مکتب ناتورالیسم

«

196 177 » پژوهشنامه علوم انسانی: شماره 54 ، تابستان 1386

Human Sciences: No. 54‚ Summer 2007

«267 - 286»

مکتب ناتورالیسم

*

منصور ثروت

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

ناتورالیسم، مکتبی ادبی است که در قرن نوزدهم توسط برادران کنگور و به ویژه امیل زولا از فرانسه

شروع شد و سپس در بیشتر جهان طرفدار پیدا کر د

. در پیدایش این مکتب، توسعۀ صنعت، نقدتن، جبر

علمی، جامع هشناسی ب ر پایۀ تفکر کنت و اسپنسر مؤثر بود

. این مکتب سعی داشت ادبیات را در خدمت

توضیح و تشریح اوضاع کلی انسان در بستر شرایط جبري زمان و مکان و اصل وراثت قرار دهد و نظیر

هر مکتب دیگري فراز و نشیبی و موافق و مخالفی براي خود داش ت

. این مقاله سعی دارد شرایط ظهور و

سقوط این مکتب را بررسی کند

.

کلیدواژ هها

: ناتورالیسم، جبر علمی، وراثت، زولا.

Naturalism

Mir Mansour Servat, Ph.D.

Associate Professor, Department of Persian Language and Literature

Faculty of Letters and Human Sciences, Shahid Beheshti University

Abstract

Naturalism as a school of literature was first founded in 19th century in France and

later on moved to most of the other countries in the world. This school was

introduced for the first time by Goncouert brothers and Emile Zola and was

founded thanks to the progress of industry, Tains's criticism, determinism, and

sociology based on Spencer and Countes’ theories. This school was trying to

explain the behaviour of human beings in connection with their previously

determined circumstances and the existing genetic principles. Like the other

schools, this one underwent ups and downs during its development. (that is during

more than half a century) until it finally stopped existing as a popular school of

thought. This article attempts to explain what circumstances caused this school

appearance and demise.

Keywords: Naturalism, Scientific determinism, Heredity, Zola.

________________________________________________________

*

دکتراي زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تبریز، دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی.

Archive of SID

www.SID.ir

پژوهشنامۀ علوم انسانی

178 Naturalism 285

مقدمه

ناتورالیسم چنان که در طی این مقاله به طور مبسوط با آن آشنا خواهیم شد مدعی بود که

می تواند و باید به استناد و استفاده از دستاوردهاي علمی زمان نظیر روانشناسی و علوم

پزشکی، پیچیدگی هاي انسان و اجتماع را بگشاید و راز و مرز و منشاء گرفتاري هاي او را

تشخیص دهد

. بر همین اساس ، بنیان گذاران این مکتب سعی داشتند ادبیات را به سوي

داشتن نظام علمی رهنمون شوند

. آیا آنان موفق شدند؟ این نوشته سعی دارد چند و چون این

ماجرا را بکاود

.

تعریف

: ناتورالیسم یا طبیعت گرایی یا طبیعت باوري، در اصل اصطلاحی است که از فلسفه به

تمام پدیده هاي هستی، در طبیعت و در » ادبیات راه یافته است

. در فلسفه بر اساس این اعتقاد

سیماداد

) « محدودة دانش عملی و تجربی جاي دارند و هیچ چیز در وراء ماده، وجود ندارد

1371 :

ذیل ناتورالیسم ). این نوع از اعتقاد فلسفی و حتی اصطلاح آن سابقه بسیار کهن دارد

، ولک، ج

4 ) « ماده باوري یا ماتریالیسم یا هر نوع اعتقاد به اصالت امور دنیوي » که در مع ناي

بخش

1، ص 29 ) مورد بحث اهل فلسفه بوده است . کمااینکه در زبان فرانسوي و انگلیسی،

ناتورالیسم به معناي پژوهنده طبیعت است

. (همان 30 ) ساده تر آن که در مفهوم فلسفی این

اصطلاح، قدرت محض از آن طبیعت و ماده است و این که قدرتی فراتر از آن وجود داشته

باشد تا به طبیعت فرمان براند یا نظم بدهد معنی ندارد

.

اما از نظر ادبی، ناتورالیسم تاکنون دو معنی پیدا کرده است

. نخست در مفهوم ساده تر و

عامیانه تر و به عبارت بهتر در معنی واژگانی خود کاربرد یافت ه که مراد از آن دوست داشتن

طبیعت و مهرورزي نسبت بدان و احساس همدردي و علاقه و وابستگی و اظهار عشق به

انواع مظاهر آن از قبیل گل و گیاه، کوه و دشت و دمن، رود و دریا و جنگل، ابر و ماه،

پرندگان خوش آوا و غیره بوده است و این قبیل طبیعت گرایی به ویژه در کار شاعر ان در هر

دوره اي امکان ظهور و بروز یافته است

.

دوم، در معنی و مفهوم یک دبستان فکري و مکتبی ادبی مطرح شده است که بیشتر در

بحث از مکتب ناتورالیسم باید این منظور را در نظر داشت

. کما این که فرهنگ کادن نیز

معتقد است شایسته تر آن که این اصطلاح را در مورد آن دسته از آثار ادبی باید مورد استفاده

قرار داد که از روش هاي ر آلیستی به همراه اشکال فلسفی ناتورالیسم بهره می گیرند

. عقیده اي

که معتقد است هر آنچه حیات و وجود دارد جزئی از طبیعت است و می تواند به واسط

ۀ علل

Archive of SID

www.SID.ir

Human

مکتب ناتورالیسم Sciences

179

284

ماوراء طبیعی، روحانی یا معنوي بلکه به علل و اسبا

ب طبیعی و مادي توضیح داده شود .

(

Natunralism ذیل Cuddon)

بنابراین در ادبیات، ناتورالیسم به معناي تو

ضیح و تشریح اوضاع کلی انسان شخصیت

در رمان، در بستر شرای

ط جبر زمان (محیط) و برپایه وراثت است.

رمان ناتورالیستی، رمانی است که می کوشد این نظر تازه دربار ة انسان را که » با این نگاه

او موجودي متعین از وراثت و محی

ط و فشارهاي لحظه است با حداکثر عینی گرایی علمی به

.(

فورست، لیلیان 51 ) .« نمایش بگذارد

بر اساس این تعری

ف باید توجه داشت که حضور و وجود صرف برخی از نکاتی از قبیل

زاغه نشینی، الکلی بودن یا انحطاط جنسی و حتی

ضداخلاقی گري و لاادري گري که غالبا مورد

عنایت نویسندگان ناتورالیست است، در هر رمان نمی تواند دلیل بر انتسا

ب آن اثر بدین مکتب

ناتورالیسم حقیقی در ادبیات دست کم به همان اندازه که در گرو مو

ضوع است به » باشد بلکه

روش کار نیز برمی گردد

. ما تنها موقعی می توانیم از آثار ناتورالیستی سخن بگوییم که نویسنده

.(52 :

فورست، لیلیان 1375 ) «. با عینی گرایی یک دانشمند تحلیل گر به موضوع بپردازد

زمینه ها

: هر مکتب ادبی تحت شرایط خاصی از اوضاع اجتماعی، اقتصادي، سیاسی و

تاریخی از سویی و تحت ت

أثیر تفکرات فلسفی هر عصري از سوي دیگر شکل می گیرد .

بنابراین در

ك ماهیت ، رشد، بلوغ و افول آن بدون مطالعه و آگاهی از چنین شرایط و زمینه ها

خیلی آسان نیست

. این کدام مقدمات و شرایط است که در سال 1867 م. زولا را با انتشار ترز

یا مکتب ناتورالیسم هدایت می کند؟ « رمان تجربی » راکن، به سوي

الف زمینه هاي علمی

: قرن نوزدهم در غرب، قرن تکامل علم، توسعه خردگرایی و در

نتیجه توسعه صنعت و اختراعات و اکتشافات است

. نتیجۀ اقتصادي آن، تولید انبوه، صادرات

کلان ، جهانگشایی در جهت تهیه مواد اولیه ارزان و نتیجه سیاسی آن توسعه لیبرالیسم

می باشد

. این دوران شکوفایی پاره اي راحتی ها نیز در زندگی فراهم آورده است . اختراع

لکوموتیو، گسترش راه آهن، کشتی بخار و درنوردیدن اقیانوس ها و دریاها و انواع ماشین هاي

دیگر موجب تحولی در زندگی مردم شده است و می توان مظاهر و نتای

ج رهاورد علوم فیزیک،

شیمی، مکانیک، پزشکی و غیره را در ف

ضاي حیات به عینه لمس کرد.

تکامل صنعت، تکامل شهرنشینی و توسعه بازرگانی و در نتیجه تکوین طبقه بورژوازي

شهري تاجرمسلک را هم پدید آورد و همه این ها مدیون علم و خرد بود

.

Archive of SID

www.SID.ir

پژوهشنامۀ علوم انسانی

180 Naturalism 283

در این دوران است که شهرهاي بزر

گ کشورهاي صنعتی پر از دودکش کارخانه ها

می شود

. یکی از سیاحان ایرانی که در حدو د همین ایام از کشورهاي صنعتی جهان دیدار

انگلستان

(Preston) داشته است ضمن ابراز شگفتی از نتایج صنعت، در وصف پرستون

به هر طر

ف که نظاره می نمودم، مناره هاي کارخانجات براي دودکش و غیره به » : می نویسد

درجه اي بود که گویا تخم آنها را کشته و از زمین روییده شده است

. دود اغلب از زمین به

آسمان می رود، واقعا خیلی غریب است، به شکل نخلستان عربستان یا نارجیل هندوستان

.(

حاج سیاح 503 ) .« است که در نهایت راستی به آسمان عروج کرده اند

1798

فیلسوف - در سال 1850 نظریه تطور بر همه جا حاکم بود . اسپنسر ( 1903 »

فر

ضیه تکامل ( 1852 ) و در « فرانسوي)، مدنی پیش از دار وین، مساله را در رساله اي به نام

کتا

ب اصول روانشناسی ( 1855 ) بیان کرده بود و در سال 1858 داروین و والاس تبتعات خود

طبیعی دان سوئدي

)، قرائت کردند و در سال 1851 بنیان دنیاي linne) را در انجمن لینه

فروریخت

. این کتاب شامل « اصل انواع » کهن، همچنان که کشیشان فکر می کردند با انتشار

از راه انتخا

ب طبیعی یا بقاي اصل در » یک نظر یۀ مشروح و کاملا مستند درباره طرز تحول

:

ویل دورانت 1348 ) .« تنازع براي بقا بود نه نظریه اي مبهم از تحول انواع عالی از سافل

.( 485

، ج 2

علم گرایی و در نتیجه صنعت گرایی به همه جا سرایت کرد تا جایی که اهل اد

ب را نیز به

وسوس

ۀ بهره مندي از چنین طرز تفکري برانگیخت . آنان از خود می پرسیدند حال که با تکیه

به روش علمی می توان چنین نتای

ج شگفتی را در عرصه زندگی به دست آورد چرا نباید آن را

در مورد ادبیات به کار گرفت؟

روزگاري کانت می خواست ثابت کند که حقایق »

ب زمینه هاي فلسفی: گفته شده است

امور از دسترس بشر خارج است و با تجربه و آزمایش نمی توان به کنه آن پی برد و تواناترین

عقول انسانی از در

ك ماوراء ظواهر ناتوان است و این حجاب ضخیم هرگز برداشته نخواهد

.(

ویل دورانت 48 ، ج 2 ) .« شد

اما در قر ن نوزدهم انسان م

غرور از علم ورزي و نتایج آن دیگر نمی تونست دل به افکار

کانت بس

پارد . او با اختراعات و اکتشافات پیاپی تصور می کرد می تواند با اتکا به علم و روش

تجربه و آزمایش تمام حجا

ب هاي ضخیم را بردارد . دو فیلسوف در گسترش این تفکر نقش

بسیار م

ؤثري داشتند . نخست از زادگاه همیشگی شکاکیت یعنی فرانسه بود که اگر وست کنت

Archive of SID

www.SID.ir

Human

مکتب ناتورالیسم Sciences

181

282

با بنیادگذاري فلسف

ۀ تحققی یا اثباتی (پوزیتیویسم) درست » 1789-1875 ) به پا خاست . وي )

اکنون زمان آن رسیده است که این اباطیل را »

: عکس تفکر کانت را پی گرفت . وي می گفت

همان

483 ). با این اعلامیه، کنت مجدد ا به اصالت ) .« به دور ادازیم . فلسفه با علم فرقی ند ارد

عقل اهمیت قائل شد و نه

ضت فکري وي که از فرانسه برخاسته بود با طبع انگلیسیان

- 1806 )

و فردریک هاریسون ( 1923 - سازگارتر شد و عالمی مانند جان استوارت میل ( 1873

.(

همان 484 ) .« 1831 ) را تا آخر عمر پیرو خویش کرد

ولی هیچک

س » با آنکه کنت واضع جامعه شناسی بود و این رشته را تابع قوانین علمی کرد

همان

484 ) اسپمطالب مشابه :

ناتورالیسم

این مقاله را در مورد ناتورالیسم بخوانید. تکه‌های زیر مربوط به این مقاله است. ۱- ناتورالیسم




ناتورالیسم

به نام خدا. مقاله: ناتورالیسم و در داستانهای ایرانی. چکیده: مکتب ناتورالیسم برخاسته از همان




چند مقاله در باره تعلیم وتربیت (1)

بانک مقالات و تحقیقات آموزشی - فرهنگی - چند مقاله در باره تعلیم وتربیت (1) - Educational And Cultural Articles




مقاله ای در باره ارتباط شاگرد و معلم در چهارمکتب فلسفی

فلسفه تعلیم و تربیت - مقاله ای در باره ارتباط شاگرد و معلم در چهارمکتب فلسفی - وبلاگی برای




ناتورالیسم

و حالاکه شده ایم مثل مترسکها محمود طیب - ناتورالیسم - شعر و غزل امروز، غزل مدرن، جریان غزل




مکتب ناتورالیسم

مقاله نمايشنامه كودكان نمایشنامه محیطی خبر عكس نمايش. Tags. Links. Other. مکتب ناتورالیسم . مکتب




بررسی ناتورالیسم در اثار صادق هدایت

DARYOOSH HAYATI - بررسی ناتورالیسم در اثار صادق هدایت - literature + English




مکتب ناتورالیسم

وبلاگ شخصي صياد - مکتب ناتورالیسم این مقاله سعی دارد شرایط ظهور




ناتورالیسم-طبیعت‏گرایی درادبیانمایشی

palktheater - ناتورالیسم-طبیعت‏گرایی درادبیانمایشی - صفحه ی مقاله. رویدادهای




برچسب :