیردوشی به ویژه شیردوشی صبح در اختیار گاوها قرار گیرد.

حصار آخور

بیشترین مقدار تولید بزاق، کمترین مقدار جدا کردن ذرات خوراک و پراکندن آن زمانی است که گاو در حالتی که در چراگاه غذا مصرف میکند باشد. لذا ضروری است کف آخور از کف راهروی پشت دیوار آخور حدود 10 تا 15 سانتیمتر بالاتر باشد. وجود حصار مناسب برای آخور ، سبب کاهش پراکندن TMR و تشویق مصرف آن خواهد شد.

-حالت مصرف علوفه در چراگاه

عوامل موثر بر طراحی جایگاه گاو(ساختمان گاوداری)

مطالب مشابه :

پرورش بلدرچین و خواص آن

پروار بندی گوسفند

بخش های مختلف گاوداری

بخش های مختلف گاوداری

عوامل موثر بر طراحی جایگاه گاو(ساختمان گاوداری)

باروري و بارداري در دامداريهاي مدرن

منابع طبیعی به زمین هاقفل زده ،اجازه چرا ی دام نمی دهد