116- تاریخ معماری ایران (4) : دوره اسلامی

تاریخ معماری ایران

بخش چهارم

هنر و معماری دوره اسلامی ایران

تازیان ، در سال 636 م. شام (سوریه امروزی) را گشودند و پس از آن مصر و سپس روم را و سرانجام رو به ایران آورده و پس از جنگ های بسیار ، امپراتوری ساسانی را درهم پیچیدند.

اعراب بیابانگرد ، پس از پیروزی بر تمدن های بزرگ جهان و گشایش سرزمین های پیشرفته ، آغاز به ویرانی آنها کردند ولی پس از اندک زمانی ، در برابر نیروی فرهنگ و هنر ایران و روم تاب نیاورده و زیر بار آنها ، به ساخت و ساز پرداختند.

مهمترین ساختمان مسلمانان ، مسجد بود که در آغاز بر ویرانه های پرستشگاه ها (مسجد دمشق بر ویرانه پرستشگاه ژوپیتر) یا کاخ ها (مسجد پاسارگاد بر کاخ کوروش) برپا می شد اما پس از چندی ، به جای ویرانی آنها ، با تغییر کاربری ، نیاز خود را به مسجد برآورده می ساختند.

از دیدگاه سبک شناسی معماری ، ایران پس از اسلام دارای چهار شیوهء خراسانی ، رازی ، آذری و اصفهانی بوده است.

* شیوه خراسانی :

به این شیوه ، شبستانی هم گفته می شود. در سده نخست هجری در خراسان پدید آمد و تا سده چهارم ادامه یافت.

مهمترین ویژگی های شیوه خراسانی :

1. نمایش یک معماری ساده و خالی از هرگونه شکوه

2. پرهیز از بلندای زیاد و کوتاه تر ساختن بناها

3. بکارگیری ساختمایه بوم آورد

4. پرهیز از بیهودگی

5. مردم واری بسیار زیاد

مهمترین ساختمان های شیوه خراسانی :

1. مسجد جامع فهرج

2. تاریخانه دامغان

3. آرامگاه امیر اسماعیل سامانی

4. مسجد جامع ابرقو

5. مسجد جامع نایین

6. مسجد جامع اصفهان

7. مسجد جامعه میبد

8. اصل مسجد جامع اردستان)

* شیوه رازی :

زیباترین و بی همتاترین شیوه معماری ایرانی است. این شیوه گلچینی از شیوه های گذشته بوده ؛ چنان که هم مهندسی شیوه پارسی در آن به چشم می خورد ، هم شکوه شیوه پارتی و هم ریزبینی (دقت) شیوه خراسانی.

آغاز این شیوه از شمال ایران بوده ولی بهترین ساختمان های آن در شهر ری ساخته شدند. اوج شکوفایی این شیوه در روزگار سلجوقیان می باشد. در این دوره بیشترین برج آرامگاهی ، میل مناره و شمار زیادی مسجد و کاروانسرا و... ساخته شد.

در این شیوه ، ساخت تاق و گنبد بسیار پیشرفت کرد و گونه های چفد تیزه دار در ساخت تاق و گنبد بکار رفت و به جای کاربرد قوس های رایج در شیوه خراسانی ، تاق کلنبو و تاق چهارترک بکار برده شد.

مهمترین ساختمان های شیوه رازی :

1. گنبد قابوس

2. برج های خرقان

3. مسجد جامع اردستان

4. مسجد جامع کبیر یزد

5. کاروانسرای رباط شرف

6. مسجد برسیان

7. برج لاجیم

8. برج رادکان

9. گنبد علویان

10. برج رسگت

11. گنبد سرخ مراغه

12. بخش اصلی مسجد جامع گلپایگان

* شیوه آذری :

این شیوه از روزگار ایلخانان آغاز و تا فرمانروایی صفویان ادامه یافت. این شیوه همچون شیوه های پارسی و اصفهانی ، از سرزمین آذربایجان سرچشمه گرفته و به سرتاسر ایران گسترش یافته است.

این شیوه دارای دو بخش می باشد :

نخست ، از روزگار هلاکو و پایتختی مراغه ؛

دیگر روزگار تیمور و پایتخت شدن سمرقند.

مهمترین ویژگی این شیوه ، هندسه نیرومند وطرح های پیچیده می باشد.

مهمترین ساختمان های این شیوه :

1. ارگ علیشاه تبریز

2. مدرسه غیاثیه خرگرد

3. گنبد سلطانیه

4. مسجد جامع ورامین

5. ربع رشیدی

6. مسجد گوهرشاد

7. رصدخانه مراغه

8. مجموعه ساختمان های حرم مطهر امام رضا (ع)

9. شنب غازان

10. آستانه شاه نعمت الله ولی در ماهان

11. مسجد جامع عتیق شیراز

12. مسجد جامع یزد

13. آرامگاه شیخ صفی الدین ادبیلی

14. مسجد کبود تبریز

* شیوه اصفهانی :

این شیوه از روزگار قراقویونلوها (کمی پیش از صفویان) آغاز و در روزگار پادشاهی شاه عباس به اوج خود رسید.

ویژگی های برجسته این شیوه :

1. سادگی پلان و طرح

2. هندسه ساده و شکل ها و خطوط شکسته

3. در تهرنگ ساختمان ها نهاز و نخیر (پس رفتگی و پیش آمدگی) کمتر بکار رفته است.

مهم ترین ساختمان های شیوه اصفهانی :

1. مسجد شاه اصفهان

2. عالی قاپو

3. مسجد شیخ لطف الله

4. پل خواجو

5. پل اللهوردی خان (33 پل)

6. پل شهرستان

7. پل و سد امیر

8. سردر بازار قیصریه

9. مدرسه چهارباغ

10. کاخ چهل ستون

11. کاخ هشت بهشت

12. باغ فین کاشان

13. حمام گنجعلیخان کرمان

14. باغ ارم شیراز

15. باغ ماهان

16. کاروانسرای مادرشاه اصفهان

(چکیده ی همه ی کتاب را در بخش «زمینه های سخن» جستجو فرمایید)

مجتبا نبی زاده «م.رها»

پی آمود پارتیان

پاینده باد «ایران» و «ایرانی».

پایان بخش چهارم

116- تاریخ معماری ایران (4) : دوره اسلامی

مطالب مشابه :

آشنایی با معماری اسلامی ایران

300- دانلود رایگان چکیده کتاب «سبک شناسی معماری ایرانی» استاد پیرنیا

منابع دکتری معماری- معماری اسلامی

آشنایی با معماری اسلامی ایران

116- تاریخ معماری ایران (4) : دوره اسلامی

محمد کریم پیرنیا (پدر معماری سنتی ایران)

منابع کنکور ارشد دانشگاه دولتی معماری

منابع کنکور معماری و معماری منظر

آشنایی با معماری مسکونی ایرانی(گونه شناسی برونگرا)

منابع ارشد معماری- گرایش معماری معماری