نگاهی به فرایند ارزشیابی
در فرآیند یاددهی ـ یادگیری، نقش معلم از انتقال‌دهنده به تسهیل‌کننده یادگیری تغییر یافته و فراگیر جستجوگر، خودرهبر، محقق، خلاق و تصمیم‌گیرنده است. در کلاس‌های درس فعالیت‌های فردی جای خود را به فعالیت‌های تیمی و گروهی داده و باتوجه به پیشرفت‌های گوناگون، جامعه از دانشآموزان انتظار دارد که در پی کسب مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و دارای شخصیت عالی باشند. امروزه در تعلیم و تربیت، اندوختن معلومات و گسترش پاسخ‌های معین، مدنظر نیست، بلکه مهارت‌های حل مسائل و تفکر نقاد، که به نوعی مهارت‌های اجتماعی و زندگی را تبلیغ می‌کنند، موردتوجه است. در شرایط کنونی ارائه و یاددهی صرف قوانین، نظریه‌های خشک، فرمول‌های بی‌جان و محفوظات علمی را باید به بوته فراموشی سپرد. در حین آموزش باید ارزشیابی کرد و ارزشیابی سئوال محور را باید بر ارزشیابی پاسخ محور، ترجیح داد، زیرا شوق به دانستن و کشف مجهولات را در فراگیران افزایش می‌دهد. ارزشیابی باید به حیطه نگرش و عواطف دانشآموزان نیز توجه داشته باشد و شیوه‌های کاربردی در سنجش و ارزیابی آنها را در این ابعاد نیز، بخوبی فراهم کند. یکی دیگر از کاربردهای مهم ارزشیابی، گرفتن بازخورد میان معلم، دانش‌آموز و والدین است که همه این موارد را می‌توان در ارزشیابی توصیفی جستجو کرد. در این گزارش ابتدا به تعریف ارزشیابی توصیفی می‌پردازیم، سپس ضرورت اجرای آن توضیح داده خواهد شد. آنگاه اهداف، ویژگی‌ها و ابزارهای ارزشیابی توصیفی موردبحث قرار می‌گیرد و در پایان هم نتیجه‌گیری لازم ارائه خواهد شد.
در کلاس‌های درس فعالیت‌های فردی جای خود را به فعالیت‌های تیمی و گروهی داده و باتوجه به پیشرفت‌های گوناگون، جامعه از دانشآموزان انتظار دارد که در پی کسب مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و دارای شخصیت عالی باشند. امروزه در تعلیم و تربیت، اندوختن معلومات و گسترش پاسخ‌های معین، مدنظر نیست، بلکه مهارت‌های حل مسائل و تفکر نقاد، که به نوعی مهارت‌های اجتماعی و زندگی را تبلیغ می‌کنند، موردتوجه است. در شرایط کنونی ارائه و یاددهی صرف قوانین، نظریه‌های خشک، فرمول‌های بی‌جان و محفوظات علمی را باید به بوته فراموشی سپرد. در حین آموزش باید ارزشیابی کرد و ارزشیابی سئوال محور را باید بر ارزشیابی پاسخ محور، ترجیح داد، زیرا شوق به دانستن و کشف مجهولات را در فراگیران افزایش می‌دهد. ارزشیابی باید به حیطه نگرش و عواطف دانشآموزان نیز توجه داشته باشد و شیوه‌های کاربردی در سنجش و ارزیابی آنها را در این ابعاد نیز، بخوبی فراهم کند. یکی دیگر از کاربردهای مهم ارزشیابی، گرفتن بازخورد میان معلم، دانش‌آموز و والدین است که همه این موارد را می‌توان در ارزشیابی توصیفی جستجو کرد. در این گزارش ابتدا به تعریف ارزشیابی توصیفی می‌پردازیم، سپس ضرورت اجرای آن توضیح داده خواهد شد. آنگاه اهداف، ویژگی‌ها و ابزارهای ارزشیابی توصیفی موردبحث قرار می‌گیرد و در پایان هم نتیجه‌گیری لازم ارائه خواهد شد.
● تعریف ارزشیابی توصیفی
ارزشیابی توصیفی به عمق و کیفیت یادگیری دانشآموزان توجه دارد و وضعیت یادگیری آنها را به طور دقیق توضیح می‌دهد، به گونه‌ای که موجب اصلاح، بهبود و توسعه دانش، مهارت‌ها و نگرش دانشآموزان شود. در ارزشیابی توصیفی به جای مقیاس کمی از مقیاس رتبه‌ای استفاده می‌شود و عملکردهای دانشآموزان را با مقیاس‌هایی مانند (در حد انتظار، نزدیک به انتظار و نیازمند تلاش بیشتر)، توصیف می‌کند، ارزشیابی توصیفی برای سنجش فعالیت‌های دانشآموزان از ابزارهای مختلفی مانند پوشه کار، چک لیست، ثبت مشاهده رفتار و… استفاده می‌کند و به ابعاد جسمانی، اجتماعی و عاطفی آنها نیز توجه دارد.
● ضرورت اجرای ارزشیابی توصیفی
نظام ارزشیابی سنتی دارای نقاط ضعف و آسیب‌زایی است که ضرورت اجرای ارزشیابی توصیفی را آشکار می‌کند و اینک به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱) تأکید بیش از حد بر حفظ مطالب به جای درک مفاهیم.
۲) تأکید بیش از حد بر امتحان پایانی و ایجاد رعب و وحشت از امتحان
۳) تمرکز معلم در تدریس بر یاددادن آن چیزی که از آن امتحان بعمل می‌آید، نه آن چیزی که ارزش یادگیری دارد.
۴) به کار نگرفتن نتایج ارزشیابی برای اصلاح وضع آموزشی.
۵) برجسته‌نبودن نقش دانش‌آموز در فرایند یادگیری.
۶) هدف‌شدن امتحان و کسب نمرات بالاتر.
۷) کاهش مفهوم ارزشیابی به مفهوم امتحان.
۸) وجود تردیدهای جدی درباره اعتبار امتحان در سنجش اهداف موردنظر.
۹) ناکارآمدی مقیاس‌های کمی برای ارزیابی تغییرات کیفی در شخصیت دانشآموزان.
۱۰) بی‌توجهی به دیگر ابعاد شخصیتی دانشآموزان بویژه بهداشت روانی.
۱۱) نگاه به امتحان به عنوان یک مانع که باید آن‌را پشت سر گذاشت.
۱۲) ایجاد اضطراب در فراگیران و از بین‌بردن لذت یادگیری.
۱۳) بی‌توجهی به تفاوت‌های فردی دانشآموزان.
۱۴) ایجاد زمینه برای بارآوردن افرادی متقلب، ریاکار و حسود.
۱۵) وجود پدیده کودک‌آزاری به صورت‌های مختلف.
● اهداف ارزشیابی توصیفی
۱) بهبود کیفیت فرایند یاددهی ـ یادگیری: در این الگو، ارزشیابی معلم به گونه‌ای است، که دوام یادگیری و ماندگاری آن در ذهن را افزایش می‌دهد و به اهداف سطوح بالاتر حیطه شناختی توجه دارد. یادگیری دانشآموزان به علت آنکه درگیری بیشتری با تکالیف درسی دارند، عمیق‌تر می‌شود. در این ارزشیابی اهداف حیطه‌های دیگر، مانند اجتماعی، عاطفی و روانی نیز موردنظر قرار می‌گیرد و فرصتهای یادگیری از طریق مشارکت والدین در امر یاددهی ـ یادگیری، افزایش می‌یابد.
۲) فراهم‌کردن زمینه لازم برای حذف فرهنگ ۲۰گرایی: از آنجا که در این ارزشیابی، مقیاس فاصله‌ای جای خود را به مقیاس رتبه‌ای می‌دهد، دانشآموزان و والدین دیگر نگران نمره نیستند و حساسیت آنها در این مورد بسیار کاهش می‌یابد. در این طرح به دانشآموزان و والدین، بازخوردهای توصیفی داده می‌شود، بدین معنی که دانشآموزان از وضع یادگیری خود شناخت بیشتری پیدا می‌کنند و والدین نیز در جریان تحصیلی و تربیتی فرزندان خود قرار می‌گیرند.
۳) تأکید بر اهداف آموزشی و پرورشی باتوجه به فرایند یادگیری: در این طرح به اهداف آموزشی و پرورشی، در جریان یادگیری توجه می‌شود. دانشآموزان بطور پیوسته از وضعیت یادگیری خود، مطلع می‌شوند و توصیه‌هایی به صورت شفاهی و مکتوب به آنها ارائه می‌شود. در ارزشیابی توصیفی این فرصت برای معلم و دانشآموزان، فراهم می‌شود که به اصلاح فرایند یاددهی ـ یادگیری بپردازند و کمبودها و نقایص آن‌را جبران کنند.
۴) فراهم‌کردن زمینه مناسب برای حذف حاکمیت مطلق امتحانات پایانی در تعیین سرنوشت تحصیلی دانشآموزان: در این طرح نقش ارزشیابی تکوینی در تصمیم‌گیری پیشرفت تحصیلی و ارتقاء دانشآموزان بسیار برجسته و آشکار است و تأثیر ارزشیابی پایانی در سرنوشت تحصیلی آنها به مراتب کاهش می‌یابد. در ارزشیابی توصیفی تصمیم‌گیری درباره ارتقاء یا تکرار پایه دانشآموزان به عهده معلم و شورای مدرسه است و شورای مدرسه فقط زمانی تصمیم به تکرار پایه می‌گیرد که برای دانش‌آموز تأثیر مثبت داشته باشد از این‌رو باتوجه به افزایش اختیارات مدرسه، میزان مردودی دانشآموزان بطور چشمگیری کاهش می‌یابد.
۵) افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی ـ یادگیری: در این طرح اضطراب و تنش دانشآموزان به علت کم‌شدن اعتبار امتحانات پایانی کاهش می‌یابد. از آنها که ارزشیابی توصیفی در بررسی عملکرد دانشآموزان از مقیاس رتبه‌ای بهره می‌گیرد، فشار والدین و معلم بر دانشآموزان برای کسب نمرات ممتاز، بسیار کم می‌شود، رقابت‌های نامناسب هم در میان دانشآموزان برای گرفتن نمرات بالاتر از بین می‌رود و پدیده تقلب در مدرسه و کلاس درس، کاهش پیدا می‌کند.
● ویژگیهای ارزشیابی توصیفی
۱) پویایی: پویایی به این معنی است که ارزشیابی یار و یاور جریان یاددهی ـ یادگیری است و دوش به دوش یادگیری به پیش می‌رود و آن‌را غنی می‌کند. ویژگی پویایی در ارزشیابی توصیفی چند نکته را آشکار می‌کند: الف ـ ارزشیابی به مثابه ابزاری برای یادگیری است. ب ـ ارزشیابی با یادگیری ارتباط تنگاتنگی دارد. ج‌ـ ارزشیابی بر معیارها و میزان‌های موفقیت در یادگیری تأکید دارد. د ـ ارزشیابی بر بازخوردهای پیوسته تأکید دارد.
۲) بازخورد: یکی از ویژگیهای مهم ارزشیابی، بازخورد است. اگر بازخورد نباشد، ارزشیابی توصیفی نمی‌تواند جهتگیری اصلاحی داشته باشد. بازخورد سبب می‌شود، که فعالیت‌های یادگیری در جهت انتظارات آموزشی قرار گیرد و عاملی بسیار مؤثر و ثمربخش در بهبود عملکرد یادگیری است. بازخورد نظر و واکنش معلم نسبت به وضع یادگیری دانشآموزان است. در جریان بازخورد برای دانش‌آموز مشخص می‌شود، که از لحاظ آموزشی در چه وضعی قرار دارد. بازخورد به دانش‌آموز کمک می‌کند، تا خطاها و اشتباهاتش را در جریان یادگیری کاهش داده و وظایف و تکالیفش را با دقت بیشتری انجام دهد.
۳) کیفی‌بودن: ارزشیابی توصیفی یک ارزشیابی کیفی است، که در آن مقیاس رتبه‌ای، جایگزین مقیاس فاصله‌ای شده است و بازخورد آن نسبت به عملکرد و فعالیت‌های یادگیری دانشآموزان، به صورت کیفی است. مقیاس رتبه‌ای از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار است. ویژگی کیفی در ارزشیابی توصیفی، رقابت نامناسب دانشآموزان را کاهش می‌دهد و حساسیت آنها را برای کسب نمره از بین می‌برد و یا به حداقل می‌رساند.
۴) فرآیندی: در این شیوه ارزشیابی با توجه به فرایند یادگیری، تلاش بر این است که دانش‌آموز به مفهوم فراشناخت دست پیدا کند یعنی بتواند آنچه را که در یک موقعیت فراگرفته است، در موقعیت دیگر نیز بکار گیرد. ارزشیابی توصیفی فرصتی را برای معلم و شاگردان فراهم می‌کند، تا روند یاددهی ـ یادگیری را بهتر مدیریت کنند و با روش‌های یاددهی و یادگیری آشنا شوند.
● ابزارهای ارزشیابی توصیفی
۱) پوشه کار: ابزاری است، که از مجموعه نمونه کارهای دانشآموزان، به صورت فردی یا گروهی تهیه می‌شود و نشان دهنده تلاش و پیشرفت آنها در یک زمینه خاص و برای مدت زمان مشخصی است. محتوای آن با همکاری معلم و دانش‌آموز به صورت آگاهانه و هدفمند انتخاب و سازماندهی می‌شود و معلم به طور مستمر آن را مورد ارزیابی قرار داده و بازخورد لازم را برای رفع اشکالات یادگیری به دانش‌آموز ارائه می‌دهد.
۲) آزمون عملکردی: آزمون عملکردی از فعالیت‌ها و عملکرد واقعی دانش‌آموز، ارزشیابی به عمل می‌آورد تا دانش‌آموز آنچه را که از مهارت و دانش کسب کرده است، در عمل از خود بروز دهد. آزمون‌های عملکردی، فرآیندها و فرآورده‌های یادگیری را به طور مستقیم می‌سنجد و از آنجا که این آزمون‌ها با مهارت سر و کار دارند، به معلم کمک می‌کند، تا از مهارت‌ها و میزان درک و فهم دانشآموزان اطلاع داشته باشد.
۳) چک لیست: عبارت است از مجموعه‌ای از نشانه‌ها و شواهد، که به یک انتظار یا انتظارات خاصی مربوط می‌شوند. معلم براساس تشخیص خود، چک لیست‌ها را برای مواد درسی و اهداف مختلف تهیه و اجرا می‌کند. چک لیست ها باید ساده و محدود باشند و بهتر است زمانی که دانشآموزان در کلاس، در حال فعالیت‌های یادگیری هستند، اجرا شود، تا روند پیشرفت آنان را نشان دهد.
۴) واقعه نگاری: واقعه‌نگاری عبارت است از توصیف عینی از رفتار دانش‌آموز در یک موقعیت خاص و تفسیر آن موقعیت توسط مشاهده‌کننده‌ای که آن را ثبت کرده است. گزارش واقعه نگاری باید دارای تاریخ، توصیف واقعی رویداد و تفسیر آن باشد. این ابزار بر خلاف چک لیست‌ها به صورت منظم مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و عمدتاً رفتارها و فعالیت‌های خاص دانشآموزان را در بر می‌گیرد.
۵) خودسنجی و همسال سنجی: خودسنجی عبارت است از ارزشیابی فرد از عملکرد فعالیت‌های یادگیری خودش و همسال‌سنجی عبارت است از ارزشیابی دانش‌آموز از عملکرد و فعالیت‌های یادگیری همسالانش. هدف اساسی این دو روش، ایجاد احساس مسئولیت بیشتر به یادگیری خود و همسالان است.
۶) آزمون‌های مداد کاغذی: این آزمون‌ها بنا به نظر معلم در برخی از دروس مانند ریاضی اجرا می‌شود و باید به گونه‌ای طراحی شود، که دانش‌آموز احساس نگرانی و اضطراب نداشته باشد.
اجرای این آزمون‌ها همانند اجرای تکالیف کلاسی است. معلم باید در ارزیابی این آزمون‌ها،به دانشآموزان بازخورد توصیفی ارائه دهد و از دادن هرگونه نمره یا رتبه، بپرهیزد.
۷) تکالیف درسی: تکالیف درسی یکی از ابزارهای مهم ارزشیابی توصیفی است. اگر معلم در ارائه و بررسی تکالیف درسی، مدیریت خوبی داشته باشد، این ابزار می‌تواند عملکرد و فعالیت درسی دانشآموزان را به خوبی مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد.
روش ارزیابی تکالیف درسی، همان روش ارائه بازخورد توصیفی است. اظهار نظر معلم در بررسی تکالیف درسی بر کیفیت کار دانش‌آموز می‌افزاید، بدین معنی که ضعف و قوت کار دانش‌آموز آشکار می‌شود، این امر به او کمک می کند تا کارایی و کیفیت فعالیت خود را بیشتر و بهتر کند.
● نتیجه‌گیری
با توجه به اینکه الگوی ارزشیابی توصیفی در ارزیابی عملکرد دانشآموزان، دیدگاه کاملتری نسبت به ارزشیابی سنتی دارد، ولی نباید به عنوان رویکردی مخالف و معارض با نظام ارزشیابی سنتی تلقی شود. همانطور که گفته شد، ارزشیابی توصیفی دیدگاه کاملتری نسبت به ارزش‌های تحصیلی دانشآموزان دارد و روش‌های فعال تدریس، به عنوان پیش شرط تحقق آن، مطرح است. در ارزشیابی توصیفی به جنبه‌های مهارت ذهنی و ابعاد اجتماعی، عاطفی و روانی دانشآموزان توجه شده که در نظام ارزشیابی سنتی مورد بی‌مهری و فراموشی قرار گرفته است. همچنین با توجه به ابعاد مختلف شخصیت دانشآموزان و وجود فرایندهای عالی ذهنی و تفکر انتقادی و خلاق در آنها، نمی‌توان با آزمون‌های مداد کاغذی، که تنها ابزار ارزشیابی سنتی است، به سنجش و ارزیابی آنها پرداخت. ولی با توجه به ابزارهای ارزشیابی توصیفی، می‌توان به وجود و میزان آنها در دانشآموزان، پی برد.
منابع
۱ـ حسنی، محمد، حسین احمدی (۱۳۸۵): ارزشیابی توصیفی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مدرسه
۲ـ حسنی، محمد (۱۳۸۷): راهنمای اجرای ارزشیابی توصیفی، اردبیل: انتشارات سازمان آموزش و پرورش اردبیل
۳ـ رستگار، طاهره (۱۳۸۶): ارزشیابی در خدمت آموزش، چاپ ششم، تهران: انتشارات موسسه فرهنگی منادی تربیت.
۴ـ سازمان آموزش و پرورش اردبیل (۱۳۸۶): روش‌ها و ابزارهای ارزشیابی تکوینی، اردبیل: انتشارات سازمان آموزش و پرورش.
مطالب مشابه :
بررسی عملکرد ارزشیابی توصیفی در پیشرفت تحصیلی مقاطع ابتدایی
بررسی عملکرد ارزشیابی توصیفی در عوامل تأثیر گذاری و تأثیر پذیر در ضرورت و جایگاه
(ارزشیابی توصیفی 2)
در نظام ارزشیابی سنّتی فقط طرحی بریا تغییر نظام ارزشیابی پایه در یادگیری. ضرورت
مقاله ای در خصوص نقش ارزشیابی توصیفی در ارزیابی یادگیری دانش آموزان
ضرورت واهمیت ارزشیابی توصیفی در نظام ارزشیابی تغییر و تحول به که در نظام سنتی
نظام ارزشیابی در مدارس ایران
نظام ارزشیابی در تغییر رویکرد ارزشیابی آموزاني كه در ارزشیابی سنتی هيچ
نگاهی به فرایند ارزشیابی
نظام ارزشیابی سنتی دارای نقاط ضعف و آسیب‌زایی است که ضرورت اجرای ارزشیابی در نظام
نقش ارزشیابی توصیفی در ارزیابی یادگیری دانش آموزان
ضرورت واهمیت ارزشیابی توصیفی در نظام ارزشیابی تغییر و تحول به که در نظام سنتی، کاملاً
انواع روش های سنجش و ارزشیابی دانش آموزان
اهمیت و ضرورت ارزشیابی را در که گاهی تغییر در نظام ارزشیابی یک سنتی را تصور
برچسب :
ضرورت تغییر در نظام ارزشیابی سنتی