مباني نشر كتاب

اختراع چاپ

از شروع به كار دستگاه چاپ در نيمه سده 15 ميلادي تا انتشار نخستين روزنامه، در حدود 17 ميلادي انتشار مجلات علمي و از سده 18 ميلادي انتشار مجلات غير ادواري آغاز شد. سنت كتبي، اطلاعات را از ذهن منفك و مستقل كرد و چاپ و نشر، پيوند دروني اقوام را مستحكم كرد و كم كم پديده تازه‌اي به نام ارتباط جهاني به وجود آمد. در پاسخ به اين سئوال كه آيا كتاب از بين مي‌رود؟ بايد گفت آمارهاي جهاني نشان مي‌دهند كه پس از رويداد انقلاب الكترونيك از توليد و مصرف كتاب كاسته نشده است و مفهوم كتاب، حتي اگر كاغذ از ميان برود به قوت خود باقي خواهد بود.

نشر كتاب

ناشران: با انديشه و سرمايه و تخصص خود، نوشته‌هاي نويسندگان را، يا حتي فكر آنان را به اثر چاپي تبديل و در ميان جامعه مد نظر خود پخش مي‌كردند و منظور از ناشر لزوما ناشر كتاب نيست و او مي‌تواند آثار را از طريق رسانه‌ها و ابزارهاي اطلاعاتي و... در اختيار خواستاران آنها قرار مي‌دهد. نشر ديگر با چاپ برابر نيست، نشر مي‌‌تواند از چاپ به عنوان يكي از موثرترين ابزارها استفاده كند و ناشر، با تشخيص، انتخاب، سرمايه، تجربه و تخصص، پيوند ميان پديد آورندگان و خوانندگان را برقرار مي‌كند. و ناشر هم مي‌تواند پيشبرنده و شتاب‌دهنده باشد، هم گمراه كننده و باز دارنده. در واقع ناشر به فرد يا گروهي مي‌گويند كه با مجموعه‌اي از امكانات فني و تخصصي به اين وظايف مي‌پردازد: 1- سفارش دادن آثار جديد. 2- برگزيدن مناسب‌ترين كتاب از ميان كتب مختلف.3- خواندن و ارزشيابي متن. 4- تعيين سياست، برنامه و مراحل توليد سه گانه نشر. 5- تبليغ، عرضه و فروش اثر چاپ شده. 7- تامين هزينه‌هاي لازم.

اركان چاپ عبارتند از:

1- پديد آورنده 2- ناشر 3- چاپگر 4- پخشگر

حوزه نشر با فضاها و محيط‌هاي گوناگوني از جمله: آموزشي- پرورشي، فرهنگي- سياسي، علمي- فني، اجتماعي و اقتصادي پيوند دارد. حوزه‌هاي موثر در نشر: سرمايه كافي، دانش فني و مهارت شغلي- تخصصي، علاقه و دلبستگي فرهنگي، آرمان هدف، مناسبات خوب، قابل اتكا و اطمينان با پديد آورندگان و عناصر توليد كننده كتاب، آينده‌نگري و دوربيني، مخاطره پذيري. محصول صنعت نشر كتاب، كالاي صرفا مادي نيست، بلكه محصولي فرهنگي و آموزشي نيز هست.

ساختار موسسه اطلاعاتي

بخش توليد فرهنگي

وظيفه آن عبارت است از: بررسي و ارزشيابي دستنوشت‌هاي تحويل شده، تهيه گزارش‌هاي فني در مورد آن‌ها، ويراستاري،. ويراستاراني هستند كه اگر همكاري خود را با موسسه‌اي قطع كنند، شهرت، اعتبار و اعتماد را از آن موسسه سلب مي‌كنند. به همين دليل ناشراني كه به برنامه‌هاي بلند مدت مي‌انديشند، به ويژه در بخش توليد فرهنگي سرمايه‌گذاري مي‌كنند.

بخش توليد فرهنگي مناسب از اين افراد تشكيل مي‌شود:

- سر ويراستار

- ويراستار/ ويراستاران ارشد

- ويراستاران (عمومي، تخصصي، موضوعي، ساختاري، زباني، ادبي و ..)

- ويراستياران

- نسخه‌پردازان، نمونه خوانان

- در مواقعي، كارشناس- ويراستاري براي مقاصد خاص

مراحل و وظايف اصلي در نشر كتاب

ناشر بايد از سه مرحلع عمده بگذرد تا به كتاب به دست خواننده برسد:

گفت‌و‌گو، توافق، عقد قرارداد= توليد فرهنگي، فني و چاپي= تبليغ، پخش و فروش

اما اگر ناشر از نوع اثر آفرين باشد، انديشه تاليف و ترجمه كتاب را به پديدآورنده داده باشد، كتاب بايد از پنج مرحله اصلي بگذرد تا منتشر شود و به دست علاقه‌مندان برسد: 1- تدوين سياست و برنامه، 2- گفتگو، توافق و عقد قرارداد با پديد آورنده، 3- پديد آوردن، 4- توليد فرهنگي، فني-هنري و چاپي، 5- تبليغ، پخش و فروش.

ناشر بر اساس سياست كلان، يا بر پايه سياست خرد خود تصميم مي‌گيرد كه كتاب خاصي را منتشر كند يا نكند.

در توليد فرهنگي كتاب چند اصل به عنوان اصول كلي و مشترك مراعات مي‌شود كه مهم‌ترين آنها از اين قرار است: - ايجاد يكدستي و يكنواختي در ميان هر يك از اجزاي كتاب، - مراعات توازن و نسبت ميان اجزاء، - مراعات ابعاد و اندازه‌ها، - تعيين كردن قطع كتاب، - تصميم‌گيري درباره صورت ظاهري كتاب، - تعيين كردن اندازه و قلم حروف همه قسمت‌هاي كتاب، - صفحه آرايي و قرار دادن جاي هر جزء در هر صفحه، مانند عنوان اصلي و فرعي، سر صفحه، پا صفحه، - طراحي جلد، روكش و برگه‌هاي تبليغاتي كتاب، - بررسي و بازبيني تك تك اين‌ها در مراحل مختلف.

انواع ناشران

ناشران را بر اساس عامل‌هاي مختلف مي‌توان دسته‌بندي كرد: براي مثال: الگو، محدوه فعاليت، مقدار سرمايه، ساخت و تشكيلات، هدف و برنامه، نوع كتاب‌هايي كه منتشر مي‌كنند و چگونگي همكاري و مشاركت در نشر كتاب. ناشران را به گونه‌اي ديگر نيز تقسيم بندي كرده‌اند:

نلشران مبتكر و منتظر، ناشران مخاطب‌گرا، ناشران عمومي و تخصصي، ناشران با آثار با ارزش و كم ارزش، ناشران انتفاعي و عير انتفاعي، ناشران آزاد/ تجارتي، ناشران دولتي و وابسته به دولت، ناشران كتاب‌هاي درسي، ناشران علمي- پژوهشي، ناشران كتاب‌هاي مرجع، ناشران آثار تجديد چاپي، ناشران همكار، خود ناشران.

به جز اين‌ها، بر اساس متغير هاي ديگر و خاص هر جامعه‌اي مي‌توان ناشران را به دسته‌هاي ديگري تقسيم كرد، براي مثال: ناشران نسخه‌هاي خطي؛ ناشران آثار گرانبها و تفيس؛ ناشران آثار مصور و هنري؛ ناشران پيشتاز و سنت شكن؛ ناشران سنت‌گرا و انواع بسيار ديگر.

نشر دولتي كم‌و بيش در همه كشورهاي جهان هست، اما در آن دسته از كشورهايي كه دولت مي‌خواهد نشر بارزتري داشته باشد، چه به صورت مثبت و به قصد ترويج و ارتقاي علم و فرهنگ، و چه به صورت منفي و براي مثال، به منظور اشاعه عقايد حزب يا گروهي خاص، نشر دولتي فعالتر است. نشر دولتي معمولا سود آور نيست، و در واقع هدف از تاسيس آن نيز كسب درآمد براي دولت نيست و اگر هم سودي از اين راه عايد شود، باز صرف انتشار كتاب‌هاي ديگري خواهد شد.

تاريخچه چاپ

روش‌هاي انتقال خط از گذشته تا به حال به 3 دوره تقسيم مي‌شود:

1- دوره چند هزار سال قبل از ميلاد: در اين دوره خط وسيله ثبت معاملات و پيشينه حقوقي و وسيله مكاتبه و صدور فرمان بوده است. و فقط در انحصار گروه خاصي از اشراف و بزرگان و بازرگانان و ديوانيان بوده است.

2- دوره پيدايش چاپ و عصر رنسانس: اواخر قرن 15 و 18 ميلادي، از كساني كه نخستين بار در صنعت چاپ بعد از گوتنبرگ تاثير زيادي گذاشت. كشورهايي مثل هند و فرانسه و آمريكا و انگليس هم تاثير زيادي در عرصه چاپ گذاشتند. در دوره 19 ميلادي، وجود تحولات فني در عرصه چاپ: 1) توليد ماشين وانبوه كتاب 2) وجود قطار و راه آهن براي حمل و نقل كاغذ 3) افزايش جمعيت و گسترش سواد آموزي 4) دگرگوني شيوه تبليغ

3- نشر در قرن 20 ميلادي: از مهم‌ترين عامل در اين دوره مي‌توان انقلاب رايانه و الكترونيك را در پيدايش كتاب نام برد. از كتاب چيني كه اولين بار در فرانسه توسط شركت پنكوئن تحت عنوان «چه مي‌دانم» چاپ شد.

چاپ

مراحل چاپ:

1- تحويل خبر: ماكت آماده چاپ (خبر) را به صورت سي دي، برگه و... از ناشر تحويل مي‌گيرند.

2- آماده سازي خبر: قلم زني حرف و تهيه نمودار، جدول و اندازه‌گيري سطرها را مي‌گويند.

3- حروفنگاري: چيدن حروف و نمادها و نشانه‌ها

4- نمونه خواني: متني كه از مرحله حروف چيني و ساير امور چاپي بدون غلط بگذرد را متن تهايي مي‌گويند كه بايد قبل از آن غلط گيري و تصحيح شود.

5- بازبيني آخرين نمونه: به منتي كه هيچ غلطي ندارد متن نهايي يا آخرين نمونه مي‌گويند.

6- صفحه‌آرايي: به طراحي صفحه و تصاوير و نقشه‌ها و نمودارها و جدول‌ها و تهيه سر صفحه و پا صفحه و... صفحه آرايي مي‌گويند.

7- ليتوگرافي: تمامي مراحل فوق را به صورت فيلمي در آورده و رتوش(زدودن لكه‌ها از فيلم) مي‌كنند و كنتاكت و همچنين مونتاژ ففيلم(چيدن برش‌هاي فيلم در كنار يكديگر طوري كه اگر تا بخورد به صورت پشت سر هم باشد)، كپي(فرم مونتاژ شده را به صورت عكس‌هايي روي زينك ظاهر مي‌كنند.

8- بازبيني نمونه

9- چاپ: چاپ اثر

10- صحافيك تا زدن صفحات و مفتول زدن-جلد كردن اثر.

انواع حروف:

1- نازك:حروف معمولي و كنابي

2- سياه: اصلي و فرعي و برجسته كردن خم كناب

3- سايه‌دار: توخالي- عنوان

4- ايرانيك: كج تابيده و خوابيده و مورب

5- تزييني: هرمي، آرايشي

شيوه چاپ:

1- تماسي: برجسته- 1. حروفي: برجسته كردن حروف 2. فلكسو: از صفخات ژلاتيني و فتوپليمر رقيق شده به دست مي‌آيد. 2-گود 3- همسطح 4- شيميايي 5- استنسيلي

2- غير تماسي: از راه عكاسي و الكترونيكي/ ديجيتالي

نشر الكترونيكي

نشريه الكترونيكي چند رسانه‌اي: نشر همواره وسيله‌اي براي پژوهش بوده ولي امروزه با تركيب شدن (صوت- تصوير- متن) به پديده‌اي به نام پسامدرن تبديل شده است. يعني ديگر براي كتاب، كاغذ ماده اصلي به شمار نمي‌آيد، بلكه انسان‌ها با رايانه شخصي خود هم مي‌توانند كتاب بنويسند.

تاريخ چاپ: برخي مورخان در ابتدا به چيني‌ها نسبت مي‌دهند كه با تركيب گل و چسب مخصوص ححروف متحرك را مي‌ساختند. در اروپا هم گوتنبرگ توانست صنعت چاپ را اختراع كند.

كاغذ و مركب

كاغذ از الياف گياهي تشكيل شده است. اما الياف كاغذ به تنهايي تعيين كننده كيفيت كاغذ نيست، بلكه مواد ديگري كه در كاغذ هست، و چگونگي پخت خمير و مراحل شيميايي و مكانيكي كاغذ در جنس و كيفيت نهايي آن تاثير مستقيم مي‌گذارد. چنانچه در مرحله پخت به عوامل و فرايندهاي شيميايي درست توجه نشود، بعضي مواد فاسد كننده و فسادپذير در كاعذ مي‌ماند و به آن آسيب مي‌رساند. در كتاب‌هاي نفيس و ارزشمندي كه جنبه تاريخي، فني و هنري دارد، كيفيت كاغذ از مهم‌ترين نكته‌هايي است كه در نظر مي‌گيرند. در ارزشيابي كيفيت كاغذ نكات بسياري را مد نظر قرار مي‌دهند؛ از جمله: وزن، جنس، استحكام، رنگ، خواب كاغذ.

انواع كاغذ: كاغذ مصرف‌ها و نام‌هاي بيشماري دارد. بيشتر نام‌هايي كه توليدكنندگان روي محصول خود گذاشته‌اند، تجارتي است. به طور كلي كاغذ را بر اساس كاربرد آن مي‌توان به دو دسته اصلي تقسيم كرد:

1- كاغذهايي كه مصرف چاپي دارد

2- كاغذهايي كه مصرف چاپي ندارند.

كاغذهايي كه در چاپ مصرف دارند، به سه دسته عمده تقسيم مي‌شود:

1- كاغذهاي مخصوص چاپ كتاب

2- كاغذهاي روزنامه و مجله

3- كاغذهاي پوشش كتاب و مجله و جلد

از كاغذهاي نامرغوب مانند كاغذهاي كاهي روزنامه، براي مصرف‌هاي فراوان و زودگذر و از كاغذهاي مرغوب، مانند گلاسه، در چاپ كتاب‌هاي نفيس و ماندگار استفاده مي‌شود.

همه كاغذها را به اعتبار شفاف بودن يا مات بودن، مي‌توان به دو دسته عمده تقسيم كرد: براق، مات. كاغذ مشخصه ديگري نيز دارد و آن وزن است؛ براي مثال مي‌گويند كاغذ 70 گرمي يا 80 گرمي. مصرف كاغذ در هر جامعه‌اي يكي از شاخصه‌هاي پيشرفت فرهنگي است. يكي از مشكلات نشر كناب در ايران پايين بودن شمارگان كتاب‌ها و عنوان‌هاي چاپي در سال است.

رفتار مناسب كاغذ در چاپ

كاغذ به هنگام چاپ و در دستگاه‌هاي مختلف، واكنش‌ها يا به اصطلاح رفتارهاي مختلفي نشان مي‌دهد. اكنون به لحاظ رواج گسترده‌تر چاپ افست، رفتار كاغذ مناسب در چاپ افست بيشتر مد نظر قرار گرفته است. كاغذي براي چاپ افست مناسبتر است كه اين رفتارها در چاپ و مرحله پس از چاپ، از آن ديده شود؛ پرز ندهد، به اندازه كافي مرطوب باشد، كاغذ صاف و تخت باشد، از زير ماشين‌ها راحت بگذرد، دچار لرزش و انحراف نشود، كاغذي كه اين رفتارها در چاپ بروز دهد، معمولا در مراحل بعدي، كه به صورت كتاب در مي‌آيد، ماندگارتر خواهد بود و در نتيجه كتاب عمر بيشتري خواهد كرد.

مركب

به ماده سيا رنگ يا رنگيني مي‌گويند كه روي كاغذ يا ماده چاپي ديگر نفش ميبندد و به وسيله آن پيام يا شكل و تصوير به نمايش در مي‌آيد. مركب از دو ماده اصلي و چند ماده فرعي تشكيل مي‌شود. مواد اصلي آن عبارت است از: رنگدانه‌ها، مايع يا حلال يا ماده چرب روعني كه رنگدانه‌ها در آن حل مي‌شود. مركب‌ها بر اساس خواصشان به 5 دسته تقسيم مي‌شوند:

1- مركب‌هايي كه ويژگي بصري آنها مدنظر است.

2- مركب‌هايي كه با توجه به مراحل چاپ تركيب و ساخته مي‌شوند

3- مركب‌هايي كه چسبندگي آنها مدنظر است.

4- مركب‌هايي كه ثبات و مقاومت آنها بيش از عامل‌هاي ديگر در نظر گرفته مي‌شود.

5- مركب‌هايي كه به خشك شدن سريع آنها بيش از جنبه‌هاي ديگر توجه مي‌شود.

در عين آنكه مركب زود خشك مي‌شود، بايد در برابر اين عامل‌ها نير مقاوم باشد: الف) نور آفتاب، ب) گرما و حرارت، ج) عامل‌هاي جوي، د) سايش و فرسايش.

صحافي

صحافي كه به آن تجليد هم گفته مي‌شود. غالبا به معناي به هم پيوستن و قرار گرفتن برگ‌هاي چاپ شده در پوششي محافظ است. صحافي براي جلوگيري از پريشان شدن اوراق و نگهداري سهلتر و طولاني پديد آمده و تحول يافته است. براي جلد كردن ورق‌ها، از مواد گوناگوني استفاده كرده‌اند، مانند چرم، چوب، عاج، فلزهاي گرانبها و حتي اشياي زينتي ديگر.

مراحل صحافي:

تازدن: چيدن صفحات از اول به آخر و به صورت مرتب

قرار دادن لت: لت اصطلاحا به تك برگي گفته مي‌شود كه جدا از فرم چاپ يا تهيه شده باشد.

بررسي: پس اينكه فرمها و لتها چيده شد، بايد اطمينان حاصل شود كه فرمها و صفحه‌ها درست قرار گرفته است.

اتصال يا وصالي: فرمهاي چاپي بايد به گونه‌اي از ته به هم وصل شوند. براي وصل شدن فرمها، با توجه به تعداد، ابعاد و ضخامت كاغذ، كاربرد، هزينه‌ها و عوامل ديگر از راه منگنه وسط، منگنه بغل، ته فنري، ته چسب، ته دوخت انجام مي‌گيرد.

برش: كناره‌هاي صفحات حاشيه‌هاي بيروني اثر چاپي بايد همسطح و يكنواخت باشد. براي اين كار از برش استفاده مي‌كتتد.

تجليد: قرار دادن فرم‌هاي چاپي يا صفحات به هم پيوسته در ميان آستر، پوشش و محكم كردن آن است.

روكشي: روكش ورقه‌اي است از جنس كاغذ كه كاربرد آن اصولا عرضه بهتر و معرفي چشم توازتر كتاب است. روكش وسيله مناسبي براي ارائه كارهاي هنري و طراحي جلد كتاب است.

گاه كتاب، چه با جلد سخت و ر.كش و چه با جلد نرم، با باريكه‌اي از كاغذ همراه است كه دور جلد كشيده مي‌شود و لبه‌هاي آن داخل جلد تا مي‌خورد. به اين باريكه‌ كاغذي نوار همراه يا باند يدك مي‌گويند كه معمولا از آن براي درج يك يا چند عبارت چشمگير تبليغي استفاده مي‌شود.

جلد چرمي: جلد چرمي اكنون فقط در تك جلدسازي و براي مقاصد هنري، تزييني، تشريفاتي و كتاب‌هايي كه به مناسبت‌هاي خاصي اهدا مي‌شود، كاربرد دارد.

جلد ميشني:به جلدي مي‌گويند كه از ميشن(پوست گوسفند) به عمل آمده باشد.

جلد تيماجي: از تيماج (پوست بز) ساخته مي‌شود.

جلد خرمي: از خرم (پوست گوساله) به دست مي‌ايد.

جلد ساغري: از ساغر(پوست اسب، استر، الاغ) ساخته مي‌شود.

قطع كتاب: قطع، يا اندازه كتاب هم اكنون بر اساس اندازه كاغذذ تعيين مي‌شود. قطع‌هاي رايج در ايران، بر اساس اندازه بندهاي كاغذ مصرفي است. ابعاد كاغذهاي مصرفي رايج در ايران، بيشتر 60 در 90 سانتيمتر و از اين رو در واقع قطع تابع متغير اندازه كاغذ است. از ميان قطع‌هاي كتاب دو فطع رقعي و وزيري رايج‌ترين قطع‌ها در ايران است. هر كتابي كه طول و عرض صفحات كاغذ آن مساوي يا تقريبا مساوي باشد، قطع آن خشتي يا مربعي است.

پخشگري، تبليغ، كتابفروشي

الف: پخشگري

پخشگري يا توزيع، مرحله با اهميتي ميان توليد و مصرف كلاي كتاب است. به نهاد يا شخصي كه عمل پخش را انجام مي‌دهد، پخشگر يا توزيع كننده مي‌گويند. سامانه پخشگري الزاما نبايد به يك شبكه متمركز متكي باشد، يعني همه كتاب‌هاي توليد شده در يك جامعه فقط به يك شبكه پخش سراسري وارد و از آن خارج شود. ممكن است در جامعه‌اي چند يا چندين شبكه پخش، كه در عين حال جدا با هم رقابت مي‌كنند، فعال باشند و سامانه پخشگري از طريق آنها بتواند هدف‌هاي خود را تامين كند.

مراحل پخش: در پخش غير رايانه‌اي و غير شبكه‌اي كه كتاب چاپي كاغذي بايد از مراكز توليد كتاب تحويل گرفته و به مراكز مصرف سپرده شود، چند مرحله دارد: 1- بررسي نيازها و تقاضاها 2- گرفتن سفارش يا اطمينان از مراكز مصرف 3- تحويل گرفتن آثار چاپي و انبار كردن 4- تفكيك تقاضاها، بسته‌بندي آثار و ارسال 5- پيگيري و حصول اطمينان از اينكه اثر چاپي به همه نقاط مصرف رسيده است يا نه 6- رسيدگي به موقع به حساب‌ها و در نظر داشتن جنبه‌هاي لازم اقتصادي 7- توجه به واكنش‌ها يا عدم واكنش‌ها و تصحيح و تكميل فعاليت پخش در عمل و در آينده.

ب: تبليغ

تبليغ براي اثار چاپي، كمك بزرگي به به فروش است، اما نتيجه آن فقط فروش و فايده اقتصادي نيست. تبليغ كالاي فرهنگي چنانچه با شيوه‌ها و از راه‌هاي مناسب با طبيعت فرهنگ صورت بگيرد، معرفي و ترويج فرهنگ و نيز ايجاد انگيزه و رغبت فرهنگي است.

راه‌هاي تبليغ كتاب:

در نظر گرفتن روانشناسي فردي و اجتماعي مخاطبان؛

توجه به زمان، موقغيت و نياز حال و آينده جامعه؛

در داشتن عناصر عوامل فرهنگي؛

استفاده مناسب از نام‌ها، نشانه‌ها و نمادهاي ديگر.

تبليغ آثار چاپي در ايران هنوز معيارهاي خود را به دست نياورده است و مراحل تجربي خود را سپري مي‌كند. تبليغات در اين زمينه نتواسته به رسانه‌هاي همگاني فراگير، روزنامه‌ها و مطبوعات به نحو كافي راه يابد.

ج: كتابفروشي

فروش، آخرين حلقه ارتباط در زنجيره توليد و مصرف كتاب است. فروش آثار چاپي جدا از معرفي، تبليغ، عرضه و برقراري تماس و ارتباط نزديك با خريدار نيست. از اين رو كتابفروشاني كه از ان عوامل به صورت كارآمد استفاده مي‌كنند، در كار خود بسيار موفقند.

كتابفروشي‌ها مانند ناشران به عمومي و خصوصي تقسيم مي‌شوند. در كشورهايي كه حجم توليد و مصرف آثار چاپي زياد است، معمولا كتابفروشي‌ها ناگزيرند مجموعه‌هاي خود را تخصصي كنند وخدمات فروش خود را با اطلات بيشتر و دقيقتر در حوزه كار خود هماهنگ سازند. در ايران كتابفروشي با مشكلات بسياري روبروست، كه شايد مهم‌تر از همه در حال حاضر اقتصادي نبودن حرفه كتابفروشي است. كتابفروشي‌هاي بسياري به نوشت‌افزار فروشي و محل فروش كلاهاي جنبي تبديل شده‌اند.

برآورد هزينه‌هاي نشر كتاب

ناشر سرمايه‌گذار كتاب است. شخص يا دستگاهي كه دستمزدهاي پديدآورندگان و توليدكنندگان كتاب را مي‌پردازد، هزينه‌هاي چاپ و توليد نشر را تامين مي‌كند، كتاب را براي فروش روانه بازار مي‌كند و سپس از پولي كه باز مي‌گردد هزينه‌ها را تامين و از سودي كه عايدش مي‌شودفعاليت هاي تازه ديگري را آغاز مي‌كند.

هزينه‌ها:

براي بررسي اقلام هزينه، دو روش كلي وجود دارد: 1- محاسبه بر اساس هزينه مراحل چاپ؛ 2- محاسبه بر اساس تفكيك و طبقه‌بندي هزينه‌ها.

عمده‌ترين مراحل براي محاسبه هزينه‌ها عبارتند از: 1- پدي آمدن؛ 2- توليد فرهنگي؛ 3- توليد فني و هنري؛ 4- توليد چاپي؛ 5- پخش، تبليغ و فروش.

بهاي كتاب:

ناشر نمي‌تواند هر قيمتي را كه خودش بخواهد روي كتاب بگذارد. در كشورهايي كه نهاد دولتي خاص بر كتاب نظارت دارند، يا سياست‌هاي يارانه‌اي دولت در زمينه نشر به اجرا درمي‌آيد، بر قيمت‌گذاري هم لاجرم نظارت مي‌شود و ناشران ناگزيرند بر اساس صورت دقيق هزينه‌ها قيمت تمام شده را اعلام كنند. در كشورهايي كه دولت بر كار كتاب نظارت ندارد و كمكي هم به ناشر نمي‌كند، ناشران خود راسا قيمت كتاب را تعيين مي‌كنند.

سانسور

تعريف سانسور:

براي واژه سانسور مترادف‌هاي صريحي مانند «تفتيش عقايد» و «تفتيش افكار» در زبان فارسي به كار رفته است. در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، عبارت تفتيش عقايد به عنوان اصطلاحي اعم، كه سانسور را هم در برمي‌گيرد، به كار رفته است. سانسور در چارچوب قرارداد شده، يعني اتخاذ تدابيري كه انديشيدن، گفتن، نوشتن وبه طور كلي هر پديدآوردني، به حريم حقوق ديگري لطمه‌اي نرساند، عملي خلاف قانون قلمداد نمي‌شود و در حقيقت سانسور هم ناميده نمي‌شود.

انواع و شيوه‌هاي سانسور- سانسور قانوني: در سانسور قانوني، اعمال نظر با اجازه قانون صورت مي‌گيرد و گاه كاملا صريح و علني و گاه نيمه صريح و نيمه علني يا پنهاني است. سانسور در اين روش به دو طريق عمل مي‌كند: سانسور پيشگيري و سانسور پيگردي. سانسور غيرقانوني: اين سانسور خطرناك‌ترين نوع سانسور است. ظلماني‌ترين و دردناكترين دوره‌هاي تاريخ سانسور مربوط به اعصاري است كه سانسور غيرقانوني در هيئت قانون، يا در لوايح، سير طبيعي انديشه را آماج حملات خود قرار داه است. از ميان سانسور غيرقانوني، سانسور سياسي بيش از انواع ديگر رايج است. معمولا هرجا سانسور مذهبي برقرار شود، سانسورهاي اخلاقي، عقيدتي، اجتماعي و فرهنگي نيز بالطبع برقرار مي‌شود.

تاريخچه سانسور در ايران: دولت به معناي جديد، حدودا از عصر ناصرالدين‌شاه قاجار در ايران تشكيل شد. لوازم دولت جديد، از جمله رسانه‌هاي همگاني و به ويژه روزنامه، نيز به موازات رشد دولت رشد كرد. با پيدايش اين رسانه‌ها، نهادي نسبتا رسمي براي اعمال نظارت دولت، كه در عمل وظيفه سانسور را انجام مي‌داد، اندك اندك شكل گرفت. قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، مصوب 1358، با اصلاحات 1368، صراحتا هر گونه سانسور را ممنوع و از آزادي بيان حمايت كرده است. اصل بيست‌سوم اين قانون مي‌گويد: «تفتيش عقايد ممنوع است و هيچ كس را نمي‌توان به صرف داشتن عقيده‌اي مورد تعرض و مواخذه قرار داد.» پس از سال 1376 كه دولت اصلاح طلب سياست‌هايي در جهت حمايت بيشتر از نشر و ناشران در پيش گرفت، نظارت بي‌رويه بر نشر كتاب به حداقل كاهش يافت. اجراي اين سياست به مدت چند سال بر افزايش عنوان‌هاي منتشر شده و سهولت بيشتر در بيان ابراز عقيده از راه كتاب تاثير محسوس گذاشت و رشد نشر آغاز گرديد.

حق نشر

حق نشر: حق مشر تنها به حق مالي يا حق اقتصادي محدود نيست؛ هرچند پديدآوراني هستند كه زندگي آنها فقط از راه درآمد حاصل از فروش آثارشان مي‌گذرد. حق نشر مالكيت فكري و معنوي آثار را به رسميت مي‌شناسد و جامعه را ملزم مي‌سازد كه آن را محترم بدارد و حقوق قانوني پيش‌بيني شده و ناشي از آن را مراعات كند. حق نشر، حتي از اين هم فراتر مي‌رود و براي پديدآورنده نوعي «حق اخلاقي» قائل مي‌شود و آن را مشمول حمايت خود قرار مي‌دهد.

مبناي حقوقي حق نشر: حق مادي اين است كه مزد زحمات پديدآورنده از آن خود او باشد و كس ديگري از آن سوء استفاده نكند. حق معنوي اين است كه پديدآورنده سواي حقوق مادي، از حقوق ديگري نيز برخوردار است كه اصطلاحا به آن معنوي و گاه نيز اخلاقي مي‌گويند، مانند اينكه: اثرش با نام خود او شناخته شود، هرگاه كه خواست بتواند در آن دست ببرد، تغيير دهد و اين كارها هيچ‌گاه و از سوي هيچ كسي بدون اجازه او صورت نگيرد. حقوقدانان درباره ماهيت حقي كه از پديدآوردن آثار ناشي مي‌شود، ديدگا‌هاي متفاوتي دارند و از اين رو به نظريات مختلفي پرداخته‌اند.

حق نشر در ايران

در مجموعه قوانين رسمي ايران، به موجب دو قانون، از همه گونه آثار معنوي، از نوشته‌هاي علمي، فني، ادبي و هنري گرفته تا آثار موسيقي و ديداري و شنيداري حمايت مي‌شود.

«قانون حمايت حقوق مولفان و منصفان و هنرمندان» مصوب 1348 شامل چهار فصل است. در فصل يكم پديد آورنده و اثر تعريف شده است. مولف، منصف و هنرمند پديد آورنده قلمداد شده و آنچه از راه دانش، هنر يا ابتكار پديد مي‌آيد، با توجه به طريقه و روش در بيان آن، اثر خوانده شده است.

حق نشر در عرصه بين‌المللي

در جهان كنوني كه رشد شتابناك آن از سده 19 م آغاز شده است، محصول افكار، انديشه‌ها، آراء و هنر پديد آورندگان به سرعت از كشوري به كشورهاي ديگر انتقال مي‌يابد و از زباني به زبان‌هاي ديگر ترجمه مي‌شود. در اين انتقال‌ها اثر به صورت كتاب، مقاله و يا صورت‌ها ديگر چاپ و منتشر مي‌شود يا به اشكال ديگر و از راه رسانه‌هاي ديگر در اختيار جامعه قرار مي‌گيرد. در چنين جهاني دامنه حق مادي و نشر معنوي نشر از مرزهاي محدود كشورها فراتر رفته و وسعت جهاني يافته

است.

معاهده ژنو يا معاهده جهاني حق نشر

توافقنامه‌اي است كه درباره حق نشر كه در 1952 در مقر سازمان ملل متحد ژنو به امضا رسيد و ظاهرا تا تاريخ تحرير اين كتاب بيش از 90 كشور از سراسر جهان عضويت در آن را پذيرفته‌اند و اصول و شرايط آن را در كشور خود مراعان مي‌كنند. اين معاهده شامل 21 ماده اصلي و يك الحاقيه است. الحاقيه، آيين‌مانه‌اي است كه اصول معاهده ژنو را در چارچوب فعاليت‌هاي فرهنگي يونسكو و به سود كشورهاي جهان سوم و تنگ دست ملايم شده است.

يادداشت حق نشر

در كتاب‌ها، صفحه پشت صفحه عنوان بلند را اصطلاحا صفحه حقوق مي‌نامند. در اين صفحه، گذشته از نام‌هايي كه بايد حتما ذكر شود، معمولا نماد و يا يادداشتي هست كه حق نشر را تصريح مي‌كند. مانند «همه حقوق براي ناشر محفوظ است» يا «حقوق براي مولف محفوظ است»، اين عبارت‌ها يه اين معناست كه هيچ كس جز آنكه به حق او اشاره شده است، نمي‌تواند كتاب را چاپ كند و اگر دست به اين كار بزند خلاف قانون عمل كرده است و طبعا قابل تعقيب است.

مانع‌هاي رشد و توسعه نشر كتاب در كشورهاي جهان سوم

تفاوت كشورهاي توسعه يافته يا پيشترفته، و كشورهاي در حال توسعه به اختلاف سطح فناوري و صنايع آنها محدود نمي‌شود؛ اين تفاوت در اختلاف سطح توليد و مصرف است، و توليد نيز به حوزه فني- صنعتي منحصر نمي‌شود. توليد بيشتر، نشانه داشتن توان‌هاي توليد است.

علت‌هاي عمده پايين بودن سطح كتابخواني : كتاب، جايگاه و نقشي جدي در زندگي بيشر مردم ندارد و از اين رو كالايي ضروري تلقي نمي‌شود كه خانوارها خود را مكلف بدانند بخشي از درآمدشان را به تامين اين كالاي فرهنگي اختصاص بدهند. سطح دانش، تخصص و سواد عمومي پايين است. نظام آموزشي اين كشورها بر مبناي روحيه تحقيق و جستجو نيست و كتاب و كتابخواني به ابزارهاي ضروري تحصيل و تحقيق تبديل نمي‌شود. به طور كلي فشار زندگي، فقر عمومي، مشكلات زندگي روستانشيني و بسياري موانع ديگر دست به دست مي‌دهند و سطح كتابخواني را در كشورهاي جهان سوم پايين مي‌كشد. نشر در جهان سوم گاه اقدامي مخاطره جويانه است. از يك سو مشكلات اقتصادي، از سوي ديگر مانع‌هاي سياسي و عوامل بازدارنده و نا پايداري حكومت‌ها و بي‌ثباتي سازمان‌ها و مديريت‌ها و حمايت نشدن از طرف سازمان‌هاي حقوقي و قضايي سبب مي‌شود كه ناشران نتوانند با جسارت و جرات به سرمايه گذاري در زمينه كتاب دست بزنند و خطر ورشكستگي، بدهكاري، تعقيب و نظاير اين‌ها تهديدشان نكند.

نشر در ايران تا سال 1357

نشر كتاب در ايران به معناي امروزي آن، يعني نشري كه از محمل چاپ استفاده مي‌كند، عملا پس از ورود نخستين دستگاه‌هاي چاپ به كوشش ارمنيان چلفاي اصفهان در عصر شاه عباس يكم صفوي آغاز شد. در دوره وليعهدي عباس ميرزا قاجار، و در عصر قاجاريه چند چابخانه سنگي و سربي تاسيس گرديد كه به كار چاپ و نشر مي‌پرداختند.

موضوع و محتواي كتاب‌ها و تحول كميت و كيفيت آنها در طول سال‌ها، از مباحث دانش كتاب سنجي است كه بررسي در اين زمينه و مطالعه در نتايج آن مي‌تواند از سير تحول كتاب تصوير دقيقتري به ما بدهد. آنچه فقط از باب اشاره در اين‌جا مي‌توان گفت، اين است كه عامل‌هاي مختلفي در تعيين موضوع‌هاي كتاب تاثير دارد، از جمله: نياز جامعه، سياست‌ها و برنامه‌هاي عمومي دولت، ذوق و سليقه مردم و انتخاب‌هايي كه ناشران پديد آورندگان به تبع بازار و خواننده به عمل مي‌آورند.

نشر در ايران، پس از 1357

در آستانه انقلاب اسلامي ايران، در نشر كتاب تحول چشمگيري روي داد. آثاري كه سال‌ها اجازه انتشار نيافته بودند و سانسور اختناق، مردم را از خواندن آزادانه آنها محروم ساخته بود، هرجند با كيفيت‌هاي نا مناسب و ضعيف انتشار يافت و با استقلاب گسترده طرهداران خود روبرو شد.

نشر كتاب در ايران، مانع‌ها و دشواري‌ها

صنعت چاپ كشور در دهه 1360 رو به تضعيف و تحليل رفت، و مشكلات فني اين حوزه نيز بر مشكلات ديگر نشر كتاب مزيد شد. صنعت چاپ در آن دهه با اين مشكلات روبرو شد:

- ماشين آلات چاپ فرسوده شده بود و بازده آنها مدام پايين مي آمد

- ايران از تحولات در صنعت ماشين آلات چاپي دور مانده بود

- تامين لوزام مشكل و گران شده بود

- در داخل براي ايجاد و توسعه صنعت چاپ سرمايه‌گذاري نمي‌شد و...

نشر و ناشران از ديدگاه كتابداران و اطلاع‌رساني

ناشران، توليدگر، پخشگر و ترويج‌گر اطلاعات و گردش اطلاعاتند. جويبارهاي اطلاعاتي به ويژه در عرصه كتاب از ناشران سرچشمه مي‌گيرد و در نهايت به نهادهاي اطلاع رساني مي‌ريزد.

ارزشيابي جنبه‌هاي ظاهري و مادي كتاب. اطلاع رسانان و كتابداران بنا به تخصص و دانش فني و تجربه‌اي كه در طول زمان و در جريان كار كسب مي‌كنند، معمولا اجزاء و عناصر كتاب را خوب مي‌شناسند و مي‌دانند هر عنصري از كتاب از لحاظ انتقال اطلاعات چه اهميتي داشته باشد. كتاب از ديدگاه آنان در اصل ابزار انتقال اطلاعات است و آرايه‌ها وپيرايه‌هاي كتاب، چه هنري و چه فني اگر هم اهميتي داشته باشد، اهميت ثانوي است.

شناخت مستقيم ناشران: كتابداران و اطلاع رسانان بنا به طبيعت كارشان با ناشران سروكار دارند. بعضي از آنان كه خود اهل قلم باشند، با ناشران آمد و شد و گفت‌گوي مستقيم دارند، از نزديك در جريان كار آنها قرار مي‌گيرند و طبيعتا نشر را در تجربه بي‌واسطه حس و درك مي‌كنند. به طور كلي ناشر شناسي بخشي از وظيفه حرفه‌اي كتابداران و اطلاع رسانان است. ناشران از ديدگاه اينان از سرچشمه‌هاي توليد اطلاعاتند.

مباني نشر كتاب

مطالب مشابه :

مباني نشر كتاب

3. گزارش حسابرس درباره ی صورت های مالی

معرفی کتاب نقد مباني فلسفي حقوق بشر (جلد اول) نوشته آقاي دكتر محمدجواد جاويد دانشيار حقوق دانشگاه ته

مباني فقهي و حقوقي ماده 768 قانون مدني

معرفی كتاب

استيفاء در قانون مدني

اصل قانوني بودن جرایم و مجازات ها چه می گوید؟

پرسش و پاسخ خواندنی علامه جوادی آملی با پروفسور آلمانی

نکته هایی از کتاب مباني جرم شناسي مرحوم سید مهدی کی نیا‌

پاسخ علامه آیت الله جوادی آملی به سوالات پروفسور هیپلر