طلای اجاره‌ای و قیمت طلا

طلای اجاره‌ای و قیمت طلا

دکتر مرتضی بینا
بالا رفتن قیمت طلا در سال‌هاي اخیر را می‌توانيم به حساب نگرانی‌هاي بازار از وضعیت مالی بانك‌ها، کم ارزش شدن پول‌هاي کاغذی و در نتیجه هجوم مردم به خرید طلا به عنوان یک دارايی امن بگذاریم.

این تفسیر با توجه به وضعیت کنونی اقتصاد جهانی و بحران مالی بانك‌ها منطقی به نظر می‌رسد. اما در این میان مشتقات مالی طلا و معاملات اجاره‌اي طلا نقش مهمی دارند و شناخت آنها امکان تحلیل دقیق‌تری در اختیار بازیگران بازار قرار می‌دهد. بازار اجاره طلا و مشتقات مالی طلا رابطه نزدیکی با هم دارند و شاید بخش بزرگی از نوسانات قیمت را بتوان به طلای اجاره‌اي نسبت داد. اجاره طلا بین بانك‌های مرکزی و بانك‌های بزرگ پیچیدگی‌هاي زیادی دارد و با در نظر گرفتن نحوه حسابداری آن، باعث عدم شفافیت بازار می‌شود. در اینجا، اول موضوع اجاره طلا را به طور خلاصه بیان می‌کنم سپس به کارکرد بانك‌های مرکزی و اثرات آن بر روی قیمت طلا می‌پردازم. این موضوع گسترده‌تر از آن است که در این سطور بگنجد و در نتیجه علاقه‌مندان را به تحقیق بیشتر در این زمینه دعوت می‌کنم.
دارندگان عمده طلا می‌توانند از دارايی راکد خود به کمک اجاره دادن آن سود ببرند. به گفته انجمن فلزات گرانبهای لندن، از قرن هفدهم میلادی طلا به صورت اجاره‌اي معامله می‌شود. در ظاهر، اجاره طلا مانند اجاره هر کالای دیگری است. یعنی اجاره دهنده، طلای خود را به مدت معینی در اختیار اجاره‌کننده قرار می‌دهد و از این بابت مبلغی عایدش می‌شود. اجاره‌کننده هم از طلای دریافتی استفاده مي‌كند و در زمان سررسید، همان مقدار طلا را به اجاره‌دهنده باز می‌گرداند. اجاره‌کننده ممکن است طلای دریافتی را در بازار بفروشد و وارد معامله خرید طلای آتی بشود تا بتواند همان مقدار طلای اجاره شده را در سررسید به اجاره دهنده برگرداند. نرخ اجاره طلا حداکثر برابر با اختلاف بین دو نرخ بهره لایبور و نرخ وام با گرويی طلا است، که این آخری در بازار آتی طلا تعیين می‌شود.
تفاوت طلا با کالاهای دیگر در این است که گرويی بسیار معتبری محسوب می‌شود و اعتبار آن از اعتبار بانک‌ها بیشتر است. یعنی امکان ورشکسته شدن بانک وجود دارد، ولی احتمال بی‌ارزش شدن طلا وجود ندارد. هر چقدر اعتبار گرويی بیشتر باشد، نرخ بهره وام مربوطه کمتر می‌شود. بنابراین به طور معمول و در شرایط عادی نرخ اجاره طلا عدد مثبتی است که بانك‌های دارنده طلا می‌توانند از آن سود ببرند. اجاره طلا مي‌تواند همراه با وثیقه یا بدون وثیقه باشد. در حالتی که وثیقه‌اي در کار نباشد، بانک اجاره دهنده به بانک اجاره‌کننده اطمینان بسیار زیادی مي‌كند که فقط مي‌تواند بین بانك‌های بسیار بزرگ صورت بگیرد. در این حالت اجاره‌کننده مستقیما مبلغ اجاره را می‌پردازد؛ اما اگر وثیقه در میان باشد، این اجاره در حقیقت یک نوع سوآپ است که در آن به طور موقت طلا با پول نقد مبادله می‌شود. در این حالت، سوآپ طلا معادل وامی است که دارنده طلا دریافت مي‌كند و در مقابل آن، طلا گرو می‌گذارد. بانک دارنده طلا با پول وام دریافتی، اوراق قرضه دولتی می‌خرد و سود آن را دریافت مي‌كند. در سررسید، دارنده طلا، اصل و بهره وام را می‌پردازد و طلای خود را پس می‌گیرد و چون بهره اوراق قرضه از بهره وامش بیشتر است، اختلاف این دو بهره را به جیب می‌ریزد که معادل گرفتن اجاره از بابت طلای گرو داده شده است.
بازار اجاره طلا و تعيین نرخ اجاره طلا از آنچه که گفته شد بسیار پیچیده است و توضیح آنها از حوصله این مقاله خارج است؛ ولی من می‌خواهم توجه شما را به عملیات بین بانك‌های مرکزی و چند بانک بزرگ و انگشت شمار جلب بکنم. بانك‌های مرکزی برای فروش طلای خود با محدودیت‌هاي صندوق بین‌المللی پول مواجه هستند؛ ولی چون از نظر حسابداری، اجاره طلا تغييري در ترازنامه دارايی‌ها ایجاد نمي‌كند، بانك‌های مرکزی این قابلیت را دارند که با ارائه طلا به صورت اجاره، میزان عرضه طلا را به طور موقت بالا ببرند و برروی قیمت‌ها اثر منفی بگذارند، بدون آنکه این کار با شفافیت کافی صورت بگیرد. ممکن است بگويید که بالاخره در زمان سررسید، طلا باید از بازار خارج و به صندوق بانك‌های مرکزی بازگردد و در نتیجه قیمت‌ها بالا برود. یعنی قاعدتا اثر اجاره طلا بر روی قیمت طلا باید موقتی باشد؛ اما واقعیت این است که اجاره مي‌تواند تمدید بشود و بانك‌های مرکزی می‌توانند تصمیم بگیرند که تا چه مدت اجاره را تمدید کنند و بر روی قیمت‌ها اثر بگذارند.
البته چون این اجاره‌ها در ترازنامه بانك‌ها به طور شفاف منعکس نمی‌شوند، نمی‌توان با اطمینان خاطر از حجم طلای اجاره‌اي بانك‌های مرکزی در بازار سخن گفت. سایت‌هاي اطلاعاتی طلا آمار تخمینی متفاوتی را منتشر می‌کنند. چیزی را که با اطمینان می‌شود گفت این است که چون حجم طلای در اختیار بانك‌های مرکزی بیش از ده برابر حجم معاملات طلای فیزیکی در بازار است، اگر بانك‌های مرکزی فقط یک درصد طلای خود را اجاره بدهند، اثر بسیار عمیقی بر بازار می‌گذارند. شواهد دخالت بانك‌های مركزي در مورد طلا چه هستند؟ در سال‌های 1980 هنگامی که نرخ تورم و نرخ بهره اوراق قرضه دولتی بسیار بالا بود، می‌توان متصور شد که بانك‌های مرکزی با اجاره دادن طلای خود به چند بانک بزرگ انگشت شمار، میزان عرضه طلا را به مقدار قابل ملاحظه‌اي بالا برده باشند و در نتیجه قیمت طلا را پايین آورده باشند. پايین آمدن قیمت طلا، حداقل از نظر روانی می‌توانسته در کم شدن انتظارات تورمی موثر بوده باشد. به علاوه اگر اجاره طلا توسط بانك‌هاي مرکزی به طور سوآپ با پول نقد بوده باشد، باید حجم قابل توجه نقدینگی از بازار جمع شده بوده باشد.
اما بانکی که طلا اجاره مي‌كند چه سودی می‌برد؟ بانك‌های بزرگی که طلا از بانك‌های مرکزی اجاره می‌کنند، انگشت شمارند و اطلاعات بسیار با ارزشی از جدول زمانی عرضه طلای فيزيكي و خرید طلای آتی دارند. این بانك‌ها در مقام فروشنده طلای فیزیکی و خریدار طلای آتی، بخش بزرگی از بازار را در اختیار دارند و می‌توانند حداکثر استفاده را از اطلاعات خود ببرند.
با شروع بحران مالی سال 2007 به نظر می‌رسد که دوره طلای اجاره‌اي به پایان خود نزدیک می‌شود؛ چون با نرخ بهره دولتی نزدیک به صفر، نرخ اجاره طلا منفی شده است. مفهوم نرخ منفی این است که تفاوت بین قیمت آتی طلا و قیمت روز طلا از بهره لایبور بیشتر است. بنابراین هزینه وام بانك‌هاي اجاره‌دهنده طلا بالا است و تمایلی برای سوآپ پول نقد با طلا نشان نمی‌دهند و شاید هم بانك‌های مرکزی سوآپ‌هاي طلا را مانند سابق تمدید نمی‌کنند و طلا‌هاي خود را از بازار پس می‌گیرند. همزمان با منفی شدن نرخ اجاره طلا و بالا رفتن قیمت طلا، تئوری کم شدن عرضه طلای اجاره‌اي توسط بانك‌های مرکزی تقویت می‌شود. در آینده در صورت رشد اقتصادی و بالا رفتن نرخ‌هاي بهره، ممکن است شاهد رشد سریع نقدینگی در بازار باشیم. با توجه به اینکه ريیس بانک مرکزی آمریکا اعلام کرده که از ابزارهاي متنوعی برای جمع کردن نقدینگی برخوردار است، می‌توان متصور شد که بانك‌های مرکزی مجددا از سوآپ طلا، برای جمع کردن نقدینگی استفاده کنند که در این‌صورت با افت قیمت طلا روبه‌رو خواهیم شد.
اما در این میان ابر سیاهی وجود دارد که کم ارتباط با طلای اجاره‌اي نیست و آن صندوق‌هاي سرمایه‌گذاری طلا هستند. بانك‌های بزرگ که با بانك‌های مرکزی طرف هستند، به کمک طلای اجاره‌اي صندوق‌هاي سرمایه‌گذاری طلا ایجاد کرده‌اند و چند برابر حجم طلای فیزیکی را به مردم فروخته‌اند. در حقیقت دارايی این صندوق‌ها، اوراق طلای آتی کوتاه مدت است که مرتبا تمدید می‌شوند. خیلی از سرمایه‌گذاران خرد هم اطلاع ندارند که طلای این صندوق‌ها فیزیکی نیست. بحث صندوق‌هاي طلا از حوصله این مقاله خارج است؛ ولی بعضی از مفسران معتقدند در صورتی که مردم از این صندوق‌ها تقاضای طلای فیزیکی بکنند، با ورشکستگی صندوق‌هاي طلا و بحران بعدی روبه‌رو خواهیم بود. شناخت اصولی بازار اجاره طلا مي‌تواند کمک شایسته‌اي برای تحلیل بازار طلا باشد.

چند نکته در مورد پیش‌بینی‌های بازار جهانی طلا

مرتضی بینا
پیش‌بینی‌های قیمت طلا غالبا محدود به چند نکته انگشت‌‌شمار است و هدف از این مقاله این است که خواننده ابزاری برای سنجش تحلیل‌هايي که در سایت‌های اینترنتی ارائه می‌شوند، داشته باشد.

این تحلیل‌ها معمولا بر مبنای تولید جهانی طلا، تغییرات در ذخاير طلای بانک‌های مرکزی، وقوع بحران‌های مالی، برابری نرخ ارزها، تغیيرات در پرتفوی ذخاير ارزی و طلای کشورها، فصل ازدواج در هند و چند مورد دیگر هستند.
بسیاری از خوانندگان روزنامه «دنیای اقتصاد» در بازار طلا فعال هستند و علاقه زیادی به پیش‌بینی‌های مربوط به بازار جهانی طلا، خصوصا پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت چند ماهه دارند. به خاطر شرایط تورمی و محدود بودن امکانات سرمایه‌گذاری‌های مولد در کشورمان، افراد زیادی بخش بزرگی از سرمایه خود را با هدف مبارزه با تورم یا سود‌های کوتاه‌مدت به طلا اختصاص می‌دهند. متاسفانه غالبا هیجانات ناشی از نوسانات قیمت طلا آنها را به اخذ تصمیماتی وادار می‌کند که نهایتا باعث از دست دادن مقدار زیادی از سرمایه‌شان می‌شود. خصوصا در مواقعی که نوسانات قیمت شدید می‌شوند، تب تحلیل‌ها بالا می‌گیرد و اطلاعات دریافتی از سایت‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاران طلا را به این سو و آن سو می‌کشاند. این در طبیعت انسان است که وزن بیشتری به اطلاعاتی که تصمیمات قبلی‌اش را تاييد می‌کنند بدهد و اطلاعاتی را که ناقض تصمیمات قبلی یا در خلاف جهت امید‌هایش باشند، فیلتر کند و به آنها وزن کمی بدهد. در اینجا تحلیل‌های متداولی را آورده‌ام که در سایت‌های اینترنتی ارائه می‌شوند و اگر بدون دقت مورد استفاده قرار بگیرند، می‌توانند گمراه‌کننده باشند.
1- پیش‌بینی‌های قیمت طلا بر مبنای کم شدن یا افزایش تولید جهانی معادن طلا: به یاد داشته باشید که تولید جهانی طلا چیزی در حدود 2500 تن در سال است و این کمتر از 5/1 درصد کل ذخاير طلای موجود در بانک‌ها و افراد، با وزن حدودا 165000 تن است. طلا هر مصرفی که داشته باشد همیشه بازیافت می‌شود و دوباره به ذخاير جهانی برمی‌گردد و عملا مانند مواد دیگر از دور خارج نمی‌شود. میزان واقعی عرضه و تقاضای طلا در بازار به تصمیم افراد و بانک‌ها به کم کردن یا افزایش ذخايرشان بستگی دارد. مجموع این ذخاير همیشه به عنوان سرمایه، وسیله مبادله یا پشتوانه پول آماده ورود به بازار یا خروج از آن هستند. اگر موقتا جمع تولید معادن جهان 10 درصد هم تغيیر کند، حداکثر مي‌تواند روی قیمت طلا تاثیری در حد یک و نیم در هزار داشته باشد.
2- پیش‌بینی‌های قیمت طلا بر مبنای روند کم شدن یا افزایش ذخاير طلای بانک‌های مرکزی: این تحلیل یکی از مشکل‌سازترین تحلیل‌ها است؛ چون ارقام ذخاير طلای بانک‌های مرکزی مندرج در ترازنامه‌هایشان قابل اتکا نیست. بانک‌های مرکزی با ورود به معاملات سوآپ طلا با بانک‌های بزرگ شمش طلا، عملا می‌توانند میزان عرضه یا تقاضای طلا در بازار را به مقدار زیادی تغییر بدهند؛ بدون آنکه معاملات سوآپ در ترازنامه‌هایشان منعکس شود. معاملات سوآپ ممکن است به صورت بسیار نامشخص در گزارش‌هاي جانبی مالی و به صورت تجمیعی آورده شوند و شاید فقط حسابرسان باشند که با مراجعه به مدارک داخلی بانک‌ها بتوانند حجم این‌گونه معاملات و بنابراین ذخیره واقعی بانک‌های مرکزی را تعیین کنند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به سرمقاله روزنامه «دنیای اقتصاد» مورخ شنبه 26 شهریور 1390 مراجعه کنید.
3- پیش‌بینی قیمت طلا بر مبنای نرخ منفی اجاره طلا: خیلی از سایت‌های اینترنتی شناخت درستی از مفهوم نرخ اجاره طلا ندارند و غالبا وقتی نرخ اجاره طلا منفی می‌شود انواع تئوری‌ها و تحلیل‌های نادرست را ارائه می‌دهند. بهترین روش برای سنجش این تحلیل‌ها شناخت درست معنی نرخ اجاره طلا است. اجاره طلا در حقیقت وام با پشتوانه طلا است. نرخ وامی که وثیقه آن طلا باشد از لایبور کمتر است؛ بنابراین بانک‌های شمش طلا می‌توانند وامی ارزان تر از لایبور بگیرند و در عین حال به نرخ لایبور وام بدهند و این کار برایشان ایجاد درآمد می‌کند. نرخ وام با وثیقه طلا از روی قیمت آتی طلا استخراج می‌شود و آنچه به عنوان نرخ اجاره طلا شناخته می‌شود در حقیقت تفاوت بین نرخ آتی طلا و نرخ بهره بین‌‌بانکی لایبور است. امروزه به علت پايين بودن نرخ لایبور این تفاوت منفی شده و معنی آن این نیست که دارندگان طلا حاضرند طلای خود را اجاره بدهند و از اجاره‌کننده با پرداخت مبلغی تشکر کنند!
4- پیش‌بینی افت قیمت طلا بر مبنای تقویت دلار نسبت به ارزهای دیگر: این درست است، در شرایطی که میزان عرضه و تقاضا در حالت ثبات باشند، با تقویت دلار، شاهد افت قیمت طلا و با تضعیف دلار شاهد افزایش قیمت طلا نسبت به دلار خواهیم بود؛ اما تقویت دلار می‌تواند به علت امکان وقوع بحران مالی در کشورهايی غیر از آمریکا باشد. در این حالت در اروپا و ژاپن افزایش تقاضا برای طلا به عنوان پناهگاه مالی ممکن است اثر پايين‌آورنده تقویت دلار را خنثی کند.
5- مساله جایگزینی ذخاير دلاری چین با طلا: یکی از اصول سرمایه‌گذاری حذف تعادل در میزان ریسک دارايي‌ها است. همیشه این امکان وجود دارد که چین برای حفظ تعادل ذخايرش مقداری از ارزهای ناشی از صادرات خود را با طلا مبادله کند. طبیعتا این کار باعث کاهش ارزش دلار و افزایش قیمت طلا می‌شود؛ اما باید محدودیت‌های چین برای اعمال چنین سیاستی را در نظر گرفت. سقوط ارزش دلار باعث گران شدن اجناس چینی در آمریکا و اروپا و کم شدن صادرات چین می‌شود و این به اقتصاد چین که به صادرات وابسته است صدمه جدی می‌زند. به‌علاوه سقوط ارزش دلار باعث کم ارزش‌تر شدن دارايي‌های خارجی چین می‌شود و این برای سیاستمداران گران تمام می‌شود.
به علت فضای محدود، بقیه نکات را در فرصت‌های دیگر بررسی خواهم کرد. خلاصه کلام اینکه تحلیل‌های اقتصادی لازمه سرمایه‌گذاری‌های موثر هستند؛ به شرط اینکه استفاده‌کننده از تحلیل به امید تاييد رفتار قبلی‌اش نباشد، خود دارای اطلاعات کافی باشد و بتواند نقد لازم را انجام بدهد یا حداقل اطمینان زیادی به تحلیلگر داشته باشد.
[email protected]

طلای اجاره‌ای و قیمت طلا

مطالب مشابه :

«طلا» گرو بگذارید، «وام» بگیرید

«طلا» گرو بگذارید،پول بهره ای بگیرید.

سوریه و طلا!!!!!