شاخص بورس چیست

تعریف شاخص کل بورس و نحوه محاسبه آن

حتما شما هم تاکنون، بارها و بارها، در صدا و سیما و سایر رسانه‌ها، شنیده‌اید که مثلا شاخص بورس امروز با 50 واحد رشد، به عدد 32 هزار واحد رسید. همچنین گاهی اوقات رسانه‌ها از کاهش شاخص بورس خبر می‌دهند. اما تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که شاخص بورس، بیانگر چیست و چرا افزایش یا کاهش آن، اهمیت دارد؟ اساس نوسانات شاخص چه مفهومی دارد؟ در این برنامه، قصد داریم درباره شاخص‌های بورس و انواع آنها صحبت کنیم.

شاخص چیست؟

شاخص، در مفهوم کلی، معیاری است که براساس آن می‌توان چیـزی را تشخیص داد. در بورس هم شاخص‌ها، در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آنها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و حتی روند آینده بورس را پیش‌بینی کرد، بنابراین، طبیعتا باتوجه به نقش بسیار مهمی که شاخص‌های بورس، در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند، نوسانات شاخص‌ها نیز برای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است. شاخص‌ها بورس، انواع مختلفی دارند که هر کدام، وضعیت بورس را از جنبه‌ خاصی نشان می‌دهد، بنابراین سرمایه‌گذاران در تحلیل شاخص‌های بورس باید به کارکرد هر شاخص توجه کافی داشته باشند. در ادامه، مهمترین شاخص‌های بورس را به شما معرفی می‌کنیم.

شاخص کل

شاخص کـل که به آن شاخص قیمت و بازده نقدی هم می‌گویند، بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است، به بیان ساده‌تر، "تغییرات شاخص کل در واقع بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس است".

لازم است در این خصوص مقداری توضیح دهیم. اگر به خاطر داشته باشید، در برنامه‌های گذشته گفتیم که بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس از دو طریق بدست می‌آید. اول دریافت سود نقدی سالیانه و دوم، تغییر قیمت سهم در طول دوره سرمایه‌گذاری. برای مثال، فردی را درنظر بگیرید که سهام شرکت الف را در ابتدای سال، با قیمت 150 تومان خریداری می‌کند. اگر قیمت سهام این فرد در پایان سال، به 180 تومان افزایش یابد و شرکت، در پایان سال نیز 15 تومان به عنوان سود نقدی، به ازای هر سهم توزیـع کند، این فرد مجموعا 45 تومان سود از محل افزایش قیمت سهم و دریافت سود نقدی بدست آورده است و بنابراین، بازدهی وی در پایان سال، 30 درصد خواهد بود، زیرا سرمایه وی از 150 تومان به 195 تومان افزایش یافته است.

تغییرات شاخص کل نیز دقیقا بیانگر میانگین بازدهی بورس است، بنابراین، اگر به عنوان مثال، شاخص کل بورس در ابتدای سال، 20 هزار واحد باشد و در پایان سال، با 10 هزار واحد افزایش، به 30 هزار واحد برسد، به این معناست که میانگین بازدهی بورس از محل افزایش قیمت سهام شرکت‌ها و تقسیم سود نقدی بین سرمایه‌گذاران در آن سال، 50 درصد بوده است:

(میزان رشد شاخص در طول سال) 10000 = 50 % × 20000

دو نکته قابل توجه درخصوص شاخص کل می‌بایست مدنظر سرمایه‌گذاران باشد:

نکتـه اول اینکه افزایش شاخص کل، لزومـا به معنای سودآوری سهام همه شرکت‌های حاضر در بورس نیست، همانطور که کاهش شاخص کل نیز لزوما به معنای ضرردهی سهام همه شرکت‌ها در بورس نیست، زیرا همانگونه که گفته شد، شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است و چه بسا، در برخـی موارد، علیرغم رشد قابل توجه شاخص کل بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهامداران خود را با زیان مواجه سازنـد و یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سهام خود دارند، سود قابل قبولی بدست می‌آورند. بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفا با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل درخصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند و حتی در شرایط رشد مستمر شاخص‌ کل نیز در انتخاب سهام، کاملا دقت نمایند.

نکته دوم ارتباط بیـن شاخص کل و سبد سهام است. حتما به خاطر دارید که یکی از اصول بسیار مهم سرمایه‌گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنـوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکت‌های موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازدهی آن سرمایه‌گذار نیز به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده می‌شود، نزدیک‌تر خواهد بود، تا آنجا که اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سبد سهـام خود را بطور کامل، منطبق بر ترکیب تمامی سهام حاضر در بورس نمایـد، بازدهی وی نیز بطور کامل منطبق بر نوسانات شاخص کل بورس خواهد بود و مثلا با رشد 30 درصدی شاخص، وی نیـز حدودا 30 درصد سـود بدست خواهد آورد.

در این برنامه، با مفهوم شاخص کل بورس آشنا شدید. لازم به ذکر است اطلاعات مربوط به شاخص‌های بورس بصورت لحظه‌ای در پایگاه اطلاع‌رسانی بورس اوراق بهادار تهران به نشانی www.irbourse.com (خوانده شود آی آر بورس نقطه کام) و پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی www.tsetmc.com (خوانده شود تی اس ای تی ام سی نقطه کام) قابل مشاهده است. در برنامه بعد، سایر شاخص‌های بورس را به شما معرفی خواهیـم کرد.

در نگاه دیگر

یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی عملکرد سرمایه‌گذاری در بورس و حتی سرمایه‌گذاریهای غیر مالی، شاخص‌های بورس و به خصوص شاخص کل تلقی می‌گردد. در حال حاضر غالب سرمایه‌گذاران نهادی و انفرادی در بورس اوراق بهادار تهران، حرکت و جهت بازار را به صورت دوره‌ای با این معیار اندازه‌گیری می‌کنند. هر چند بورس اوراق بهادار تهران شاخص‌های متعددی را به صورت روزانه محاسبه و منتشر می‌نماید اما توجه اصلی استفاده‌کنندگان به شاخص کل است.

به طور کلی شاخص، یک معیار آماری است که تغییر حرکت و جهت یک اقتصاد یا یک بازار سهام را نشان می‌دهد.

شاخص‌ها ابزارهای سودمندی برای ردیابی روندهای بازار هستند . برای نمونه شاخص بورس تهران طی سالهای گذشته تاکنون همواره در حال تغییر و همراه با بانوسان بوده است. طی سالهای فوق بالاترین میزان شاخص ۳۹/۱۳۸۸۲ واحد در تاریخ ۱۴/۰۵/۱۳۸۳ بوده و کمترین میزان آن ۱۵۲۰ واحد در مورخه ۲۰/۱۱/۱۳۷۷ می باشد. بهترین وضعیت شاخص کل بین سالهای ۸۲ و ۸۳ بوده است. با آغاز مقوله انرژی هسته ای و تحریم های اقتصادی علیه ایران شاخص کل همواره با نوسانات منفی مواجه بوده و همواره روندی خنثی و مقطعی را پیموده است. اصولأ در بازارهای مالی اساساً شاخص یک پرتفوی فرضی از اوراق بهادار است که شامل کل بازار مربوطه یا بخشی از آن است. مثلاً شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران پرتفویی فرضی از کلیه سهام پذیرفته شده است در حالی که شاخص مالی در برگیرنده پرتفویی فرضی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری و هلدینگ است.

هر شاخص دارای روشهای محاسباتی خاصی است که معمولاً بر حسب تغییر از یک ارزش مبنا بیان می‌شود. مثلاً شاخص کل بورس تهران بر مبنای فرمول لاسپیرز با کمی‌تعدیل و بر پایه ارزش یکصد محاسبه می‌گردد. این شاخص (شاخص لاسپیرز) اصولأ الگوهای مصرفی مشتریان را در نظر نمی گیرد ولی در دنیای کنونی عمدتأ بیشتر از این شاخص استفاده می شود تا شاخص های دیگری از قبیل شاخص اجورث ، شاخص پاشه و شاخص فیشر.

باید توجه داشت که ارزش عددی شاخص، ارزش اطلاعاتی چندانی ندارد. به عنوان مثال اگر بدانیم که شاخص کل بورس تهران در پایان سال ۱۳۸۲ عدد ۱۱۳۷۹ است اطلاعات مهمی‌از آن به دست نمی‌آید اما در صورتی که بدانیم شاخص بورس طی سال ۱۳۸۲ معادل ۱۲۴ درصد رشد داشته است احتمالاً به عملکرد مناسبی در سال فوق پی خواهیم برد. لذا معمولأ موقع ارزیابی شاخص کل باید آن را به صورت دوره ای در نظر گرفت و تنها مقدار آن را در روز خاصی ارزیابی نکرد.

شاخص کل بورس تهران که به آن تپیکس می‌گویند شامل پرتفوی فرضی از کل سهام پذیرفته شده در بورس است. این شاخص همانند شاخص‌های مالی و صنعت تنها بیانگر تغییرات قیمت سهام طی یک دوره زمانی می‌باشد. نگاهی بر روند شاخص کل در سال ۸۲ بیانگر آنست که شاخص از ابتدای سال ۸۲ تا ۰۶/۰۵/۸۲ معادل ۱۸۹درصد رشد داشته است. این رشد به جز فواصل تاریخی ۱۳/۰۳/۸۲ تا ۳۱/۰۳/۸۲ تقریباً پیوسته ادامه داشته است. باید گفت که بهترین رشد شاخص کل در همین سال بوده است. شاخص کل بین تاریخ‌های ۰۶/۰۵/۸۲ لغایت ۱۹/۰۸/۸۲ در مجموع تغییری نداشته و در این فاصله در نقطه ۲۸/۰۷/۸۲ معادل ۲۱درصد نیز نسبت به ۰۶/۰۵/۸۲ کاهش نشان داده است. پس شاخص کل از ۱۹/۰۸/۸۲ با ارزش ۹،۵۶۸ پیوسته تا تاریخ ۱۷/۱۰/۸۲ افزایش یافته و به ارزش ۱۱۲۱۰ رسیده است. روند شاخص کل در این تاریخ تا ۲۵/۱۲/۸۲ افزایش نشان نمی‌دهد اما مجدداً از تاریخ ۲۵/۱۲/۸۲ رشد شاخص شروع و تا آخرین روزکاری سال ۸۲ شاخص به عدد ۱۱۳۷۹ می‌رسد. یکی از نتایج مهمی‌که از بررسی فوق استخراج می‌گردد آنست که ۷۷ درصد رشد شاخص سال ۸۲ (۱۸۹درصد) در ۴ ماهه اول سال رخ داده است و تنها ۲۳ درصد آن در ۸ ماهه بعدی واقع گردیده است. جالب است که بررسی تغییرات شاخص کل در سال ۱۳۸۱ نیز پشتیبان نتیجه‌گیری مذکور است. در سال ۱۳۸۱ رشد شاخص کل ۳۴ درصد بوده است که ۲۸ درصد آن یعنی ۸۲ درصد رشد شاخص کل در ۴ ماهه اول سال رخ داده است و تنها ۲۳ درصد آن در ۸ ماهه بعدی واقع گردیده است. بر اساس آمار گرفته شده در سال ۲۰۰۶ معادل سه هزار میلیارد دلار بر ارزش کل بورس های دنیا افزوده شده است. از لحاظ ارزش بازار طی یک ساله گذشته در بین ۵۰ بورس معتبر جهان ارزش بازار ۴۷ بورس افزایش یافته و در این میان فعالان سه بورس تهران ، نیوزیلند و بورس بوئنوس آیرس افت ارزش بازار سهام را شاهد بوده اند. ارزش بورس تهران در این مدت ۱۵/۸ درصد کاهش یافته است. لازم به ذکر است در ۱۴ مهر سال ۱۳۸۶ شاخص کل کشورهای عربی نیز افزایشی ۲۱/۱ درصدی داشته است که در این میان شاخص کل بورس اردن با رشدی ۲۶/۵ درصد به ۰۲/۳٫۶۰۶ واحد رسید که بیشترین رشد را در میان بورس‌های این کشورها داشت. بورس‌های قطر و امارات نیز به ترتیب با رشدی معادل ۹۹/۴ و ۲۰/۴ درصد در رده‌های بعدی قرار گرفتند.

جالب است که بررسی تغییرات شاخص کل در سال ۱۳۸۱ نیز پشتیبان نتیجه‌گیری مذکور است. به هر ترتیب، شاخص‌ها ابزارهای سودمندی برای ردیابی روندهای بازار هستند. شاخص‌های بورس معمولاٌ بعنوان یکی از معیارهای مهم رونق یا رکود اقتصاد داخلی نیز به کار می‌روند. تحلیل گران مالی معتقدند که درک شاخص و تغییرات آن می‌تواند به سرمایه‌گذاران در تصمیمات سرمایه‌گذاری مناسبتر یاری رساند. از اینرو کارایی شاخص، بخشی از کارایی بورس سهام تلقی می‌شود. غالب شاخص‌ها از جمله شاخص‌های کل، صنعت و مالی در بورس تهران بر مبنای سرمایه بازار موزون، محاسبه می‌شوند یعنی سهامی‌که سرمایه بازار بالایی دارد وزن و اثر بیشتری بر تغییرات شاخص دارد. در عوض، تغییرات قیمت سهام شرکت‌های کوچک چندان اثری بر شاخص ندارد. به عنوان نمونه، اگر امروز سه شرکت بزرگ (Big dogs) فارس و خوزستان، سایپا و ایران خودرو هر یک ۵ درصد افزایش قیمت بیابند شاخص کل معادل ۱۱۵ واحد افزایش خواهدیافت که به معنای رشدی بیش از ۱ درصد در شاخص است. این درحالی است که تغییرات قیمت ده‌ها شرکت همچون دارویی حکیم، اشتادموتورز، نساجی ایران و امثالهم تا میزان ۱۰ درصد نیز تقریباٌ اثری بر شاخص ندارد. شاخص‌ها ابزارهای سودمند اندازه‌گیری جهت و حرکت بازار بخصوص در کوتاه مدت هستند. این ابزار هنگامی‌سودمندی خود را نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران بدانند شاخص چه چیزهایی را ارائه می‌کند و همچنین چه چیزهایی را ارائه نمی‌کند.

پس باید گفت :

۱ـ شاخص‌ها دلایل حرکت قیمت‌ها را نشان نمی‌دهند.

۲ـ شاخص معیار سنجش عملکرد پرتفوی سرمایه‌گذاران نیست.

۳ـ شاخص فاقد قابلیت مقایسه در بلند مدت است.

۴ـ هر قدر شاخص‌ها به صنایع و طبقات مربوطه خردتر شوند، سودمندی بیشتری در تصمیمات سرمایه‌گذاری دارند.

شاخص بورس چیست

مطالب مشابه :

حسابداری مالی چیست؟

مروری بر تئوری قیمت گذاری آربیتراژ

شاخص بورس چیست

خطاهای مربوط به شاخص NPV

توسعه مالی، ابزار توسعه اقتصادی

معرفی چند مفهوم مالی

تعریف ضریب بتا

تعریف شاخص