تحلیل محتوا (کدگذاری و نحوه جمع‌آوری داده‌ها) :

 

 تحلیل محتوا (کدگذاری و نحوه جمع‌آوری داده‌ها) :

   از آنجا که تحلیل محتوا با انبوهی از اطلاعات مواجه است و امکان جمع آوری داده ها به صورت دستی فقط برای تحقیقات محدود امکان پذیر است، بنابراین، لازم است داده های تحقیق به صورتی کدگذاری و جمع آوری شوند که توسط رایانه قابل شمــارش و محاسبه باشند. یکی از برنامه های جامع رایانه که می توان از آن استفاده کرد، بسته نرم افزاری آماری است که برای علوم اجتماعی به نام "مجموعه آماری برای علوم اجتماعی" (Statistical Package For Social Siences) طراحی شده است که به اختصار به آن Spss می گویند. در این نـرم افزار پژوهشگر می تواند اطلاعات خود را به صورت کمی وارد برنامه کرده و از طریق برنامه های گوناگون، محاسبات آماری لازم را انجام دهد.

   در برنامه رایانه ای Spss، داده ها را می توان در یک صفحه گسترده، مثلاً صفحه Review که جزء برنامه رایانه ای Spss است، وارد کرد و سپس با استفاده از برنامه های گوناگون، آزمون های آماری را انجام داد. برای آن منظور لازم است که داده ها را به صورت منظم جمع آوری و به برنامه معرفی کرد.

   برای جمع آوری داد ه ها باید یک دستورالعمل کدگذاری شامل تمام مقوله ها و زیرمقوله ها تهیه کرد. این دستورالعمل مشابه پرسشنامه در تحقیق پیمایشی است. به جای پرسشنامه و طـرح سؤال ها و پاسخ ها، مقوله ها و زیرمقوله ها با کدهای مربوط مشخص می شوند.

   برای مثال به دستور العمل ساده زیر که نحوه جمع آوری و معرفی داده ها را به بـرنامه مشخص می کند، توجه کنید : این دستورالعمل کوتاه شامل سه قسمت است. در قسمت اول (سمت چپ) ستونی که داده ها روی برگه کدگذاری و یا در صفحه Review که جزء برنامه رایانه ای Spss است، قرار می گیرد. مثلاً، شماره ترتیب مطالب (ID) که بر اساس ارقام تکی یا دوتایی یا سه تایی و بیشتر، ستون یا ردیف به آن اختصاص می دهیم و کدگذاری می نمائیم (برای تک رقمی، یک ستون که با عدد 1 شروع می شود. برای دورقمی، دو ستون که با عدد 01 شــــروع می شود و برای سه رقمی و بیشتر همین روش را انجام می دهیم) در قسمت بعد، بر اساس کدهایی که داریم (با در نظر گرفتن تک رقمی یا دو رقمی و بیشتر بودن ارقام شرحی و تفسیری، ستون اختصاص داده می شود.). در قسمت دوم، عناوینی برای متغیرها انتخاب می کنیم که به xها یعنی X1 ، X2 ، X3 و ... معروف می باشند. در قسمت ســــــــوم (Describtion)، شرح و تفسیر مقوله ها و زیرمقوله ها به فارسی یا انگلیسی نوشته می شود.

  جدول دستورالعمل کدگذاری برای استفاده در نرم‌افزار Spss

با فرض 20 مطلب و ذکر  4 مقوله و زیرمقوله های مرتبط با آن در سه روزنامه

 

Describtion

ID

Column   

  شماره ترتیب مطالب

ــ

1-2

  کد نام روزنامه

ایران

1

1X

3

جام‌جم

2

نسل فردا

3

  کد سبک مطلب

خبر

1

2X

4

مصاحبه

2

گزارش

3

سایر

4

  کد رشته‌های ورزشی

فوتبال

1

3X

5

فوتسال

2

بسکتبال

3

دوچرخه‌سواری

4

تیراندازی

5

وزنه‌برداری

6

مشتزنی

7

کشتی

8

سایر

9

کد نام تیم

 

پیروزی

1

4X

6

سپاهان

2

استقلال

3

ذوب آهن

4

ملی

5

سایر

6

جدول کدگذاری تحلیل محتوای مطالب 3 روزنامه ورزشی

4X

3X

2X

1X

شماره ترتیب مطالب

1

2

1

1

1

0

4

1

3

1

2

0

1

1

3

3

3

0

1

3

1

1

4

0

2

1

3

1

5

0

3

1

3

3

6

0

2

2

3

1

7

0

3

1

1

1

8

0

6

1

3

1

9

0

3

2

2

1

0

1

5

1

2

2

1

1

1

1

2

2

2

1

5

9

2

2

3

1

1

8

1

2

4

1

6

3

2

3

5

1

1

9

2

2

6

1

1

7

2

2

7

1

2

9

4

3

8

1

1

3

2

2

9

1

1

1

2

1

0

2

تشریح مرحله ششم تحلیل محتوا (کنترل و صحت کدگذاری کدگذاران) :

  پس از جمع آوری داده ها و قبل از انجام هر گونه آزمون آماری، لازم است از صحت کدگذاری و همچنین تایپ داده ها در رایانه مطمئن شد تا اگر اشتباهی رخ داده است، قبل از انجام محاسبات اصلاح شود.

  برای این منظور، لازم است پس از تدوین برنامه رایانه ایSpss ، یک بار برنامه توزیع فراوانی را در مورد تمامی مقوله ها (به استثنای شماره ترتیب مطالب و سطح زیرچاپ؛ سطح زير چاپ مطلب خبرى معمولاً به سانتيمتر ستونى محاسبه مى‏شود. نحوه محاسبه سانتيمتر ستونى بدين‏ترتيب است:

  ابتدا، خبر مورد بررسى را اندازه مى‏گيريم و سپس در تعداد ستون آن خبر ضرب مى‏كنيم. مثلاً خبرى در سه ستون به چاپ رسيده است و از روتيتر آن خبر تا انتها (اگر كل يك مطلب خبرى مورد بررسى باشد) 12 سانتيمتر مى‏شود. بدين‏ترتيب، اين خبر 36 سانتيمتر ستونى است )12*3=36  و در واقع در آن صفحه، 36 سانتيمتر ستونى به اين خبر اختصاص يافته است. در بعضى از مواقع نيز تعداد كلمات يا حتى سطر آن خبر محاسبه مى‏شود كه معمولاً كمتر از اين روش، استفاده مى‏كنند.) اجرا کرد.

  نکته قابل ذکر برای پیدا کردن سریع اشتباهات و اصلاح آن ها، درج شماره ترتیب برای مطالب می باشد.

 

 تشریح مرحله هفتم تحلیل محتوا (پایایی و روایی تحقیق) :

پايايي و روايي تحقيق

  از آنجا که عینیت یکی از پایه‌های اساسی روش علمی در هر تحقیق اجتماعی است، اگر به تحلیل محتوا نیز به‌صورت یک روش علمی بنگریم، باید جنبه عینیت در آن دقیقاً رعایت شود تا بتوان به یافته‌های تحقیق اعتماد داشت. بنابراین، سنجش و اندازه‌گیری متغیرهای تحقیق (مقوله‏ها)، باید مورد بازبینی دقیق قرارگیرد تا بتوان به دستاوردهای تحقیق اعتماد کرد.

   در تمام پژوهش هایی که داده های تحقیق از طریق تحلیل محتوا به دست می آید، برای اعتماد به کدگذاری مقوله ها و در نتیجه رعایت اصل عینیت، لازم است ضریب قابلیت اعتماد (پایایی) برای هر مقوله تحقیق، جداگانه محاسبه شود. این ضریب به چند عامل بستگی دارد که دو مورد آن از همه مهمتر است و عبارت اند از :

1-     روشنی تعاریف عملیلتی مقوله های تحقیق و جامع و مانع بودن آن ها

2-     دقت و مهارت کدگذاران در کار کدگذاری داده ها

  لازم به ذکر این که برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد، از فرمولی که ویلیام اسکات (William Scott) برای مقیاس اسمی ارائه کرده است، می توان استفاده کرد. روشی که اسکات ارائه کرده، از دیگر روش های محاسبه ضریب قابلیت اعتمادمناسب تر است، زیرا که تعداد زیرمقوله ها را در محاسبه ضریب در نظر می گیرد و بر این اساس ضریب محاسبه شده، دقیق تر می باشد.

اعتبار و روایی

  اعتبار : منظور از اعتبار یک تحقیق، میزان دقت شاخص‌ها و معیارهائی است که در راه سنجش پدیده موردنظر تهیه شده‌اند. در کار تحلیل محتوا، به منظور دقت بخشیدن به نتایج، می‌توان اعتبار تحقیق را به شیوه‌های زیر شناسائی کرد.

     الف) اعتبار صوری : منظور از اعتبار صوری میزان توافق متخصصان یک امر در رابطه با یک شاخص یا معیار است. در تحلیل محتوای یک متن، می‌توان در راه ساختن مقوله‌ها از چند نفر کمک گرفت. اعتبار صوری را می‌توان ناشی از میزان توافق چند متخصص دانست.

    ب) اعتبار تجربی : برای شناخت سنجش و ضریب اعتبار می‌توان نتایج تحقیق را با داده‌هایی متقن و شبهه‌ناپذیر مقایسه نمود. بنابراین، چناچه محققی با تحلیل محتوای اسناد فوق پیش‌بینی‌کند که نویسنده دچار روان‌پریشی است و احتمالاً در برابر فلان حادثه، فلان واکنش را نشان خواهد داد، اما معاینه وی توسط روان پزشکان و روانشناسان معتبر عکس آن را به ثبوت برساند، در آن صورت داده‌های تحقیق در برابر واقعیت شبهه‌ناپذیر اعتبار خود را از دست می‌دهند. اعتبار تجربی یکی از انواع اعتبار است. چناچه دستاوردهای یک محقق را با واقعیت فعلی مقایسه کنیم، در آن صورت اعتبار تجربی همزمان خوانده می‌شود.

روایی :

    در کار هر تحقیقی، به‌ویژه در شیوه تحلیل محتوا، شناخت و سنجش روایی حائز اهمیت است. منظور این است که ببینیم آیا ابزار سنجش دارای ویژگی تکرارپذیری است؟ یعنی در صورت تکرار عملیات تحقیق، می‌توان به نتایجی مشابه رسید؟ به بیان دیگر، اگر خصیصه موردنظر را با همان روش تحت شرایط مشابه بیش از یکبار اندازه‌گیری کنیم، نتایج تا چه حد مشابه خواهند بود. ابزار تحقیق زمانی از روایی کامل برخوردار خواهد بود که :

-         از ضریب ثبات یا پایایی بهره‌مند باشد. یعنی درصورت تکرار، نتایج مشابه به دست دهد. پس باید معیارها به صورتی همساز به‌ کار آیند، یعنی در جریان تحقیق هر اقدام در زمان‌های مختلف به صورتی یکسان صورت پذیرد.

   - تا آنجا که ممکن است در جریان تحقیق از محققان کمتری استفاده شود تا همگنی بعد انسانی تحقیق حاصل آید و در صورت تعدد، محققان چنان آموزش ببینند که دقیقاً هر شاخص را در سراسر کار به طور یکسان اعمال کنند. یعنی سوگیری یا انحراف ناشی از پرسشگر به حداقل کاهش یابد.

 تشریح مرحله هشتم تحلیل محتوا (آزمون های آماری) :

    در تحلیل محتوا می‌توان از سطوح مختلف سنجش استفاده‌کرد، اما باید در نظر گرفت مقیاس به ‌کار گرفته ‌شده در کدگذاری (اسمی، ترتیبی، فاصله‌ای و نسبی) ضرورتاً انعکاسی از ماهیت متغیرها نیست.

   اگر کلمه «عشق» در کتاب A دو برابر این کلمه در کتاب B باشد، بدین معنی نیست که کتاب A دو برابر کتاب B عشقی است.

در ارزیابی کمی :

1- محصول نهایی کدگذاری باید «عددی» باشد. فراوانی کلمه و ... .

2- لازم است واحدهای تحلیل و واحد مشاهده به وضوح از هم متمایز شوند (به خصوص اگر متفاوت باشند) .

3- هنگام شمارش، «مبنای» شمارش حتماً ثبت شود، درصورتی که کلمه «عشق» شمرده می‌شود باید حتماً تعداد کل کلمات منظور شود.

محاسبات آماری :

·        شاخص‌هاي تمايل مركزي

·        شاخص‌هاي پراكندگي

·        جداول و نمودارها (جداول یک بعدی و دو بعدی)

·        آزمون‌هاي كاي اسكوئر، تي، آناليز واريانس و رگرسيون

 منابع  :

 1) باردن، آكن. تحليل محتوا. ترجمه مليحه آشنايي؛ محمد يمني دوزي سرخابي. تهران: دانشگاه شهيد بهشتي، 1375.

2) رايت، كارل. نقل در: ال. آر. هولستي. تحليل محتوا در علوم اجتماعي و انساني. ترجمه نادر سالارزاده اميري. تهران: دانشگاه علامه طباطبايي، 1373.

3) ساروخاني، باقر. روش‌هاي تحقيق در علوم اجتماعي. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1375

4) فاضلي، نعمت‌الله. "آموزش، تحقيق، ترويج (تحليل محتواي نامه علوم اجتماعي)". نمايه پژوهش. س. اول (تابستان 1376) ش: 100-99.

5) بدیعی، نعیم. روش تحلیل محتوا. نمایه پژوهش. س. اول (پاییز و زمستان 1376) ش: 4-3 ص : 42.

6) بدیعی، نعیم. تحلیل محتوا. تهران : اداره‌کل تبلیغات، 1380

7) هولستي، ال. آر. تحليل محتوا در علوم اجتماعي و انساني. ترجمه نادر سالارزاده اميري. تهران: دانشگاه علامه طباطبايي، 1373.

8) رفیع‌پور، فرامرز. "تکنیک‌های خاص تحقیق در علوم اجتماعی : کندوکاوها و پنداشته‌ها (جلد دوم) " . تهران : انتشار، 1385.


مطالب مشابه :


روش ششم : تحلیل محتوا (قسمت اول)

Searches - روش ششم : تحلیل محتوا (قسمت اول) - بررسی های علـوم اجتمـاعی،مباحث پژوهشگـری.مقالات



تحلیل محتوا

تحليل محتوا چيست؟ فن پژوهش عيني، اصولي و احتمالا كمي در محتوا به منظور تفسير آن را تحليل



تحلیل محتوا

اصطلاح تحلیل محتوا کمی بیش از پنجاه سال است که مطرح شده است. اولین بار واژه نامه انگلیسی



تحلیل محتوا

تحلیل محتوا به عنوان تکنیکی علمی در قرن بیستم مورد استفاده قرار گرفته است البته در تاریخچه



جزوه کامل تحلیل محتوا

BRIC - جزوه کامل تحلیل محتوا - Behavioral Research Information Center " مرکز اطلاعات تحقیقات رفتاری - BRIC



تحلیل محتوا (کدگذاری و نحوه جمع‌آوری داده‌ها) :

BRIC - تحلیل محتوا (کدگذاری و نحوه جمع‌آوری داده‌ها) : - Behavioral Research Information Center " مرکز اطلاعات



آشنائی با روش تحلیل محتوا

تحقیقات تحلیل محتوا content Analyse : محتوای پیام را بررسی می نماید.



برچسب :