روش دلفی (مبانی پ}وهش در تحقیقات اجتماعی)

بکار گیری روش دلفی عمدتاً با هدف کشف ایده های خلاقانه و قابل اطمینان و یا تهیه اطلاعاتی مناسب به منظور تصمیم گیری است. روش دلفی فرایندی ساختار یافته برای جمع آوری و طبقه بندی دانش موجود در نزد گروهی از کارشناسان و خبرگان است که از طریق توزیع پرسشنامه هایی در بین این افراد و بازخور کنترل شده پاسخ ها و نظرات دریافتی صورت می گیرد (Adler and Ziglio, 1996).

روش دلفی بر اساس رویکرد تحقیق دیالکتیکی یعنی : تز (ایجاد عقیده یا نظر)، آنتی تز (نظر و عقیدهٔ مخالف) و نهایتاً سنتز (توافق و اجماع جدید) شکل گرفته است که سنتز خود تبدیل به تز جدیدی می شود.

به اعتقاد هلمر(Helmer 1997)، دلفی ابزار ارتباطی سودمندی بین گروهی از خبرگان است که فرموله کردن آراء اعضاء گروه را تسهیل می کند.

ویسما (Wissema 1982) با تاکید بر اهمیت روش دلفی، از آن به عنوان روشی برای « یک کاوش تک متغیره » برای پیش بینی آیندهٔ فناوری ها یاد می کند. او می افزاید که روش دلفی با این هدف طراحی شده که بتواند مباحثات میان خبرگان را امکان پذیر کند، بطوری که از ورود تأثیر رفتار های متقابل اجتماعی که معمولاً در مباحثات گروهی اتفاق می افتد و منجر به مانعی در برابر شکل یافتن عقاید و نظرات می‌شود، جلوگیری نماید.

بالدوین (Baldwin 1975) معتقد است در شرایط عدم کفایت دانش علمی موجود در نزد تصمیم گیرندگان،آنان ناگزیر به اخذ تصمیم با اتکاء به ادراکات مستقیم خود و یا آراء خبرگان هستند.

تاریخچه:

گسترش روش دلفی بدنبال رواج فعالیت های مرتبط با پیش بینی آیندهٔ فناوری ها که از سال 1944 میلادی آغاز شد، صورت گرفت. در این تاریخ و بنا به سفارش نیروی دریایی ایالات متحده امریکا، پروژه ای بنام RAND (بر گرفته از عبارت Research and Development) در شرکت هواپیما سازی دوگلاس و با هدف پیش بینی فناوریهای آینده با کاربرد نظامی تعریف شد. این پروژه به مطالعه در زمینه سلاح های بین قاره ای فراسطحی پرداخت. در سال 1959 میلادی هلمر (Helmer) و رشر (Rescher)، دو تن از محققان پروژهٔ رند طی مقاله ای تحت عنوان « نظریه فلسفی دانش در علوم نادقیق »، این ایده را مطرح کردند که در زمینهٔ هایی از علم که در آن هنوز قوانین علمی توسعه نیافته است،اتکاء به آراء خبرگان مجاز می باشد. حال مساله این است که چگونه آرای این خبرگان مورد استفاده قرار گیرد و علی الخصوص چگونه با ترکیب نظرات یک تعداد از خبرگان ، بیانیه ای سودمند تدوین شود. از دیدگاه روش دلفی، قضاوت های انسانی بمثابه ورودی هایی مشروع و سودمند برای انجام پیشبینی ها می باشند. بعضا خبرگان و متخصصان منفرد می توانند در معرض خطر یکجانبه نگری قرار گیرند ضمن اینکه گروه های خبره نیز میتوانند تحت تأثیر تمایلات رهبر گروه، از تجدید نظر بر روی ایده های قبلی اکراه داشته باشند. بمنظور غلبه بر چنین نارسایی هایی، روش دلفی با مبانی نظری و دستورالعمل های روش مند در طول دهه های پنجاه و شصت میلادی در موسسهٔ رند (RAND) توسعه یافت. عبارت دلفی کنایه از مکانی مقدس در یونان باستان است که در آنجا با واسطه گری پیشگویان بلند پایه، پیش بینی هاو سخنان خدایان یونانی اعلام می شده است. بنظر می رسد استفاده از این نام مورد تایید بنیان گذاران این روش یعنی هلمر (Helmer) و دالکی (Dalkey) نبوده است. بنا بر اظهارات دالکی در سال 1968، کلمه دلفی به نوعی القاء کننده وابستگی روش آنان به غیبگویی بوده و جنبه ای اسرار آمیز دارد. حال آنکه آنچه توسط این دو ارایه شده است، روشی است برای بهبود دادن به پیش بینی ها بکمک استفاده کامل از اطلاعات ناکافی که در اختیار می باشد.

روش دلفی

اساس و پايه روش یا تکنيک دلفی بر اين است که نظر متخصصان هر حوزه علمی در مورد پيش بينی آينده صائب ترين نظرست. بنابراين برخلاف روشهای تحقيق پيمايشی، اعتبار روش دلفی نه به تعداد شرکت کنندگان در تحقيق که به اعتبار علمی متخصصان شرکت کننده در پژوهش بستگی دارد. شرکت کنندگان در تحقيق دلفی از ۵ تا ۲۰ نفر را شامل می‌شوند. حداقل تعداد شرکت کنندگان بستگی به چگونگی طراحی روش تحقیق دارد.

در این روش هیات (پنل) هایی از متخصصان تشکیل می شود که تعامل بین اعضاء، توسط رییس یا ناظر هیات انجام می شود.

ارتباطات داخلی شرکت کنندگان بصورت ناشناس بوده و نظرات، پیش بینی ها و تمایلات به ارایه دهندگان آنها منتسب نمی شود. انتشار این اطلاعات بدون اعلام هویت ارائه دهندگان صورت می گیرد.

عناصر اصلی در روش های اولیهٔ دلفی عبارت‌اند از :

  • ساختار سازی جریان اطلاعات
  • ارائهٔ باز خورد به شرکت کنندگان
  • عدم افشای هویت شرکت کنندگان


عليرغم تفاوتهای قابل توجهی که در کاربرد تکنيک دلفی وجود دارد، معمولاً تحقيق دلفی با يک پرسشنامه که توسط يک تيم کوچک طراحی شده و به گروه بزرگ‌تری از متخصصان فرستاده می‌شود آغاز می‌شود. پرسشنامه ها به طریقی تنظیم می شوند که این امکان به وجود آید تا مخاطبین ضمن استنباط کردن و فهمیدن مساله مطرح شده، واکنش های فردی خود را بروز دهند. وقتی پرسشنامه ها برگشت، طيف پاسخها و دلايلی که متخصصان برای پاسخهايشان بيان کرده‌اند مورد بررسی قرار گرفته و خلاصه نويسی می شوند. در این مرحله مواردی که مرتبط با اهداف زمینهٔ تحقیق نباشد حذف و از این طریق از مسایل منفی رایج در تعاملات داخل گروهی (مرتبط با حوزه روانشناسی اجتماعی) اجتناب می‌شود. پس از آن، گزارش خلاصه برای متخصصان فرستاده می‌شود. متخصصان اجازه دارند که پاسخهايشان را بر اساس نتايج تغيير دهند و اين نتايج دور دوم مجدداً مورد ارزيابی محققان قرار ميگيرد.

بدین طریق در طول زمان و با پیشرفت کار، دیدگاه های مخاطبین با موضوع مطروحه تطابق خواهد یافت. اين فرايند ادامه می‌‌يابد تا اينکه اجماعی در مورد نظرات حاصل شود يا مشخص شود که متخصصان به توافق نرسيده اند.

مهم ترین نکته در روش دلفی ، غلبه بر نکات منفی موجود در کمیته های متعارف است. طبق نظر فاولز(Fowles, 1978)، عدم افشای هویت، بازخوردکنترل شده و پاسخ های مبتنی بر آمار مهم‌ترین مشخصه های دلفی هستند.

دلفی يک روش آماری سفت و سخت برای پيش بينی آينده نيست. فقدان نمونه گيری، نامشخص بودن وقايع آينده و عدم فرايندهای واضح تعريف شده برای انجام دادن مطالعات دلفی، تنها چند مورد از مواردی هستند که دلفی را از روشهای علمی کنترل شده متمايز می‌کند. اما مطالعه دلفی مخصوصا برای مسائلی باارزش است که نيازی به تکنيکهای تحليلی دقيق ندارند: مثلاً زمانی که داده ها ناکافی يا فاقد قطعيتند يا وقتی نمونه‌های واقعی موجود نيست و يا وقتی که جمع کردن افراد و بحث کردن در مورد مساله‌ای مشکل است. از آنجا که تکنيک دلفی بر ناشناس بودن، بازخوردهای کنترل شده و پاسخ گروهی آماری تکيه دارد و بنابراين از نفوذ افراد برجسته در گروهای بحث يا فشار گروه برای همنوايی اجتناب می‌کند، با استفاده از اين تکنيک اجماعی معتبر از متخصصان می‌تواند بدست آيد.

مراحل انجام روش دلفی

فاول (Fawle 1978) مراحل زیر را پیشنهاد کرده است :

    1. تشکیل تیم اجرا و نظارت بر انجام دلفی
    2. انتخاب یک یا چند هیات (پنل) جهت شرکت در فعالیت ها. اعضاء این هیات ها معمولاً متخصصان و خبرگان حوزهٔ تحقیق هستند.
    3. راه اندازی فعالیتهای تنظیم پرسش نامهٔ برای دور اول
    4. بررسی پرسش نامه از نظر نوشتاری (رفع ابهامات استنباطی و...)
    5. ارسال اولین پرسش نامه به اعضاء هیات ها
    6. تجزیه و تحلیل پاسخ های رسیده در دور اول
    7. آماده کردن پرسش نامهٔ دور دوم (با بازنگری های مورد نیاز)
    8. ارسال پرسش نامهٔ دور دوم برای اعضاء هیات ها
    9. تجزیه و تحلیل پاسخ های رسیده در دور دوم (مراحل ۷ الی ۹ تاحصول پایداری در پاسخ های در یافتی ادامه می یابد)
    10. آماده سازی گزارش توسط تیم تحلیلگر

مهم ترین نکته در این فرایند، درک هدف های بکارگیری روش دلفی از طرف شرکت کنندگان است. در صورت عدم درک صحیح، با پاسخ هایی نا مرتبط از سوی شرکت کنندگان مواجه خواهیم بود. پاسخ دهندگان باید از معلومات کافی در حوزهٔ مربوطه برخوردار بوده و با ادبیات موضوعی مقولهٔ مورد بحث آشنایی داشته باشند. ولی در عین حال شاید لزوماً به تخصص بسیار بسیار بالا در زمینهٔ مورد نظر نیازی نباشد.

همانگونه که در بخش قبل گفته شد، حداقل تعداد اعضاء پنل ها برای حصول به نتیجهٔ قابل اتکاء بستگی به طراحی تحقیق دارد. بنا بر نظر برکهوف (Berkhoff, 1975) در شرایط آرمانی حتی گروه های چهار نفره هم می توانند عملکرد مناسبی داشته باشند.

موارد استفاده روش دلفی

  • پیش بینی یک موضوع تک بعدی مشخص در آینده
  • به وجود آوردن اجماع
  • جلوگیری از غلبه یافتن تفکر گروه گرایانه(Group Think) و سکوت گرایی اقلیت (Spiral of Silence)
  • ایجاد ایده های خلاقانه

فواید و نقاط قوت روش دلفی

  • ایجاد سریع وفاق
  • عدم محدودیت جغرافیایی برای شرکت کنندگان
  • قابلیت پوشش دادن طیفی وسیع از کارشناسان
  • جلوگیری از غلبهٔ تفکر گروه گرایانه (Group Think)
  • قدرت پیش بینی موضوعات تک بعدی پیچیده

خروجی های روش دلفی

خروجی های روش دلفی چیزی جز یک نظریه نیست. این نظریه به همان اندازه از اعتبار برخوردار است که نظرات افراد شرکت کننده معتبر می باشد. دیدگاه ها و نظرات شرکت کنندگان بر اساس روابط آماری و نه بر اساس اراء اکثریت و اقلیت خلاصه می شود.

محدودیت های روش دلفی

روش دلفی در معرض انتقاداتی نیز می باشد.بیشترین انتقادات از طرف ساکمن(Sackman 1974) صورت گرفته که طی آن این روش غیر علمی تلقی شده است و آرمسترانگ (Armstrong T 1978) نسبت به دقت این روش تردید دارد.

مارتینو (MartinoT 1978) و برخی دیگر،دغدغه های روش دلفی را بشرح زیر رده بندی کرده اند :

  • تنزل آینده : از نظر مخاطبین پرسش نامه ها، آینده (و گذشته) به اهمیت آنچه در حال می گذرد نمیباشند، بنابراین ممکن است تمایل به کم اهمیت دانستن وقایع آتی در آنان وجود داشته باشد.
  • انگیزه های ساده نگری : متخصصان تمایل دارند تا نسبت به وقایع آینده بصورتی مجرد و جدا از سایر تحولات بنگرند. تجسم تصویری جامع و در بر گیرنده (Holistic) از وقایع آینده که در آن تغییرات تأثیر همه جانبه ای دارند، کار ساده ای نیست. در این شرایط اهمیت ندادن به تأثیر متقابل رویداد هایی که در آینده می توانند به وقوع بپیوندند محتمل است. در این موارد تجزیه و تحلیل آثار متقابل (Cross Impact) میتواند مفید باشد.
  • تخصص های گمراه کننده : اصولاً ممکن است بعضی از صاحبان تخصص، پیش بینی کنندگانی قوی نباشند. یک کارشناس با تمایل به مراجعه به تخصص های شخصی، ممکن است پیش بینی های خود را در چارچوب قالب هایی خاص انجام دهد که شاید بهترین پیش بینی ها نباشند.
  • بی نظمی در اجرا : مسیر های مختلفی (نظیردست کم گرفتن دشواری های رایج و ساده انگاری در بکار گیری این روش) وجود دارند که میتوانند کار را به انحراف بکشانند و شرکت کنندگان را از بذل توجه کافی باز دارند.
  • انحراف قالب ها :قالب بندی پرسش نامه می تواندبرای برخی از شرکت کنندگان مناسب نباشد.

،دستکاری در نتایج : پاسخ ها می توانند با امید به اینکه در دور بعدی منجر به تمایل به سمتی خاص شوند، توسط مجریان دستکاری شوند.

  • عدم سازگاری با پدیدهٔ پارادایم شیفت
  • وابستگی میزان موفقیت این روش به سطح کیفی اعضاء و شرکت کنندگان
  • تحمیل پیش فرض ها و یانظرات شخصی نظارت کنندگان
  • در نظر نگرفتن نکات مورد اختلاف در پاسخ های دریافتی و عدم انجام بررسی کافی بر روی این موضوع

در چه شرایطی بکارگیری روش دلفی مناسب تر است؟

  • اگر استفاده از آراء «افرادی با بینش و تجربه زیاد» در مقایسه با «رویکرد های نظری و یا برون یابی روند ها (Trend Extrapolations)» برای پیش بینی آینده از قدرت بیشتری برخوردار باشد
  • اگر موضوع، پیچیده باشد.
  • اگر کارشناسان و خبرگان شرکت کننده، از سابقه کافی برای ارنباط گیری موثر برخوردار نباشند.
  • اگر سوابق و تجربیات مورد نیاز تحقیق، طیف گسترده ای ازسوابق و تجربیات را در بر بگیرد.
  • اگر تبادل نظر از طریق برگزاری جلسات و گردهمایی ها ممکن نباشد.
  • اگر ناسازگاری میان افراد بسیار زیاد بوده و یا شرایط سیاسی مطلوبی وجود نداشته باشد.
    به هر حال قبل از تصمیم گیری در مورد انتخاب روش دلفی باید به چند سوال پاسخ داده شود :
  • چه نوع فرایندارتباط گروهی برای بررسی مسالهٔ پیش رو مورد نظر است؟
  • حائزین تخصص در زمینهٔ مورد تحقیق چه کسانی هستند؟
  • چه تکنیک های دیگری برای انجام مطالعه وجود دارند و نتایج مورد انتظار درصورت استفاده از ان تکنیک ها چیست؟


پس از پاسخگویی به سوالات فوق می توان در مورد بکار گیری روش دلفی تصمیم گیری کرد.

 در روش دلفی، موضوعی برای قضاوت اهل فن مطرح می‌شود. با افراد مخاطب به روش‌های گوناگون ارتباط برقرار می‌شود و از آنها در مورد سؤالات، نظرخواهی می‌شود. پاسخ‌ها را یك هیئت مركزی جمع‌آوری می‌كند و از پاسخ‌ها، مشتركات و متضادها استخراج می‌‌شود. بر این اساس سؤالات جدیدی مطرح می‌شود و دوباره برای افراد مورد نظر ارسال می‌شود. چون حضور در جلسه پاسخ‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد در روش دلفی سعی می‌شود كه افراد هنگام اظهارنظر، از نظرات همدیگر اطلاع نداشته باشند. از پاسخ‌ها در سری دوم گزینه‌های آینده استخراج می‌شود.

موضوع برخی از آینده‌نگری‌ها در كشورهای مختلف، البته كشورهای پیشرفته موضوعاتی هستند كه برای ما هنوز موضوعیت ندارند. مؤسسه جیمز مارتین در آكسفورد موضوعاتی را در دستور كار پژوهش‌های آینده‌نگری خود قرار داده كه تعجب‌برانگیز است، آن موسسه حوزه‌هایی را كه علم برای آنها پاسخ پیدا كرده است، كنار گذاشته و وارد حوزه‌هایی شده است كه هنوز علم بشر پاسخی برای آن‌ها ندارد. از جمله یكی از موضوعات، تغییرات اقلیمی است. این حوزه‌ای است كه مانند روش‌های مرسوم علم اقتصاد نمی‌توان از گذشته به بررسی و پیش‌بینی آینده رسید. مثل آب لرزه سونامی، یا مثل رانش زمین و زلزله كه هیچ روشی یا ابزاری برای پیش‌بینی آن نداریم. ما دومین كشور دنیا از لحاظ بلاهای طبیعی هستیم از ۴۲ بلای طبیعی، ۳۸ تا را در ایران داریم. به این جهات آینده‌نگری در این زمینه‌ها در كشور ما همه باید جدی گرفته شود.

یكی دیگر از متدولوژی‌های آینده‌نگری، سناریوسازی است. سناریو روش مهمی است كه در آن چند متغیر كلیدی انتخاب شده كه حالت‌های مختلفی برای این متغیرها انتخاب می‌شود. مثلاً رشد بالا، رشد پایین. برای سایر عوامل نیز به همین شیوه اقدام می‌شود و حتی می‌توان هز گیزینه از متغیرها را با كمیت بیان كرد و الزامات و احتمالات هر كدام از حالت‌ها تخمین زده می‌شود و دست آخر یك سناریو ممكن انتخاب می‌شود كه اگر به صورت مطلوب درآید از آینده‌پژوهی خارج شده و به برنامه‌ریزی تبدیل می‌گردد.

سناریو در سینما و تأتر مورد استفاده است. سناریو، را می‌توان راه تعریف كرد. در آینده‌نگری هم سناریو این خصلت را دارد، ما راه را طراحی می‌كنیم تا به افق برسیم. این افق زمانی ممكن است ۲۰ سال آینده باشد كه در سناریو گام‌هایی را كه باید برداشته شود تا به آن افق برسیم، مشخص می‌كنیم.

موسسه‌ای كه در كار سناریو، كارهای پیشرفته‌ای انجام داده است كمپانی شل است كه در این زمینه بسیار مشهور است. در سال ۱۹۷۳، زمانی كه بحران نفتی جدی ‌شد كمپانی شل آینده‌نگری كرد. گروهی در این كمپانی برای آینده انرژی و به ویژه نفت در جهان، سناریوسازی كردند و نتیجه این شد كه در آینده‌ای كه پیش‌بینی كرده بودند وضع این كمپانی نسبت به سایر كمپانی‌ها بهتر شد. متخصصین این كار پیرواك فرانسوی و پیتر شوارتز آمریكایی بودند. روش‌های دیگری نیز وجود دارد كه كار برد آنها بیشتر برای بنگاه‌ها است. كمپانی‌های صنعتی امروزه برنامه‌ریزی‌های استراتژیك خود را بر پایه مطالعات آینده‌نگری طراحی می‌كنند.

دیده‌بانی، نظرخواهی، مدل‌سازی، شبیه‌سازی، پیش‌بینی و پیش‌نگری، طوفان فكری، درون‌یابی، ردیابی محیطی، درخت وابستگی، تحلیل ریخت‌شناسی و ... روش‌های مختلف آینده‌نگری هستند.

در علم اقتصاد از نظر متدلوژی، حساسیتی وجود دارد كه این روش‌ها را به سهولت به عنوان راهی برای كشف واقعیت قبول نمی‌كند. علمای اقتصاد، نظرخواهی را رد می‌كنند. آنها معتقدند برای اینكه اقتصاد یك علم باشد، باید رفتارها را مدنظر قرار داد. باید رفتارها را به صورت آمار و سری زمانی داشته باشیم تا بتوانیم از آن نتیجه علمی استخراج و استنباط كنیم. ما در مدل‌سازی و پیش‌بینی ، برخی رابطه‌ها را می‌شناسیم و به صورت علمی كشف و اندازه‌گیری كرده‌ایم مانند تبعیت مصرف از درآمد و نظرخواهی در اینجا فاقد اعتبار است. در روش‌های آینده‌نگری یكی از آسیب‌ها، تكیه روی نظرخواهی است. روش دلفی، متكی به نظرسنجی است و در برخی موارد همه قبول دارند كه جز پذیرش نظر خبرگان راه دیگری وجود ندارد. مثلاً‌ در مورد احتمال بروز جنگ جهانی سوم، راهی جز مراجعه به نظر نخبگان وجود ندارد و اگر بخواهید حدس بزنید كه چه زمانی جنگ صورت می‌گیرد باید به افراد صاحب اطلاعات مراجعه كنید.

هدفهای عمومی آینده نگاری: این هدفها که فارغ از موضوع مطالعه و به طور طبیعی پس از طی فرآیند آینده نگاری می‌بایستی حاصل شوند-و آنها را با عنوان Communication,Concentration on Longer-term, Coordination, Consensus, Commitment ۵c, معرفی می‌کنند- عبارتند از:
۱) تعامل و ارتباط : گردهمایی گروههایی از افرادمرتبط با موضوع به شیوه ها و روشهای مناسب به گونه ای که بتوانند با هم تبادل نظر داشته و از آرا و نظرات یکدیگر استفاده کنند.
۲) تمرکز بر بلندمدت: شرکت کنندگان و مخاطبان برنامه افق دید خود را از کوتاه مدت به بلند مدت تغییر دهند.
۳) هماهنگی : انتظار می رود در پایان برنامه هماهنگی بیشتری بین شرکت کنندگان رخ داده باشد.
۴) همرایی: ایجاد بینش مشترک نسبت به آینده، دارای اهمیت بسیار است و در صورت عدم تحقق آن، نمی توان نتایج مطلوبی از آینده نگاری گرفت.
۵) تعهد در اجرا: انتظار می رود افراد دخیل در آینده نگاری آمادگی لازم را برای به اجرا در آوردن تغییراتی که آینده‌نگاری پیشنهاد می کند، پیداکنند (ناظمی و قدیری، ۱۳۸۵).
هدفهای خاص آینده نگاری : ناظمی (ناظمی، ۱۳۸۵) برای یک مطالعه در سطح ملی ، به طبقه بندی هدفهای آینده نگاریهای ملی در کشورهای مختلف پرداخته است، که عبارتند از : تشخیص فناوریهای کلیدی، تشخیص فناوریهای عام در حال پیدایش، پیش بینی ظهور و وقوع فناوریها، تعیین جایگاه ملی، شناسایی ضعفها و قوتها، شناسایی پتانسیل ها، شناسایی نیازهای اقتصادی و اجتماعی، شناسایی تهدیدها و فرصتها، اولویت گذاری، اطلاع رسانی به بنگاههای اقتصادی، اطلاع رسانی به تصمیم گیران و سیاستگذاران، ایجاد همکاری میان بخش پژوهشی و بخش صنعت، ساخت چشم انداز.
از آنجا که آینده نگاری حاصل تلاقی (تعامل) سه دسته از مفاهیم در حوزه‌های آینده پژوهی، یعنی برنامه‌ریزی یا برنامه‌ریزی راهبردی و سیاست‌گذاری یا توسعة سیاست وشبکه سازی می‌باشد، خروجی آینده نگاری تنها از جنس آینده نیست؛ بلکه خروجیهای آن پیشنهادهایی هستند که بار مفاهیمی از نوع سیاست‌گذاری و برنامه ریزی را با خود دارند. از آنجا که این رویکرد در تنظیم سیاستهای بلندمدت تحقیقات بخش کشاورزی کشورهای متعددی مورد استفاده قرارگرفته و نتایج حاصله نیز مورد رضایت و تأکید عموم کشورهای مطالعه کننده بوده است؛ می توان و شایسته است با مرور تجربه‌های موجود در سطح دنیا زمینة لازم برای انجام آینده نگاری علم و فناوری کشاورزی ایران را متناسب با زیست بوم ایران اسلامی، فراهم آورد (عظیمی، ۱۳۸۷).

عمده ترین روش های آینده پژوهی عبارتند از  :
1.    روش دلفی
2.    روش دیده بانی
3.    روش پیمایش محیطی
4.    روش ذهن انگیزی ( توفان فکری)
5.    روش درخت وابستگی
6.    روش تحلیل ریخت شناسی
7.    روش تحلیل ریخت شناسی
8.    روش تأثیرات متقابل
9.    روش چرخه ی آینده
10.    روش سناریو سازی
11.    روش تحلیل روند
12.    روش نظر خواهی و مشاوره
13.    روش چشم انداز پردازی

 


بررسي برنامه هاي آينده نگاري انگلستان

انگلستان درسهاي زيادي از ساير كشورها به ويژه ژاپن و آلمان فرا گرفته است. تلاشهاي زيادي براي بررسي نتايج حاصل از آينده نگاري اين كشور وجود دارد. موفقيت برنامه ها بستگي به اين دارد كه سلامت اقتصاد انگلستان و كيفيت زندگي در ده سال آينده با وضع فعلي امروز مقايسه شود.

از نظر آقاي كينان[1] اولین آینده‌نگاری انگلستان سه هدف واضح و اصلی داشته است: « اولویت‌گذاری، شبكه‌سازی و ایجاد فرهنگ آینده‌نگاری. كه البته تاکید بیشتر دولت بر اولویت‌گذاری بوده است. آنها به این مساله آگاهی داشتند كه اولویت‌گذاری‌ها بدون شبكه‌سازی مناسب محقق نمی‌شوند و در نتيجه با استفاده از ‌یك سرمایه‌ی اجتماعی، ارتباطات مستحكمی ‌بین دانشگاه و صنعت از‌ یك سو و دولت از سوی دیگر برقرار كرده تا بتوانند اولویت‌گذاری‌ها را به خوبی دنبال كرده و محقق نمایند.

دستيابي به هدف اصلی، یعنی ایجاد فرهنگ آینده‌نگاری 10 سال طول كشيده است. در مورد دو هدف اصلی دیگر، یعنی اولویت‌گذاری و شبكه‌سازي، اندازه‌گیری پیش‌رفت در شبكه‌سازی سخت است. شكی نیست كه شبكه‌سازی‌های زیادی صورت گرفت و بسیاری از آنها بسیار سود‌آور و پربار بود. برخی هم كم‌كم محو گشت ولی هیچ‌گاه کسی درستی و طول عمر این شبكه‌ها را ارزیابی نکرد.

در مورد اولویت‌گذاری، كه اولین هدف آینده‌نگاری بود، دولتی‌ها امیدوار بودند كه آینده‌نگاری، تمامی ‌حوزه‌ها را بررسی كرده و مهم‌ترین آنها را نمایان سازد. در عوض وقتی شما به گزارش پانل‌ها نگاه می‌كنید می‌بینید كه طبق نظر آنها، حوزه‌هایی كه تاكنون حمایت می‌شدند پس از این نیز می‌بایست حمایت می‌شدند ولی حوزه‌های جدیدی هم وجود داشتند كه باید مورد حمایت قرار می‌گرفتند.»

اما آينده نگاري انگلستان در حال حاضر با سال 1994 كه تازه شروع شده بود بسيار متفاوت است. در دوردوم علاوه بر اينكه سازمانهاي متعددي مشمول انجام آينده نگاري هستند، افراد بيشتري از جامعه نيز در اين فعاليت ها مشاركت نموده و مسئول فعاليت هاي آينده نگاري خود مي باشند. امروزه مراكز آينده نگاري جوانان، برنامه هاي مدارس، تحقيقات بنيادي دانشگاهها و ساير موسسات اين فعاليت ها را آغاز نموده اند و اين امر نشانگر اشاعه اين طرز تفكر مي باشد. به عنوان مثال موسسه تحقيقاتي علوم فيزيكي و مهندسي ادعا مي كند %85 از پروژه هاي فعلي آنها در مسير فعاليت هاي آينده نگاري است. امروزه آينده نگاري موسسات تحقيقاتي را به ارائه نوآوريها و پشگيري از خطرات آينده ترغيب مي نمايد.

یافته های حاصل ازبرنامه های آینده نگاری تکنولوژی انگلستان برای این کشور بسیار با ارزش بودند. این برنامه ها به پیشرفت  دانشگاهیان، تجارو سیاستگذاران از طریق مشارکت و همکاری کمک خواهند کرد. مشارکت و همکاری بخشهای مختلف نظیر علوم و بازرگانی بر امنیت اقتصادی و رقابت پذیری آن تاثیر بیشتری خواهد داشت. پانلهای آینده نگاری تصویری از آینده ارائه نمودند که هر دو بخش خصوصی و دولتی بتوانند با آگاهی بیشتری در خصوص آینده تصمیم گیری نمایند. برنامه های آینده نگاری سبب اتحاد و همکاری همه بخشها شده و رو به سوی پیشرفت دارد. 

 

روش اجرایی تکنیک دلفی به طور خلاصه

مرحله اول: طرح مهمترین و اساسی ترین آسیبها ی راههای مقابله با آن

تقسیم گروه دعوت شده اصلی به گروهای فرعی ،تعیین منشی و معاون،اولویت بندی ،اصلاح یا افزایش نیازهای مطرح نشده، تنظیم موارد و رتبه بندی

چنانچه همکاران در مورد رتبه ای اختلاف نظر داشتند همکاران رتبه ای بین 1-5 می دهند و ومنشی نمرات را جمع تقسیم برتعداد میکند.

چنانچه نمره رتبه بندی مساوی شد رای گیری می شود و اکثریت رای داده به یک نمره رتبه آن اولویت می شود.

مرحله دوم : تجزیه تحلیل آسیبها یا راههای مقابله با آن و گنجاندن آنها در یکدیگر

نتایج را از هرگروه تحویل و بعداد نفرات گروه بعدی در اختیار قرار داده می شود.

مجددا رتبه بندی می شود و اولویتها تغییر می یابد.

مثلا فرم یک اولویتی را دوم قرار داده و فرم دوم همان اولویت را دهم قرار داده  دراین صورت  رتبه آنها را جمع و تقسیم بر دو می شود.

مرحله سوم : معدل گیری روی فرمی که بیشتر اولویت دارد انجام می شود . در این بخش منشی های گروهها جمع می شوندو معدل گیری نهایی می شود.

مرحله چهارم : توافق کامل به طور منظم فهرست می شود.

 

 

 

 

 

 

     منابع:

1.     بهرامي، محسن. آينده انديشي، فرصت ها و چالشها، دانشگاه صنعتي اميركبير http://www.iranforesight.ir.

      

2.     تبرايي، حميد رضا. مظفري پور، احسان. عطايي، پدرام. آينده نگری فناوری در کشور ژاپن  گروه مطالعات فناوري رصد وابسته به گروه پژوهشي باشگاه دانش پژوهان جوان.

           http://www.iranforesight.ir

3.     محمد حسینی، سیامک. منوری،مهدی. نوروززاده، پیام. ادبیات و روش شناسی آینده اندیشی، مجموعه مقالات و سخنرانیهای نخستین کارگاه آینده اندیشی، چاپ اول، 1383.

4.     ناظمي،امير. اهداف در آينده نگاري،گروه مديريت تكنولوژي، مركز صنايع نوين. http://www.iranforesight.ir

   5.حاتمی حمیدرضا.نیازسنجی آسیبهای روانی خانوادگی اجتماعی امنیتی اخلاقی و راههای مقابله با تاکید بر تکنیک دلفی

6.تبرايي، حميد رضا. مظفري پور، احسان. عطايي، پدرام. آينده نگری فناوری در کشور ژاپن  گروه مطالعات فناوري رصد وابسته به گروه پژوهشي باشگاه دانش پژوهان جوان.

           http://www.iranforesight.ir

7.محمد حسینی، سیامک. منوری،مهدی. نوروززاده، پیام. ادبیات و روش شناسی آینده اندیشی، مجموعه مقالات و سخنرانیهای نخستین کارگاه آینده اندیشی، چاپ اول، 1383.

    8 . ناظمی، امیر: اهداف در آینده نگاری، مجموعه مقالات همایش آینده پژوهی،فناوری و چشم اندازتوسعه،تهران،دانشگاه امیرکبیر،خرداد۱۳۸۵.
9.ویکی پدیا


مطالب مشابه :


روش تحقیق دلفی

این تکنیک در رابطه با مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکى، تکنیک دلفی: ابزاری در تحقیق



روش دلفی تکنیک های خاص تحقیق

جستجوی کلمه تکنیک دلفی در كه هیچ روشی یا ابزاری برای پیش تحقیق در مدیریت



روش پژوهش دلفی چیست؟

آیا ابزاری شرکت کنندگان در تحقیق دلفی از ۵ تا که در کاربرد تکنیک دلفی وجود دارد



روش دلفی

بر همین اساس در تحقیق فوق، پرسشنامه‌های تکنیک دلفی، ابزاری در تحقیق، مجله ایرانی



بررسی آینده پژوهی به روش دلفی

اساس و پایه روش یا تکنیک دلفی بر در تحقیق دلفی از تکنیک دلفی: ابزاری در تحقیق



بررسی آینده پژوهی به روش دلفی

اساس و پایه روش یا تکنیک دلفی بر در تحقیق دلفی از تکنیک دلفی: ابزاری در تحقیق



روش دلفی (مبانی پ}وهش در تحقیقات اجتماعی)

گرایش تحقیق در و زلزله كه هیچ روشی یا ابزاری برای پیش تکنیک دلفی به



تقسیم بندی روش تحقیق در علوم رفتاری

تقسیم بندی روش تحقیق در برای تعیین ابزاری است که به تکنیک دلفی بر ناشناس



تقسیم بندی روش تحقیق در علوم رفتاری

تقسیم بندی روش تحقیق در شرکت کنندگان در تحقیق دلفی از از آنجا که تکنیک دلفی بر



تقسیم بندی روش تحقیق در علوم رفتاری

تقسیم بندی روش تحقیق در برای تعیین ابزاری است که به تکنیک دلفی بر ناشناس



برچسب :