نقش نظارت و راهنمایی در بهبود یادگیری در مدارس

نقش نظارت و راهنمایی در بهبود یادگیری در مدارس

نظارت و راهنمايي (supervision)
فرآيندي است كه باعث مي‌شود تا عوامل مختلفي كه در كار آموزش مؤثر است براي بهبود مؤثر يادگيري و همچنين كمك لازم به كارآمد شدنِ معلمان آگاهانه به كار گرفته شود .
نظارت و راهنمايي آموزشي ، كليه‌ي كوشش‌هاي مسوولانِ برگزيده‌ي مدرسه در راستاي فراهم آوردن زمينه‌ي رهبري براي معلمان و ساير كاركنان در جهت اصلاح و بهبود امر تدريس است كه متضمن تشويق ، رشد و پيشرفت حرفه‌اي ، انتخاب و تجديدنظرهدف‌هاي‌آموزشي ، مواد و ابزارهاي‌آموزشي ،‌ تدريس و ارزشيابي از تدريس است .
همه جامعه‌ها به دنبال بهترين ، مؤثرترين و كارآمدترين شيوه‌ها براي پاسخ‌گويي به نيازهاي روزافزوندانش‌آموزان و جامعه‌ي خود مي‌باشند .يكي از بهترين روش‌ها براي ايجاد و نگه‌داشت يك سيستم آموزشي خوب ، تربيت كادر آگاه و متخصص به منظور رهبري سيستم آموزشي است .در ميان گروه رهبران آموزشي ، راهنماي تعليماتي (آموزشي) از اهميت به سزايي برخوردار است

راهنماي تعليماتي (آموزشي)
نظارت و راهنمايي ، يك فرآيند آموزشي است كه در آن فردي كه داراي علم و مهارت بيشتري مي‌باشد ، مسووليت تربيت و آموزش فرد ديگري را به عهده دارد كه كمتر داراي اين عناصر مي‌باشد .

  در جامعه‌هاي پيشرفته ؛ مديران و رهبران آموزش و پرورش ، متخصصان تعليم و تربيت ، برنامه‌ريزان آموزشي ، محققان تربيتي ، معلمان و راهنمايان آموزشي از كساني هستند كه در ايجاد يا هماهنگي تغييرات و تحولات ، وظايفي را به عهده دارند . وظيفه‌ي اين افراد ايجاد تغييرات و اصلاحات در برنامه‌هاي آموزشي و انطباق اين برنامه‌ها با نيازها و انتظارات دانش‌آموزان و جامعه و هماهنگي آموزش و پرورش با جامعه است . در اين ميان راهنمايان آموزشي وظايف حساس و مهمي را در چارچوب‌هاي معيني در آموزش و پرورش به عهده دارند .
وظيفه‌ي اصلي نظارت و راهنمايي تعليماتي (آموزشي) اصلاح و بهبود وضع آموزشي است .
مسووليت نظارت و راهنمايي آموزشي در آموزش و پرورش به افراد متخصصي واگذار مي‌شود كه با صرف وقت و تلاش فراوان اين كار را انجام مي‌دهند ، اما نيل به هدف‌هاي آموزش و پرورش مستلزم همكاري گروه كثيري از متخصصان است كه بدون وجود آنان تحقق هدف‌ها بعيد به نظر مي‌رسد ، نظارت و راهنماييِ آموزشي يكي از اين تخصص‌هاست كه به طور اخص ، افراد معيني در نظام آموزشي هر كشور راهنمايان آموزشي ناميده مي‌شوند .

راهنمايان آموزشيِ مخصوص مدرسه بايد به توسعه‌ي برنامه‌هاي درسي بپردازند ، به معلمان در توليد مواد آموزشي و برنامه‌هاي درسي كمك كنند ، براي پيشرفت كادر آموزشي برنامه‌ريزي كنند و به معلمان كمك نمايند تا روش‌هاي تدريس خود را بهبود بخشند ...
اقدامات جديد در نظارت آموزشي ، فراهم نمودن خدمات براي همكاران ، مربيان و مشاوران در فرآيند آموزش است .
مقايسه دو روش :
روشِ اثربخش
در بعضي از مدارس ، معلمان راهنما وظيفه‌ي نظارت و راهنمايي آموزشي را به عهده دارند . معلمان راهنما افراد باتجربه ، ورزيده و ماهري هستند كه صلاحيت‌هاي علمي ، سوابق تجربي ، ويژگي‌هاي اخلاقي و توانايي رهبري‌شان به مرور زمان بر كاركنان آموزشي ثابت شده و به اين سبب مورد پذيرش ديگر اعضاي آموزشي قرار دارند و نظريات و انديشه‌هايشان در مسايل آموزشي براي اعضاي مدرسه اهميت دارد . اين معلمان ، علاوه بر وظايف آموزشي خود به نظارت و راهنمايي آموزشي نيز مبادرت مي‌ورزند و از آن‌جا كه عضو بومي مدرسه محسوب مي‌شوند ، در كار با معلمان ديگر با مشكل خاصي مواجه نخواهند شد . به اعتقاد برخي از صاحب‌نظران تعليم و تربيت ، اين نوع نظارت و راهنمايي آموزشي روشِ اثربخشي است ، زيرا روابط راهنمايان آموزشي و معلمان مبتني بر همكاري حرفه‌اي و احترام و اعتماد متقابل ، غيررسمي و صميميانه است .

روشي ديگر :
ـ در مدارسي ديگر افرادي تحت عنوان راهنمايان آموزشي همين نقش را به طور رسمي ايفا مي‌كنند . اين راهنمايان در مدرسه پست سازماني ندارند و از طرف مناطق آموزش و پرورش بر حسب ضرورت به كار در مدارس منصوب مي‌شوند ، اين افراد گاهي وقت‌ها با مسايل و مشكلاتي مواجه مي‌شوند ، زيرا معلمان آنان را نماينده‌ي آموزش و پرورش مي‌دانند و نمي‌توانند با آنان ارتباط نزديك و صميمانه برقرار كرده ، بر اساس درك مشترك با آنان همكاري حرفه‌اي داشته باشند .
به هر حال ، در مدرسه‌اي كه معلم و راهنماي آموزشي يكديگر را مي‌پذيرند ، نتايج مطلوب‌تري به دست خواهد آمد .
از ويژگي‌هاي مدارس موفق اين است كه فردي ، مسوولِ فرآيند عملِ نظارت و راهنمايي باشد ، زيرا موفقيت هر مدرسه مستلزم برنامه‌ي نظارت و راهنمايي اثربخش است .
به عنوان نمونه :
در ژاپن فعاليت‌هاي آموزشي براي ارتقاي شايستگي‌هاي حرفه‌اي معلمان در مدرسه بسيار متنوع است كه يكي از مهم‌ترين آن‌ها اين است كه : از اداره‌ي آموزش و پرورش هر منطقه راهنمايان مجربي دعوت مي‌شوند تا ضمن بازديد از مدرسه و شركت در كلاس‌هاي درس ، در گروه‌هاي مختلف آموزشي معلمان به بحث در ارتباط با روش‌هاي بهبود كيفي فرآيند ياددهي ـ يادگيري و پرورش حرفه‌اي معلمان بپردازند ، آن‌ها تلاش مي‌كنند تا معلمان را در يافتن راه‌هاي نويني براي بهسازي فعاليت‌هاي آموزشي مدرسه ياري دهند .
مطلب فوق با توجه به اين است كه در ژاپن معلم هميشه از منزلت اجتماعيِ در خور توجهي برخوردار بوده ، معلمان دوره‌ي ابتدايي كيفيت علمي لازم براي تدريس داشته و به طور مستمر از دوره‌هاي آموزشي حين خدمت بهره‌مند مي‌شوند .

وظايف راهنمايان تعليماتي (آموزشي)

1 ـ برنامه‌ريزي آموزشي
راهنماي‌آموزشي در تدوين و توسعه‌ي برنامه‌ها و خط‌مشي‌ها با ديگر كارشناسان و متخصصان همكاري نزديك دارد.
2 ـ توسعه و تحقق برنامه‌هاي درسي
مسووليت اجراي مؤثر فعاليت‌هايي كه به تحقق هدف‌هاي برنامه‌ي درسي منجر مي‌شود با راهنماي آموزشي ، مدير و معلم است . راهنماي آموزشي در طراحي ، اجرا ، ارزشيابي و توسعه‌ي برنامه‌هاي درسي و نيز ارايه‌ي كمك‌هاي موردنياز با معلم همكاري نزديك و حرفه‌اي دارد .
3 ـ نظارت و هماهنگي
حصول اطمينان از نيل به هدف‌هايي كه نظام براي آموزش و پرورش تعيين كرده بر عهده‌ي راهنمايان آموزشي است كه با معلمان به طور مستقيم همكاري دارند .
4 ـ رهبري آموزشي
وظيفه‌ي اصلي راهنمايان ، همكاري حرفه‌اي با معلمان و ارايه‌ي رهنمودها و راهبردهايي است كه به معلمان كمك مي‌كندكارشان را بهتر انجام دهند .
5 ـ ايجاد انگيزه
وظيفه‌ي مديران و راهنمايان اين است كه براي تأمين انگيزه‌ها و هدف‌هاي معلمان فرصت‌هاي لازم را فراهم كنند . نظرخواهي از معلمان ، مشاركت دادن آنان در تصميم‌گيري‌ها ، سهيم كردن آنان در اداره‌ي امور آموزشي مدارس ، توجه به نيازهاي حرفه‌اي و كمك به رشد و پيشرفت آنان ، تشويق و حمايت از آنان در مواقع ضروري و جلب اعتماد و احترام آنان از روش‌هايي است كه انگيزه‌هاي قوي در كار معلمان ايجاد مي‌كند .
6 ـ تمرين (نمايش) معلمي
راهنماي تعليماتي (آموزشي) در نقش معلمي ، روش‌هاي نوين تدريس را براي معلمان اجرا مي‌كند و از آنان مي‌خواهد كه روش‌هاي جديد را به كار گيرند و نتايج آن را در كلاس درس مطالعه و بررسي كنند . تحقيق درباره‌ي روش‌هاي مؤثر و سودمند و قرار دادن آن‌ها به جاي روش‌هاي متداول و كم‌اثر از وظايف راهنمايان آموزشي است .
7 ـ پيشرفت حرفه‌اي
راهنمايان آموزشي بايد در ايجاد زمينه و فرصت مناسب براي پيشرفت حرفه‌اي معلمان كوشش نمايند . همچنين بايد سعي كنند از طريق آموزش‌هاي ضمن خدمت آنان را در مسير پيشرفت حرفه‌اي قرار دهند تا به سطوح بالاتر ارتقا پيدا كنند . البته زماني برنامه‌ي نظارت و راهنمايي آموزشي ، نتايج مطلوب‌تري دارد كه خود معلمان نيز بخواهند به پيشرفت حرفه‌اي خود كمك كنند .
8 ـ اجراي پژوهش‌هاي عملياتي و كاربردي
در نقش تحقيقاتي ، راهنماي آموزشي مبتكر و مروج تحقيقات در آموزش و پرورش است . راهنماي آموزشي بايد سعي كند امكانات لازم براي اجراي طرح‌هاي تحقيقاتي مشترك معلمان را فراهم كند و به عنوان راهنما و مشاور تحقيقاتي ، هماهنگي‌هاي لازم را بين معلمان به وجود آورد .
وظيفه‌ي راهنمايي در مدرسه ياري به معلمان براي آزاد ساختن آنان از مسايل و مشكلات و به كار گرفتن استعدادها در جهت بهبود وضع كارشان مي‌باشد .هدف اصلي كمك و ياري به معلم در تدريس و تعليم بهتر است.

نظارت و راهنمايي آموزشي

راهنمايان تعليماتي كه تجربه و آمادگي بيشتري در تدريس دارند سريعتر توسط مديران و معلمان پذيرفته شده و بهتر
مي توانند با آنان در جهت ياددهي- يادگيري دانش آموزان ارتباط برقرار سازند.
    بسياري از انديشمندان، مشكلات راهنمايان تعليماتي را ناتواني در ايجاد رابطه مفيد و برقراري تفاهم موثر با معلمان و مديران ذكر كرده اند. مضافا به منظور آن كه معلمان بيشتر به ارزش و مقام خود پي برده و محيط را طوري آماده سازند كه
دانش آموزان در هر فرصتي از توانايي هاي خود حداكثر استفاده را ببرند، راهنمايان تعليماتي بايستي نكات چندي را به قرار زير به منظور بهبود امر نظارت و راهنمايي تعليماتي مورد توجه قرار دهند:
    1-اهداف و فلسفه هاي نظارت و راهنمايي تعليماتي را به خوبي بشناسند وكليه معلمان و مديران را با اين اهداف و فلسفه ها آشنا سازند.
    2-كليه مديران و معلمان را چه با تجربه و چه كم تجربه، مورد تكريم قرار داده و به طرق مختلف به شخصيت آنان احترام بگذارند.
    3- به اظهارنظرهاي مديران و معلمان و ساير كاركنان مدرسه توجه نشان داده و پيشنهادهاي سازنده آنان را به منظور بهبود آموزشي و پرورشي مدرسه لحاظ كنند.
    4- روحيه معلمان و مديران حوزه فعاليت خود را به خوبي شناخته و در تقويت هرچه بيشتر آنان تلاش نمايند.
    5- با بها دادن به روابط انساني كه روز به روز در مناسبات انسان ها گسترش مي يابد، فضاي مدرسه را به فضايي سالم و صميمي و بالنده مبدل سازند.
    6-شنونده خوبي باشند و به مسائل معلمان و مديران به دقت گوش داده و در رفع و حل مسائل، هم از خود آنان و هم از متخصصان كمك بگيرند.
    7- صميمي و خونگرم بوده و در جهت ايجاد رضايت خاطر معلمان و مديران بكوشند.
    8- با نظريه هاي يادگيري، اصول برنامه ريزي آموزشي و درسي، روش هاي تدريس و به طور كل طراحي آموزشي آشنا بوده و در فرايند آموزش و پرورش مدرسه و نحوه رهبري آموزشي خود، معلمان را به استفاده از اصول و نظريه هاي ترتيبي ترغيب نمايند.
    9-اعتماد معلمان و مديران را به خود جلب كرده تا آنان براي رفع نيازهاي آموزشي خويش به ايشان مراجعه نموده و
توصيه هاي آنان را با اطمينان بيشتري به كار گيرند.
    10-مانند هر مربي ديگري نياز به مطالعه مستمر داشته تا از مطالب و اصطلاحات جديد در خصوص نظارت و راهنمايي تعليماتي اطلاع يافته و خودرا در سطح مسائل جاري، علمي و حرفه اي قرار دهند.
    11-نقش راهنماي تعليماتي در محيط هاي آموزشي بايد براساس تقويت، حمايت، همكاري و ياري معلم و مدير مبتني باشد، نه بر صدور دستور و امريه، تا تحقق اهداف ترتيبي امكان پذير گردد.
    12-تا مي توانند بايستي نظرات و پيشنهادهاي سازنده معلمان و مديران را مورد استقبال گرم و دوستانه قرار داده و با استفاده از آنها در اتخاذ تصميمات، ايشان را در ادامه همكاري و شركت فعال در محيط هاي آموزشي تشويق كنند.
    13-نظارت و راهنمايي تعليماتي به الگو يا روش خاصي محدود نمي گردد، از اين رو راهنمايان تعليماتي بايد براساس تحقيقات و نظرات انديشمندان و تجارب ارزنده خويش همواره راه هاي موثر و قاطع تري براي كار كردن مطلوب با معلمان و مديران را جستجو كنند.
    14-همچنان كه نظارت مداوم و اعمال كننده زياد، آزادي عمل معلمان و مديران را سلب مي كند، همان طور هم نظارت محدود و كنترل ناكافي موجب مي گردد كه نيروها و منابع مفيد در سازمان هاي آموزشي به نحو مطلوب مورد بهره برداري قرار نگرفته و در نتيجه نيل به اهداف سازماني مشكل گردد. از اين رو راهنمايان تعليماتي بايد چنان تعادلي بين نظارت و كنترل معلمان و مديران و آزادي عمل آنان به وجود آورند كه زمينه هاي رشد محيط هاي آموزشي و توسعه خلاقيت هاي معلمان و مديران فراهم گردد.
    15-تا مي توانند در اجراي طرحهاي آزمايشي برنامه هاي درسي و ارزشيابي از وسايل آموزشي و تجويز و نمايش فنون جديد تدريس پيشگام و پيشتاز بوده تا امر نظارت و راهنمايي همچنان پويايي خود را حفظ كند.
    16-بايستي خدمات برجسته و كارهاي ممتاز معلمان و مديران را مورد تشويق و تقدير قرار داده و ترتيبي اتخاذ كنند كه اين قبيل اقدامات به طرق مختلف به اطلاع يكايك معلمان برسد. اين كار چنان كه كيمبل وايلز مي نويسد 2حسن دارد:
    1) موجب مي شود تا معلمي كه به اقدامات برجسته مبادرت كرده تشويق گرديده و در نتيجه كوشش هاي خود را افزونتر سازد.
    2) باعث مي شود تا ساير معلمان و مديران در اجراي فعاليت هاي مشابه و جديد تشويق و ترغيب گردند .

كيمبل وايلز“ هدف اصلي از نظارت را اصلاح برنامه درسي، اصلاح روش تدريس، آموزش ضمن خدمت، تشويق به استفاده از رسانه‌هاي آموزشي به هنگام تدريس، انجام ارزشيابي مؤثر‌تر و افزايش مشاركت جامعه در رشد و توسعه برنامه‌هاي مدرسه، همچنين اصلاح شرايط يادگيري براي دانش‌آموزان بيان مي‌كند .