قانون در طب

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

نسخهٔ دستنویس فارسی کتاب قانون که در موزهٔ آرامگاه بوعلی در همدان نگهداری می‌شود.

نسخه‌ای از کتاب قانون ابن سینا به زبان لاتین، چاپ ۱۴۸۴ میلادی در مخزن کتب نفیس کتابخانه مرکز علوم درمانی دانشگاه تکزاس در سن‌آنتونیو.

قانون در طب یکی از کتابهای ابن سینا در زمینهٔ پزشکی‌است که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد. اصل کتاب به زبان عربی نوشته شده‌است و عبدالرحمن شرفکندی در دهه‌های ۴۰ و ۶۰ شمسی، آن را به زبان فارسی ترجمه کرده‌است.

این کتاب مهم‌ترین و مفصل‌ترین کتاب ابن سینا در طب و از امهات کتب طبی در تمدن ایران پس از اسلام و از جمله مهم‌ترین آثار پزشکان دنیای قدیم است.[۱]

محتویات

جایگاه قانون در تمدن طبی اسلام

در تمدن ایران پس از اسلام سه کتاب در شمار مهم‌ترین کتب طبی پزشکان مسلمان آورده می‌شود. الحاوی از محمد زکریای رازی، کامل الصناعة از مجوسی اهوازی و در نهایت قانون ابن سینا. از این میان قانون ابن سینا از حیث غنای مطالب و حسن بیان بر دیگر آثار برتری دارد.

زمان نگارش قانون

قانون فی الطب در سه مرحله نوشته شده است: نخست در گرگانج حدود سال 403 ق، بخش دوم در ری و حدود 405 ق و بخش سوم در همدان بین سالهای 405 و 414 ق .

ساختار و محتوای قانون

این کتاب عظیم بیش از یک میلیون کلمه دارد و شامل پنج بخش (کتاب) است که هر یک به چند فن، تعلیم، جمله و فصل تقسیم میشود. پنج بخش کتاب عبارت است از: کلیات طب، ادویه مفرده، امراض مخصوص اعضاء، امراض عمومی بدن و ادویه مرکبه. بوعلی در کتاب مذکور سعی بلیغی در تعریف الفاظ طبی به گونهای منطقی کرده و در تقسیم موضوعات و شرح مطالب نیز از روشی منطقی پیروی کرده است. قانون را باید ترکیبی علمی از تجارب بالینی بوعلی، آثار و تعالیم جالینوس و بقراط و ارسطو و نوشته‌های پزشکان ایرانی و مسلمان پیش از خود چون رازی، ابن ربن طبری و ابوسهل مسیحی دانست.

کتاب مذکور را بزرگترین سند پزشکی جالینوسی میدانند ولی مسائل نظری ارسطویی بر این اثر ارزشمند مسلط است. بوعلی در تشریح به ارسطو استناد میکرد. وی مبانی کلی طب را بر پایه آرای جالینوس و داروگیاهشناسیاش را بر اساس نوشته‌های دیوسکوریوس (داروگیاهشناس نامدار یونانی در قرن نخست میلادی) توضیح داده است.

بوعلی به طب نظری و عملی نظر داشته است. وی در آثار طبی خود و به ویژه در قانون، تعالیم عملی و بالینی را در قالب تعریفهای نظری و علمی بیان کرده است. مشاهدات بالینی قانون را میتوان با مفاهیم تجربی بالینی الحاوی مقایسه کرد. ابن سینا، رازی را شایسته نام پزشک و حکیم نمیدانست اما عملاً" بسیاری از روشهای درمان و کار تجربی خود را از الحاوی رازی آموخته بود.

بوعلی در شرح داروهای مفرد و قراباذین، نخست ماهیتشان را ذکر میکند و بعد نوع عالی و دانی آن را شرح میدهد. اکثر داروهای ذکر شده از داروهای گیاهی یا حیوانی است. او از مواد معدنی و ترکیبات شیمیایی نیز در داروسازی استفاده میکرده است ازجمله طلا، سرب، نقره، سفیداب، گوگرد، زرنیخ، لاجورد، و زنگار.

ابن سینا ضمن توصیف کارکرد این مواد اطلاعات جالبی نیز درباره شیمی غیرآلی بیان کرده است. در کتاب اول قانون برخی اطلاعات درباره طرز آزمایش مواد دقیقآ آمده است ازجمله شرح تصفیه آب هنگام مسافرت.

بوعلی سینا در قانون به نکات خاصی اشاره میکند که پیش و حتی پس از آن دوره، به آنها توجه چندانی نمیشده است.

قانون از منظر دیگران

کتاب قانون مورد مدح بزرگان عرصه دانش و طب قرار گرفته است که مواردی را ملاحظه می فرمایید:

دیدگاه عروضی سمرقندی

نظامی عروضی آورده است که اگر بقراط و جالینوس زنده شوند روا بُوَد که پیش این کتاب سجده کنند. او به نقل از قدما روایت میکند که «طبیبی مجلد اول از قانون بدانسته باشد و سن او به اربعین کشد اهل اعتماد بود».

آقابزرگ تهرانی

ترجمه های قانون

کتاب قانون را ژراردوی کرمونایی در سال 1187 به لاتینی برگرداند. پیش از آن، این کتاب را به فرمان اسقف اعظم تولدو، ریموند، در 1151 م به لاتینی ترجمه کرده بودند. آندرئا آلپاکو در سال 1520 یا 1521 م اثر بوعلی را به لاتینی برگرداند. قانون در نیمه آخر قرن پانزدهم، شانزده بار و در قرن شانزدهم میلادی بیش از بیست بار تجدید چاپ شد.

ترجمه عبری کتاب مذکور را یوسف لورکی در سال 1491 م در ناپل انجام داد و در همان جا منتشر شد. کتاب قانون را ملا فتح الله فخرالدین شیرازی در 1306 ق به فارسی برگرداند و این ترجمه در لکنهو چاپ شد. ترجمه‌ای دیگر نیز از مترجمی نامعلوم منتشر شده است.

از ترجمه ها و پژوهشهای متأخر نیز میتوان به نمونه هایی اشاره کرد:

1. ترجمه کتاب اول قانون از کامرون گرونر.

2. ترجمه قسمت تشریح الاعضاء از پ. دوکنینگ. وی مبحث مربوط به کلیه و مثانه را ترجمه کرده است.

3. ترجمه فن سوم از کتاب سوم از هیرشبرگ و لیپر، ]درباره بیماریهای چشم در سال1902 م در آلمان منتشرشد[.

4. ترجمه کتاب پنجم از زونت هایمر.

5. ترجمه قانون به فارسی از عبدالرحمان شرفکندی.

6. ترجمه بخش تشریح از کوپینگ در سال 1900 م به فرانسه.

شروح قانون

بر قانون شروح فراوانی نگاشته شده‌است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

شرح قطب الدین شیرازی.

1. شرح ابوعبید عبدالواحد جوزجانی؛ شاگرد بوعلی سینا.

2. شرح علی بن رضوان (متوفی 460 ق).

3. شرح فخر الدین رازی (متوفی 606 ق).

4. شرح ابراهیم بن علی بن محمد سلمی القطب المصری در قرن هفتم هجری.

5. شرح نجم الدین احمد نخجوانی.

6. شرح محمد بن محمود آملی (متوفی 753 ق).

7. شرح سعد الدین محمد فارسی.

8. شرح فخر الدین محمد خجندی.

9. شرح جمال الدین حلی.

10. شرح رفیعالدین کیلی.

11. شرح یعقوب بن اسحاق ساوی یا السامری در قرن هفتم هجری.

12. شرح ابوالفرج یعقوب بن اسحاق و معروف به ابن القف.

13. شرح محمد بن عبدالله آقسرایی در قرن هشتم هجری.

14. شرح حکیم علی گیلانی یا جیلانی در قرن دهم هجری.

15. شرح کلیات قانون از سدید الدین کازرونی (متوفی 745 ق).

16. شرح ابوالفضایل محمد بن نامور خونجی (متوفی 646 ق ).

17. شرح علی بن عبدالرحمان مشهور به زین العرب المصری (متوفی 770 ق).

18. شرح عزیز الدین رازی.

19. شرح قطب الدین ابراهیم مصری.

20. شرح مسیح الملک یا حکیم شفایی خان بن حکیم عبدالشافی خان.

21. شرح هبهالله بن جمنی.

22. شرح محمود بن مسعود بن مصلح فارسی کازرونی معروف به قطب الدین شیرازی (متوفی 710 یا 716 ق) به نام تحفه السعدیه.

23. شرح افضل الدین جوینی.

24. شرح ربیع الدین عبدالعزیز چلپی.

25. شرح اسحاق خان بن اسماعیل خان دهلوی (در قرن دوازدهم هجری) و با نام غایه المفهوم فی تدبیر المحموم.

26. شرح و حاشیه بر قانون از ضیاء الدین بن بهاء الدین شجاعی.

خلاصه ها

خلاصه هایی نیز از این کتاب تهیه شده که برخی از آنها چنین است:

1. مختصر القانون از ابوعلی محمد بن یوسف بن شرف الدین.

2. خلاصه القانون از ابوسعید بن ابی السرور الاسرائیلی السامری العسقلانی.

3. موجز ابن نفیس . نویسنده در خلاصه خود از قانون، گردش خون کوچک بین قلب و ریه ها را توضیح میدهد. بعدها ویلیام هاروی گردش کامل خون را در بدن با توجه به آرای بوعلی و ابننفیس اثبات کرد[.

4. التشریح المکنون فی تنقیه القانون اثر هبهالله ابن جمیع اسرائیلی.

.5 الفصول الایلاقیه تألیف محمد بن یوسف ایلاقی (متوفی 460 ق).

6. قانونچه یا القانونچی فی الطب از محمود بن عمر چغمینی (متوفی 745 ق).

7. صفوه و اقتضاب و تلخیصی از اثر دوم به نام انتخاب الاقتضاب.

۸. به تازگی انتشارات ارمغان طوبی گزیده ای کامل و کاربردی از این کتاب را ترجمه کرده است

چاپ قانون

قانون نخست بار در شهر رم با کتاب نجات بوعلی در دو مجلد، در سال 1593م منتشر شد. پس از آن در سال 1290 ق در قاهره، در 1294 ق در بولاق (ممتازترین چاپ)، در 1296 ق در تهران، در سال 1307 و 1324 ق در لکنهو، در سال 1905 م و با شرح فارسی آن در لاهور و کتاب چهارم قانون با شرح فارسی اش در سالهای 1274 و 1296 و 1298 ق در لکنهو منتشر گردیده است.

منابع

Islamic Medical Manuscripts: Catalogue - Encycolopedias 8

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ قانون در طب موجود است.

	درگاه کتاب
	درگاه Nuvola apps bookcase.svg

[نمایش] ن ب و پزشکی در جهان اسلام

ابوعلی سینا، قانون در طب، (کتاب دوم)، ترجمه عبدالرحمان شرفکندی، انتشارات سروش، 1364 ش.
الگود، سیریل، تاریخ پزشکی ایران، ترجمه محسن جاویدان، اقبال، 1352ش.
جشننامه ابن سینا، انتشارات انجمن آثار ملی، ج 2، 1344 ش.
دیباجی، سید ابراهیم، ابن سینا به روایت اشکوری و اردکانی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1364 ش.
قانون ابن سینا، شارحان و مترجمان آن، سید ظل الرحمن، انجمن مفاخر، تهران ف 1383ش.
kazeroonnema.ir/fa/vip/txt/108/1108

پیوند به بیرون

گیاه‌شناسی کتاب قانون در طب
elib.hbi.ir/persian/ISLAMIC-CULTURE&CIVILIZATION/200-LECTURE/174.htm

[نمایش] ن ب و طب سنتی ایرانی

رده‌ها:

قانون در طب

قانون در طب

محتویات

جایگاه قانون در تمدن طبی اسلام

زمان نگارش قانون

ساختار و محتوای قانون

قانون از منظر دیگران

دیدگاه عروضی سمرقندی

آقابزرگ تهرانی

ترجمه های قانون

شروح قانون

خلاصه ها

چاپ قانون

منابع

پیوند به بیرون

مطالب مشابه :

قانون در طب

کتاب قانون در طب ابن سینا( نسخه فارسی، عربی و انگلیسی)

ترجمه جدیدی از کتاب قانون در طب

نسخه فارسی

دانلود کتاب قانون طب ابوعلی سینا

دانلود کتاب گلبرگ سلامت و کتاب قانون قوه باه؛ در موضوع زناشویی و بارداری

طب كار

کلیات طب سنتی