پروفسور نادر خلیلی :معمار بزرگ و مبدل طرح خانه های سرامیکی و ابر خشت

پروفسور نادر خلیلی : مبدل طرح خانه های سرامیکی و ابر خشت

آشنایی با سیستم :: ابرخشت ::

پایه و اساس ساختاری سیستم ابرخشتSuper Adobe بر كیسه‌های شنی با درازای قابل تنظیم قرار گرفته‌است. این امر از یك طرف باتوجه به دسترسی به این نوع مصالح بدون مشكل عمده، موجبات تسهیلات در همه‌گیر شدن سیستم را فراهم كرده است و

از طرف دیگر باتوجه به انعطاف‌پذیری فرمی، به طرح معماری، قابلیت مانور را در زمینه شكل‌دهی انحناهای زیبا،‌ موتیوهای طبیعی و ساختار یك پارچه را می‌دهد، این همه به معنای توانایی استفاده از قالب و قاب برای شكل دادن، پیچ و تاب دادن فرم‌ها و بهره‌گیری از روند طراحی آلی یا ارگانیك در عین لحاظ شدن ویژگی‌های لازم به جهت سازه‌ای است. در یك كلام با روشی بسیار ساده ساختن یك خانه از دیوارها و سقف و پی و در كل آنچه " سفت كاری " می‌نامیم به طور كامل با این روش، قابل اجرا است.

نحوه اجرا بسیار ساده است، ابتداپلان یا نقشه خانه مورد نظر و در ابعاد مطلوب تهیه می‌شود. برای این منظور، نادر خلیلی خود تعدادی نقشه با تعداد اتاق‌ها و قابلیت‌های متنوع را پیشنهاد می‌كند، ولی در نهایت طراح یا سازنده بنا در این زمینه قدرت انتخاب نیز دارد. بعد از انتخاب پلان، نوبت به پیاده كردن آن بر روی زمین مورد نظر برای ساخت می‌رسد، بعد از این مرحله، ردیف اول از ابرخشت روی پلان جاگذاری می‌شود. كیسه‌هایی كه معمولا به صورت استاندارد برای این هدف منظور شده‌اند در حین جاگذاری، با خاك مرطوب پر و كوبیده می‌شوند و با روش بنایی "زنجیره پیوسته" (running bond) روی هم قرار می‌گیرند. در این بین، بین هر دو لایه از ابرخشت بعد از كوبش لایه پایینی، برای مهار كردن نیروهای كششی، دو ردیف سیم خاردار قرارداده می‌شود، هدف از این كار ایجاد نوعی سازه خود پشتیبان مقاوم در برابر نیروهای كششی است.

نادر خلیلی

«در نیمه راه زندگی از رقابت ها دست شستم و با گامهایی آرام با رؤیاهایم به راه افتادم، رؤیایی درباره ساختن یك خانه ساده خانه ای كه به دست انسان و با اركان اصلی این جهان بنا شود. آب، باد، خاك و آتش . خانه ای با خاك و خشت و آتشی افروخته در آن كه خشت ها در هم آمیزد و دیواره ای سنگ گونه پدید آورد و سرانجام این رؤیاهایم را در عالم حقیقت لمس كردم بدون مسابقه دادن با كسی جز خودم...».

زندگی حرفه‌ای

خلیلی متولد سال ۱۹۳۶ در ایران، تحصیلات خود را پس از زادگاهش در ترکیه و سپس ایالات متحده آمریکا ادامه داد و به پایان رساند. او از سال ۱۹۷۵ به معماری خشتی علاقه‌مند شد و در برنامه توسعه کشورهای جهان سوم به عنوان مشاور در سازمان UNIDO یا سازمان توسعه صنعتی ملل متحد به فعالیت پرداخت.

در سال ۱۹۸۴ انجمن معماران آمریکا در ایالت کالیفرنیا جایزه "تبحر در فن آوری" را به خاطر ابداع خانه‌های سرامیکی به او اهدا کرد.

در سال ۱۹۸۷، سالی که از سوی سازمان ملل به نام سال جهانی سرپناه نامگذاری شده بود، پروژه نادر خلیلی به نام "خانه برای بی‌سرپناهان" به طور مشترک مورد توجه و قدردانی سازمان ملل متحد و همچنین دپارتمان توسعه مسکن و شهرسازی آمریکا قرار گرفت.

در سال ۱۹۸۴ زمانی که سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا، ناسا، فراخوانی برای طراحی خانه و اقامتگاه در کره ماه و مریخ اعلام کرد، خلیلی فرصت مناسبی برای توسعه ایده‌های خود در مورد فرم‌های ساده و در عین حال مقاوم پیدا کرد. او در طرح‌های پیشنهادی خود به ناسا، با مطالعه بر معماری مناطق یزد و کاشان نشان داد، چگونه بدون آنکه نیاز به حمل مصالح از کره زمین به جای دیگری باشد می‌توان از همان خاک موجود در محیط اطراف، متنوع‌ترین و مقاوم‌ترین ساختارهای معماری را به وجود آورد.

خلیلی در بیش از 20 سال حضور مداوم خود در ایالات متحده، در بنیادها و مؤسسات مختلف (كه اكثراً هم خودش بنیانگذار آنها بوده ) مثلGeltaftan, SCI-‌‌Arc و مؤسسه هنر و معماری خاك كالیفرنیاCal-‌‌arth و... همواره دغدغه معماری خاك را داشته و در یك كلام عشق خود را به عظمت بازگشت به عناصر دیرآشنای فرهنگ شرقی - ایرانی ( آب و باد و خاك و آتش ) به اثبات رسانیده است؛ او هم شرق و هم غرب را خوب می‌شناسد. حضور خلیلی در ایران را می‌توان دوران آموختن از آموزه‌های معماری بومی ایران دانست؛

بعد از فاجعه بم با ناگفگتگویی با خلیلی انجام شد و مطلب با عنوان " ما بم را باز سازی می كنیم " به چاپ رسید، پیشنهاد جالب خلیلی در روزنامه ایندیپندنت:

1000 سرباز و 100 دانشجوی معماری در اختیار من قرار دهید، ما بم را دوباره خواهیم ساخت…

که متاسفانه پیشنهادات وی مورد پیگیری و استفاده قرار نگرفت و نامه های او به سازمان ذی ربط بی جواب ماند.

آشنایی با سیستم :: ابرخشت ::

ابرخشت، به راستی بسیار ساده است! همه چیز تقریباً در محل تأمین می‌شود و نیروی متخصص هم لازم نیست؛ مصالح خاك است و كیسه شن و سیم خاردار. كیسه‌هایی كه طویل‌تر از كیسه‌های معمولی (مثلاً كیسه برنج قبل از بریده شدن) هستند با خاك پر می‌شوند، البته سیم‌های خاردار در بین این نوارهای فتیله‌ای كیسه شن، نقش اتصالات را بر عهده دارند و نیروهای كششی و جانبی را خنثی می‌كنند.

ویژگیها و کاربرد روش سرپناه گلین با کیسه خاک

الف) امكان استفاده در مناطق جنگ زده یا خسارت دیده زلزله

یكی از كاربردهای این روش، ساخت سر پناه برای خسارت دیدگان جنگ و زلزله است . این روش با سرپناه موقت مثل چادر یا حتی كانكس تفاوت داشته و به عنوان روشی دائمی تر از آنها محسوب می شود .

ب) مقاومت در برابر سرما و گرما

یكی از ویژگیهای مثبت این طرح، به دلیل استفاده از دیواره های خشتی و شكل خاص بنا ، مقاومت در برابر سرما و گرما و مصرف انرژی پایین است ؛ نكته ای كه ضعف همه روشهای دیگر سرپناه های موقت می باشد .

ج) تكنولوژی پائین و اجرای سریع

استفاده از در دسترس ترین مصالح یعنی خاك و تكنولوژی پائین یك ویژگی مثبت این طرح است ، ویژگی كه به خصوص در نقاط دور دست یا در شرایط پس از زلزله یا جنگ كه حمل و نقل و تولید مصالح و توزیع برق در مناطق آسیب دیده مختل شده است كاربرد دارد. با این روش می توان با كمك اهالی هر خانه حداكثر در طی یك هفته یك سرپناه مقاوم و مناسب اجرا كرد .

د) مقاومت در برابر زلزله

به دلیل شكل خاص این بناها و نحوه انتقال نیرو به صورت فشاری؛ این ساختمان در برابر زلزله مقاوم است . این روش در ایلات متحده به عنوان یك روش ضد زلزله مورد تصویب قرار گرفته شده و آئین نامه ای نیز برای آن تدوین شده است .

جریان و تهویه هوا

تقریباً از سال 1948 است كه بحث سكونت درخارج جو زمین وخصوصاً ماه ومریخ بخش مهمی ازمطالعات و پژوهشهای خلیلی را تشكیل می دهد. در همین سال طرح او برای ساخت مسكن در ماه با سیستم ابرخشت و گلتافتن در ناسا مطرح می شود و از آن زمان او از اعضای تیم تحقیقات طرح سكونت و ساخت و ساز در ماه است. پروفسور خلیلی در سال 1991 موسسه ی Cal-Earth را در بیابان های هسپریا در كالیفرنیا بنیاد نهاد. Cal-Earth موسسه ی آموزشی و پژوهشی ای است كه درآن او و همكارانش تحقیقات و آزمایشهای خود را بر روی نمونه های ابرخشتی و گلتافتن ادامه می دهند.

جایزه آقاخان

این جایزه را شاید بتوان مشهور ترین جایزه معماری جهان دانست كه از بیش از 20 سال گذشته و سال‌های سال است به كارهایی داده می‌شود كه دارای اثری ویژه علی الخصوص در جهان .اسلام هر 3 سال یكبار به عده‌ای داده می‌شود ، جایزه ۵۰۰ هزار دلارى بنیاد آقاخان بین كسانى كه در ساخت و پیشبرد هر پروژه بیشترین سهم را داشته اند از آرشیتكت تا استادان بنا تقسیم مى شود. مراسم رسمى اهداى جوایز روز ۲۸ نوامبر در گنبد همایون در هند با حضور نخست وزیر دنموهان سینگ و شخص آقاخان رهبر اسماعیلیه برگزار شد.

برنده بودن جایزه ای آقاخان كه همان‌طور كه اشاره كردید حتی در جهان و نه فقط كشورهای مسلمان چه بسا در جایگاه نخست قرار دارد، را چگونه ارزیابی می‌كنید و مسئولیتی را كه به همراه دارد، به قول معروف احساستان چیست؟!

در اصل این جایزه نیز تأییدی است بر راهی كه 30 سال است آن را تعقیب می‌كنم؛ من پیش از این نیز جایزه انستیتو معماران ایالات متحده و تقدیر نامه سازمان ملل را نیز چند جایزه دیگر را دریافت كرده ام و جایزه آقا خان نیز در ادامه كارم به لحاظ اینكه موید بر درست بودن اندیشه است و در عین حال در همه جا نام ایران و معماری ایران برده می‌شود ارزشمند است.

طرحهای برنده دیگر در معماری

بنیاد آقاخان همزمان 6 طرح تمام شده دیگر در عرصه معماری در جهان اسلام را نیز به عنوان پروژه های برتر برگزیده است. در صدر این طرح ها کتابخانه با عظمت اسکندریه در مصر است. که بیانیه جوایز آن را احیای کتابخانه باستانی و بسیار مشهور این شهر می داند که در عصر کلاسیک های یونان بنیان گذاشته شد.

کتابخانه اسکندریه در مصر - عکس از سایت AKDN

در مقابل، مدرسه ای در یک روستا در بورکینوفاسو برگزیده شده است که به دست یکی از افراد محلی برای بهبود شرایط آموزشی در روستا طراحی و به کمک اهالی و پشتیبانی دولت ساخته شده است. ویژگی معماری این مدرسه نیز اسفاده از مواد و امکانات محلی است.

پروژه برگزیده بعدی بازسازی مسجد موسوم به العباس در یمن است که ساخت آن به 800 سال پیش بازمی گردد. این مسجد بر بقایای یک مکان مذهبی پیش اسلامی ساخته شد و محل آن از زمانهای باستان مقدس شمارده می شده است. شکل مکعبی آن نیز به روال های باستانی معماری نسب می رساند که در شکل کعبه نیز دیده می شود.

سرزنده کردن شهر قدیم بیت المقدس طرح برگزیده دیگر است که هدف از آن حفظ و مرمت شهر است که در خطر فرسایش از ناحیه جمعیت انبوه قرار دارد و همزمان از خدمات شهری مناسب و حفظ و نگهداری کافی برخوردار نیست. این یک طرح جامع است که به بهبود شرایط شهر از همه جهات می پردازد. مرمت و بازسازی، آموزش و بالا بردن سطح آگاهی ساکنان شهر از اهداف این طرح است.

برای دیدن نمایش اسلایدهای مجموعه هفت طرح برنده اینجا را کلیک کنید

در مقابل این طرح بزرگ، طرح خانوادگی دو برادر ترک برای ساختن استراحتگاهی در کنار دریای اژه نیز مورد توجه داوران جایزه آقاخان قرار گرفته است.

آخرین طرح برنده دو برج عظیم کوالالامپور است که در قلب بخش تجاری و مدرن شهر قرار دارند. این دو برج با ارتفاع 452 متر به عنوان بلندترین ساختمان جهان شناخته می شوند. این دو برج با پلی هوایی که بین طبقه 41 و 42 آنها ساخته شده با هم پیوند دارند.

جایزه 500 هزار دلاری بنیاد آقاخان بین کسانی که در ساخت و پیشبرد هر پروژه بیشترین سهم را داشته اند از آرشیتکت تا استادان بنا تقسیم می شود.

نادر خليلي، نامي آشنا است؛ يعني آنها كه با معماري سر و كاري داشته‌اند او را خوب مي شناسند؛ شخصيتي درويش مسلك كه ترجيح مي‌دهد به جاي وارد شدن در رقابت‌هاي رايج (بخوانيد دنياي بازي‌هاي كودكانه بازار معماري)، در تلاش منفرد خود براي تجلي بخشيدن به ايده‌هايش به سر ببرد. خليلي 27 سال است كه با معماري خاك و خشت ايران درگير بوده، به جرات مي‌توان گفت كه در معرفي اين نوع از معماري، مهمترين نقش را داشته است.اخيرا بيشتر خبرگزاري‌ها و نشريات مطرح درباره خليلي و نظرات او حرف مي‌زدند؛ او برنده يكي از پرافتخارترين جايزه‌هاي معماري جهان و پر‌افتخارترين جايزه معماري در جهان اسلام، جايزه معماري آقاخان است.

آنچه كه موجبات تعهد هميشگي‌اش به عناصر اربعه (آب، باد، خاك، آتش) به عنوان اصول لايتغير معماري مخصوص او بوده و به دنياي معماري ارائه شده است. طبع لطيف خليلي (به شهادت ترجمه و تفسيرهايش از اشعار حضرت مولانا) در تلفيق با نوع نگاه او به معماري، او را مبدع سنتي نو در <معماري خاك> كرده‌است كه هر چند به ظاهر با تجليات فن‌آورانه عصر حاضر سنخيت ندارد، ولي در معنا، ترجمان روزآمد جستاري است كه او به عنوان راه حلي فرهنگي‌- ساختاري براي عرصه‌هايي خاص از ساخت‌و‌ساز ارائه مي دهد.

لابد روش خليلي براي مردم هند و آفريقا و آمريكاي جنوبي و هر جاي ديگر اين جهان خوب باشد و آنچنان كه يكي از معاونين (از ايشان نام نبرم بهتر است!) محترم مركز تحقيقات ساختمان و مسكن در نامه اي به رد روش <ابرخشت> مي‌پردازد، <ابتدايي و در شرايط فعلي چندان در خور توجه> نيست! نكته در اين است كه هيئت داوران يكي از معتبر ترين جوايز معماري جهان و بالاترين جايزه براي فعاليت هاي معماري موثر در جهان اسلام با نويسنده آن نامه رسمي (دوست معاونمان را مي‌گويم) هم عقيده نبوده اند و نادر خليلي و سيستم <ابرخشت> او را نه ابتدايي بلكه درخور دريافت جايزه <آقاخان> دانستند.

مصاحبه هاي اخير او با خبر گزاري ها و روزنامه هاي معتبر دنيا و بيانيه اش در مورد بم در سايت رسمي موسسه كل‌ارث (www.calearth.org) در دسترس علاقه‌مندان است. با اميد به اينكه اين موفقيت هاي اينچنين بزرگ بهانه‌اي براي حضور مجدد خليلي و خليلي ها در موطن اصلي باشد و اندكي نيز چشم مسئولين را بگشايد.

روندي كه در كشور ما وجود دارد اين است كه تا وقتي كار اشخاص ابتدا در جامعه جهاني شناخته مي‌شود و بعد اين كار به كشور وارد مي‌شود، در غير اينصورت تقريبا غير ممكن است كه با وضعيتي كه در كشور در آن قرار داريم غير ممكن است كه در داخل مورد توجه قرار بگيرد؛ در حقيقت و متأسفانه خارجي ها هستند كه بايد به ايراني ها بگويند كه كاري خوب است تا ما بپذيريم و از آن استفاده كنيم! يعني نوعي قضاوت وارداتي… و اين خود باختگي به جهان صنعتي موجب مي‌شود كه خود ارزش‌هايمان را نشناسيم و ديگران آنها را برايمان كشف كنند.

اميد من اين است كه حداقل بدين ترتيب بتوانم گوشه‌اي از ارزش‌هاي والاي 4000 سال ثبت شده تاريخ معماري ايران به واسطه معرفي جهاني به خود مردم ايران به صورت عملي معرفي كنم [البته خليلي در بخش ديگري از گفتگو متوجه مي‌شويم كه خليلي بارها روش مستقيم معرفي نو آوري‌هايشان را به مسئولين ذي‌ربط آزموده ولي تا به حال نتيجه نرسيده، نامه هاي او به وزارت مربوطه سال‌هاست كه بي جوابند...]…

اين كه گفتيد براي خودش روشي است و اميدوارم نتيجه بخش باشد، دستتان درد نكند؛ مي‌خواستم جزئيات جايزه آقاخان را از زبان خودتان بشنوم…

اين جايزه را شايد بتوان مشهور ترين جايزه معماري جهان دانست كه از بيش از 20 سال گذشته و سال‌هاي سال است به كارهايي داده مي‌شود كه داراي اثري ويژه علي الخصوص در جهان اسلام هر 3 سال يكبار به عده‌اي داده مي‌شود؛ بحث <ابرخشت> نيز دو سال پيش نامزد اين جايزه شده بود و در اين مدت داوران رقابت مشغول آثار نامزد شده بودند، با من تماس گرفته شد و من مدارك مربوطه را ارسال كردم و به خصوص موضوع چهار عنصر آب، باد، خاك و آتش كه خمير مايه انديشه ابرخشت است براي داوران بسيار جالب توجه بود كه نهايتا با مراجعه به پروژه هاي اجرا شده با اين روش در سراسر جهان و بررسي ميداني، شايسته دريافت جايزه تشخيص داده شد.

بله، بعد از جنگ اول عراق و كويت از طرف دفتر امور پناهندگان و دفتر سازمان ملل در تهران با من تماس گرفته شد و خواسته شد كه تعدادي از ساختمان‌هاي ابرخشتي را براي پناهجويان بسازم؛ پيشنهاد من اين بود كه ابتدانمونه‌اي در مركز تحقيقات [ساختمان و مسكن] ساخته شود و بعد از آزمايشات در محل مورد نظر نيز بسازند. معماري از ايران به نام مهندس ايراني به اينجا آمد و بعد از آموزش به ايران آمد و در اردوگاه بني نجار در خوزستان 14 عدد بعد از تاييد مركز تحقيقات [ساختمان و مسكن] با پشتيباني سازمان ملل و كميسارياي عالي پناهندگان ساخته شدند. بعد از دو سال اين پروژه ارزيابي شد كه نتايج جالبي داشت، هر واحد ساخته شده كه براي خانواده اي 7 نفره در نظر گرفته شده بود تنها در زمان 6 روز ساخته شده و به بهره برداري رسيده بود. سرعت كار و قيمت بسيار بسيار پايين از نكات مثبت پروژه بود.

در حال حاضر يك سال از زلزله بم مي‌گذرد، در اين يك سال با توجه به مصاحبه هايتان انتظار داشتيم در بازسازي بم شما را ببينيم، در اين مدت براي بمي‌ها كاري نتوانستيد انجام دهيد؟!

متأسفانه به هيچ وجه؛ با افراد بسياري تماس گرفتم، قول‌هاي بسياري داده شد، ولي… خودتان بايد بهترمي‌دانيد، حتي مي‌خواهم بگويم [خليلي: لطفاً اگر مي‌توانيد اين را حتماً چاپ كنيد] اميدوارم دولت جديدي كه مي‌آيد بتواند شجاع تر از اين دولت باشد، در حالي‌كه مركز تحقيقات در وزارت مسكن روش <گلتافتن> [روشي در پخت خانه‌هاي خشتي بعد از ساخت و مقاوم‌سازي مضاعف آن] را حدود بيست و چند سال پيش تأييد كرد و ما در زمان انقلاب در مقاوم سازي خانه هاي روستايي خيلي فعال بوديم كه البته آن روند بنا به دلايلي ادامه نيافت. در مرحله دوم هم بعد از ساخته شدن نمونه‌هاي ابرخشتي در خوزستان و نامه رييس وقت مركز تحقيقات ساختمان و مسكن وزارت مسكن مبني بر خواست ايشان بر مطرح كردن اين روش در كنفرانس خانه هاي ارزان قيمت نپال، باز رييس جديدي درمركز تحقيقات آمدند و جلو كار را گرفتند، البته اين اولين بار است كه اين موضوعات را مطرح مي‌كنم… . من در مورد اينكه در عدم توجه به اين سيستم در بازسازي بم مقصر كه بوده اظهار نطري نمي‌كنم، شايد اين در اين روش برنده اصلي مردم هستند و در بسياري دكان‌ها و كاسبي‌هايي كه در بم راه افتاده بسته مي‌شود … جالب اينجاست متخصصيني كه از طرف وزارت مسكن از كاليفرنيا به ايران بعد از زلزله دعوت شدند با من مشاوره مي كردند و از اينكه خود من دعوت نشده بودم متعجب بودند و علي الخصوص رييس هيأت، كه من به او گفتم علتش را از خود مسئولين مربوطه بپرسند…! به نظرم اگر حقيقتاً مي‌خواهند براي بم كاري بكنند بايد گروهي بي طرف را در مديريت ساخت و ساز آنجا حاكم كنند… .

تكمله: آشنايي با سيستم <ابرخشت>

در حين اجرا هر جا لازم باشد در يا پنجره‌اي قرار گيرد،‌قابليت استفاده از قالب در سيستم ابرخشت به كمك ما مي‌آيد و به‌راحتي با قراردادن قالب‌هاي مذكور ( كه بعدا براي نصب درگاه‌ها و پنجره‌ها برداشته خواهند شد) فضاي خالي مورد نظر شكل مي‌گيرد.

منبع :مجله ساختمان و کامپیوتر

نادر خلیلی سه شنبه ۲۱ اسفند ۱۳۸۶ درگذشت روحش شاد

پروفسور نادر خلیلی :معمار بزرگ و مبدل طرح خانه های سرامیکی و ابر خشت

مطالب مشابه :

طرح لایه باز (psd) تقدیر نامه خانواده شهدا

طرح بنر روز قدس

موفقیت کانون شهید گمنام در جمع مرز داران گمنام مساجد مازندران

قرآن و عترت محور نشریات تجربی کانونها/نشریات درباره سبک زندگی کار کنند

ژانری متفاوت از یک سریال استانی پوست پیاز ابروی باز سرشار از حس نوستالژی در مخاطب

تست روانشناسی جالب ، فال ، طالع بینی ، کف بینی ، آینده نگری ، درباره آینده ، قسمت ، تقدیر ، فال قهوه

مدل‌های شیک، پوشیده و سنتی

ماجرای تکان دهنده نامه سردار قاسم سلیمانی به وزیر دفاع آمریکا

پروفسور نادر خلیلی :معمار بزرگ و مبدل طرح خانه های سرامیکی و ابر خشت

آیین نامه جشنواره هنرهای تجسمی