|
آداب و رسوم اصيل و بومى قشم کمتر تحت‌تأثير فرهنگ‌هاى بيگانه قرار گرفته است. از آنجا سابقاً شغل اکثر مردان جزيره ماهيگيرى بوده و نياز مردم از درياى بيکران تأمين مى‌شده، ضرورتى به ارتباط با دنياى خارج نبوده و به همين جهت قشم در همه ابعاد اجتماعى، صنايع دستى و معمارى سنتى توانسته است اصالت خود را حفظ کند. مثلاً لنج‌سازى از مهم‌ترين صنايع بومى قشم به شمار مى‌رود و عنايت و توجه خاص مردم را از آنجا مى‌توان دريافت که در بسيارى از خانه‌هاى مردم جزيره، ماکت لنج به عنوان زينت ديده مى‌شود و حتى در عروسى‌ها ايفاى نقش مى‌کند. در بيشتر عروسى‌ها يک لنج کوچک را به عنوان غنچه (خنچه) مى‌آرايند و در يکى از شب‌هاى عروسى (شب سوم) در آن مواد معطر و حنا مى‌گذارند و براى مراسم حنابندان به منزل عروس مى‌برند.<?xml:namespace prefix = o />
مراسم عروسى در قشم يکى از پرشورترين و زيباترين رويدادهاى زندگى هر قشمى است. اين مراسم به مدت ده شب انجام مى‌شود که سه شب قبل از رفتن به حجله و هفت شب بعد از آن است.
در اين ايام خانواده‌هاى عروس و داماد در شادى و جشن و سرور خاصى به سر مى‌برند. اين شادى بزرگ نه تنها همسايگان و فاميل دو خانواده بلکه هرکس را که مايل به شرکت در جشن باشد دربرمى‌گيرد و نيازى هم به کارت دعوت نيست. خانه پدر عروس و منزل داماد در اين ايام مخصوصاً شب‌ها مملو از مردم اعم از خويش و بيگانه است. اين خانه‌ها را با پارچه‌هاى الوان و رشته‌هاى لامپ رنگى چنان تزيين مى‌کنند که از دور هم کاملاً مشخص است و به هر بيننده‌اى اعلام مى‌کند که در اينجا عروسى است.
خواستگارى
خواستگارى در قشم همراه با آشنايى‌هاى قبلى دو خانواده از يکديگر است. زيرا به علت محدوديت‌هاى جغرافيايى و ارتباطات فاميلى، مراودات قبلى در روستاها امرى است که به آسانى صورت مى‌گيرد. خانواده پسر براى خواستگارى از دختر به خانواده پدر و مادر او پيغام مى‌فرستند و پس از گفت‌وگوهاى مقدماتى و طرح خواسته‌ها. چنانچه داماد مورد پسند و قبول خانواده دختر باشد، قرارهاى بعدى گذاشته مى‌شود و اين‌گونه نيست که بلافاصله جواب قبولى دهند.
در گذشته دختر در انتخاب شوهر حقى نداشت. اختيار کامل براى شوهر دادن دختر با پدر عروس بود. ولى امروزه دختر هم نظر مى‌دهد و بايد به اين امر راضى باشد. در صورتى که دو خانواده به توافق برسند.
بعد از چند روز پسر به اتفاق اعضاى خانواده خود هدايايى مرسوم به خلعت که به‌طور معمول يک گردنبند، يک حلقه انگشترى و چند دست لباس است به عنوان تهيه مى‌کند و با مبلغى پول نقد به همراه مقدارى ميوه و شيرينى به عنوان دست قولى (که بايد تحويل مادر عروس دهد) به ديدار خانواده عروس مى‌روند. اين ديدار معمولاً در شب انجام مى‌شود و در گفت‌وگوهاى طرفين روزهاى برگزارى مراسم عقد و مراسم عروسى و ميزان مهريه تعيين مى‌شود. اگر مراسم عقد و عروسى با عيد سعيدفطر يا عيد قربان که از اعياد مهم در نزد اهل سنت است مصادف شود علاوه بر هداياى معمول و معروف به دست قولى، يکدست لباس نو براى عروس نيز تهيه و به منزل او مى‌فرستند.
کليه هزينه‌ها و مخارج عروسى اعم از تهيه وسايل زندگى مشترک و هزينه مراسم عروسى به عهده داماد است. زيرا در قشم عروس جهيزينه نمى‌برد. همچنين برخلاف بسيارى از نقاط ديگر کشور که عروس را به خانه داماد مى‌برند در اينجاد داماد را به خانه پدر عروس مى‌برند. هزينه‌هاى عروسى را خانواده داماد سه روز قبل از شروع مراسم به خانواده عروس تحويل مى‌دهند. تأمين هزينه‌هاى لباس عروس (که عبارت است از چند پيراهن زرى و ساده، شلوار زرى‌دوزى، چند روسرى (جلويل)، چند جفت کفش به اضافه ديگر وسايل موردنياز عروس به عهده داماد است. که در جعبه بزرگى نهاده شده و يک شب قبل از پايان مراسم عروسى به خانواده عروس تحويل مى‌شود.
مهريه
در قشم رسم بر اين است که مهريه نقداً دريافت شود و در سند ازدواج ثبت مى‌شود که تحويل پدر عروس داده شد. مهريه گاهى به صورت طلاآلات (از قبيل النگو و انگشترى، گوشواره و گردنبند) است و اغلب پول نقد.
بستگان و دوستان عروس و داماد و خانواده‌هاى آنها در هفته آغاز زندگى مشترک که عروس را به منزل پدر و مادر داماد مى‌برند هرکدام به رسم خود هديه‌اى به عروس مى‌دهند.
مراسم حنابندان
قبل از آنکه عروس و داماد وارد حجله شوند، مراسم حنابندان به مدت سه شب انجام مى‌گيرد. در اين مراسم پاها و دست‌هاى عروس و داماد را هريک در منزل خود توسط بستگان درجه اول حنا مى‌بندند و در هر سه شب، همزمان با حنابندان، مراسم را شيعيان با خواندن اشعارى در مدح رسول اکرم(ص) و امامان(ع) و اهل سنت با مولودى‌خوانى اجرا مى‌کنند. محل حنابندى از سر انگشتان تا حدود مچ را با پارچه سه گوش سبز مى‌بندند و نزديک صبح باز مى‌کنند و مى‌شويند. همان‌طور که گفته شد اين مراسم سه شب به اجرا درمى‌آيد.
شب اول:
شب اول حنابندان همزمان است با نواى موسيقى با اجراى آلات بومى و سنتى (ساز و عود و طبلک) و پايکوبى جوانان که به رقص بندرى معروف است. در مراسم شب اول حنا را به شخص ديگرى نمى‌دهند فقط در شب‌هاى بعد رسم است که به مهمانان حنا بدهند. اعتقاد بر اين است که از حناى شب اول جز عروس کس ديگرى نبايد استفاده کند و اضافه آن را در پاى درخت سرسبزى مى‌ريزند. حنابندان اين شب به حنا دزدى معروف است. شعرخوانى و مولودى‌خوانى توسط خانمها (چه در ميان اهل سنت و چه در ميان شيعيان) رسم است و ترتيب آن هم چنين است که يک نفر مى‌خواند و بقيه با او هم‌صدايى مى‌کنند.
شب دوم:
حنابندان اين شب که به‌طور معمول مصادف با شب چهارشنبه است، به همراه توزيع بادام و بسته‌اى کوچک از حنا بين ميهمانان است در اين شب رنگ لباس‌هاى محلى زنان نيز به رنگ سبز است.
شب سوم:
در اين شب يک لنج کوچک (مينياتورى) از طرف داماد فراهم مى‌شود که در اصطلاح خنچه (يا غنچه) گفته مى‌شود. غنچه را با پارچه‌هاى رنگارنگ تزين مى‌کنند و در آن گل و گلدان و گشته سوز (وسيله‌اى است براى سوزاندن مواد معطر) و چراغ فانوس و حنا مى‌گذارند و روى حنا را با برگ‌هاى سبز درختان و بادام مى‌پوشانند و سپس براى تبرک به اماکن متبرکه مى‌برند و طواف مى‌دهند آنگاه به همراه مقدارى پول و شيرينى دوباره به مجلس مى‌آورند. (این مراسم در بعضی از روستا ها مرسوم می باشد
مراسم حمام
در روز سوم (به‌طور معمول روز پنج‌شنبه) بعد از پذيرايى از مهمانان، عروس و داماد را براى بردن به حمام (هريک در منزل پدر و مادر خود) آماده مى‌کنند و پيرامون هرکدام از آنها را در حمام منزل با نوک چاقو دايره‌اى رسم مى‌کنند که در آن دايره تخم‌مرغ و شکر و برنج مى‌گذارند. عروس و داماد بايد با انگشت شست پاى خود تخم‌مرغ را بشکند.
بعد از بيرون آمدن عروس از حمام يک نفر به نام مشاطه که تزيين‌کننده حجله و آرايشگر عروس است و در ايام عروسى از ابتدا تا پايان مراسم بيشتر از هر کس به عروس نزديک است، يک دانه خرما را براى شگون به گوشه‌اى از ديوار حمام پرتاب مى‌کند. آنگاه عروس را از حمام بيرون مى‌آورند. ضمناً ناهار روز پنج‌شنبه را ميهمانان مرد در منزل پدر داماد و ميهمانان زن در منزل پدر عروس (اعم از خويش و بيگانه) گروه گروه به صرف ناهار مى‌پردازند. به هنگام بردن عروس از حمام تا محل استراحت، همراهان او که خانم‌هاى فاميل هستند با خواندن اشعار محلى و مذهبى عروس را بدرقه مى‌کنند و پس از رسيدن به اتاق، همراهان پس از روبوسى از او خداحافظى مى‌کنند. سپس عروس براى آرايش و پيرايش آماده مى‌شود. سابقاً لباس عروس از پارچه سبزرنگ بود ولى امروزه به رنگ سفيد است.
عروسى
روز پنج‌شنبه، بعد از صرف ناهار و قبل از نماز مغرب مراسم جشن با نواختن دهل‌ها و آواز دسته‌جمعى و رقص مردان (که اين مراسم به رزيف معروف است) ادامه مى‌يابد. بعد از نماز عشا مولودى‌خوانى از کتابى به نام مؤلف آن (برزنجى) که در مدح حضرت محمد رسول اکرم(ص) توسط افرادى به نوبت خوانده مى‌شود و در بخش‌هايى از آن جمعيت مردان حاضر در منزل داماد صلوات مى‌فرستند. پس از قرائت کتاب برزنجى، مراسمى اجرا مى‌شود به نام ذاکرين. در اين مراسم که حدود يک ساعت به طول مى‌انجامد، شخصى که رهبرى گروه را به عهده دارد اسامى و صفات خداوند را با صوت و صداى بلند نام مى‌برد و بقيه افراد در مقابل او روى زانو نشسته‌اند در پاسخ او مى‌گويند:
”هو...الله“
در همين حال، افراد ديگرى با دايره و دف و اجراى ريتم و آهنگى مناسب، با ذکر ذاکرين هماهنگى مى‌کنند.
پس از اجراى مراسم مولودى‌خوانى، داماد را همراه با گروه مولودى‌خوان، مردان خانواده، نزديکان و بستگاه به منزل عروس مى‌برند. در اين حال گروه موزيک محلى به نام ازوا (يا اضواء) با دهل‌زنى و مرکب‌خوانى و برخى از حرکات رقص‌گونه داماد و همراهان او همراهى مى‌کند. در منزل عروس، داماد وارد حجله مى‌شود و در همين حال صداى دهل و آواز خواندن مردان در مقابل منزل عروس ادامه مى‌يابد. پس از چند دست‌افشانى و پايکوبى، آشنايان و بستگان داماد وارد حجله مى‌شوند، تبريک مى‌گويند و پس از روبوسى خداحافظى مى‌کنند.
عروس و داماد در حجله به مدت يک هفته که مى‌توان گفت نوعى قرنطينه است زندگى مى‌کنند و طى اين مدت پذيرايى مى‌شوند. مراسم اين شب‌ها چنين است:
ـ دو شب پس از حجله، يعنى در شب يکشنبه، مراسمى اجرا مى‌شود موسوم به شب کنگى (شو کنگى) که در اين مراسم همه زنان فاميل به صرف نقل و بادام و شربت دعوت مى‌شوند. ضمناً نقل و بادام نيز در کيسه‌هاى کوچک توزيع مى‌شود.
ـ در شب دوشنبه، که شودختى (يا شب دختران) ناميده مى‌شود، فقط دختران فاميل مجازند شرکت نمايند و پذيرايى شوند.
ـ در شب سه شنبه مراسمى نيست.
ـ در شب چهارشنبه، از بستگان و همايشگان براى ديدن حجله عروس و داماد دعوت مى‌شود. در اين مراسم پذيرايى با چاى و شربت و شيرينى صورت مى‌گيرد.
ـ در شب پنج‌شنبه، عروس و داماد را از منزل پدر و مادر عروس که محل حجله نيز هست، به منزل پدر و مادر داماد مى‌برند. قبل از خارج شدن از منزل، عروس و داماد بايد به‌طور جداگانه پاى خود را بر روى تخم‌مرغ‌هايى که از قبل آماده شده است بگذارند و آنها را بشکنند. سپس از منزل عروس به سوى منزل پدر و مادر داماد بروند. در آنجا مراسم مولودى‌خوانى توسط زنان اجرا مى‌شود که بعد از پايان مراسم، مادر داماد هدايايى را به عروس مى‌دهد که شامل لباس‌هاى محلى (پيراهن محلى، شلوار محلى و روسرى محلى) است. بدين‌گونه مراسم عروسى پايان مى‌پذيرد و داماد تا زمانى که امکانات لازم براى آغاز زندگى مشترک را فراهم نياورده مى‌تواند با اجازه پدر و مادر عروس در خانه آنها بماند.
حجله:
حجله‌آرايى يک هفته قبل از آغاز مراسم عروسى در يکى از اتاق‌هاى منزل پدر عروس آغاز مى‌شود. حجله اتاقى است که درون آن را با فرش، پارچه‌ها و لامپ‌هاى رنگارنگ و انوع زينت‌آلات مزين مى‌کنند و اطراف آن را با آيينه‌هاى مستطيل شکل، گل‌هاى مصنوعى، گلدان‌هاى بلور و... مى‌آرايند. طلاآلات عروس را هم در اين اتاق به در و ديوار آويزان مى‌کنند. به اين ترتيب مى‌توان دريافت که حجله در مراسم عروسى قشم جايگاه خاصى را داراست. پس، هر کس در مراسم خود سعى کند حجله خانواده‌شان را زيباتر از ديگران تزيين کند.
زمانى که داماد وارد حجله مى‌شود و آشنايان پس از تبريک و روبوسى از او خداحافظى مى‌کنند و خانه از اغيار خلوت مى‌شود، خانمها با خواندن اشعار نشاط‌آور عروس را به سوى حجله مى‌برند. وقتى عروس به درگاه حجله مى‌رسد، داماد از جاى برمى‌خيزد و جلو مى‌رود و دست عروس را مى‌گيرد و با او احوال‌پرسى مى‌کند و سپس هر دو روى تخت حجله در کنار هم مى‌نشينند بعد از مدت کوتاهى استراحت داماد دو رکعت نماز که به ”نماز مردا“ معروف است به جاى مى‌آورد و پس از آن مشاطه انگشتان شست پاى عروس و داماد را روى هم قرار مى‌دهد و با گلاب مى‌شويد و بعد با دو دست سر عروس و داماد را مى‌گيرد و به هم نزديک مى‌کند.
| 
