بهشت سماق در جنگلهاي ارسباران

در دل طبيعت بكر و دست نخورده استان آذربايجان شرقي وجود كوه ها و جنگل هاي سربه فلك كشيده و رعناي ارسباران يكي از بي نظيرترين و با شكوهترين منابع رويشي و زيستگاه هاي انواع مختلف جانوري و گياهي را به خود اختصاص داده است. ‏

‏ بطوري كه از وسعت كل 450 هزار كيلومتر مربع استان، بيش از 188 هزار هكتار آن متعلق به جنگل هاي بكر و زيباي ارسباران بوده و از اين مقدار وسعت، 14هزار هكتار از اين جنگل ها در بخش مركزي اهر و بخش هوراند قرار دارد . اين جنگلها زيستگاه انواع مختلف جانوري و رويشگاه بسياري از گياهان كوهستاني و خصوصاً درختچه سماق مي باشد كه به عنوان مرغوب ترين نوع سماغ كشور شهرت جهاني را به اين منطقه ارمغان آورده است.

‏‏- موقعيت منطقه مورد مطالعه

‏‏ هوراند يکي از شهرهاي شمالشرق استان آذربايجان شرقي است که در بخش هوراند شهرستان اهر واقع شده و اين شهر مرکز بخش هوراند مي باشد که در موقعيت جغرافيايي 47 درجه شرقي و 38 درجه شمالي قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دريا 1900-650 متر مي باشد و فاصله آن تا مرکز شهرستان اهر 53 کيلومتر و تا مرکز استان 147 کيلومتر مي باشد.‏

‏ هوراند از ريشه اهوراوند به معني خداوند زيبايي ها آمده است تاريخ اين سرزمين به زمان اورارتورها بر مي گردد. آئين قبلي اين سرزمين زرتشتي بوده و بقاياي تاريخي بجا مانده در قلعه پشتو حاكي از آن مي باشد. در زماني نه چندان دور اين منطقه جزء جنگلهاي نادر جهان بود ولي در سالهاي اخير بعلت استفاده بي رويه از درختان جنگلي از حجم جنگلها كاسته شده است. در حال حاضر از 188 هزار هکتار جنگل ارسباران، 164‏‎ ‎هزار هکتار آن جنگل هاي بکر قره داغ ( ارسباران ) شامل مناطق اهر ، هوراند، کليبر و‏‎ ‎خدآفرين است. و 14هزار هکتار از جنگل هاي منطقه قره داغ ( ارسباران ) در بخش‏‎ ‎مرکزي اهر و بخش هوراند واقع شده است‏ ‏

‏- از ويژه گيهاي منطقه‎ :

‎‏ از ويژگي هاي اين منطقه شامل كوههاي بلند و درختان گوناگون است كه نگاه هر‎ ‎بيننده اي را مجذوب و حيران خويش مي سازد و همچنين زيست گاه حيواناتي است كه گاهاً‎ ‎از نظر تنوع در جهان بي نظير مي باشند.‏

‏ از جمله:

خرس قهوه اي، خوک‎ ‎وحشي، روباه، شغال، گرگ، سياه گوش و‎.... ، ‏ ‎پرندگاني از قبيل :کبک، کبک چيل، جي جاق، کلاغ نوک قرمز‎ ‎و‎ ‎پرندگان شکاري چون عقاب طلايي، شاهين و ... همچنين از لحظ پوشش گياهي داراي گونه هاي‎ ‎مختلف گياهي و درختي منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و‏‎ ‎‏ غيره مي باشد‏‎.‎

‏- معرفي درختچه سماق ‏

‏ سماق يكي از گونه هاي گياهي جنگلي مي باشد. گونه اي خودرو كه تقريباً دست بشر در گسترش آن كمتر دخالت دارد و اكثراً به حالت خودرو و در دامنه هاي وحشي چوبزارها، چمنزارها، صخره ها، دره هاي گود و اطراف جاده ها رشد مي كند.

نام علمي سماق‎ Rhus coriaria ‎است. "سماق" در قديم "سماک" نيز تلفظ مي شده است،‎ ‎در حقيقت فارسي آن سماك و عربي آن سماق است‎.

‎‏ سماق داراي انواع مختلفي است از جمله:‏

الف- سماق صمغي: اين نوع سماق در بعضي از باغات تهران و مناطقي از كشور ژاپن مي رويد.‏

ب- سماق آمريكايي: اين نوع سماق هم در مناطقي از آمريكاي شمالي مي رويد.

ج- سماق معمولي: اين سماق مهمترين و پر رويش ترين درخچه سماق مي باشد. اين نوع سماق درختچه ايست کوهستاني و ميوه‌ هاي خوشه‌اي دارد: اين سماق بومي‏‎ ‎نواحي مديترانه، جنوب ايتاليا و آسياي شرقي بخصوص ايران است و در نقاط استپي سلسله جبال البرز و زاگرس در آذربايجان و خراسان و‎ ‎فارس و دامنه‌هاي جنوبي رشته کوه‌هاي البرز، در دره‌هاي کرج و هراز، بين 1000 ـ‏‎ ‎‏1700‏‎ ‎متر، در ارتفاعات شيراز تا 23000 متر ارتفاع از سطح دريا و در جنگلهاي ارسباران در ارتفاعات بين 1900-650 متر از سطح دريا ديده مي‌شود.‏

درخچه سماق، درختي‏‎ ‎کوچک‌پاست با ارتفاع 3 متر و گاهي به 4 متر بالغ مي‌گردد و شاخه‌هاي جوان و‏‎ ‎دمبرگ‌هاي آن را موهاي زبر پوشانيده است.‏

‏ برگ‌هاي سماق مرکب شانه‌ايست و طول آن به‏‎ ‎‏18سانتي‌متر بالغ مي‌شود و داراي 15 برگچه است و هر برگچه آن در حدود 3-7‏‎ ‎سانتي‌متر طول دارد. شکل‌ آن‌ها نيز، تخم‌مرغي، دندانه‌دار و مخملي است. با سطحي به‎ ‎رنگ سبزمات و پشت روشن که در پائيز به رنگ سرخ يا حنائي در مي‌آيد.‏‎ ‎

‏ گل آذين آن‎ ‎متراکم باخوشه‌هاي حنائي رنگ است و به 20-10 سانتي‌متر طول بالغ مي‌گردد. ميوه آن شفت‏‎ ‎کرک‌دار قهوه‌اي مايل به ارغواني است، برگ‌هاي سماق داراي 13% مازوست است و در صنعت چرم‌سازي خصوصاً در مصر و يونان باستان ‏‎ ‎به‌کاربرده مي شد. ميوه سائيده شده آن به‌عنوان چاشني غذا در منازل مصرف مي‌شود، از‏‎ ‎پوست آن هم رنگ زرد نارنجي به‌ دست مي‌آيد.

‏‎ ‎‏ اين درخچه در مناطقي كه 350-300 ميليمتر بارندگي ساليانه داشته باشد رشد مي كند. در خاكهاي كمي اسيدي يا خنثي با 7-5/6 = ‏HP‏ بهتر رشد مي كند. آب و هواي گرم و خشك را مي پسندد. گياهي نور پسند بوده و غير مقاوم به سايه است. مقاوم به آفات و امراض بوده، اگر در اثر كم آبي خشك شود با مختصر رطوبت ايجاد پاجوش مي كند. در صورت سرمازدگي ساقه هاي جديد ايجاد مي كند.

‏‏- جنگلهاي سماق در بخش هوراند اهر

‏ جنگلهاي سماق در بخش هوراند اهر، از سرمايه هاي ارزشمند طبيعي منطقه ارسباران به شمار مي رود كه در سطح وسيعي از سينه دره هاي آرام، زيبا و جذاب در هم آميخته اين منطقه مي رويند، ‏

‏ وسعت اين عرصه به چندين روستاي بخش هوراند شامل(آقبراز، وروجن سفلي و عليا، تابستانق، ملالو، كورن، كوير، هواي، قره درويش، داودلو، خانكندي و غيره) مي شود كه در سطح 81 هكتار پراكنده شده است و تنها ذخيره گاه جنگلي سماق منطقه ارسباران است. ‏

بهره برداري از محصولات اين جنگل ها متوسط عملكرد 1 تن در هكتار با كل توليد سالانه 81 تن سماق مي باشد و به لحاظ دارا بودن رنگ قرمز طبيعي، طعم خوب، بازار پسندي، يكي از مرغوبترين و اصلي ترين نوع سماق موجود در كشور مي باشد.‏

‏ سماق توليدي هوراند محصولي كاملاً سالم و ارگانيك و عاري از هرگونه آلاينده هاي شيميايي از جمله كود و سموم شيميايي مي باشد.

هرساله در اواخر تابستان و اوايل پاييز ميوه هاي سماق بر درختان جنگلي مي رسند و اهالي روستاهاي اطراف طي جشني به نام جشن برداشت سماق ميوه رسيده درختچه را مي چينند و پس از چيدن و خشك كردن، سماق آنها را آسياب کرده و علاوه بر مصرف خوراکي و دارويي در رنگرزي نيز استفاده مي کنند.‏

‏ روش هاي تكثير اين درخچه به صورت پاجوش، بذر و قلمه ساقه و ريزوم مي باشد. بهترين روش پاجوش مي باشد كه در پاييز يا آخر زمستان پاجوش را با ريشه از گياه مادر جدا كرده و در محيط جديد كشت مي نمايند. روش بذري بخاطر مدن دار بودن و تبديل 50 درصد به نر غير اقتصادي مي باشد.

‏- خواص دارويي و درماني سماق

* خاصيت ضد ميكروبي دارد‎.

‎* خاصيت آنتي اکسيداني دارد. آنتي اکسيدان ها موادي هستند که از عمل راديکال هاي‎ ‎آزاد در بدن جلوگيري مي کنند. راديکال هاي آزاد با تخريب سلول هاي بدن نقش مهمي در‎ ‎بروز انواع سرطان دارند. بنابراين آنتي اکسيدان ها از بروز سرطان ها جلوگيري مي‎ ‎کنند.‏‎

‎* براي بيماران ديابتي مفيد است، زيرا يكي از عوامل به وجود آمدن عوارض مختلف در‎ ‎ديابتي ها، تركيب شدن گلوكز (قند خون) با پروتئين هاي حياتي بدن است كه به تغيير‏‎ ‎ساختار شيميايي و عملكرد اين پروتئين ها مي انجامد. مطالعات نشان مي دهد كه سماق تا‏‎ ‎‏81‏‎ ‎درصد از بروز اين فرايند جلوگيري مي كند.‏‎

‎* به دليل داشتن تانن فراوان، قابض و پاک کننده معده مي باشد.

* در درمان بيماري هاي روماتيسمي و نقرس موثر است.‏

* گردي كه روي ميوه سماق مي‏نشيند و به آن خاك سماق مي‏گويند، بسيار قابض و كمي‎ ‎تلخ است و به علت داشتن املاح، از ترشحات بي رنگ زنانه جلوگيري مي‏كند.‏‎ ‎‏ براي اين منظور و درمان نزله و تبهاي صفراوي 15 تا 24 گرم در روز مصرف گردد.‏‎ ‎

* غرغره ي و مضمضه جوشانده سماق براي ورم گلو و دهان مفيد است‎.

‎* علت افزودن سماق به کباب اين است که خوردن گوشت کباب شده باعت توليد آنزيم‎ ‎هايي در بدن مي شود كه مضر هستند. سماق مي تواند اثر اين آنزيم ها را خنثي كند‎. ‎

* خوردن نيم كوفته آن با آب سرد و زيره براى كسى كه مرتبا قى مى كند و غذا در‎ ‎شكمش بند نمى شود مفيد است.

* چاشنى خوبى براى آشها و سوپها و خورشها و‎ ‎رنگ آنها را مشكى مى كنم و اشتها را تحريك مى نمايد.‏

* گرد دندانيى كه در‎ ‎آن گرد سماق باشد، جهت تقويت و استحكام لثه و جوشهاى چرك دهان و تسكين درد دندان‎ ‎كرم خورده مفيد است.

* اگر گرد روى ميوه را پاك كرده و آن را در آب بخيسانند، و با‎ ‎كمى كتيرا در چشم بچكانند، درد آن را تسكين مى دهد و چون 5/7 گرم آن را در نيم ليتر‎ ‎آب بجوشانند و يك تكه پارچه را در آن خيس كرده ، و بر روى چشم اندازند و يا حرارت‎ ‎چشم مفيد است.

* برگ ، ساقه ، گرد ميوه و گردى كه روى ميوه سماق مى‎ ‎نشيند و به خاك سماق معروف است و همچنين صمغ درخت اثر قابض كننده زياد دارند و‎ ‎به همين جهت در رفع خونريزى معده ، شكم روش و اهال خونى به صور مختلف به كار مى روند و‏‎ ‎از آبريزش چشم جلوگيرى مى كنند.‏

* چكاندن آب جوشانده آنها در گوش ، چرك آن را از بين‎ ‎مى برد.‏

* ضماد آن جهت رفع آثار ضربه مفيد است‏.

* ماليدن آب جوشانده سماق مانع ورم ضربه‎ ‎و صدمه آن است .‏

* کاهش منوراژي (خونريزي رحم) و خونريزي در فواصل قاعدگي.

* کاهش خونريزي سينه(هموپتزي)

* برطرف کننده اسهال معمولي و اسهال خوني.

* پايين آورنده قند خون و تصفيه كننده خون و دفع مواد زائد خون است.‏

* پايين آورنده تب.

* کمپرس با سماق در التيام زخم،‏ خون دماغ، التيام سوختگي، اگزما، ترک نوک سينه و عضو ضرب ديده موثر ميباشد.‏

* چاي سماق براي کاهش تعريق بکار مي‏‌رود.‏

* ادرار آور و تقويت كننده دستگاه گوارش است.‏

* در کساني که هموروئيد (بواسير) دارند و در زناني که ترشحات واژينال دارند سماق را جوشانده و داخل لگني ريخته و شخص در آن بنشيند.‏

* در قديم براي درمان سوزاک و سل بکار مي رفته است.

* در قديم شيره خارج شده از درخت سماق را براي درمان بيماري هاي دستگاه ادراري بکار مي بردند‏.‏

* سرمه‏ سوماق جهت تسكين فشار و درمان جوشهاي پلك نافع است.

* سماق منبع ويتامين c‏ است.‏

‏- مضرات سماق

‏* ميوه تازه سماق به دليل ايجاد مسموميت نبايد مصرف شود و فقط بايد خشک آنرا مصرف نمود.

* به دليل اينکه سماق سرد است براي افراد سردمزاج مناسب نيست و بايد با گياهان گرم مصرف شود.‏

‏* مصرف بيش از حد آن هم به صورت چاشني بيش از پنج گرم مي تواند مسموميت زا باشد.

* صمغ درخت سماق توليد يبوست شديد مي كند

* مرغوب ترين نوع سماق به رنگ قرمز مي باشد كه متأسفانه برخي موارد به سماق هاي زرد و سياه رنگ شيميايي اضافه مي كنند تا قرمز شود كه اين باعث خطناك شدن مصرف سماق مي شود.‏

‏- كاربردهاي مختلف سماق

* جوشانده برگ و ميوه آن در رنگ رزي پشم مورد استفاده قرار مي گيرد.

* از دانه سماق روغني استخراج مي شود كه در شمع سازي استفاده مي شود.

* در قديم برگ درخت سماق دم کرده را براي سياه کردن مو استفاده مي کردند.‏

* عصاره، جوشانده و برگ خشك شده درخچه كه به سماق الصباغين معروف است در حدود 27 درصد جوهر مازو(تانن) دارد كه در نمونه هاي وحشي مقدار زيادتر است و در دباغي و رنگرزي مصرف مي شود.

* پودر سماق بعنوان چاشني غذاي برنج و آش استفاده مي شود.

* برگ سماق در سيگارهاي‏ سنتي كاربرد داشته است.‏

* در يونان از چوب سماق براي رنگ آميزي پارچه هاي پشمي استفاده مي شود.

* در گور ايتاليايي ها از اين گياه براي رنگ دادن به چرم استفاده مي شود.

* بوميان آمريكائي آشاميدني هاي سرد، گرم، رنگ و دارو از ميوه هاي سماق تهيه مي كردند.‏

* از جوانه هاي تازه آن در سالادها استفاده مي شود.‏

‏- نتيجه گيري و ارائه پيشنهاد

‏ محصولات سماق در بخش هوراند شهرستان اهر در اواخر تابستان رسيده و طي مراسمي كه به جشن برداشت سماق معروف است چيده مي شود. محصولات چيده شده بصورت خوشه است، خوشه ها را جلوي آفتاب خشك نموده تا ميوه از محور گل جدا شود دانه ها(ميوه) را با آب مخلوط كرده تا رنگ سماق قرمز شود سپس خشك مي كنند و داخل آسياب مي ريزند و محصول آماده بسته بندي و براي مصرف آماده مي گردد. قسمت مورد مصرف پوسته ميوه عدسي شكل آن بوده كه بصورت پودر مي باشد.‏

‏- ارائه پيشنهادات ‏

* ايجاد كلاس هاي آموزشي براي پرورش دهندگان سماق در زمينه كاشت، داشت، برداشت و فرآوري

* ترويج و ترغيب كشاورزان منطقه براي توسعه و توليد بيشتر سماق

* معرفي و شناسايي سماق منطقه، شهرستان، استان از طريق تهيه نشريه ترويجي، برگزاري جلسات، تهيه برنامه راديويي و تلويزيوني و مطبوعاتي در خصوص فوايد، اهميت و كاربرد سماق.‏

* احداث باغ الگوئي سماغ در قالب طرح هاي الگويي باغباني براي كارآموزان كشاورزي‏ و پرورش دهندگان آن و نظارت بر عمليات كاشت، داشت و برداشت محصول‏

* تجهيز مناطق مستعد پرورش سماق به كارگاه آسياب و بسته بندي سماق به نام خود منطقه ‏

* تنظيم قيمت خريد و فروش محصول سماق‏ براي رضايت سماق كاران.‏

* تشكيل شركت تعاوني سماق كاران خصوصاً در روستاهاي بخش هوراند كه محصول سماق بوجود‏ مي آيد.

(تهيه كنندگان: حسن بالاگر، مدير روابط عمومي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهر و مصطفي قربان موحد، عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهر). ‏

منبع: مهدآزادي

بهشت سماق در جنگلهاي ارسباران

مطالب مشابه :

مراكز شماره گذاري موتورسيكلت در كارخانجات

تاريخچه برق استان آذربایجان غربی

استخدام در تكاب و ساير شهرهاي آذربايجان غربي

ليست اعضا

استخدام در تكاب و ساير شهرهاي آذربايجان غربي

بهشت سماق در جنگلهاي ارسباران

فرصت های سرمایه گذاری در بافت ( قسمت دوم)

جدول لیگ برتر هفته چهاردهم

اطلاعات کامل در مورد استان آذر بایجان غربی