دده قورقود داستانلاری حاققیندا
فارسجا یازان: دکتر ح. م. صدیق/ تورکجه چئویرن: داور اردبیلی
1ـ آذربایجان دیلی‌نین فورمالاشماسی
آذربایجان دیلی‌نین، تشکل پروسسی، 4 و5 ـ اینجی هجری عصرلرده باشا چاتدی. بو دورده، آذربایجانلیلارین یاشادیغی یوردلارین سرحدلری معین‌لشیب، اونلارین مدنیتی‌نین اساس چیزگیلر علامتلری آشکارلاشمیشدیر. اودور آذربایجانیندا ادبیات، ایکی ساحه‌ده تکامله دوغرو ایره‌لی‌لییردی: بیرینجی شفاهی خلق یارادیجیلیغی، ایکینجی‌سی ایسه رسمی شعر ساحه‌سی. شهر اهالیتی آراسیندا پیشه‌کار (پروفسیونال) شاعرلرین: تبریزلی قطران، شیروانلی خاقانی و گنجه‌لی نظامی‌نین شعرلری گئنیش یاییلمیش، تانینمیش و شهرت تاپمیش ایدی.
هله‌لیک اوتوراقلاشمامیش (دائمی مسکونلاتمامیش)، شهرلرله آز ـ چوخ علاقه‌ده اولان کوچریلر آراسیندا ایسه اوران یارادیجیلیغی (عاشیقلیک صنعتی) دبده ایدی. قهرمانلیق دده قورقود داستانلاری آذربایجان ادبیاتی‌نین ان قدیم یازیلی اثری ـ بو دورانین ادبی یارادیجیلیق محصولودور.
4 و 5 ـ اینجی عصرلرده، کوچری کندلی‌لر، اوتوراقلاشمیش اکینچی‌لرین عکسینه اولاراق ایلات و عشایر سیاغی مالدارلیق واسطه‌سیله یاشاییردیلار و یئنی‌جه تشکل تاپمیش شهر مدنیتی ایله تانیش دگیل ایدیلر. قبیله‌لرین چوخو هله اسلام دینین قبول ائتمه‌میش و یا خود بو دین حاققیندا ان اؤتره‌گی بیلیکلره مالک ایدیلر. بعضی وقتلر اونلار مرکزی حکومته اطاعتدن بویون قاچیریر و قبیله آغ ساققاللاری‌نین قدرتی سایه‌سینده یاشاییردیلار. طایفه قهرمانلاری‌نین اطرافینا توپلاشیب و اسلحه‌یه ساریلاراق حیوانلار و اوتلاقلاری قورویوردولار. بو قبیله‌لرین دایمی یورد ـ یووالاری یوخ ایدی. یایلاق و قیشلاق زمانی، آلاچیقلاردا حیاتلارینی سۆردۆرۆردۆلر.
اوزانلار قبیله‌یه باغلی آداملار آراسیندا خصوصی سایغی ـ سئوگی ایله یاشاییردیلار. بو گزه‌گن چالیقچی شاعر مغنی موسیقی‌چی صنعتکارلار ائل به ائل، اوبا ـ اوبا گزیب، قبیله‌نین گؤرکملی ـ مشهور باشچی و شخصیتلرینی قوشدوقلاری شعرلر واسطه‌سیله ابدیلشیدیریردیلر. منظومه‌لر (شعرلر توپلوسو پوئزالار) قوشوب، داستان سؤیله‌مکله یاناشی، آغ ساققال و قبیله باش بیلنی اولاراق خلقین قارشیلاشدیغی یاشاییش چتنیلیکلری‌نین چوزوملنمه‌سینده ده اشتراک ائدیردیلر. اوزانلار، ایندیکی عاشیقلارین آتاـ بابالاری اولموش و اونلارین ان گؤرکملی و باجاریقلیسی « دده» آدلانارمیش، دده قورقود قهرمانالیق داستانلاری دا بو اوزانلارین یارادیجیلیق محصولودور.
دده قورقود کتابی‌نین موجود الیازماسی تۆرک دیلی‌نین ان قدیم مکتوب اثری اولاراق 4 و 5 ـ اینجی هجری عصرلرین یادگاری‌دیر و آنتیک اوغوز ائلی‌نین آذربایجانا کؤچمه‌میش و اونون یام‌ـ یاشیل یایلاق و قیشلاقلاریندا اوتوراقلاشمامیشلاریندان قاباق یاشاییش و سنتلریندن سؤز آچیر. بو دگه‌رلی اثر 5 ـ اینجی عصرده هجری تانینمامیش بیر یازیچی طرفیندن قلمه آلینمیش و دده قوروقود علی لسان طائفة اوغوزان آدلی کتابدا یازیلی شکیل‌ده بیزیم الیمیزه چاتمیشدیر.
اوغوزلار قوهوم ـ قبیله اولاراق 24 طایفادان تشکل تاپمیش. کؤچری شکلینده یاشاییردیلار. کاشغرلی محمود دیوان الغات الترک آدلی اثرینده، اوغوز ائلی‌نین 22 قبیله‌سی‌نین آدین چکمیشدیر. اسلامی مورخلرین چوخو اونا اشاره‌لر و استنادلار ائتمیشلر.
رشید الدین فضل الله همدانی‌نین جامع التواریخ آدلی اثرینده 24 اوغوز طایفاسی‌نین آدلاری بئله‌جه سیرالانیبدیر:
«1. قایی، 2. بایات 3. آلقارا ائوی، 4. قارا ائولی، 5 یازر، 6. دؤگر، 7. دودورغا، 8. یاپرلی، 9. افشار، 10. قیزیق، 11. بیگ دیللی، 12. قارقین، 13. بایندیر، 14. بچنه، 15. چاولدور، 16. چبنی، 17. سالور، 18. ائیمور، 19. آلایونتلی، 20. بیکدیر، 21. بوغدور، 22. ییوا، 23. اوره‌گیر، 24. قینیق.»
اوغوزلار، 4 ـ انیجی عصرین هجری بیرینجی یاریسیندا خزر دنیزی ایله جیحون چایی اراضی‌سینده فاراب منطقه‌سی‌نین اطرافیندا محمود کاشغری بو بؤلگه‌نی، قاراچق آدلاندیریر. و اسفیجاب آدلانان یئرده یاشاییردیلار. کی حدو العالم آدلی کتابین مؤلفی‌نین روایتینه گؤره، اوغوزلارین قشلاق مالکانه‌سی ایمیش و فارابدان 20 منزل آرالی دا یئرلشیرمیش.
ابن حوقلـ ون دئدیگینه گؤره 4 ـ اینجی عصرین سونوندا، اوغوزلاردان یالنیز مین اوبایا یاخین آدام اسلام دینین قبول ائدیبلر. ابن خردادبه، روایت ائدیر کی عبدالله ابن طاهر (213 ـ 230 ـ اینجی هجری) ایللرده حاکمیت باشیندا اولموش. اوغوزلاردان مین نفر اسیر و 600 مین درهم باج آلمیشیمیش. بو دئییلنلردن آیدین اولور کی اوغوز ائلی‌نین تشکلو اسلام دینی‌نین ایلک یاییلدیغی چاقلاردا باشا چاتمیشدیر.
اوغوزلارین آذربایجان و اونون اطرافیندا فورمالاشماسی دا او دورلره عایددیر.
سلجوق بولاردان قاباق، بیر مورخین روایتینه گؤره، آذربایجان آخیشان تۆرکلر: «سئل سولاری کیمی چؤللره داغ ـ دره، دوزلره و قلعه‌لره یاییلدیلار.»باشقا سؤزله، آذربایجان خلقی‌نین تشکل پروسسی 5 ـ اینجی هجری عصردن اؤنجه سونا یئتمیشدیر. بو دورده آذربایجاندا مختلف یاشاییش بؤلگه‌لرینده منطقه‌لر آراسی اقتصادی علاقه‌لر موجود ایدی. آذربایجان تۆرکلری‌نین یاشادیغی اراضی‌نین حدودلاری تعیین ائدیلیب و مدنیتلری‌نین مهم عنصرلری معلوم اولموشدور. عمومی لهجه‌نین (دیالکتین) کۆتله‌وی‌لیگی و تکاملونون آردیجیلیغی، اونلارین تشکلوندا اساس رول اویناییردی. اورال ـ آلتاییک دیللر گروهونا عاید ـ قدیم آذربایجان تۆرک دیلی کی معاصر آذربایجان تۆرکجه‌سی اونون تکمیللشمیش فورماسی‌دیر. اؤزۆندن قاباقکی لهجه‌لری چوخ گئنیش اراضیلرده سیخیشدیراراق، عمومی ـ کۆتله‌وی دیله چئویریلرک، یئرلی اهالی‌نین دگه‌ری تاریخی ـ مدنی سنتلرینی یئنی عنصرلری ایله بیرلشدیردی. بئله‌لیکله آذربایجان مدنیتی آدلی، بدیعی ـ یئنی فورمالی مدنیت وجودا گلدی.
بو شرایط چرچیوه‌سینده اوغوز یوردلاری‌نین مختلف گوشه‌لرینده یاشایان حتی بعضی فئودال و قولدارلاردا (احمد کسروی‌نین مدعاسینا گؤره، اونلار ساسانی سلاله‌سی‌نین شاهلاری ایدیلر) اوغوزلارین نفوذ و قدرتی قارشی‌سیندا تسلیم اولدولار. مثلا کسروی‌نین دئدیگینه اساساً وهسودان روّادی اوغوزلاری آلقیشلادی و حتی اونلاردان بیر قیز ایله ائولندی و قطران، وهسودان سارایی‌نین شاعری، اوغوز آغ ساققاللاری‌نین تعریفینده قصیده‌لر قوشدو.
سلجوقلولارین امپریاسی‌نین گئنیشلنمه‌سی نتیجه‌سینده آذربایجان اراضی‌سی، باشدان ـ باشا اونلارین حاکمیتی آلتیندا اولدو. مغوللارین حاکیمتی‌نین سونوندا، تۆرکلر سونرا «قاراقویونلو» یئرلی محلی شاهلیق حکومتینی تشکیل ائتدیلر. سونرالار قیزیل باشلار شاه اسماعیل ختایی‌نین واسطه‌سیله صفوی حاکمیتینی قوراراق باشقا اؤلکه‌لرده ده حاکم اولدولار.
مطالب مشابه :
انتخاب اساتید گروه روانشناسی بالینی به عنوان پژوهشگران برتر دانشگاه خوارزمی
انسیه آنتیک چی. دکتر محمد نخعی از دکتر محمد حسین مجلس آرا پ‍ژوهشگر برگزیده از نظر
اعلام نتایج داوری سومین جشنواره دانشگاهی حرکت دانشگاه خوارزمی
اقشار آسیب پذیر با دبیر علمی دکتر محمد حاتمی همه چی اینجا 2- دکتر حسین
اسامی پذیرفته شدگان مسابقه عکس دامپزشکی
قدرت پناه، محمد آنتیک چی، مجید امراله، دکتر علی حسین شجاعی، رضا
مقالات پذیرفته شده در دومین همایش اعتیاد و آسیبهای روانی و اجتماعی
انسیه آنتیک چی. محمد نقوي . دکتر حسین کارشکی فاطمه مومنی. نقش
دده قورقود داستانلاری حاققیندا
آذربایجان ایجاد کرده ام و در آن بیشتر به معرفی آثار علمی استاد دکتر حسین (محمد احمدی
!خواستگاری بوالفضول
حکايت بوالفضول و دختر شعر دکتر هوهو لوهو ! فقط يـــــه چـی بگم (محمد حسین
عکس های خاطره انگیز و کمیاب از ایران قدیم (4)
آفریدگار عالم محمد علی فاطمه حسن حسین **همه چی از همه جا** آنتیک و کلاسیک
آخرین بازمانده از نخستین تیم ملی فوتبال ایران
طب بود که مرحوم دکتر اکرامی ،بازیکن تیم دانشکده بنزهای آنتیک. محمد حسین
برچسب :
دکتر محمد حسین انتیک چی