تهران، نفس كشيدن براي مرگ

براساس اعلام سازمان هواشناسي استان تهران، هواي تهران از نظر شاخص آلاينده مونوكسيدكربن در مهر ماه سال گذشته، 3 روز پاك را داشته است، به عبارت ديگر 10 درصد روزهاي مهر را تشكيل داده است. همچنين در مهر امسال تعداد روزهاي پاك به 5 روز افزايش يافته است و از نظر شاخص آلاينده مونوكسيدكربن در مهر ماه سال جاري روزهاي پاك 17 درصد افزايش يافته است.

همچنين تعداد روزهاي سالم از نظر مونوكسيدكربن كاهش يافته است، اما از 2 هفته قبل به دليل استقرار شرايط پايدار و انباشت آلودگي هوا در تهران، پايتخت در شرايط هشدار قرار گرفت. با اعلام سازمان حفاظت محيط زيست استان تهران از روز يكشنبه در شهر تهران شرايط هشدار اعلام كرده و مركز اطلاع‌رساني آلودگي هوا نيز به نوعي از ادامه وضع موجود تا روز آخر هفته سخن گفته است. اما تهران چندين سال است كه در بين پايتخت‌هاي جهان در رتبه‌هاي نخست آلوده‌ترين‌ها قرار دارد.در اين مطلب مهم‌ترين دلايل آلودگي تهران از چند منظر مورد بررسي قرار گرفته است.صنايع 75 درصد از تركيبات آلي، 55 درصد از دي‌‌اكسيد گوگرد و 46 درصد از گازهاي گلخانه‌اي را منتشر مي‌سازند.يك عامل مهم ديگر آلودگي هوا در اغلب شهرهاي بزرگ گاز ازن در سطح زمين است. ازن در سطح زمين هنگامي تشكيل مي‌شود كه گازهاي آلاينده حاصل از اتومبيل‌ها و ساير وسايلي كه سوخت مصرف مي‌كنند با نور خورشيد واكنش نشان مي‌دهد؛ در نتيجه گاز ازني به وجود مي‌آيد كه براي انسان سمي است.تا به امروز تصور مي‌شد آلودگي‌هايي مانند مونواكسيدكربن مهم‌ترين آلاينده‌ هواي تهران را تشكيل مي‌دهد، اما يافته‌هاي جديد نشان داده كه بنزن خطرناك‌ترين تركيب آلاينده هوا بوده و موجب بروز سرطان خون و بيماري‌هاي مرتبط با آن است.

پديده وارونگي دما

(Inversion)‌

در كنار اثر گلخانه‌اي

(Green House Effect)‌ و بارش‌هاي اسيدي وارونگي دما از اثرات جوي آلودگي است.

مهم‌ترين و خطرناك‌ترين فاكتور جوي در آلودگي هواي يك ناحيه، پديده وارونگي دماست. زيرا در حالت عادي كه درجه حرارت جوي مجاور زمين برحسب ارتفاع كاهش مي‌يابد، وجود حرارت بيشتر و هواي سبك‌تر در ارتفاع پايين و حرارت كمتر و هواي سنگين‌تر در طبقات بالا باعث مي‌شود كه هواي سبك از طبقات پايين به طرف بالا صعود كرده، عوامل آلوده‌كننده را با خود به طبقات فوقاني ببرد. به اين طريق عوامل آلوده‌كننده در فضا پراكنده شده و يك تهويه طبيعي انجام مي‌پذيرد. ولي وقوع پديده وارونگي دما باعث پايداري هوا شده و موجب مي‌شود توده هوا همراه با تمام ناخالصي‌‌ها و عوامل آلوده‌كننده آن در زير سطح وارونگي دما محبوس شود. در چنين شرايطي ميزان اكسيژن هوا به علت مصرف تدريجي آن كاهش و ميزان آلوده‌كننده‌هاي هوا به علت توليد تدريجي آنها افزايش مي‌يابد؛ به اين ترتيب هواي منطقه بشدت آلوده مي‌شود.اين وضعيت تا زماني كه وارونگي دما محو نشود، ادامه مي‌يابد و اگر مدت وقوع آن با ارتفاع كم، طولاني شد و با بالا رفتن ميزان رطوبت نسبي هوا، به حد اشباع برسد، پديده خطرناكي با نام «ابر مسموم» پديدار خواهد شد.

آثار وارونگي دما بر آلودگي هواي تهران

براساس نظر سازمان محيط زيست در روزهاي اخير هواي تهران آلوده‌تر نشده، بلكه پديده وارونگي اتفاق افتاده است. در نگاه اول اين پديده به خودي خود خطري را متوجه زمين و سلامت موجودات زنده نمي‌سازد، اما تركيب آلاينده‌هاي موجود با يكديگر و پيدايش آلاينده‌هاي ثانويه، شهر را آبستن بروز فاجعه‌هاي زيست‌محيطي مي‌كند. با شروع روز و آغاز فعاليت‌هاي انساني و مصرف سوخت، دماي هواي سطح زمين افزايش مي‌يابد. اين هواي گرم هنگام صعود و حركت به سمت بالا يا هنگام جابجايي به وسيله باد، با لايه‌اي همدما از هوا كه توسط تابش خورشيد در طبقات فوقاني جو تشكيل شده برخورد كرده و اين امر مانع صعود و تبادل هوا مي‌شود كه نتيجه آن تشكيل يك سطح پوششي بالاي شهر است كه با گذشت زمان و افزايش فعاليت‌هاي انساني و به دليل حبس هوا در زير اين لايه، مواد آلاينده توليد شده در سطح زمين باقي مانده و بالا نمي‌روند.

به طور كلي پديده وارونگي دما موجب تراكم هواي آلوده در محدوده معيني مي‌شود و هر قدر ارتفاع وارونگي دما كوتاه‌تر باشد و مدت آن بيشتر به طول بينجامد بديهي است كه ميزان خطرات آن فزوني مي‌يابد.براساس تحقيقات به عمل آمده، تهران بيش از دوسوم روزهاي سال با پديده وارونگي جوي مواجه است و اين حالت بيشتر در پاييز و زمستان روي مي‌دهد.

طبق آماري كه در طول 5 سال از ايستگاه مهرآباد گرفته شده است، بيشترين ميزان ارتفاع وارونگي دما در فصل پاييز 419 متر، در فصل زمستان 404 متر، در بهار 354 متر و در تابستان 384 متر بوده است. همچنين ميانگين مدت زمان وارونگي دما 239 روز بوده است كه در بهار 57 روز، در تابستان 61 روز، در پاييز 58 روز و در زمستان 61 روز بوده است.در حالت وارونگي دما، هوا، حالت سكون و آرام به خود گرفته و جريان هوا در آن به وقوع نمي‌پيوندد.

عوارض آلودگي هوا

آلودگي هوا چهارمين عامل مرگ و مير در جهان است. طبق آمار، يك ميليارد و 400 ميليون نفر در جهان در معرض آلودگي هوا قرار دارند و سالانه 3 ميليون نفر در دنيا جان خود را به دليل عوارض مستقيم يا غيرمستقيم آلودگي هوا از دست مي‌دهند. وسايط نقليه يكي از علل عمده آلودگي هوا هستند. ازن، دي‌اكسيد كربن، اكسيدهاي گوگرد و نيتروژن، سرب، ذرات معلق و تركيبات سمي مانند بنزن و فرمالدئيد تركيباتي هستند كه در اثر سوخت خودرو ايجاد شده و هوا را آلوده مي‌كنند. تماس با سطوح بالاي آلودگي هوا با بيماري‌هاي ريوي، ناراحتي‌‌هاي قلبي و عروقي، آسيب به سيستم عصبي، سرطان و مرگ زودرس ارتباط دارد.براساس گزارش بانك جهاني، ميزان خسارت سالانه آلودگي هوا در كشور در سال 1385، 14 هزار و 420 ميليارد ريال است كه اين رقم معادل 1‌/‌6 درصد توليد ناخالص داخلي است. آمارهاي ديگر اين بانك نشان مي‌دهد مرگ و مير ناشي از آلودگي هواي شهر در تهران، سالانه 100 ميليارد ريال يعني 57 درصد از توليد ناخالص ملي به اقتصاد ايران خسارت وارد مي‌كند.همچنين خسارت ناشي از ابتلاي افراد به بيماري‌هاي مرتبط با آلودگي هوا، هر ساله معادل 2 هزار و 100 ميليارد ريال و خسارت مرگ و مير ناشي از آلودگي هوا هزار و 600 ميليارد ريال برآورد شده است.

آلودگي هوا، افزون بر بروز تبعات منفي در حوزه اقتصادي، ضريب سلامت و بهداشت شهروندان را شديدا در معرض خطر جدي قرار مي‌دهد. سالانه حدود 4 هزار شهروند تهراني به دليل آلودگي هوا كه 4 برابر بيشتر از نرخ مرگ و مير ناشي از بيماري ايدز است، مي‌ميرند.همچنين اين رقم 2‌/‌6 برابر نرخ ناشي از سرطان خون و 1‌/‌5 برابر تلفات ناشي از تصادفات رانندگي برآورد شده است. هر تهراني روزانه به طور متوسط 600 گرم از انواع آلاينده را استنشاق مي‌كند.

جغرافياي تهران

آلودگي هوا موجب شده تهران كه در زمره يكي از 15 شهر بزرگ جهان قرار دارد از نظر استانداردهاي شهرنشيني و كيفيت زندگي سالم براي ساكنان آن عملا در انتهاي جداول جهاني قرار بگيرد.تهران بزرگ با مساحت 707 كيلومترمربع در موقعيت 51‌/‌10 درجه طول جغرافيايي و 38‌/‌41 درجه عرض جغرافيايي و در ارتفاع حدود يك هزار و 200 متر از سطح دريا قرار گرفته است. قله دماوند با ارتفاع پنج هزار و 628 متر از شمال و قله توچال با ارتفاع 3 هزار و 933 متر ارتفاع در شمال غربي آن قرار دارد. كوه‌هاي جنوب و جنوب شرقي آن در حدود 2 هزار متر ارتفاع دارند. ارتفاع مركز تهران حدود يك هزار و 200 متر و ناحيه شميرانات حدود يك هزار و 600 متر از سطح درياست.

تحقيقات به عمل آمده گوياي آن است كه جنوب تهران نسبت به مركز آن مرتفع‌تر است و اين ارتفاع با دور شدن به سمت جنوب افزايش مي‌يابد.

شرق و غرب تهران نيز نسبت به مركز آن مرتفع‌تر است و با توجه به اين موارد شهر تهران را مي‌توان به صورت كاسه‌اي نامنظم مجسم كرد كه از نظر جغرافيايي و اقليمي مكان مناسبي براي يك شهر گسترده و بزرگ نبوده است.

علاوه بر اين، عامل مهمي كه در پراكندگي آلاينده‌هاي هوا بسيار موثر است مساله وارونگي دماست كه براساس آمار تقريبا دوسوم از روزهاي سال وارونگي دما اتفاق مي‌افتد و ارتفاع آن در حدود 250 تا 400 متر از سطح زمين است. وارونگي دما موجب تجمع مواد آلاينده در نزديكي سطح زمين و تشديد آلودگي هواي تهران مي‌شود.

وضعيت وزش باد در شهر تهران

حركت بادها و سرعت آنها متاثر از وجود اصطكاك در سطح زمين است. وجود پستي و بلندي‌ها و ارتفاع ساختمان‌ها همگي عواملي هستند كه در جريان، سرعت باد و حركت هوا تاثير مي‌گذارند. محاسبه پراكندگي و ميزان غلظت مواد آلوده در اتمسفر نه‌تنها بستگي به سرعت باد دارد، بلكه بستگي به جهت آن نيز خواهد داشت. طبق اطلاعات جمع‌آوري شده سازمان هوا‌شناسي وضعيت بادهاي تهران در يك دوره 10 ساله به شرح زير است:

سرعت باد: بادهاي ضعيف (بين يك تا 6 گره)‌ صبح‌ها، 83 درصد و بعدازظهرها 50 درصد و هنگام غروب 65 درصد بادها را تشكيل مي‌دهند.

بادهاي شديدتر تا 10 گره، حدودا 93 درصد تمامي بادها را تشكيل مي‌دهند. در داخل شهر بر اثر وجود ساختمان‌ها و ديگر موانع تغييراتي به وجود مي‌آيد. بادهاي تهران غالبا ضعيف بوده و هواي اين شهر در بيشتر روزهاي سال، آرام است.

سمت باد: مي‌توان گفت 70 درصد بادهاي شهر تهران ضعيف هستند (بين يك تا 6 گره)‌ و جهت مشخصي ندارند. وزش باد در شهر تهران به طور عمده از سمت غرب است. با توجه به آن كه اغلب بادهاي تهران ضعيف بوده و جهت مشخصي ندارند تاثير چندان زيادي در كاهش آلودگي هوا ندارند.

چاره چيست؟

تا صحبت از آلودگي هوا مي‌شود نگاه همه متوجه خودروسازي مي‌شود كه بدون درنظر گرفتن ظرفيت‌هاي موجود همچنان ادامه دارد. درست است براساس قوانين اقتصادي عرضه و تقاضا به دليل وجود تقاضا بايد توليد و عرضه ادامه داشته باشد؛ اما متوليان بهتر است براي متعادل كردن طرفين اين قانون كه عرضه‌كنندگان يا توليدكنندگان و متقاضي يا مصرف‌كننده مي‌باشد اقداماتي را انجام دهند يا به طور عام در بين اين دو قشر فرهنگ‌سازي صورت گيرد.

ترويج و آگاهي‌رساني به مردم در زمينه آثار و عواقب ناشي از آلودگي هوا و نشان دادن راه‌هاي جايگزين كردن استفاده از خودروي شخصي مانند استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي، دوچرخه و احتراز از سفرهاي درون‌شهري غيرضروري و استفاده از امكانات الكترونيكي بانكي و حتي ديگر امور اداري و كنترل و معاينه فني خودرو مي‌تواند از اين دست باشد كه متقابلا سياست‌گذاري‌هاي متوليان در زمينه گسترش حمل و نقل عمومي و ديگر امكانات را مي‌طلبد.

از ديگر سوي محدوديت‌هاي استاندارد براي توليدكنندگان خودرو براي بهبود محصولات خود از نظر توليد آلاينده‌ها نيز از سياست‌هاي طرف ديگر اين ترازوي عرضه و تقاضاست.

البته اقدامات قابل تقديري در اين زمينه مانند از رده خارج كردن ميني‌بوس‌ها، اتومبيل‌ها و موتورسيكلت‌هاي فرسوده و موتورسيكلت‌هاي 4 زمانه كه چندين برابر يك خودروي فرسوده آلودگي توليد مي‌كنند نيز انجام پذيرفته است.

اما همه مشكلات به آلاينده‌هاي متحرك يا خودروها محدود نمي‌شود. آلاينده‌هاي ثابت مثل صنايع بزرگ، كارخانه‌هاي پتروشيمي و پالايشگاه‌ها هم سهم بسزايي در به وجود آمدن اين مشكل دارند. با پايش مداوم آلاينده‌ها كه اخيرا نيز از شرايط لازم براي تاسيس هر واحد توليدي صنعتي است مي‌توان ميزان توليد آلودگي در اين سطح را كاهش داد.

از طرفي با ايجاد بوستان‌ها و فضاي سبز بيشتر، توسعه فرهنگ ورزش در بين عموم و توسعه محيط زيست شهري از ديگر اموري است كه جاي اقدام بيشتري دارد.

اما مردم نيز كه در خط مقدم اين جبهه قرار دارند نقش بسزايي در زمينه كاهش اثرات آلودگي ايفا مي‌كنند. اول از همه بايد خاطرنشان ساخت اين‌كه ما محيط زيست را از گذشتگان به ارث نبرده‌ايم و امانتي است كه از آيندگان در دست ماست؛ يك شعار نيست؛ واقعيتي است كه چون تولد كودك ما حقيقت دارد اولين هديه‌اي كه به او مي‌دهيم مكان زندگي و هواي سالمي است كه در آن صورت او مي‌تواند در مراحل مختلف زندگي بدون مشكلاتي كه در اين نوشتار آمد به فعاليت خود ادامه دهد. عدم استفاده از دخانيات باعث مي‌شود اطرافيان و خانواده از مضرات دخانيات كه متوجه آنهاست و از مضرات خود استعمال‌كننده بيشتر است در امان بمانند.

در آخر حفظ محيط زيست فعلي كه نه هزينه‌اي براي ما دارد كه توجه بيشتري را مي‌طلبد وظيفه تك تك مردم است تا بتوانيم اين امانت را بدرستي به فرزندان خود تحويل دهيم.

رامين اميني‌زارع

تهران، نفس كشيدن براي مرگ

مطالب مشابه :

هوای انلاین شهر های کشور(دما.رطوبت.فشار هوا.وضعیت هوا.جهت وزش باد)

وزش باد شدید در تهران، قم، اصفهان و مرکزی طی دو روز آینده/ حداکثر سرعت تا 30 نات

آلودگی هوای تهران

تهران، نفس كشيدن براي مرگ

شناسایی معیارهای عام شکل گیری بافت های روستایی درایران بخش 2

سرمای زمستانی در شمال غرب/تهران یک شنبه عصر بارانی میشود

باد ها