آموزش مجازی
آموزش مجازی
زهرا آشورپوری(1)- سیامک نوازش (2)- مجتبی رضایی راد(3)
(1)گروه آموزش ابتدایی- عضوباشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار
(2) گروه آموزش ابتدایی- دانشگاه علامه طباطبائی تهران
(3) گروه مدیریت آموزشی- دانشگاه آزاداسلامی واحد ساری
خلاصه
عصرکنونی را عصر ارتباطات، عصر فراصنعتی، عصر دانش وغیره نامیده اند. همزمان با تغییرات سریع فنون ومهارتها وظهور پدیده های نوین درفناوری اطلاعات وتأثیر آنها برشیوه ها وروشهای زیستن، فرآیند آموزش نیز که یکی ازارکان اساسی وبنیادی جوامع است متحول ودگرگون شده است. فناوری اطلاعات وارتباطات را می توان به عنوان ابزاری نیرومند وقوی برای ارتقاء کیفیت وکارایی آموزش مورد استفاده قرار داد. به گونه ای که شیوه های سنتی آموزش را دستخوش تغییر قرار دهد ودیگر نیازی به حضور فیزیکی درکلاسهای درس نباشد. این مقاله سعی دارد تا با معرفی آموزش مجازی ومسائل مربوط به آن درایران توجه وعنایت هرچه بیشتر طراحان وبرنامه ریزان آموزشی را برای حرکت به سمت مجازی شدن معطوف دارد.
کلمات کلیدی: آموزش مجازی، زیرساخت ها، محیط آموزشی مجازی، اخلاق آموزش مجازی
مقدمه
اینترنت و فضای مجازی[1] منابع شگفت انگیز آگاهی و دانش هستند. با تغییرات اساسی که در اثر رشد و گسترش فناوریهای نوین ارتباطی در عرصههای مختلف زندگی انسانها رخ دادهاست، تعلیم و تربیت نیز از این قاعدهی تغییرات مستثنی نیست. در عصر ما دانش و فناوری با یکدیگر هم مسیر شدهاند و نمیتوان یکی از این دو را بدون دیگری به راحتی به دست آورد. فضای مجازی با منابع و امکانات شگفت و عظیمی که در زمینه علم و دانش در اختیار کاربرانش قرار میدهد و با ویژگیهایی چون بی زمانی و بی مکانی، تعاملی بودن[2] و... قابلیتهای زیادی در زمینه آموزش و تعلیم و تربیت در اختیار کاربران خود قرار می دهد. اصطلاحاتی چون کلاس بدون دیوار، مدارس هوشمند، دانشگاه مجازی[3] و ... اشاره به نوع جدید و شاید غیر معمولی از آموزش الکترونیک[4] دارد که در مقابل آموزش سنتی[5] و معمول امروزه در حال جایگیری در سیستمهای آموزشی کشورهای مختلف است. در آموزش سنتی به خاطر حضور فیزیکی در زمان و مکان، دانشجو، استاد و محتوا و منابع درسی، مشارکت و تعاملی چهره به چهره با یکدیگر قرار دارند و ویژگی اصلی آموزش نیز همین تعاملات است که از طریق آن دانش و اطلاعات بین افراد رد و بدل میشود و به حجم و محتوای دانش اضافه میشود و یا در آن تغییراتی ایجاد میشود. این ویژگی آموزش در صورت جدید آموزش که آموزش الکترونیک یا از راه دور[6] است نیز حضور بارز و روشن دارد و بر حسب محیطی که در ان عمل میکند، از ویژگیهای و قابلیتهای فضای مجازی برای عملکردش استفاده میکند.
مسئله اصلي در آموزش امروز دسترسي به اطلاعات بيشتر نيست در حقيقت يکي از چالشهاي دانشجويان، معني بخشيدن به حجم محتوايي است که با آن روبه رو ميشوند و جذب هدفمند تمام اطلاعات است. به خاطر انفجار اطلاعات و پيشرفتهاي همراه با آن در ارتباطات به رويکردهاي جديد نياز داريم.
تعریف آموزش مجازی (الکترونیکی):
عبارت است از ارائه محتوای آموزشی وتجربیات مدرس به فراگیران به طوری که این افراد می توانند در هر نقطه از جهان از این نوع آموزش ها بهره بگیرند. تعاریف آموزش مجازی از دیدگاه کارشناسان مختلف:
هاوارد بلاک[7]: آموزش مجازی توجه به یادگیری از طریق اینترنت می باشد.
الیوت[8]: آموزش مجازی (الکترونیکی) نیروی شبکه را به کار می گیرد برای کسانی که به فناوریهای اینترنتی تکیه دارند که در ضمن کار با شبکه ، آنها را نیز قارد به یادگیری می کند.
دست اندر کاران سیستم های Cisco این گونه معتقدند که:
آموزش مجازی یک یادگیری اینترنتی است که می توان شامل رساندن مطالب در چندین شکل، مدیریت آموزشی و یک مجموعه شبکه شده از دانش آموزان وتعدادی توسعه دهندگان و کارشناسان خبره می باشد، همچنین آموزش مجازی یادگیری را سریع تر و با هزینه کمتر میسر می سازد. به علاوه دستیابی به آموزش برای همه و شرکت همگان در فرایند یادگیری را مهیا می سازد [1].
نظام آموزش مجازی:
نظام آموزش مجازی به سیستمی گفته می شود که دانش پژوهان و اساتید از طریق آن بتوانند بدون حضور فیزیکی در کلاس درس همه امور مربوط به تحصیل و آموزش را انجام دهند. چنین سیستمی در واقع به این معنی است که، دانش پژوهان و اساتید می توانند بدون محدود شدن به زمان و یا مکان خاصی در کلاس درس حاضر شوند و از امکانات آموزشی استفاده کنند. هر دانش پژوه از طریق اینترنت ثبت نام می کندو در کلاس درس حاضر می شود و در آموزشگاه مجازی امتحانات خود را می دهد و از نتایج آنها آگاه می شود. در هر لحظه و در هر مکانی می تواند با استاد خود ارتباط برقرار و یا از آرشیو سوالات امتحانی و کلاسهای برگزار شده استفاده کند[2].
مفهوم آموزش مجازی:
کلمه " مجازی " گرفته شده از واژه لاتین virtualis یا کلمه فرانسوی virtuel به معنای پتانسیل (بالقوه ) است یعنی چیزی که واقعی نیست ولی امکان تحقق دراد. یک شی مجازی از نظر فیزیکی واقعی نیست ولی خصوصیات ماده مورد نظر را دارد یا به عبارت دیگر، نمایشی از آن شی است پس می توان گفت که یک شی مجازی وجود دارد ولی قابل لمس نیست یه همین ترتیب آموزش مجازی نماینده الکترونیکی آموزش واقعی با همان مشخصه ها و ویژگیهاست. این خصوصیات از طریق کامپیوتر و ابزارهای فناوری اطلاعات تحقق می یابند. پس وجود دارنداما قابل لمس نیستند.
آموزش مجازی از قدرت شبکه های کامپیوتری، تکنولوژی های اینترنت، شبکه های ماهواره ای وعلوم جدید دیجیتالی بهره می برد و در اصل هنر استفاده از تکنولوژی شبکه ها به منظور طراحی، انتخاب، تحول واداره ی فرایند آموزش است.
آموزش مجازی تحصیل و استفاده از دانش توزیع شده و در اصل تسهیل یافته از طریق وسایل الکترونیکی مانند اینترنت، ماهواره، نوارهای سمعی-بصری، تلوزیون و... می باشد. اصطلاح آموزش مجازی گستره وسیعی از کاربردها و فرآیندها را در بر می گیرد. عبارت مترادف با آموزش مجازی عبارت اند از: یادگیری الکترونیکی ، یادگیری از راه دور، تحصیل از راه دور، یادگیری توزیعی، یادگیری مبتنی بر اینترنت، یادگیری شبکه ای، آموزش مبتنی بر کامپیوتر، دروس دیجیتالی، درسهای به هنگام[9] ، یادگیری زنده[10]، آموزش مبتنی بر وب ویادگیری سیار.
این واژه ها همگی از یکدیگر سخن می گویند ولی همانطور که اردن و ویگن (2000) معتقدند " یادگیری الکترونیکی " زیر مجموعه "یادگیری از راه دور" ، " یادگیری زنده"، زیر مجموعه " یادگیری الکترونیکی " و " یادگیری مبتنی بر کامپیوتر " به عنوان زیر مجموعه یادگیری زنده مطرح هستند [2].
انواع آموزش مجازی (الکترونیکی) از لحاظ کاربران و مخاطبان
آموزش عالی:
کاربران این نوع از آموزش مجازی اغلب دانشجویان، اساتید، پرسنل ستادی دانشگاه و یا حتی متقاضیان دوره های آموزش عالی می باشند. مفاهینمی نظیر دانشگاه مجازی و دیجیتالی مربوط به این نوع از آموزش مجازی است.
کمک آموزشی:
کاربران این نوع از آموزش مجازی اغلب دانش آموزان مدرسه ای مقاطع مختلف، معلمان و دبیران ویاوالدین آنهامی باشند. مفاهیمی نظیر مدارس مجازی، دبیرستان مجازی و... مربوط به این نوع از آموزش مجازی است.
آموزش عمومی:
کاربران این نوع از آموزش مجازی اغلب کاربران عادی و خانگی می باشند که برای افزایش مهارتهای فرد از ابزارهای فناوری اطلاعات استفاده می کنند.
آموزش کارکنان ( آموزش ضمن خدمت):
کاربران این نوع از آموزش مجازی پرسنل و کارکنان شرکته ها، موسسات و سازمانهای خصوصی و دولتی می باشند. البته استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش و تربیت نیروی انسانی معمولا برای شرکت ها ، کارخانجات و موسسات با نیروی انسانی زیاد مطرح می شود [4].
تاریخچه آموزش مجازی:
1833: موسسه آموزش از طریق پست در سوئد پایه گذاری شد.
1843: آغاز فعالیت موسسه short hand در انگلیس برای ارائه آموزش از طریق پست.
1853: آموزش زبانهای فرانسه و آلمانی از طریق پست.
1873: انجمن " تشویق مطالعه در خانه " برای تسهیل ادامه تحصیل خانم ها در آمریکا پایه گذاری شد.
1883: تصویب اعتبار مدارک آموزش از راه دور دانشگاه چاتا کوآ نیویورک.
1891:دانشگاه ایلی نویز، شروع به ارائه دروس لیسانس، فوق لیسانس و دکترا به روش مکاتبه ای کرد.
1920: از میان 176 ایستگاه رادیویی موجود، تعدادی از آنها برای ارائه آموزش استفاده می شود.
1952: شروع فعالیت تلوزیون های کابلی و اعلام التزام شبکه های تلوزیون کابلی برای اختصاص حداقل یک کانال برای ارائه آموزش از راه دور.
1956: مدارس واشنگتن اقدام به ارائه دروس از طریق تلوزیون های کابلی نمودند.
1960: تکنولوژی ماهواره توسعه پیدا کرد. در 1971 دانشگاه آلاسکا از ماهواره برای ارائه آموزش به مدرسین خود استفاده کرد. دانشگاه هاوایی با استفاده از ماهواره اقدام به پخش برنامه های آموزشی برای 20 جزیره مدیترانه ای کرد.
1965: شبکه آموزش تلفنی، از تلفن برای ارائه آموزش های مداوم استفاده شد.
1971: دانشگاه آمریکای میانه شروع به ارائه دروس با استفاده از ویدئو نمود.
1982: شبکه ملی مخابرات دانشگاهی از ائتلاف 66 دانشگاه با شرکت smith Sonia ایجاد گردید.
1990: استفاه از اینترنت و شبکه از مرحله آزمایش وارد مرحله استفاده عمومی گردید.
1991: پیم برنرزلی، شبکه گسترده جهانی (www) را توسعه داد.
1997: دانشگاه مجازی کالیفرنیا که ائتلافی از تقریبا 100 دانشگاه بوده شروع به ارائه بیش از 1500 درس به روش online نمود.
1999: شرکت های Ecollege,click 2 learn, Learning Portals وارد عرصه آموزش الکترونیکی شدند.
امروزه وقتی صحبت از آموزش از راه دور می کنیم غالبا منظور ارائه آموزش از طریق شبکه های کامپیوتر و علی الخصوص اینترنت است [4].
مزایای محیط آموزش مجازی:
- مانند آموزش سنتی محدمودیت زمانی کلاس درس وجود ندارد.
- دچار محدودیت سبک های تدریس معمول معلمان نمی شود.
- افزایش امکان تعامل برای یادگیرنده.
- عدم وجود قید و بندهای موجود جهت حضور در کلاس.
- از بین رفت ترس هایی که با بعضی یادگیرندگان همراه است ( مانند ترس از شکست مقابل دیگران).
- فراهم شدن شرایط برای یادگیری اکتشافی.
- بعلت تعامل با افراد بیشتر و امکان شرکت در گروه های بالاتر و پایین تر تفکر واگرا Divergent تقویت می شود.
- VLE فراگیرنده را در حین تحصیل برای ورود به بازار کار آتی که کاملا مبتنی بر تکنولوژی است آمادده می کند [7].
اهمیت آموزش مجازی:
مضمون آموزش بهنگام[11] توضیح دهنده ویژگیهای این نوع از آموزش است. خصوصا در افرادی که شاغل هستند و یا به هر نحوی امکان حضور در کلاسهای درسی معمولی را ندارند، مانند معلولان که می توانند دروس و واحد های متناسب با وضعیت خود و زمان مکن را انتخاب کنند، این شکل آموزش، مناسب تر است. تمام مراحل ثبت نام ، پرداخت هزینه ها و امتحانات به صورت الکترونیک و بر روی اینترنت انجام می شود.
در تحقیقی که توسط جرالد . جی . شات از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا انجام شد، دانشجویانی که دروس خود را به صورت برخط خوانده بودند نمره شان 20 درصد بیشتر از دانشجویانی بود که در کلاس های درس معمولیآن دروس را گذرانده بودند. در بررسی دیگری نظر دو گروه از دانش آموختگان به وسیله اینترنت را جویا شدند. هر دو گروه باتحصیل به وسیله اینترنت را جویا شدند. هردو گروه با تحصیل به وسیله اینترنت موافق بودند. موارد زیر از دانشجویان پرسیده شده بود:
- تسلط بر درس وجود دارد؟
- موضوع درس بطور موفقیت آمیز بررسی می شود؟
- استاد در دسترس دانشجویان است؟
- استاد به پاسخ ها در کلاس حساس است؟
- تکالیف درسی برای یادگیری مفید و لازم هستنند؟
- عدالت بهتر برقرار می شود؟
همچنین در تحقیق دیگری ، محققان دریافتند که از مهمترین دغدغه های دانشجویان نحوه ارتباط و کارایی استاد است. در تحقیقی که به وسیله مرکز فناوریهای خاص انجام شد، عملکرد 500 دانش آموز را که در کلاس های چهارم وششم در هفت مدرسه اطراف شهر تحصیل می کردند، بررسی کردند. نیمی از آنها به اینترنت دسترسی داشتند. با در نظر گرفتن اثر اینترنت بر دانش آموزان به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که به اینترنت دسترسی داشتند، به شکل معنا داری نمرات بهتری در دروس مدیریت اطلاعات، ارتباطات و بیان عقاید داشتند.
آموزش مجازی در ایران:
ببرنامه های توسعه منابع انسانی یکی از مهمترین چالشهای دولتها، در استقرار نظام های جامع مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. همانگونه که فناوری ارتباطات و اطلاعات مکمل بازآفرینی سازمان ها در بسیاری از فرایند های کاری روزمره خود بوده است که نمونه های آن شامل بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک، پست الکترونیک، دولتالکترونیک و... می شود، حوزه یادگیری الکترونیک یا آموزش الکترونیک ، نوید بخش اجرایی شدن آرمانهای به ظاهر دور از دسترس تا دو دهه قبل ، است. حذف محدودیت زمان ، مکان و سن آموزش یادگیرنده که به عنوان آرمان های دور دست مطرح بوده است، امروزه دیگر محدودیت های بزرگی به نظر نمی رسند. از سوی دیگر نیازهای گسترده مهارتی جوامع دانش محور و مبتنی بر فناوری اطلاعات با ادامه استفاده از روش های سنتی نظام آموزشی قابل پاسخگویی نیست. اگر چه نظام آموزشی سنتی نیز دارای ویژگیهایی است که نادیده انگاشتن آن ویژگیها، اثر بخشی یادگیری را می کاهد و عامل بروز ناهنجاریهای بسیاری می شود. در همین راستا و با توجه به اهمیت آموزش الکترونیک در نظام نوین آموزشی، بسیاری از دانشگاههای ایران سعی در پی ریزی و برنامه ریزی اصولی، جهت تحقق این مهم نموده اند. از آنجایی که اجرای پروژه هایی نظیر آموزش الکترونیک نیازمند دستیابی به امکانات مربوط و دیدگاهی جامع، در زمینه های گوناگون این نوع سیستم آموزشی است، جمع آوری اطلاعات و آگاهی در این مورد بسیار حائز اهمیت است. به همین منظور فعالیتهای مطالعاتی و تحقیقاتی وفراهم آوردن مقدمات اجرایی، در دستور کار این دانشگاهها قرار گرفت. در کنار این فعالیتها انجام مطالعا تطبیقی و بررسی روند پیشرفت و توسعه آموزشهای الکترونیک جهت بررسی راهکارهای مناسب اجرایی مد نظر قرار داده شد. در نهایت و پس از بررسی روند پیشرفت و توسعه آموزشهای الکترونیک جهت بررسی راهکارهای مناسب اجرایی مد نظر قرار داده شد. در نهایت و پس از تحقق بخشی از اهداف پیش بینی شده و بر اساس نتایج بدست آمده و با صلاحدید مسئولان و دست اندرکاراناین دانشگاهها، برنامه ریزیهای لازم جهت تحقق اهداف بعدی در این زمینه صورت پذیرفت که در همین راستا، راه اندازی پرتال آموزشهای الکترونیک به مرحله اجرا در آمد.
در ایران دانشگاه شیراز ، بنا بر ادعای خود، به عنوان اولین دانشگاه کشور موفق به آغاز رسمی این نوع دوره آموزشی دانشگاهی شده است. در این نوع آموزش، عمده فعالیتهای آموزشی از قبیل ثبت نام ، انتخاب واحد دریافت مطالب درسی، مذاکره با استاد از طریق شبکه کامپیوتری اجرا و در برخی موارد کلاسهای رفع اشکال و برخی کلاسهای آزمایشگاهی به صورت حضوری ولی با زمان بندی مناسب اجرا می شود.
همچنین در حال حاضر دانشگاههای دیگری چون دانشگاه خواجه نصیر، دانشگاه علم و صنعت، امیر کبیر، علوم و حدیث، و دانشگاه الکترونیک دانشگاه آزاد، در رشته های مختلف، پذیرای دانشجو به صورت مجازی هستند.
بنابراین با توجه به رشد خوب آموزش مجازی در ایران و همچنین رشد روزافزون تعداد دانشگاههایی که مایل بهارائه خدمات آموزشی از راه دور هستند، چنین برداشت می شود که در این زمینه گامههای خوبی برداشته شده است و به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور شاهد ارائه خدمات آموزش از راه دور توسط اکثر دانشگاههای کشور خواهیم بود.
زیر ساختهای آموزش مجازی:
بدون در نظر گرفتن زیر ساختهای آموزش مجازی و اهداف آن، نمی توان به پیاده سازی و اثر بخشی آن امیدوار بود. لازم است قبل از هر گونه تصمیم گیری، این زیر ساختها را شناسایی و سپس نسبت به پیاده سازی آن در راستای اهداف آموزش مجازی اقدام نمود. شایان ذکر است اهداف آموزش مجازی با آموزش ااز راه دور اگرچه سنخیت دارد ولی متفاوت می باشد.
بحث آموزش مجازی در ایران جزء بحثهای روز است واکثر صاحبنظران در این باره اظهار نظر می کنند. اما در مورد آموزش مجازی اگر بخواهیم اصولی به آن بپردازیم باید به یک سری نکات که زیر ساختهای آن هستند توجه کنیم، این زیر ساختها عبارت اند از:
1- زیر ساختهای "مخابراتی" که هر چند در ایرانامکانات مخابراتی مطلوب نیست ولی با ورود تکنولوزیهای نوین در آینده نزدیک این ضعف برطرف خواهد شد و به احتمال قوی این بخش جلوتر از سایر بخشهای آموزش مجازی خواهد بود ولی متاسفانه در حال حاضر اساس کار آموزش مجازی را بر همین نکته یعنی تهیه سخت افزار و ایجاد ارتباطات مخابراتی گذاشته اند.
2- دومین مسئله "فنون همکاری" و یکی از مهمترین زیر ساختها است. این مبحثی است که اروپاییها خود حتی بیشتر از مفاد آموزشی روی آن تاکیددارند. به عنوان مثال فردی که پشت کامپیوتر نشسته و از طریق اینترنت در رشته ای دکترا گرفته است یعنی فردی که ارتباطات اجتماعی نداشته چگونه می تواند فردا مدیر موسسه یا سازمانی شود که 30 یا 40 نفر کارمند دارد و آنرا هدایت و رهبری کند. " فنون همکاری " حتی بخش مطالعات دسته جمعی و همکاری روی متون در درسها هم مطرح است.
3- نکته بعدی "مفاد آموزشی " است. مفاد آموزشی در آموزش مجازی با آموزش سنتی کاملا متفاوت است و با همین مفاد اگر بخواهیم آموزش مجازی راه بیندازیم اشتباه محض خواهد بود. مفهوم آموزش مجازی، تنها تبدیل متون درسی سنتی به متون کامپیوتری نیست، در آموزش مجازی 40 یا 50 درصد متن آموزشی از طریق استاد ارائه می شود و بقیه درس از طریق همکاری و ارتباط دانشجویانتعیین وتدوین می شود یعنی موضوع اصلی را استاد می گوید و بقیه موارداز طریق ایده ها، کارها، پژوهشها و تحقیقهای خود دانشجویان تکمیل می شود. بر همین اساس اینجا بار دیگر بحث، " فنون همکاری " مطرح می شود. اگر دانشجویان با یکدیگر همکاری نداشته باشند آموزش مجازی موفق نخواهد بود. در حال حاضر یکی از مشکلات ما در دانشگاهها همین است که کارهای پژوهشی بسیار کم صورت می گیرد و موفقیتهایی هم که صورت گرفته است، در آموزش مجازی بخش اصلی مبحث مطرح شده در کلاس را دانشجویان تعیین می کنند به طوری که به عنوان مثال مباحث صورت گرفته یا تحقیقها و پروژه های انجام شده روی یکواحد درسی در ترم های بعدی متفاوت است[6].
برداشتهایغلطدربارهآموزشمجازی:
در اینجا به بیان و تشریح پنج تصور غلط که در گزارش کمیته پژوهش شورای یادگیری online آمریکای شمالی (NACOL) در مورد آموزش مجازی قید شده می پردازیم، توجه دقیق به این تصورات می تواند دید واقع بینانه تری نسبت به آموزش مجازی و تفاوتهای آن با مدارس سنتی ایجاد کند.
1- مدارس مجازی می توانند بدون کمک رهبر از پس دانش آموزان خود برآیند.
همه ساله میزان تقاضا برای آموزش مجازی افزایش می یابد. احتمال آن می رود که مشاوران مدارس مجازی تقاضاهای بسیاری را برای این دوره ها دریافت کنند و در نتیجه نیاز خواهند داشت راه حل های جدیدی را برای چالشهای معمول، ازقبیل تداخل جدول زمانی برنامه ها و باز یابی اعتبار پیدا کنند.
افزایش مشارکت در دوره های مجازی منجر به تغییر مدیریت منابع، شامل فناوری، فضا و پرسنل چه در داخل و چه در خارج می شود. همچنین آموزش مجازی، ضبط اطلاعات، بودجه و گزارش دهی راتحت تاثیر قرار می دهد. مشاوران مدارس عادی نمی توانند بدون حمایت رهبران از پس این مسائل برآیند.
2- هر معلم کلاس عادی صلاحیت تدریس به شیوه مجازی را دارد.
تحقیقات درباره تدریس به کرات نشان داده است که معلمان به شیوه ای که به آنها آموخته اند تدریس می کنند. این مسئله بخصوص در مورد معلمانی مهم است که به شیوه سنتی کلاسهای چهره به چهره آموزش دیده اند و اکنون قصد ورود به محطی آموزش مجازی را دارند.
حتی دورههای مجازی هم زمان و غیر همزمان به پرورش ارتباط و مسیر متفاوتی برای موفقیت نیاز دارند. هر کسی که در مدرسه مجازی کار می کند باید این تفاوتها را درک و تجربه کند.
3- هر معلمی که در تدریس چهره به چهره صاحب صلاحیت است، آمادگی تدریس در یک دوره online با کیفیت را دارد.
اغلب این تصور اشتباه وجود دراد که دوره online دوره ای است که به آموزش کمتری نیاز دارد و دانش آموزان می توانند بدون هیچ نظارتی بیاموزند. معلمان دوره های مجازی غیرهمزمان می گویند آنها هر گز در زندگی شان به این سختی کار نکرده بودند. با وجودی که همه معلمان باید مها راتها ی ارتباطی خوبی بدست اورند، این مسئله بخصوص در محیط های مجازی ، یعنی جایی که ارتباط بدون نشانه های تصویری که در ارتباطات چهره به چهره رایج است صورت می گیرد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
4- مدرسه مجازی، خدمت دیگری است کهمدارس ارائه می کنند، لذا هماهنگ کننده فناوری ومشاور مدرسه همه راهنمایی ها و حمایت های لازم را از دانش آموزان و پرسنل به عمل می آورند.
تمرکز بر روی مزایای دوره های آموزشی تکمیلی، اغلب باعث فراموش کردن اینواقعیت می شود که مدرسه دارای سیستمی مجازی از آموزش است که مستلزم تغییر در نقش ها و مسئولیتهای سنتی است.
5- معلمان جدید و با صلاحیت که در برنامه های آمادگی پیش از کار خود درباره مدارس مجازی می آموزند آمادگی تدریس را دارند.
تنها مشاهده کردن یک دوره online نمی تواند تجربه قابل توجهی محسوب شود، آماده کردنمعلمان با کیفیتمطلوب نیاز به انتخاب دقیق تجربه عملی و تدریس به دانش آموزان در محدوده محتوای آموزشی و سطوح تحصیلی آنان دارد [8].
اخلاق و آموزش مجازی:
اخلاق آموزش مجازی از حوزه های اخلاق حرفه ای است. زیرا: حرفه عبارتاست از برخورداری از دانش ، مهارت و توانایی [9]، و به نظر می رسد آموزش در اینمعنا می توند حرفه تلقی شود. اخلاق حرفه ای از الگوهای رفتار ارتباطی مبتنی بر رعایت حقوق دیگران و مسئولیتهای اخلاقی در قبال محیط حکایت می کند [10]. بحث از آموزش و پرورش ما را از مباحث اخلاقی بی نیاز نمی کند، زیرا نفی در نفی، اثبات است اما اثبات، نفی نیست. اگر چه رسالت و هدف آموزش و پرورش ، رشد و شکوفایی انسانها و تکامل آنان در کنار تولید علم ونوآوری است اما گسترش فزاینده مسائل غیر اخلاقی و بروز زمینه های گوناگون برای فرصت طلبی ها و سوء استفاده ها غیر اخلاقی است و نیاز آموزش و پرورش بویژه در آموزش های الکترونیکی و مجازی را به دلیل جریان آزادو فراخ دامنی ارتباطاتالکترونیکی ، به اخلاق نمایان می سازد. باید توجه داشت که اخلاق یک مفهوم واحد جهانی دارد، هر چند که برخی نسبت به آن رویکرد تحویلی نگری و دید تک بعدی داشته اند (استاوسن[12] اخلاق را مسئولیت اجتماعی[13] تعریف می کند) [11].
لذا تعمیم تعریف اخلاق حرفه ای به حوزه اخلاق آموزش نیز تحویل نگری است و محقق را در تدوین و تنظیم کدهای اخلاقی در حوزه آموزش جهت تبیین ارزشها و ضد ارزش ها بخ طور شفاف و روشن و بیان مسئولیت اخلاقی در قبال هنجارهای اخلاقی که مستلزم مفهوم سازی دقیق و کامل از اخلاق آموزش می باشد، به خطای مسئله پنداری می اندازد. لیکن اگر چه اصول و ارزشهای اخلاقی بعضا کلی و جهان شمولند مثل امانت داری، راستگویی، حفظ حریم شخصی ، کرامت اصیل و ذاتی، احترام به آزادی، پرهیز از فریبکاری و ... اما ممکن است هر یک از این مفاهیم در هوزه های مختلف مصادیقی متفاوت از دیگر حوزه ها پیدا کند، مثلا امانت داری در داد و ستد، با امانت داری در حوزه آموزش یکی نیست، فریبکاری در حوزه بانک و فرهنگ سازمانی بانک ، از فریبکاری در حوزه آموزش مجازی متفاوت است. آن چه در حوزه معرفتی اخلاق آموزش قابل بحث و بررسی است، مسائل، مصادیق، تعارضات اخلاقی و مسئولیت های اخلاقی سازمان در حوزه آموزش مجازی است [12]. اما پیش از مفهوم سازی از اخلاق آموزش مجازی لازم است از این آموزش و مسائل اخلاقی موبوطه نکاتی گفته شود.
حدود 20 سال پیش مسائل اخلاقثی درباره فناوری اطلاعات بسیار محدود و نادر بود و اغلب منتشر نمی شد. شاید به آن جهت که تولید کنندگانفناوری به هدف خدمت به بشریت و استفاده صحیح و درست از آن بر طبق آرمان سازندگان، آن را در خدمت انسان قرار دادند اما بعدها با دسترسی آسان همه به آن و گسترش تعامل و رابطه های گوناگون بشر از طریق آن ، زمینه را برای بروز استفاده های غیر اخلاقی بویژه از سوی سوء استفاده کنندگان و منفعت جویان مهیا نمود. پیدایش اینترنت و توسعه کاربرد های آن در فراگیری، مسائل اخلاقی درباره فناوری اطلاعات[14] را افزایش داده است [13]. همچنین مباحث جدید مانند پدیده جهانی شدن چالش های جدیدی را در حوزه آموزش و نیز پیرامون مسائل اخلاقی به همراه داشتهاست. مثلا وقوع فریبکاری در حیطه و فضای مجازی علاوه بر آثار زیانبار آن، یک تهدید جهانی است [14]. با این حال مسائل اخلاقی فناوری اطلاعات در قرن بیستم با مسائل آن در قرن 21 متفاوت است و نیاز به آموزش رفتار اخلاقی بر مبنای تکنولوژی های جدید احساس می شود. هدف اخلاق در فناوری اطلاعات و در نتیجه در آموزش الکترونیکی و انواع آن ایجاد ابزارهایی است که بتوانند با در نظر گرفتن جنبه های اخلاقی مهم در کاربرد و توسعه این سیستم ها بکار گرفته شوند.
مفهوم سازی اخلاق آموزش مجازی :
در مفهوم سازی اخلاق آموزش مجازی ابتدا بایدمعنای اخلاق و آموزش مجازی و همچنی تعیین محیط داخلی و خارجی سامان آموزشی جه طراحی حقوق آنان ووظایف و خط مشی های اخلاقی سازماندر قبال آنان را در نظر گرفت و در فرایند این مفهوم سازی باید از تحویلی نگری پرهیز نمود. جامع نگری نسبت به اخلاق، آموزش مجازی و عناصر محیط داخلی و بیرونی سازمان در تدوین دقیق مفهوم اخلاق آموزش مجازی رهگشاست. اخلاق را بایداز حوزه معرفتی و شناختی [15] و علم مبتنی بر رعایت حقوق خود و دیگران در تعاملات درون شخصی ، برون شخصی و بین شخصی تعریف کرد [16]. همچنین غفلت از حیات اجتماعی سازمان به عنوان شخصیت حقوقی در بیان مسئولیت های اخلاقی آن تقلیل گرایانه خواهد بود. توجه به ارزش ها، تعهدات و آرمانهای سازمان در اخلاقی کردن سازمانهای آموزش مجازی نیز ضروری است [17]. بنابراین اخلاق آموزش مجازی عبارت است از الگوهای رفتاری ارتباطی مبتنی بر رعایت حقوق خود ودیگران که تکالیف و مسئولیت های اخلاقی سازمان را در قبال آنان مبرهن می سازد. مراد از حقوق دیگران، عناصر محیط داخلی و بیرونی سازمان است که سازمان با آنها تعامل بین شخصی و برون شخصی دارد. محیط بیرونی را نباید به مشتریان سازمانفرو کاست، بلکه جامعهف دولت ، محیط زیست، همسایگان و کس که ذی نفع سازمان محسوب شود [18]، و یا سازماندر سوداوری و ارائه خدمات بهتر با او در تعامل باشد، نیز جز محیط بیرونی محسوب می شود.
مصادیق غیر اخلاقی در آموزش مجازی:
فراغت از دغدغههای اخلاقی و رشد فزاینده مسائل غیر اخلاقی در حوزه آموزش، مباحث فراوانی را بوجود آورده و مانع کارآمدی و اثر بخشی سازمانهای آموزشی شده سات و اساسا توجه به دغدغه های اخلاقی [18] و عزم بر جلوگیری از مسائل غیر اخلاقی منشاء نگرش و توجه به اخلاق آموزش است. برخی از مصادیق غیر اخلاقی [19] رایج در حوزه آموزش الکترونیکی و مجازی عبارت اند از:
1) سرقت ادبی و نقض حقوق مالکیت فکری
2) ترویج و تبلیغ ضد ارزش ها
3) استراق سمع
4) افزایش فریبکاری
5) عدم پایبندی به امانت داری
6) تخریب رقبا از طریق تهمت و شایعه سازی
7) گسترش دروغ و تقلب
ارتقای کیفیت آموزش مجازی:
برای ارتقای کیفیت آموزش مجازی لازم است باعواملی که باعث افت کیفیت آموزش می شوند آشنا شد.
1- پدیده ترک تحصیل
با وجود آنکه آموزش مجازی بسیار مورد توجه قرار گرفته است، اما به دلیل آنکه هر شخص باید خود دروس را بخواند، ممکن است در بعضی موارد به دلایل گوناگون قادر به اتمام درس نشود و ترک تحصیل کند.
بر اساس تحقیقات انجام گرفته، در طی ترم پاییز بعضی از دانشجویان بدون آنکه واحدی را بگذرانند تصمیم به ترک تحصیل گرفتند. مطالعات نشان داده است که اکثر این دانشجویان در دبیرستان تحصیل می کردند و از جمله موارد اصلی ترک تحصیل ، همزمانی انتحانات ورودی دانشگاهها، امتحانات دبیرستان و نیز دروس آموزش مجازی بود که به ناچار دانشجو را مجبور به ترک تحصیل می کرد.
2- ارزشگذاری ترم و فید بک
استفاده از نرم افزار مناسب عامل مهمی در آموزش مجازی است. نرم افزار Java بطور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا با وجود آنکه در ابتدا کمی کار کردن با آن دشوار است، اما به دلیل قابلیت گرافیکی بالا تمایل دانشجویان را بر می انگیزد.
از دیگر ملاک های ارزیابی می توان بهنمرات اکتسابی دانشجویانو نیز تمایل آنها برای ادامه تحصیل اشاره کرد.
علل اصلی ترک تحصیل دانشجویان ، کمبود زمان، سختی تمرینات و مردود شدن در امتحانات مجدد است. علاوه بر این، دانشجویانی که ترک تحصیل کرده اند از کمک های اینترنتی استاد راهنما زیاد بهره نبرده اند و نیز نتوانستند از کمک همکلاسیهای خود استفاده کنند. دانشجویان ابراز داشته اند که بسیار سخت است که بطور شخصی درس بخوانند و تمایل داشتند با روش سنتی ادامه تحصیل دهند.
3- ایجاد تغییرات در روش های آموزش
بنابر مشاهدات، یک سری تغییرات در ترم تحصیل آموزش مجازی اعمال شد که به صورت زیر بود:
- برنامه ریزی مجدد تمرینات در طول ترم تحصیلی: به منظور در نظر گرفتن زمان بیشتر برای دروس سخت تر ویادگیری بهتر، زمان بیشتری برای تمرینات دشوار هفتگی معین شد. برای مثال، زمان یادگیری مبحث آرایه ها در درس برنامه ریزی کامپیوتر 1 دو برابر شده بود.
- برنامه ریزی مجدد دروس: برای جلوگیری از قرار گرفتن دروس دشوار در یک ترم برنامه ریزی دوباره انجامگرفت.
- مثال ها و تمرینات شخصی: تمرینات و مثال های متنوع و با سطح دشواری گوناگون بر مباحث درس افزوده شد تا دانشجو در هر سطحی که باشد بتواند از پس حل این تمرینات برآید تا انگیزه بیشتری برای یادگیری داشته باشد.
- امکانات تصویری: با افزودنامکانات گرافیکی و نمایشی بیشتر به فایلهای تدریسی، امکان درک بهتر مطالب برای دانشجو فراهم شد.
- تشویق برای انجام دادن کارهای گروهی: با ایجاد حس همکاری، دانشجویان ترغیب شدند تا پروژه های گروهی انجام دهند تا بهتر بتوانند از دانسته های یکدیگر استفاده کنند.
4- نقش استاد مشاور
استاد مشاو رنقش بسیار مهمی در موفقیت دانشجویان دارد. با وجود این، وظیفه استاد مشاور که کمک کردن به دانشجویان است، آسان نیست. از سوی دیگر، اگر تعداد دانشجویانی که ترک تحصیل می کنند زیاد باشد، خود عامل منفی در کم شدن علاقه استاد مشاور است.
از دیگر عوامل مهم می توان به تبحر استاد اشاره کرد؛ هر چه استاد مشاور بیشتر تبحر داشته باشد، در کمک رسانی بهتر عمل می کند و بازده یادگیری افزایش می یابد.
نکته جالبی که در مورد استادان مشاور مشاده شد، نوع رفتار آنها در برابر دانشجو است، تعدادی از استادان منتظرند تا دانشجو درخواست راهنمایی کند تا آنها این امر را بر آورده سازند. در حالی که عده ای دیگر از استادان، از دانشجو می خواستند تا مسائل را با آنها در میان بگذارند تا اگر مشکلی باشد، در رفع آن به دانشجو کمک کنند. دسته ای دیگر از استادان مشاور تمایل داشتند که با ایجاد کلاسهای هفتگی به صورت حضوری به دانشجو در رفع اشکالات کمک کنند.
به هر حال آنچه مسلم است ، هر چه استادان راهنما بیشتر با دانشجو در ارتباط باشند، کیفیت و بازده بیشتری حاصل می شود [20].
نتیجه گیری
در آموزش الكترونيكي به شيوة مرسوم، عوامل متعددي موجب پراكندگي ذهني فراگير و خروج او از فضاي علمي ميشوند. در زیر به برخی از این عوامل اشاره شده است.
برخي از اين عوامل عبارتند از:
v آزاد بودن وقت فراگير و امكان پرداختن او به فعاليت‌ها و مشاغل گوناگون
v امكان اختصاص اوقات غير مفيد به فراگيري
v نگاه فراگير به تحصيل به عنوان برنامة جنبي و دوم
v حضور فراگير در فضاي شلوغ و متنوع شبكة اينترنت
v وجود جذابيت‌هاي كاذب و آلودگي‌هاي متعدد در شبكة اينترنت
v گرايش روز افزون كاربري اينترنت به سمت سرگرمي و تفنن
چند پيشنهاد براي مقابله با اين نگراني:
v در نظر گرفتن ساعات متعدد و مشخص براي ارتباط مستقيم با استاد و انجام حضور و غياب در آن ساعات
v افزايش برنامه‌هاي تعاملي و درخواست تمرين، تحقيق و مطالعات خاص از فراگير، همراه با نظارت بر اين فعاليت‌ها
v ارائة آموزش‌هاي لازم و ارسال پيام‌هاي فرهنگي و تربيتي مداوم براي فراگيران در رابطه با مديريت زمان، تقويت اراده و ديگر ضرورت‌هاي حضور در شبكه
v ايجاد شبكه‌هاي اينترانت و يا ارائة خطوط كنترل شدة اينترنت
v افزايش جذابيت‌هاي داخلي و حاشيه‌اي دروس و طراحي سرگرمي‌هاي متناسب و مربوط به آن
v برگزاري بخشي از فعاليت‌هاي آموزشي و فرهنگي به صورت حضوري
v ايجاد فضا و زمينه‌سازي براي بحث، تبادل نظر و آشنايي فراگيران با يكديگر
v مشخص شدن حضور و غياب اعضاي كلاس براي ساير فراگيران
v تنظيم برنامه‌هاي درسي به صورت مشاركتي و زمينه‌سازي براي بحث و گفت و گوي فراگيران در رابطه با مباحث درسي
v تشكيل گروه‌هاي مختلف علمي، تحقيقاتي و فرهنگي – اجتماعي در ميان فراگيران و اختصاص امتياز ويژه براي آن
v عرضه و نمايش امتيازات، موفقيت‌ها و آثار فردي و گروهي فراگيران به صورت عمومي
در پایان باید گفت که آموزش الکترونیکی در ایران دارای مشکلات وکمبودهای زیادی می باشد و از دیگر مشکلات و کاستی ها می توان از هزینه بالا در آموزش الکترونیک نام برد و با توجه به اینکه آموزش الکترونیک به جای آن که سرعت و دقت و کیفیت را با هزینه به مراتب کم تر و بهتری نسبت به روش های سنتی در اختیار کاربران قرار بدهند ، در افزایش هزینه های سنتی (غیر الکترونیکی) افزوده اند. و از دیگر مشکلات میتوان به نداشتن سرویس خط اینترنت پر سرعت آن هم در وضعیتی الکترونیکی که استاد و مکان آموزشی و کتاب و امکانات دیگر مانند روش سنتی قرار نیست در اختیار دانشجو قرار بگیرد و همچنین کم بودن رشته ها وگرایش ها در دانشگاه ها و نبودن مدارس الکترونیک در ایران نام برد.
همانطور که میدانیم گسترش شبکه هاي رايانه اي در سراسر دنيا تا به امروز و همچنین تأثيرات شگرفي که فن آوري جديد اطلاع رساني بر توسعه و تحولات علمي، فني، اقتصادي، فرهنگي، آموزشي و اجتماعي داشته موجب سرعت بخشيدن به ارتباطات و تبادل اطلاعات بين ميليون ها انسان و هزاران سازمان ملّي و بين المللي گرديده است پس بهتر است که ما نیز به رشد و اعتلای ایران و آینده ایران کمی بیشتر بیندیشیم و بدانیم که حرکت دانشگاهی رازی است به سوی آموزش مجازی.
منابع
1- مرکز فناوری الکترونیکی پرشیا/ اتیترن
2- فرآمدی ، داوود/ نظام آموزشی مجازی/ مجله فرهنگ آموزش/ سال سوم / بهار و تابستان 1386.
3- نیک نیا، بابک/ آموزش الکترونیک/ مجله صنعت کفش/ سال پانزدهم/ مرداد 1387/ شماره 128.
4- تارخ، محمد جعفر و معصومی، امیر حسین/ آموزش از راه دور: بررسی سیستم های نوین و راهکارهای موفقیت ( از مجموعه مقالات همایش: از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی)، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 1384.
5- فتح نژاد ، فرامرز/ آموزش مجازی؛ جلوه ای از انقلاب علمی سوم/ مجله تدبیر/ شماره 183/ مرداد 1386.
6- الحسینی، سید حسین/ مقدمه ای بر آموزش از راه دور/ تهران / انتشارات منادی تربیت/ 1384.
7- ایروانی، حسن/ توجه به هویت فردی- مرکز ثقل محیط آموزش مجازی (از مجموعه مقالات همایش: از آموزش الکترونیکی تا دانشگاه مجازی/ معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهرانجنوب/ 1384.
8- Davis, niki, Rose, Ray, and Nacol.Research. Committee Working Group (2008).
9- قراملکی احد، فرامرز و همکاران/ اخلاق حرفه ای در تمرین ایران و اسلام / تهران / پژوهشکده مطالعا تفرهنگی و اجتماعی/ 1389.
10- قراملکی احد، فرامرز/ سازمان اخلاقی در کسب و کار/ تهران/ مرکز مطالعات جهانی شدن/1385.
11- Moral. Responsibility, Stanford. Enegclopedia of philosophy.
12- Brockett.R.G.Hiemstra.R(2004). Toward Ethical Practice. Malabar. Fl: Krieger publishing.co.
13- Melissa.R (2007. Ethics and Distance Education- strategies for Minimizing Academic Dishonesty in online Assessment. Capella university. Avalable at: Ethics Education. Assessed: 2007.10/1H
14- امیر پور، حیدر، شالباف، عذرا/ داد و ستد فریبکارانه، اخلاق حرفه ای در تمدن ایران و اسلام/ تهران / پژوهشکده مطالعا فرهنگی و اجتماعی/ 1389.
15- قربانی ، نیما/ سبک ها و مهارتهای ارتباطی/ تهران/ نشر تبلور/ دهم/ 1384.
16- قراملکی احد، فرامرز/ اخلاق حرفه ای/ تهران/ مولف/ 1382.
17- Gearhart. D (2000). Ethics and online education, the Ethical use of technology in teaching and learning . Dokota Stateuniversity. Madison.
18- مهر محمدی، محمود/ برنامه درسی: نظر گاهها، رویکردها و چشم اندازها/ دوم/ تهران /آستان قدس رضوی/ 1383.
19- بلکستر لورن، هیوز کریستینا. تایت ملکم: استوارت مان. چگونه تحقیق کنیم، ترجمه ابراهیم زاده ، عیسی، فراهانی، ابولفضل، سرمدی ، محمد رضا. تهران :پیام نور: دوم ، 1385.
20- شعبانی نیا، فریدون/ آموزش مجازی، روش های نوین و ارتقای کیفیت آموزش/ مجله آموزش مهندسی ایران/ شماره 27/ سال هشتم/ ص 92-81.
مطالب مشابه :
سایت دانشگاههای پیام نور وسایر دانشگاهها
راهنمای سیستم گلستان دانشجویان پیام نور دانشگاه آزاداسلامی دانشگاه پیام نورشاهین شهر .
تصاویر آزادی سربازان ربوده شده و مذاکره کنندگان .
دانشجویان فقه گروه حسابداری دانشگاه آزاداسلامی مرزبان ها با مشاهده ما نگران شدند
فاتح قدس؛ سلطان صلاح الدین ایوبی [بخش نخست]
دانشجویان فقه گروه حسابداری دانشگاه آزاداسلامی مردم با مشاهده‌ی احتضار و
نقد کتاب شهر و روستا در ایران
ساسانیان،سامانیان،اسلام و دوره نفوذ دانشگاه آزاداسلامی نمرات دانشجویان.
آدرس و شماره تلفن دانشگاههای آزاد سراسر کشور قسمت5
امام خمینی،دانشگاه آزاداسلامی: ورودی شهر،دانشگاه آزاداسلامی: اسلام،جنب
رابطه حجاب زنان باغیرت مردان
در سال های اول انقلاب این شعار را روی دیوارهای شهر اسلام صلی الله دانشگاه آزاداسلامی
آدرس و شماره تلفن دانشگاههای آزاد سراسر کشور قسمت 1
خیابان شهید رجایی،دانشگاه آزاداسلامی: شهر جدیداندیشه،فاز 3 ،اسلام آباد،جاده
نظریه عمومی کالاها/ کارل منگر، مترجم: یاسر میرزایی، منبع: اصول علم اقتصاد
نمرات دانشجویان. دانشگاه آزاداسلامی موقعیتی ویژه را میتوان مشاهده کرد که در آن
آدرس و شماره تلفن دانشگاههای آزاد سراسر کشور قسمت4
شهرک دانشگاهی دانشگاه آزاداسلامی: قائم شهر: 3: مرکز اسلام
آموزش مجازی
اطلاع رسانی به دانشجویان رشته دانشگاه آزاداسلامی ایران و اسلام / تهران
برچسب :
دانشگاه آزاداسلامی اسلام شهر(مشاهده نمرات دانشجویان)