آزمایش‌های بیماری‌های کبد و متابولیسم بیلیروبین (قسمت اول)

اعمال متابولیکی کبد

مواد غذایی جذب شده در روده توسط (خون سیاهرگ باب پر تال) وارد کبد شده، سپس جریان خون عمومی بدن می‌شود. اگر سطح گلوکز خون در اثر مصرف کربوهیدرات‌ها افزایش پیدا کند، گلوکز به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می‌شود و یا ممکن است به اسید‌های چرب تبدیل گردد. در گرسنگی گلیکوژن یا ترکیباتی مانند گلیسرول، لاکتات و آمینواسید ها به گلوکز تبدیل می‌شوند تا سطح گلوکز را در حد طبیعی ثابت نگه دارند. اسید‌های چرب وارده به کبد که معمولاً از ذخایر چربی بدنه نتیجه می‌شوند وارد چرخه تری کربوکسیلیک اسید (کربس ) شده به تری گلیسیرید ها و اجسام کتونی می‌گردند.

عمل سنتزی کبد

کبد مسئول سنتز اغلب پروتئین سرم به جز ایمنوگلوبولین‌ها است. به علاوه فاکتور های انعقادی ، V ،IX و X در حضور ویتامین K و لیپوپروتئین های مختلف در هپاتوسیت‌ها سنتز می‌شوند.

کاهش آلبومین سرم در بیماری های پیشرفته کبدی مشاهده می‌شود./ لازم به یاد آوری است که غلظت آلبومین سرم در بیماری‌های کلیوی نیز کاهش شدیدی را نشان می‌دهد. بنابراین در تست‌های کبدی بیماری‌های کلیوی و فاکتور های دیگر نیز باید مد نظر قرار گیرند. کاهش پروترومبین باعث طولانی شدن زمان پروترومبین (PT) می شود.

این کاهش ممکن است به علت کاهش سنتز آن در اثر عدم جذب ویتامین K و یا ضایعات سلول‌های پارانشیم کبدی باشد که در صورت طبیعی بودن اعمال سلول‌های کبدی تجویز داخل وریدی ویتامین K باعث طبیعی شدن زمان پروترومبین خواهد شد.

عمل دفع و سم زدایی کبد

بیلیروبین یکی از پیگمان‌های صفراوی است که توسط کبد دفع می‌شود. متابولیسم بیلیروبین و اختلالات متابولیکی آن در مبحثی جداگانه به تفصیل بررسی شده است. ترکیبات دیگری که توسط کبد غیر‌فعال شده دفع می‌‌گردد عبارتند از : اسید‌های آمینه که در کبد عامل آمینی شان جدا می‌شود (دزامیناسیون) و همراه با آمونیاک حاصل از عمل باکتری‌های روده به اوره تبدیل می‌شود. کلسترول مستقیماً یا بعد از تبدیل به اسید های صفراوی وارد صفرا می‌شود.

هورمون‌های استروئیدی در کبد غیر‌فعال می‌شوند بدین ترتیب که با اسید گلوکورونیک ، سولفات متصل شده و به صورت محلول در آب در آمده در ادرار دفع می‌شوند. بسیاری از دارو‌ها نیز توسط کبد غیر‌فعال شده و در ادرار دفع می‌شوند.

دفع ضایعات‌های کبدی به وارد زیر بستگی دارد:

1- تعداد سلول‌های طبیعی کبد

2- جریان خون کبدی

3- جریان یا شدت جریان صفراوی

به علت کثرت اعمال مختلف کبدی تست‌های موجود همیشه قادر به تشخیص نوع ضایعه نبوده، در بعضی شرایط فاقد حساسیت و دقت کافی هستند.

تست‌های بیوشیمیایی کبدی

عوامل متعددی را در اختلال در اعمال کبدی شده و انجام تست‌های کبدی عوامل پاتولوژیک موجد اختلال را مشخص می‌کنند. بیماری‌های کبدی می‌تواند به سه صورت زیر دیده شود:

1- ضایعات سلول‌های کبدی

2- انسداد مجاری صفراوی

از آنجایی که قدرت کبد کافی است ممکن است میزان بیلیروبین طبیعی کمی را نشان دهد. اگر عملکرد سنتتیک کبد باز هم کاهش یابد میزان آلبومین سرم کم و زمان پروترومبین طولانی می‌شود و در این شرایط تزریق داخل وریدی ویتامین K نمی‌تواند آن را طبیعی گرداند زیرا سلول‌های کبدی نمی‌توانند پروترومبین و سایر فاکتور‌های خونی را سنتز نمایند.

ضایعات سلول های کبدی

ضایعه ممکن است بخش کوچک یا عظیمی از کبد را در بر‌گیرد. علل ایجاد کننده ضایعات سلولی می‌تواند در :

* بیماری‌های عفونی که بیشتر ویروس هستند.

* سموم یا دارو ها مانند استامینوفن و الکل.

* هپیکوسی و یا احتباس خون که در شوک اتفاق می‌افتد، دیده شود ضایعه سلول های کبدی ممکن است در اثر انسداد طولانی مجاری نیز رخ دهد.

در ضایعات سلول‌های کبدی محتویات آنها از سلول خارج شده وارد جریان خون می‌شود. لذا آنزیم‌هایی مانند (ALT)SGPT, (AST) SGOT در خون افزایش می‌یابند. با توجه به وسعت ضایعه سطح آنزیم‌ها نیز تغییرات متناسب پیدا می‌کنند. مثلاً در شوک و هپاتیت ویروسی افزایش آنزیم‌ها چشمگیر است و پس از بهبودی سطح آنها به حد طبیعی بر می‌گردد و آنزیم ALT به علت داشتن نیم عمر‌طولانی دیرتر از بقیه کاهش یافته و دیرتر به میزان طبیعی خون می‌رسد. دو حالت زیر نشانگر وخامت بیماری است:

1- افزایش تدریجی و یکنواخت آنزیم های سرم می‌تواند حاکی از پیشرفت بیماری به سوی بیماری مزمن کبدی باشد.

2- کاهش ناگهانی فعالیت آنزیم‌ها از سطح افزایش یافته قبلی نشانگر ضایعات جدی اکثر سلول‌های کبدی است که فقط تعدادی معدود از آنها قادر به سنتز هستند.

افزایش نسبی AST , ALT سرمی‌تواند نوع ضایعه را نشان دهد. در سلول‌های کبدی میزان ASTبیشتر از ALT است و AST در میتوکندری و سیتوپلاسم وجود دارد در صورتی که ALT فقط در سیتوپلاسم سلول جای دارد. در بیماری‌هایی مانند هپاتیت ویروسی که ابتدا جدار سلول‌ها دچار ضایعه می‌شوند بیشتر آنزیم‌های موجود در سیتوپلاسم وارد مایع خارج سلولی و خون می شوند.

در نتیجه میزان ALT بیشتر از AST است ولی در بیماری‌هایی که ضایعه تمام قسمت‌های سلول را فرا می‌گیرد مانند سیروز و هیپتوکسی به طور نسبی افزایش ASTبیشتر از ALTاست.

ممکن است سطح آنزیم‌های دیگر مانند LDH نیز در سرم افزایش یابند ولی این آنزیم اختصاصی نبوده و ارزش تشخیصی کمتری دارد.

کلستاز (انسداد مجاری صفراوی )

کلستاز یعنی انسداد مجرا یا مجاری صفراوی که باعث متوقف شدن صفرا و محتویات آن شده در نتیجه ترکیبات صفرا وارد خون می شود. انسداد ممکن است:

- داخل یا خارج کبدی باشد(تومور سر پانکراس باعث انسداد مجاری صفراوی خارج کبدی می‌شود).

- انسداد مجاری صفراوی در اثر تجویز دارو‌ها، بیماری‌های عفونی و فاکتور‌های ناشناخته متابولیکی نیز اتفاق می‌افتد.

یکی از شاخص‌های مهم کلستاز میزان فعالیت آنزیم آلکالن فسفا تاز سرم است. در کلستاز نه تنها سنتز آلکالن فسفا تاز (ALT) در سطح سینوسوئید ها افزایش می‌یابد، بلکه دفع یا ترشح آن نیز از هپاتوسیت‌ها بالا می‌رود و تمامی ALT در جریان خون وارد می‌شود. افزایش ALP در انسداد خارج کبدی بیشتر است.

اثرات انسداد مجاری صفراوی بستگی به شدت و دوره بیماری دارد. در انسداد‌های طولانی به علت افزایش اسید‌های صفراوی در خون و رسوب آنها در پوست ایجاد خارش نموده، کاهش آنها در دستگاه گوارش باعث سوء جذب(malabsorption) چربی و ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود. کاهش این نوع ویتامین‌ها با کاهش سنتز بعضی از فاکتور‌های خونی همراه است. مثلاً در غیاب ویتامین K زمان پروتومبین طولانی می‌شود که در این حالت اگر تزریق داخل وریدی ویتامین K زمان بودن عملکرد سلول‌های کبدی است، در غیر این صورت عملکرد سلول ها نیز دچار اختلال شده است.

در انسداد، بیلیروبین مستقیم و محلول در آب ممکن است در خون افزایش یابد و بیلیروبین در ادرار ظاهر شود که در این حالت سطح کلسترول خون نیز افزایش می‌یابد. در کلستاز شدید مانند سیروز مجاری ممکن است ضایعه (xantboma) نیز وجود داشته باشد.

آزمایش‌های بیماری‌های کبد و متابولیسم بیلیروبین (قسمت اول)

مطالب مشابه :

بیماری لایم

آزمایش‌های بیماری‌های کبد و متابولیسم بیلیروبین (قسمت اول)

موارد استفاده EDTA بعنوان ماده ضدانعقاد

کشف راهبردی در درمان ایدز: ویروس HIV چطور سلول‌های ایمنی را می‌کشد؟

تریپل تست ( Triple Test)