معماري ايران

معماري قاجاريه:

معماري دوره‌ي قاجاريه نيز ادامه‌ي سبک اصفهاني است، تأثير عناصر معماري غربي از غناي ايراني معماري کاسته است.

ويژگي‌هاي معماري قاجاريه:

1. استفاده از پنجره‌هاي عمودي مشبک رنگي به نام ارسي
2. استفاده از تزئينات آينه کاري
3. استفاده از تزئينات گچ‌بري ظريف و پرکار
4. استفاده از رنگ قرمز يا ارغواني در کاشي‌هاي خشتي هفت‌رنگ
5. استفاده از نقش گل لندني در کاشي‌کاري
6. استفاده از کاشي‌هاي منقوش و نقش‌دار (منقوش اساطيري کهن و درباري) در دوره‌ي قاجاريه عناصر تزئيني و نما کاري معماري تحت تأثير عناصر غربي قرار مي‌گيرد.

آثار بناهاي معماري قاجاريه:

1. مسجد امام سمنان يا مسجد سلطاني
2. مسجد امام تهران
3. بازار بزرگ تهران
4. مسجد رجبعلي در تهران
5. مسجد و مدرسه آقا بزرگ در کاشان
6. مسجد و مدرسه سپهسالار (شهيد مطهري)
7. شمس العماره
8. تکيه دولت
9. کاخ گلستان
10. قصر دوشان تپه
11. قصر فيروزه
12. کاخ شهرستانک
13. کاخ صاحبقرانيه
14. عمارت مسعوديه
15. منزل امير بهادر
16. خانه‌ي وثوق‌الدوله
17. کاروانسراي امين‌الدوله
18. کاخ ابيض
19. سر در باغ ملي
20. خانه‌ي بروجردي‌ها در کاشان
21. خانه‌ي طباطبايي‌ها
22. خانه‌ي لاري‌ها در يزد
23. مدرسه‌ي دار‌الفنون
24. پل بلده
25. خانه‌ي مشروطه در تبريز

معماري دوره‌ي افشاريه:

در دوره‌ي افشاريه به جهت جنگ‌هاي طولاني ايران و هند، اقدامي براي عمران و ساخت بناها انجام نگرفت. در دوره‌ي افشاريه عناصر معماري هندي (مصالح سنگ، سطوح کنگره‌دار)‌در معماري ايران تأثير گذاشت. از بناهاي معروف اين دوره «قصر خورشيد» در کلات نادري (خراسان) مي‌باشد.

بنا داراي پلان 8 ضلعي و در 3 طبقه ساخته شده، در تزئين آن از نقاشي‌هاي ديواري و گچ‌کاري استفاده شده است.

معماري زنديه:

اسلوب معماري سبک اصفهان در اين دوره مورد اقتباس معماران بوده است. در اين دوره عناصر سمرقندي (شياردار نمودن ستونها) مورد کاربرد بوده است. مرکزي معماري دوره‌ي زنديه شهر شيراز مي‌باشد. چون عمده‌ي بنا به دستور کريم‌خان ساخته شد به بناهاي وکيلي نيز معروف هستند.

بناهاي دوره‌ي زنديه:

1. مسجد وکيل در شيراز
2. بازار وکيل در شيراز
3. حمام وکيل در شيراز
4. ايوان تخت مرمر در تهران
5. خلوت کريم‌خاني در تهران
6. ارگ کريم‌خاني در شيراز
7. خانقاه هفت‌تن در شيراز
8. خانقاه چهل‌تن در شيراز
9. باغ نظر شيراز
10. باغ جهان‌نما در شيراز
11. عمارت کلاه‌فرنگي
12. آرامگاه حافظ در شيراز
13. پل رودخانه‌ي خشک در شيراز

معماري پهلوي:

از عناصر معماري غربي در معماري ايراني چهره‌ي معماري ايراني را کاملاً دگرگون ساخته است. ايجاد راه پله‌ها در فضاي اصلي، ايجاد هال در منازل به تبعيت از منازل غربي از ويژگي‌هاي اين دوره مي‌باشد.

معماري پهلوي را تلفيقي از معماري منومنتاليسم يادبودگرايي و خياباني بايد دانست.

از بناهاي پهلوي:

1. دبيرستان البرز
2. دبيرستان فيروز بهرام
3. سردر دانشگاه تهران
4. سردر موزه‌ي ايران باستان
5. ميدان فردوسي
6. ميدان حسن‌آباد و هشت‌گنبد
7. ساختمان بانک ملي
8. پل ورسک
9. ميدان آزادي
10. موزه‌ي هنرهاي معاصر
11. آرامگاه بوعلي سينا
12. آرامگاه خيام و فردوسي

از معماران برجسته اين دوره «آندره گدار»، «پل آبکارو»، وارطان هوانسيان»، «استاد رضا معماران» مي‌باشند.

معماري اصفهاني

به شيوه‌ي معماري دوره‌ي صفويه، سبک اصفهاني اطلاق مي‌شود. چون اولين بنادر شهرهاي اصفهان ساخته شده و به سبک اصفهاني معروف است. دوره‌ي حکومت شاه عباس را عصر طلايي سبک اصفهاني مي‌دانند.

ويژگي‌هاي سبک اصفهاني (تزئيني‌ترين سبک معماري ايراني)

1. پلان مستطيل شکل و چند ضلعي ساده
2. پلان ايواني
3. مصالح مرغوب و بادوام
4. در تزئينات بناها از کاشي خشتي، هفت‌رنگ، مقرنس کاري، يزدي‌بندي، کاربندي يا رسمي‌بندي استفاده شده است.

بناهاي سبک اصفهاني:

1. کاخ چهلستون در قزوين
2. کاخ عالي‌قاپو در قزوين
3. کاخ صفي‌آباد در بهشهر مازندران
4. مسجد هارون ولايت در اصفهان
5. مسجد علي در اصفهان
6. مسجد جامع ساوه
7. ميدان نقش جهان
8. کاخ چهلستون در اصفهان
9. کاخ هشت بهشت در اصفهان
10. مدرسه‌ي چهار باغ اصفهان يا مدرسه‌ي مادرشاه
11. مسجد حکيم اصفهان
12. تالار اشرف در اصفهان
13. مجموعه‌ي گنجعلي خان در کرمان
14. پل الله وردي خان (سي و سه پل)
15. پل خواجه در اصفهان
16. پل رودخانه‌ي کوي
17. باغ فين کاشان
18. کاروانسراي شبلي در تبريز – ميانه
19. کاروانسراي خان خوره در شيراز – آباده
20. کاروانسراي امين‌آباد در شيراز – آباده
21. کاروانسراي ده‌بيد در شيراز
22. کاروانسراي زين‌الدين در يزد – کرمان
23. کاروانسراي زيزه در کاشان – نطنز
24. کاروانسراي اقبال در تاکستان – قزوين (دوايواني)
25. کاروانسراي دو کوهک در شيراز – قهليان (دوايواني)
26. کاروانسراي تينوش در قم – کاشان (چهار ايواني)
27. کاروانسراي سن سان در قم – کاشان (چهار ايواني)
28. کاروانسراي جاکرد در کرمان – مشهد (چهار ايواني)
29. کاروانسراي ريوادوبستان در نائين – اصفهان (چهار ايواني)
30. کاروانسراي کوهپايه در يزد – نائين (چهار ايواني)
31. کاروانسراي ديرگچين در تهران – قم
32. کاروانسراي مهيار در اصفهان (چهار ايواني)
33. کاروانسراي شيخ علي خان در اصفهان
34. کاروانسراي مادرشاه يا هتل عباسي در اصفهان

حمام‌ها:

اهميت شستشو و پاكيزگي در ايران از ديرباز مورد توجه اقوام ايراني بوده است و به طبع آن مكان‌هايي براي تطهير و پاكيزگي نيز چون حمام مورد توجه بوده است.

از نمونه‌هاي حمام:

اجزاي حمام‌ها:

1. بينه يا سربينه: به فضاي مابين ورودي و گرم‌خانه حمام اطلاق مي‌گردد پلان آن بيشتر هشت ضلعي و به ندرت دايره مي‌شود. در حمام‌ها فضاها به وسيله‌ي راهرو و هشتي از فضاي ديگر جدا مي‌شود.
2. پيشخوانك فضاي ماقبل از راهروهاي منتهي به حمام را مي‌گويند.
3. شاه نشين: فضايي وسيع مقابل درب ورودي كه مخصوص اعيان و اشراف مي‌باشد.
4. گرم‌خانه

آهك بري از تزئينات درون حمام‌ها مي‌باشد. بهترين نمونه‌هاي آهك‌بري را مي‌توان درحمام وكيل شيراز مشاهده نمود.

در حمام‌ها، آيين‌هاي متفاوتي اجرا مي‌شود كه مبين فرهنگ عامه ايرانيان مي‌باشد

پل‌ها:

قديمي‌ترين پل ساخته شده در ايران بر رود ارس توسط اوراتورها ساخته شده است.

از دوره‌ي هخامنشي در كاخ‌ها و باغ‌هاي پاسارگاد نيز نمونه‌هايي از پل‌سازي اين دوره كشف شده است. در دوره‌ي ساساني پل‌هاي متعددي احداث گرديده كه مهمترين آنها عبارتند از:

1. پل و سد بيستون
2. بند قيصر (پل والرين) در شوشتر
3. پل كشكان در خرم‌آباد
4. پل شكسته‌ي خرم‌آباد يا طاق پيل (پل شاپور) در خرم‌آباد.
5. پل دختر در انديمشك
6. پل شادروان

در دوره‌ي اسلامي نيز به ساخت اين‌گونه استحكامات توجه شده است.

از پل‌هاي دوره‌ي اسلامي:

1. سد يا بند امير: قديمي‌ترين پل دوره‌ي اسلامي (قرون اوليه – ديلميان)
2. پل شهرستان در اصفهان قديمي‌ترين پل دوره‌ي سلجوقي و همچنين قديمي‌ترين پل در اصفهان نيز مي‌باشد.
3. پل قالانكوه در زنجان از پل‌هاي عهد تيموري است.
4. پل الله‌وردي خان يا سي و سه پل در اصفهان (صفويه)
5. پل خواجو در اصفهان (صفويه)
6. پل رودخانه‌ي كول در بندر عباس (صفويه) بلند‌ترين پل دوره‌ي اسلامي
7. پل بلده بر رودخانه نور (قاجاريه)
8. پل ورسك پهلوی