سفر بخیر(شفیعی کدکنی)

شفیعی کدکنی

سفر بخیر

« به کجا چنین شتابان ؟ »

گون از نسیم پرسید

- « دل من گرفته زاینجا»

هوس سفر نداری

ز غبار این بیابان ؟»

- همه آرزویم،اما

چه کنم که بسته پایم ... »

« به کجا چنین شتابان ؟ »

« به هرآن جا که باشد، به جز این سرا، سرایم»

« سفرت به خیر اما تو و دوستی، خدا را

چو از این کویر وحشت به سلامتی گذشتی

به شکوفه ها ، به باران،

برسان سلام ما را »

شفیعی کدکنی

دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی ، شاعر، نویسنده و پژوهشگر معاصر در سال 1318 در کدکن نیشابور به دنیا آمد. از مهم ترین مجموعه های شعر او می توان به « شبخوانی، از زبان برگ، در کوچه باغ های نیشابور، از بودن و سرودن، مثل درخت در شب باران و بوی جوی مولیان اشاره کرد. صور خیال در شعر فارسی ، موسیقی شعر و تصحیح و توضیح اسرار التوحید نمونه هایی از آثار پژوهشی شفیعی کدکنی است . سروده های او ساده ، روان و به دلیل تسلط بر ادبیات گذشته ایران بسیار استوار و محکم است .

ساختمان شعر: (سفر بخیر)

این شعر در گونه وزنی فعلات فاعلاتن(بحررمل مشکول) که وزنی پرتحرک و شتابان است، سروده شده و با عنوان و محتوای شعر که شتاب و عجله و اضطراب مایه های اصلی مفاهیم آن را تشکیل می دهند، تناسب دقیق و ظرفیانه ای دارد . کوتاهی و ایجاز شعر در چهارده مصراع که در قالب گفت و گویی عجولانه و در تنگنای زمان صورت گرفته، در تقویت عنصر شتاب بسیار مؤثر افتاده است. تکرار مصراع « به کجا چنین شتابان» در دو موقعیت استراتژیک بدنه شعر یکی در آغاز و دیگری در نیمه های کار باز هم تأکید بر مفهوم شتاب را رساتر نموده است همچنین صور خیال هایی مانند تضاد میان « بسته پایی و شتاب » ، « کویر وحشت » با «سلامتی و شکوفه و باران » و مراعات النظیر و تناسب میان واژه های غبار، بیابان ، کویر ، گون و نسیم که همگی از اجزای خانواده طبیعت و صحرا هستند، توان تأثیر بعد عاطفی شعر را تا مرزهای اعجاز گونه همت عارفانه ارتقاء داده است .

تفسیر و تأویل شعر:

این شعر در سال 1347 ش. یعنی قبل از سال 1349 که سال وقوع حماسه « سیاهکل» و اوج گیری مبارزه مسلحانه است سروده شده است . تئوری شعر نیز مبارزه زیرزمینی است نه مستقیم و رودر رو، امّا بعد از سال 1349 که حماسه سیاهکل به وقوع پیوست ، ادبیات و مبارزه از شکل زیرزمینی خود خارج شد و صورت علنی به خود گرفت. در سال هایی که این شعر سروده شده است ، مکتب سمبولیسم اجتماعی که بعد از کودتای 28 مرداد 1332 علیه دکتر محمد مصدق شدت گرفته بود، هنوز ادامه دارد و این شعر ادامه همان سمبولیسم است و در همان حال و هوا سیر می کند.

گون، نسیم و کویر وحشت سمبل های مرکزی و ا صلی شعر هستند که گون و نسیم را با توجه به قراینی مثل پرسیدن، دل گرفتن، هوس سفر داشتن و سلام رساندن که همه اعمال انسانی هستند، می توانیم استعاره بنامیم ولی به دلیل حرکتشان به عنوان عناصر یک فایل متراکم به مرز نماد ارتقاء یافته اند . براین اساس ، گون نماد انسان اسیر و نسیم نماد انسان رها و آزاده است ، کویر وحشت هم ، محیط زندگی شاعر است . چنان که از ساختار متن بر می آید شعر حاصل معنی اندیشی نیست، بلکه یک تجربه و شهود شاعرانه است که با تأمل در طبیعت شروع شده و با حرکت به سوی معنی و ذهن به اوج خود رسیده است. گون می تواند دوست اسیر شاعر و نسیم خود شاعر باشد یا دو انسان دیگر با این ویژگی ها که نسیم با عجله در حال آماده شدن برای خارج شدن است و دوست اسـیرش از او می پرسـد که با این شتاب به کجا می روی؟ او هم پاسخ می دهد که از این محیط پر از بیداد و ستم حالم دارد به هم می خورد و می خواهم بروم. آیا تو قصد نداری از این محیط پر از آلودگی و غبار سفر کنی؟

اونیز پاسخ می دهد که تمام وجود من آرزوی چنین سفری است؛ اما چه کنم که گرفتارم و امکان سفر برایم میسر نیست . در اینجا عبارت مرکزی بیان تشویش و اضطراب (به کجا چنین شتابان) برای برجسته نشان دادن اوضاع نابسامان جامعه تکرار شده است . پاسخ نسیم نیز قابل تأمل است ، زیرا او میگوید مهم نیست که به کجا می روم، فقط باید هر چه زودتر از این مهلکه خارج شوم و به عبارت دیگر، یعنی هر جا باشد از اینجا بهتر است، در پاره بعدی واژه سوگند « تو و دوستی خدا را » باز هم اوضاع نابسامان و قمر در عقرب جامعه را پررنگ تر نشان می دهد. در بیت بعدی، تضاد میان کویر وحشت و سلامتی بار دیگر هراس و اضطراب و اختناق حاکم بر جامعه را ترسناک تر به تصویر می کشد، پس از آن همه فضاسازی با استفاده از واژه ها و عبارات مؤثر و به تصویر کشیدن اوضاع و احوال نابسامان جامعه در جریان متنی که با حال و هوای ویژه اش، همانطور که شاعر را به سوی خود می کشد،خواننده را هم با توجه به دنیای درونش تحت تّأثیر قرار می دهد و او را آماده پذیرش پیام شعرمی سازد ، مرحله نهایی تکوین و تکامل شعرفرامی رسد. در چنین لحظه ای است که انبوه دریافت های سالیان و ذخایر تجربی شاعر که در ناخودآگاه او رسوب یافته است،حرکت و سنتز خود را آغاز می کند و از آن میان داستان طوطی و بازرگان که بی تردید شاعر آن را خوانده و بادرک عمیق در وجودش نهادینه شده و ضمن ترکیبی خودکار و غیر ارادی با دیگر ذخایر ذهن،حجم معرفتی شاعر راتشکیل داده است، فعالتر می گردد و از این رهگذر عبارت رمز گونه « برسان سلام ما را » در ذهن شاعر تولید می شود که از زبان گون بسته پا بر متن جاری می شود و از این روست که با عبارتی چنان موجز این حجم عظیم مفاهیم یکباره به فضای ذهن خواننده سرازیر می شود و با همین عبارت رمزگونه است که راه نجات ازبند استبداد رابه خواننده نشان می دهد .

با توجه به تمرکز و تأکیدی که بر گزینه شتاب مشاهده می شود و وجود ترکیب های « غبار بیابان » در بیت ششم و «کویر وحشت» در پاره دوازدهم و همچنین از تأمل در برهه زمانی سروده شدن شعر که پیش از این بدان اشاره شد و با نگاهی به زندگی و مبارزه شاعر، باید اوضاع و احوال نامساعدی باشد که در آن فرار برقرار ترجیح دارد.

از توجه به حال و هوا و پیام مستتر در شعر معلوم می شود که شاعر مردمبارزه بااستبداداست.علاوه براین طبق اظهارات شفاهی « م. سرشک» ودوستانش،وی به گونه ای مستقیم نیز سرگرم مبارزه بوده و با شاعران و نویسندگان مبارز ارتباطی مؤثر داشته است و این شعر نیز به زبان (العاقل یکفیه الاشاره) نوعی مبارزه را به ما می آموزد، از این رو می توانیم این شعر را نوعی از ادبیات زیرزمینی به حساب آوریم. بنابراین فشرده آنچه که از این جمله « برسان سلام ما را » دریافت می شود این است که (ای نسیم سلام ما را به دوستان جوان و سرزنده ما برسان و به آنها بگو که شما هم مثل طوطیان هند که راه نجاتی را به طوطی بازرگان می آموزند، این است که او خودش را به خاموشی و مرگ بزند و با اجرای این ترفند ، طوطی بازرگان از اسارت و تنگنای قفس نجات می یابد. با توجه به نکته یاد شده شاید شاعر هم برای در امان ماندن از بند استبداد به گونه ای ظریف و پوشیده در شرایطی، خاموشی ظاهر و آتش زیر خاکستر بودن را تجویز می کند.

منابع و مآخذ :

1- آیینه ای برای صداها، شفیعی کدکنی، محمدرضا، چاپ پنجم، 1385، انتشارات سخن، تهران.

2- مثنوی معنوی به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر (از روی نسخه نیکلسون)، نشر رحیمی، چاپ اول ، 1380، تهران.)

گروه های آموزشی ناحیه یک کرمانشاه

گروه زبان و ادبیات فارسی

آدرس وبلاگ :

WWW.ADABFARSIN1K.BLOGFA.COM

آدرس گروه :

کرمانشاه- بلوار شهید بهشتی- روبروی پالایشگاه جنب تربیت معلم شهید مطهری

پژوهشکده تعلیم و تربیت

تلفن 8378998

روزهای چهارشنبه : از ساعت 8 الی 30/12

پاییز 89

سفر بخیر(شفیعی کدکنی)

مطالب مشابه :

شعری در مورد امام رضا

عطر کلام دکتر معین سال‌ها ما را به این مکان خواهند کشاند و این یقینا پایان نخواهد داشت.

بی من از کوچه گذر کردی و رفتی

با یاد مسافر بهاری دکتر باستانی پاریزی(همزاد هفت الهشت)/ محمد جواد سالمی پاریزی

شناسایی عوامل اصلی حمله به مطهری ‌

سفر بخیر(شفیعی کدکنی)

بی تو من زنده نمانم

...هنوز با یادت لحظه ای آرام ندارم