برنامه درسي مطالعات اجتماعي

برنامه درسي مطالعات اجتماعي

سند برنامه درسي ملي

گروه مطالعات اجتماعي

دفتر تأليف كتاب‌هاي درسي ابتدايي و متوسطه نظري

1392

بسمه تعالي

ساختار کتاب جديدالتاليف مطالعات اجتماعي

پايه اول متوسطه (هفتم )

و برنامه درسي ملي

مقدمه

دراين نوشتار برخي دلالت هاي برنامه درسي ملي بر کتاب جديد مطالعات اجتماعي پايه هفتم استخراج و بيان شده است . اين کتاب درسي جديد بر پايه راهنماي برنامه درسي مطالعات اجتماعي که براي دوره آموزش عمومي ( ابتدايي – متوسطه اول ) تدوين شده , تاليف گرديد. شايان ذکر است که اين راهنماي برنامه درسي پس از تهيه و تدوين در دو مرحله اعتبار بخشي شده و پس از اخذ نظرات دبيران و صاحبنظران در زمينه هاي مختلف و اصلاحات لازم درشوراي هماهنگي علمي سازمان پزوهش به تصويب رسيده است . سپس با توجه به تقارن زماني با تهيه و تدوين سند برنامه درسي ملي در مراحل نهايي اين راهنماي برنامه با سند همسوسازي گرديد. لذا در اين بخش برخي دلالت ها و انطباق ها مربوط به راهنماي برنامه درسي است که اساس و مبناي کار کتاب هاي جديدالتاليف است و برخي ديگر به محتواي کتاب درسي اين پابه اختصاص دارد.

الف- رويکرد و اصول ناظر بر برنامه هاي درسي و تربيتي

رويکرد و جهت گيري کلي برنامه درسي ملي (ص11 سند )

رويکرد برنامه هاي درسي و تربيتي "فطرت گرايي توحيدي " است . اتخاذ اين رويکرد به معناي زمينه سازي لازم جهت شکوفايي فطرت الهي دانش آموزان از طريق درک و اصلاح مداوم موقعيت آنان به منظور دستيابي به مراتبي از حيات طيبه است.

اصول ناظر بر برنامه هاي تربيتي و درسي 1- دين محوري 2-- تقويت هويت ملي

3- اعتبار نقش يادگيرنده 4- اعتبار نقش مرجعيت معلم 5- اعتبار نقش پايه اي خانواده 6- جامعيت 7- توجه به تفاوت ها 8- تعادل 9 - يادگيري مادام العمر 10 - جلب مشارکت و تعامل 11-يکپارچگي و فراگيري ( ص 9سند )

* رويکرد و جهت‌گيري كلي برنامه درسي مطالعات اجتماعي، رويکرد کلان برنامه درسي ملي يعني فطرت گرايي توحيدي تبعيت ميکند و لذا رويکرد تربيتي دارد .. بدين ترتيب که برنامه درسي مطالعات اجتماعي سعي مي‌کند به عنوان يکي از ابزارهاي تربيت، زمينه‌هاي تربيت اجتماعي و فرهنگي کودکان و نوجوانان را به عنوان سرمايه‌هاي اجتماعي براي نيل به شهرونداني مؤمن و مسلمان، آگاه، مسئول و توان‌مند در زندگي فردي و اجتماعي، داراي احساس تعلق و علاقه‌مندي به سرزمين ايران و افتخار به هويت اسلامي – ايراني فراهم آورد به طوري که اين شهروندان بتوانند نقش مؤثري را در پيشرفت كشور ايفا نمايند.

با توجه به اين جهت‌گيري، محتواي اين درس از علوم اجتماعي و انساني مختلف نظير تاريخ، جغرافيا، اقتصاد، جامعه‌شناسي، مردم‌شناسي و نظاير آن استخراج مي‌شود و در واقع بستر اين درس ميان رشته‌اي است. به عبارت ديگر اگر چه محتواي مورد نياز بايد متکي بر اصول و مباني علمي رشته ها و از نظر علمي معتبر و مؤثق و به روز باشد، اما آموزش اصول ومفاهيم رشته‌هاي علمي تابعي از جهت‌گيري و رويکرد برنامه مي‌باشد. در اين زمينه جهت‌گيري تربيتي و فرهنگي برنامه با توجه به بار ارزشي – نگرشي آن مبتني بر مباني اعتقادي يعني جهان‌بيني اسلامي مبتني بر قرآن و عترت (ع) خواهد بود.

به منظور حاكميت اين رويكرد بر برنامه بايد از يكسو الف- به آرمان‌ها و اهداف تربيتي دين اسلام به عنوان بستر توجه كنيم و ب- از سوي ديگر، عمده‌ترين نيازها، چالش‌ها و مقتضيات جامعه در زمان حاضر را بشناسيم.

الف- در هر نظام تربيتي ارائه تصوير روشن از انسان مطلوب جزء ‌اساسي‌ترين امور است ‌زيرا بدون برخورداري از يک فلسفه تربيتي منسجم و مشخص که در آن تعيين و ترسيم سيماي انسان مطلوب در حکم غايت اصلي تعليم و تربيت مطرح است، نمي‌توان جهت‌گيري و برنامه‌ريزي مناسبي در اين راستا ارائه داد.

جهت‌گيري و فلسفه تربيتي نظام‌‌هاي تعليم و تربيت را نظام اعتقادي حاکم بر جامعه تعيين مي‌کند. لذا لازم است تصوير انسان مطلوب را به عنوان غايت اصلي نظام آموزش و پرورش از مباني نظري اسلام و با الهام از تعاليم دين مبين اسلام جست‌وجو کنيم.

از ديدگاه مکتب اسلام هدف اصلي از خلقت انسان عبوديت، قرب الهي و وصول به کمال است. از اين‌رو، نظام تعليم ‌و‌تربيت جمهوري اسلامي ايران بايد با جهت‌گيري در اين امر، ‌شرايط و تمهيدات آموزشي و تربيتي لازم را در زمينه‌ي تحقق حيات طيبه فراهم نمايد.

حيات طيبه وضع مطلوب زندگي بشر در همة ابعاد و مراتب، براساس نظام معيار ربوبي است كه تحقق آن باعث دستيابي به غايت زندگي يعني قرب الي‌الله خواهد شد.[1]

در چارچوب نظام تعليم و تربيت اسلامي، ما اعتقاد داريم که خداوند انسان را بر فطرت و سرشتي پاک آفريده است و انسان ذاتاً داراي استعداد شناخت، حقيقت‌جويي، فضيلت‌خواهي، عدالت‌جويي و کمال‌طلبي است و بنابراين موجودي والا، ممتاز و جهت‌دار محسوب مي‌شود. از ديدگاه دين اسلام، انسان هم‌چنين داراي کرامت ذاتي و صاحب‌اراده اختيار و آزادي است و به همين سبب، موجودي مسئول و مسئوليت‌پذير مي‌باشد که در برابر خود، خدا، جامعه، محيط زندگي و نظام آفرينش تکاليف و وظايفي به عهده دارد و پذيرش اين مبناها موجب اين جهت‌گيري است که در برنامه‌هاي درسي- منجمله برنامه‌ي درسي مطالعات اجتماعي- بايد تحقق بخشيدن به کمالات فطري انسان در مسير قرب الهي و هم‌چنين مسئوليت‌پذيري نسبت به خود، اجتماع و محيط پيرامون ، پرورش داده شود. نکته‌ي ديگر آن که از مجموع تعاليم اسلامي چنين بر مي‌آيد که انسان استعدادها و ابعاد گوناگوني دارد و تکامل واقعي وي در گرو تربيت و پرورش همه جانبه، متوازن و هماهنگ اين ابعاد وجودي است.

توجه به اين بٌعد از مباني اعتقادي دين اسلام، مستلزم جهت‌گيري برنامه‌هاي درسي- منجمله مطالعات اجتماعي- به سوي توجه به رشد هماهنگ و متوازن ابعاد عاطفي، عقلاني ، هنري و زيبايي‌گرايي، فردي و اجتماعي ، تحليل‌گري و نقادي در دانش‌آموزان است.

با توجه به مباني اعتقادي ما که از دين اسلام نشأت مي‌گيرد، در برنامه‌ي درسي مطالعات اجتماعي تلاش مي‌شود تا ايمان به خداوند و کسب فضائل معنوي، رشد همه جانبه و متوازن ابعاد شخصيتي دانش‌آموزان و مسئوليت‌پذيري در برابر خود و اجتماع و محيط پيرامون با توجه به شناخت صحيح حقوق و تکاليف حاکميت يابد و از اين طريق به پرورش شهرونداني که هم در باور و اعتقاد و هم در عمل و رفتار در چارچوب موازين اسلامي حرکت نمايند و در پيشرفت و توسعه‌ي جامعه‌ي اسلامي مشارکت مؤثر و سازنده‌اي داشته باشند، کمک شود.مباني اعتقادي فوق به ويژه اساس و بنيان ارزش‌ها و نگرش‌هايي که بايد پرورش يابند، هستند و بايستي از طريق سازماندهي محتواي برنامه، روش‌هاي ياددهي – يادگيري و فضاي حاکم بر روابط دانش‌آموزان با اولياء تعليم و تربيت (توليد‌کنندگان مواد آموزشي،مؤلفان کتاب‌هاي درسي، معلمان و ساير عوامل اجرايي ) تجلي يابند و در کل برنامه جلوه‌گر شوند.(راهنماي برنامه درسي , بخش اول )

ب- هدف كلي برنامه هاي درسي و تربيتي

تربيت يكپارچه عقل ، ايمان ، علمي و عملي و اخلاقي دانش آموزان به گونه اي كه بتوانند موقعيت خود را نسبت به خود ، خدا ، ديگر انسان ها و نظام خلقت به درستي درك و توانايي اصلاح مستمر موقعيت فردي و اجتماعي خويش را كسب نمايند .

انتظار مي رود دانش آموزان طي دوره تحصيلات مدرسه اي ، در مجموعه عناصر پنج گانه الگوي هدف گذاري به مرتبه اي از شايستگي هاي پايه دست يابند . اين شايستگي ها بيان تفضيل يافته هاي از هدف كلي برنامه هاي درسي تربيتي است .( ص 16 سند )

شايستگي هاي پايه:

تعقل

1- درك وجود خدا ، نيازها و توانمندي ها ، ظرفيت ها و ابعاد هويت متعالي خويش

2- بصير نسبت به آثار و پيامدهاي سبك زندگي خود

3- تدبير در صفات ، افعال و آيات خداوند متعال به عنوان خالق هستي

4- تدبر در نظام خلقت و شگفتي هاي آن

ايمان

1- ايمان آگاهانه به توحيد ، نبوت ، معاد ، امامت ، عدل ،عالم غيب وحيات جاودانه

2- باور به ربوبيت و حضور حكيمانه همراه با لطف و رحمت خالق يكتا در عرصه هستي

3- ايمان به انبياء الهي ، قرآن ، پيامبر خاتم (ص ) ائمه معصومين عليهم السلام[2] و ولايت مطلقه فقيه و نقش بي بديل آن ها در هدايت و رستگار ي بشر .

4- باور به نقش دين مبين اسلام[3] و نظامات آن به عنوان تنها مكتب جامع و كارآمد براي تحقق حيات طيبه

5- ايمان به ارزشمندي ، هدفمندي و قانون مندي خلقت و باور به زيبايي هاي جهان آفرينش به عنوان مظاهر فعل و جمال خداوند

علم

1- شناخت خود ، ظرفيت ها و هويت خويش

2- شناخت حق تعالي ، صفات ، افعال و آيات الهي ، معارف ديني و منابع آن

3- علم نسبت به پديده ها ، روابط ، رويدادها و قوانين جهان آفرينش و چگونگي برقراري ارتباط انسان با آن ها و بهره برداري بهينه از آنان

4- علم نسبت به روابط ، نقش ها ، حقوق و وظايف خود و افراد و اهميت آن ها در زندگي اجتماعي

5- علم نسبت به گذشته و حال جوامع بشري به ويژه فرهنگ و تمدن اسلام و ايران

6- آشنايي با ويژگي هاي نظام مردم سالاري ديني و جايگاه و رسالت جهاني ايران اسلامي

7- آشنايي با روش هاي رمز گشايي پديده ها و رمزگرداني آن ها و ابزار آن به زبان زيباشناسي و هنر

عمل

1- عمل به آموزه هاي ديني و انجام آگاهانه و مومنانه واجبات و محرمات

2- به كارگيري ظرفيت هاي وجودي خود براي دست يابي به هويت متعادل و يكپارچه در مسير رشد و تعالي خود و جامعه

3- به كارگيري آداب و مهارت ها و سبك زندگي اسلامي – ايراني

4- به كارگيري فناوري اطلاعات و ارتباطات در كار و زندگي

5- بهره گيري از مهارت هاي پايه براي شكل دهي هويت حرفه اي آينده خود به صورت مولد كارآفريني

6- بهره گيري آگاهانه از يافته هاي علمي ، هنري ، فني ، حرفه اي و بهداشتي و زيستي و تلاش موثر براي توليد وتوسعه آن ها

7- حفظ و تعالي محيط زيست ، ميراث فرهنگي و سرمايه هاي طبيعي

8- به كارگيري مهارت هاي زبان و ادبيات فارسي و زبان عربي به عنوان زبان

9- به كارگيري مهارت هاي يك زبان خارجي در چارچوب بخش انتخابي

( نيمه تجويزي ) با رعايت اصل تثبيت و تقويت هويت اسلامي – ايراني

اخلاق

1- رعايت تقوي الهي در تمام شئون زندگي فردي و اجتماعي

2- متعهد به ارزش هاي اخلاقي از جمله ، صدق ، صبر ، احسان و رأفت ، حسن خلق ، حيا ، شجاعت ، خويشتن داري ، قدرشناسي ، رضا ، عدالت ، قناعت ، نوع دوستي ، تكريم والدين ومعلم در شئون ومناسبات فردي اجتماعي

3- ارزش قائل شدن براي كار و معاش حلال و داشتن روحيه تلاش مستمر

4- ارزشمند داشتن عالم ، علم آموزي و يادگيري مادام العمر

5- تقدم بخشيدن به منافع ملي بر گروهي ومنافع جمعي بر فردي

6- ارزش قائل شدن براي مخلوقات هستي و محيط زيست

7- التزام به اصول و ارزش هاي اخلاقي در استفاده از علوم و فناوري هاي نوين [4](صص16-19 سند )

اهداف كلي ( برون داد هاي يادگيري ) مطالعات اجتماعي پايه اول متوسطه

0 هفتم ( از منظر تلفيق حوزه هاي موضوعي)

شماره هدف

حوزه موضوعي

هدف

فصول مرتبط (دروسي كه ارتباط بيشتري با هدف دارند)

زمان ، تداوم و تغيير

دانش آموزان خلاقيت و ابتكارات ايرانيان باستان را در زمينه فعاليت هاي اقتصادي، اجتماعي، حرف ، هنر و... بررسي وبيان مي كنند و برخي تداوم ها را نشان مي دهند.

دانش آموزان بابررسي شواهد و مدارك ،عناصروويژگي هاي تمدن هاي كهن در ايران را شناسايي وبرخي روش ها و ابزار مطالعه در تاريخ را به كار مي برند.

فصل 11

فصل12

فصل 9

فصل 10

فضا و مكان

دانش آموزان با استفاده از وسايل و روش هاي جغرافيايي پراكندگي جمعيت و منابع درايران وعوامل مؤثر برآن ونيز ويژگي ها ي انواع و نواحي مهم گردشگري در ايران را شناسايي ومعرفي كند

دانش آموزان ويژگي هاي نواحي آب وهوايي وزيست بوم هاي ايران را بيان مي كنند وعلل وپيامدهاي تخريب محيط زيست بوم هارا بررسي كرده وراهكار هايي را براي حفاظت از زيست بوم محل زندگي خود ارائه مي دهند

فصل 5

فصل6

فصل 8

نظام اجتماعي

دانش آموزان نقش برخي مؤسسات اجتماعي در مقابله با حوادث رابررسي كرده وكاركردها و ويژگي ها وچگونگي ارتباط با برخي از اين مؤسسات مثل بيمه وهلال احمر را بيان مي كنند

دانش آموزان برخي حقوق وتكاليف خود را در سطح خانه و مدرسه و جامعه و محيط زندگي شنايايي و نسبت به احقاق حقوق و رعايت تکاليف خود حساس مي شوند. و لزوم قوانين و مقررات را در سطوح مختلف بررسي و مي توانند نقش و وظايف قوه مققننه را تشريح کنند.

فصل 3

قصل1

فصل2

فرهنگ وهويت

دانش آموزان لزوم حفاظت از ميراث فرهنگي را بيان كنند ونقش موزه هارا رادرامرحفاظت ازميراث فرهنگي شناسايي واطلاعاتي درباره برخي ميراث فرهنگي فراهم مي آورند وبه ميراث فرهنگي ارج مي نهند.

دانش آموزان دستورالعمل آموزه ها وآداب ديني را درروابط اجتماعي وفعاليت هاي اقتصادي (رابطه باخلق) وروابط با محيط طبيعي( عالم خلقت) تجزيه وتحليل و اين آموزه هارا بكار مي بندند.

فصل 9

فصل1

فصل2

فصل3

فصل4

فصل 6

فصل7

فصل8

فصل12

منابع و فعاليت هاي

اقتصادي

دانش آموزان مصاديقي از اتلاف يا تخريب منابع را شناسايي و بررسي وبراي محافظت از منابع پيشنهاداتي ارائه و نسبت به حفاظت از منابع حساسيت نشان مي دهند.

دانش آموزان اطلاعاتي پيرامون ويژگي هاي توليد، توزيع ومصرف كالا درمحيط زندگي فراهم نموده واصول و الگوهاي بهينه مصرف را شناسايي و بكار مي گيرند.

فصل6

فصل 7

فصل11

فصل 4

جدول همپوشي اهداف درس مطالعات اجتماعي پايه هفتم

با شايستگي هاي پايه مندرج در برنامه درسي ملي

اهداف مطالعات اجتماعي پايه هفتم

شايستگي هاي پايه مورد تاكيد

هدف شماره 1 و 2

(ايمان )

ايمان به ارزشمندي ، هدفمندي و قانون مندي خلقت و باور به زيبايي هاي جهان آفرينش به عنوان مظاهر فعل و جمال خداوند

(علم )

علم نسبت به گذشته و حال جوامع بشري به ويژه فرهنگ و تمدن اسلام و ايران

(عمل)

بهره گيري آگاهانه از يافته هاي علمي ، هنري ، فني ، حرفه اي و بهداشتي و زيستي و تلاش موثر براي توليد وتوسعه آن ها

حفظ و تعالي محيط زيست ، ميراث فرهنگي و سرمايه هاي طبيعي

هدف شماره 3 و4

(تعقل)

تدبر در نظام خلقت و شگفتي هاي آن

بصير نسبت به آثار و پيامدهاي سبك زندگي خود

(ايمان )

ايمان به ارزشمندي ، هدفمندي و قانون مندي خلقت و باور به زيبايي هاي جهان آفرينش به عنوان مظاهر فعل و جمال خداوند

(عمل)

حفظ و تعالي محيط زيست ، ميراث فرهنگي و سرمايه هاي طبيعي

(علم )

علم نسبت به پديده ها ، روابط ، رويدادها و قوانين جهان آفرينش و چگونگي برقراري ارتباط انسان با آن ها و بهره برداري بهينه از آنان

(اخلاق )

تقدم بخشيدن به منافع ملي بر گروهي ومنافع جمعي بر فردي

ارزش قائل شدن براي مخلوقات هستي و محيط زيست

هدف شماره 5 و 6

(تعقل)

درك وجود خدا ، نيازها و توانمندي ها ، ظرفيت ها و ابعاد هويت متعالي خويش

بصير نسبت به آثار و پيامدهاي سبك زندگي خود/

(ايمان)

باور به نقش دين مبين اسلام و نظامات آن به عنوان تنها مكتب جامع و كارآمد براي تحقق حيات طيبه

(علم )

شناخت خود ، ظرفيت ها و هويت خويش

علم نسبت به روابط نقش ها ، حقوق و وظايفت خود و افراد و اهميت آن ها در زندگي اجتماعي

(عمل)

به كارگيري ظرفيت هاي وجودي خود براي دست يابي به هويت متعادل و يكپارچه در مسير رشد و تعالي خود و جامعه

به كارگيري آداب و مهارت ها و سبك زندگي اسلامي – ايراني

(اخلاق )

رعايت تقوي الهي در تمام شئون زندگي فردي و اجتماعي

متعهد به ارزش هاي اخلاقي از جمله ، صدق ، صبر ، احسان و رأفت ، حسن خلق ، حيا ، شجاعت ، خويشتن داري ، قدرشناسي ، رضا ، عدالت ، قناعت ، نوع دوستي ، تكريم والدين ومعلم در شئون ومناسبات فردي اجتماعي

تقدم بخشيدن به منافع ملي بر گروهي ومنافع جمعي بر فردي

هدف شماره 7 و 8

(تعقل)

بصير نسبت به آثار و پيامدهاي سبك زندگي خود

(ايمان )

باور به نقش دين مبين اسلام و نظامات آن به عنوان تنها مكتب جامع و كارآمد براي تحقق حيات طيبه

(علم )

علم نسبت به روابط ، نقش ها ، حقوق و وظايف خود و افراد و اهميت آن ها در زندگي اجتماعي

علم نسبت به گذشته و حال جوامع بشري به ويژه فرهنگ و تمدن اسلام و ايران

(عمل)

عمل به آموزه هاي ديني و انجام آگاهانه و مومنانه واجبات و محرمات

به كارگيري آداب و مهارت ها و سبك زندگي اسلامي – ايراني

حفظ وتعالي محيط زيست ، ميراث فرهنگي و سرمايه هاي طبيعي

(اخلاق )

رعايت تقوي الهي در تمام شئون زندگي فردي و اجتماعي

تقدم بخشيدن به منافع ملي بر گروهي ومنافع جمعي بر فردي

هدف شماره 9 و 10

(تعقل )

بصير نسبت به آثار و پيامدهاي براي سبك زندگي خود

(ايمان )

باور به نقش دين مبين اسلام و نظامات آن به عنوان تنها مكتب جامع و كارآمد براي تحقق حيات طيبه

ايمان به ارزشمندي ، هدفمندي و قانون مندي خلقت و باور به زيبايي هاي جهان آفرينش به عنوان مظاهر فعل و جمال خداوند

(علم)

علم نسبت به روابط ، نقش ها ، حقوق و وظايف خود و افراد و اهميت آن ها در زندگي اجتماعي

(عمل )

عمل به آموزه هاي ديني و انجام آگاهانه و مومنانه واجبات و محرمات

به كارگيري ظرفيت هاي وجودي خود براي دست يابي به هويت متعادل و يكپارچه در مسير رشد و تعالي خود و جامعه

به كارگيري آداب و مهارت ها و سبك زندگي اسلامي – ايراني

حفظ وتعالي محيط زيست ، ميراث فرهنگي و سرمايه هاي طبيعي

(اخلاق )

رعايت تقوي الهي در تمام شئون زندگي فردي و اجتماعي

ارزش قائل شدن براي كار و معاش حلال و داشتن روحيه تلاش مستمر

تقدم بخشيدن به منافع ملي بر گروهي ومنافع جمعي بر فردي

شايستگي هاي پايه در حوزه ي ايمان در همه اهداف دنبال مي شود

ايمان به توحيد و هوشمندي خلقت و هويت الهي انسان

ج - عرصه ها و عناصر

در الگوي هدف گذاري برنامه درسي ملي پنج عنصر تعقل ،ايمان ، علم ، عمل ، اخلاق و چهارعرصه ارتباط با خود ، خدا ، خلق و خلقت به صورت به هم پيوسته و با محوريت ارتباط با خدا تبيين و تدوين مي شوند.

عناصر پنج گانه در شبكه اي مفهومي مرتبط و به هم تنيده تبیین مي شوند و در فرايند عملی تربيت هركدام از اين عناصر متناسب با نيازها و شرايط دانش آموزان مي توانند سرآغاز سير تربيتي دانش آموزان باشند و ساير عناصر را تقويت و تعميق نمايند . در ميان عناصر پنج گانه عنصر تعقل جنبه محوري داراي و ساير عناصر پيرامون آن تعريف و تبيين مي شوند .[1]( ص15 سند )

از آن جايي كه بر طبق برنامه درسي ملي روابط انسان در چهارعرصه تعريف مي گردد :‌ارتباط با خود ، ارتباط با عالم خلقت ، ارتباط با خلق ( ديگر انسان ها ) و ارتباط با خدا

در محتوا ي كتاب پايه اول متوسطه (هفتم )

فصل اول : حقوق و مسئوليت هاي ما

درس اول من حق دارم درس دوم من مسئول هستم

محور اصلي اين دو درس رابطه با خود است

دانش آموز ابتدا از خود شروع مي كند اولين فصل کتاب با دو درس من حق دارم و من مسئول هستم ابتدا حقوق طبيعي که خداوند متعال به انسان اعطا نموده و هم چنين حقوق فرد در خانه و مدرسه و اجتماع مورد بحث قرار گرفته است . در درس دوم به طور کامل چهار عرصه ارتباطي مندرج برنامه درسي ملي عينا در کتاب درسي آموزش داده مي شود. و زير هر يک از اين عرصه ها مسئوليت هاي فرد نسبت به خود و خلق و عالم خلقت و سپس تکاليف انسان در برابر خداوند و نعمت هايش توضيح داده شده است . سر فصل هاي اين درس عبارتند از :

من نسبت به خود مسئول هستم ( نسبت به مراقبت از بدن خود و مراقبت از اعمال و رفتار خود ..)

من نسبت به ديگران مسئول هستم ( مسئوليت نسبت به پدرو مادر و اعضاي خانواده و همکلاسي ها و اوليائ مدرسه و

و همسايه ها و افراد کشور که به ما خدمت مي کنند و همه همنوعان ... و مسئوليت در برابر خون شهيدان ...)

من نسبت به محيط زندگي ام مسئول هستم ( برخورد عاقلانه با محيط طبيعي و حفظ پاکيزگي و نظم آن به عنوان

جلوه گاه آفرينش خداوند...)

من در مقابل خداوند مسئول هستم ( شکر گزاري و بندگي و اطاعت از دستورات الهي ...)

پس از اين فصل که به طور مشخص به موضوع پرداخته است در ساير فصول سعي شده است روابط و عرصه ها در زير چتر رابطه باخدا مطرح شود .

فصل دوم و سوم و چهارم : قوانين و مقررات و توليد ، توزيع ، مصرف ، همدلي و همياري در مقابله با حوادث (هلال احمر )

محتواي اين فصول عمدتا رابطه با خلق و روابط اجتماعي – اقتصادي است .

فصل هاي پنجم تا هشتم : محيط زندگي ما ،جمعيت و منابع ، حفاظت از زيستگاهها و گردشگري در ايران

محتواي اين فصول عمدتا رابطه با عالم خلقت و در درجه بعد ارتباط با خلق مي باشد.

فصل هاي نهم تا دوازدهم : كاوش در گذشته هاي دور ، ميراث فرهنگي و ايران باستان

محتواي اين فصول را سير در گذشته وبررسي آفاق و انفس در قديم تشكيل مي دهد.

رايطه باخدا تقريبا در تمام فصول كتاب از طريق ارائه آيات قران كريم و يا احاديث و سخنان ائمه معصومين (ع ) و معطوف نمودن دانش آموز به اصلاح موقعيت و همچنين تفكر در مظاهر آفرينش دنبال شده است .

بيانيه ي حوزه ي ياد گيري علوم انساني و مطالعات اجتماعي ( مندرج در سند )

بببب

نکاتي که از بيانيه حوزه ي يادگيري مندرج در سند استخراج مي شود :

تعريف حوزه

در اين تعريف سه مقوله كنش و تعاملا ت انساني ، ابعاد مكاني و ابعاد زماني (عوامل طبيعي و اجتماعي ) مطرح شده است .

· تعريف مطالعات اجتماعي در راهنماي برنامه

ضرورت و کارکرد حوزه

مطالعات اجتماعي حوزه‌اي است که از انسان وتعامل اوبا محيط‌هاي اجتماعي، فرهنگي و طبيعي و تحولات زندگي بشر درگذشته، حال وآينده و جنبه‌هاي گوناگون آن (سياسي و اقتصادي، فرهنگي و محيطي) بحث مي‌کند.[5]

ضرورت هاي مطرح شده در بيانيه :

-درك سنت هاي الهي ، مطالعه محيط طبيعي و انساني ( سير در آفاق و انفس )، احساس همدلي و نوعدوستي و كنترل هيجانات و هويت تاريخي و روحيه حقيقت جويي و عدالت خواهي و حق طلبي و تكليف مداري و...درك ويژگي هاي تمدن و فرهنگ ايراني – اسلامي و نقش خود در جهان امروز و جايگاه ايران در منطقه و جهان و اصلاح دين مدارانه زندگي فردي و جمعي .

ضرورت هاي عمده مندرج در راهنماي برنامه وراهنماي معلم كتاب درسي :

· شش محور اصلي که در برنامه درسي مطالعات اجتماعي مدنظر قرار مي گيرد .

1-تقويت عزت و هويت اسلامي- ايراني

2-ترويج و دروني‌سازي اخلاق و ارزش‌هاي اسلامي

3-شناخت حقوق و مسئوليت‌هاي فردي و اجتماعي و شهروندي در سطوح مختلف و تقويت مهارت‌ها و نگرش‌هاي مربوط به آن‌ها

4-شناخت ميراث فرهنگي، استعدادها و قابليت‌هاي کشور و جايگاه کشور در جهان و توانايي برقراري ارتباطات مؤثر در سطح جهاني

5-گسترش بهداشت رواني، ارتباطات مؤثر، رفتارهاي بهنجار و کاهش کجروي‌هاي اجتماعي و پيشگيري از بروز بحران‌هاي تربيتي و آسيب‌هاي اجتماعي در کودکان و نسل جوان

6-تقويت روحيه‌ي خودباوري، نشاط و سازندگي و پويايي، اميد به آينده و اعتماد به نفس

با توجه به مطالعات انجام شده و شش محور مذكور، مي‌توان پي برد كه بايد به سه مؤلفة اصلي "هويت ملي"، "اخلاق محوري در نظام اجتماعي" و "مهارت‌هاي زندگي اجتماعي" در برنامة درسي مطالعات اجتماعي توجه نمود و اين سه مؤلفه را به ويژه در اهداف ، محتوا و روش‌ها تعقيب كرد.

يكي از چالش‌ها و ضعف‌هاي كنوني در كودكان و نوجوانان امروز – بنابر پژوهش‌هاي انجام شده – مسئله بحران هويت است. لذا جهت ‌گيري فرهنگي برنامه با تكيه بر مضامين تاريخ، جغرافيا و علوم اجتماعي مي‌تواند به تقويت عزّت و هويت اين نسل كمك رساند. موضوع ديگر " تربيت اجتماعي" است. در زمينه‌ي تربيت اجتماعي، دو مؤلفه‌ "اخلاق اجتماعي" و "مهارت‌هاي زندگي اجتماعي" از طريق اين برنامه درسي دنبال مي‌شود و مورد توجه قرار مي‌گيرد. نكته‌ي ديگر آن كه به طور كلي برنامه‌هاي درسي و به ويژه برنامه درسي مطالعات اجتماعي وظايف انتقال ميراث فرهنگي، بسط ميراث فرهنگي و نقد ميراث فرهنگي را به عهده دارند. بر همين مبنا بايد توجه نمود كه در فرايند آموزش تنها به انتقال صرف ميراث فرهنگي بسنده ننمود و به همين جهت برنامه درسي مطالعات اجتماعي تلاش مي‌كند ضمن انتقال و بسط باورها و ارزش‌هاي اجتماعي، در حد امكان زمينه‌ي نقد و ارزيابي اخلاقي هنجارها را مبتني بر آموزه‌هاي ديني فراهم آورد و اخلاق‌محوري را به جاي هنجارمحوري تعقيب نمايد و لذا شايسته است فرايند آموزش در اين برنامه درسي بسترها و ابزارهاي صحيح براي نقد فرهنگ و اخلاق رايج در جامعه يعني " خرافه‌زدايي و پالايش فرهنگي" را نيز توسط معلم و دانش‌آموز فراهم بياورد. معيارهاي اساسي اين نقدها همانا مباني اجتماعي و اخلاقي دين ما است.

قلمرو حوزه

در بيانيه در قلمرو اين حوزه موضوعات زير ذكر شده است :

درك موقعيت و ابعا د آن در زمان ( حال ، گذشته و آينده ) ، مكان ( خانه ، محله ، شهر ، كشور )

عوامل طبيعي ، عوامل اجتماعي ، درك حاكميت سنت هاي الهي ،كسب مهار ت هاي اجتماعي ، مهارت هاي اقتصادي

قلمرو موضوعات در راهنماي برنامه و كتاب درسي

· براساس نيازهاي علمي برنامه، در رهنماي برنامه درسي پنج حوزه‌ي موضوعي و براي هر يک از حوزه‌هاي موضوعي ، نيز سه مفهوم کليدي (Key Concept) ‌انتخاب شده است. محتواي موضوعي و علمي برنامه در قالب اين حوزه‌هاي موضوعي و مفاهيم كليدي سازمان‌دهي مي‌شوند. انتخاب حوزه‌هاي مذكور بر مبناي توجه به سه رشته‌ي اصلي اين برنامه درسي يعني جغرافيا، تاريخ و تعليمات‌اجتماعي و مدني، حوزه‌هاي مغفول مانده در اين برنامه يعني اقتصاد و بالاخره رويكرد و اصول برنامه صورت گرفته است.

همان طور كه ملاحظه مي‌شود، اين حوزه‌هاي انتخاب شده عمدتاً مفاهيم و موضوعات يك يا چند رشته علمي و فراتر از آن را پوشش مي‌دهند. مفاهيم كليدي منتخب نيز ناظر به آن دسته از مفاهيمي است كه بهتر محتواي موردنظر برنامه را پوشش مي‌دهد.

· زمان، تداوم و تغيير		(تاريخ)

· مكان و فضا		(جغرافيا)

· فرهنگ و هويت		(جامعه شناسي، تاريخ، مردم‌شناسي، دين و اخلاق)

· نظام اجتماعي		(علوم اجتماعي، جامعه‌شناسي، حقوق، علوم‌سياسي، دين واخلاق)

· منابع و فعاليت‌هاي اقتصادي		(اقتصاد، جغرافيا، مطالعات زيست محيطي، دين و اخلاق)

جهت گيري هاي کلي در سازماندهي محتوا و آموزش حوزه

در بيانيه آمده است

تلفيقي بودن : شايستگي هاي مورد انتظار تا پايان دوره آموزش عمومي در قالب تجربيات يادگيري تلفيقي ارائه مي شود . در دوره دوم متوسطه محتوا جنبه نيمه تخصصي پيدا مي كند.

(راهنماي برنامه و كتاب درسي با اين رويكرد به صورت تلفيقي توليد شده است .)

کاوشگري:

فرآيند ياددهي – يادگيري مبتني بر پرسشگري نقادانه و استدلالي و استفاده از روش هاي كاوشگري به شيوه مشاركتي و ممطالات كتابخانه اي و مشاركت در فعاليت هاي جمعي و موقعيت هاي واقعي ...مورد تاكيد است .

( اين رويكرد در برنامه تببين و در كتاب درسي در قالب فعاليت هاي مختلف كاوشگري ، بازديد علمي ، مصاحبه ، انجام فعاليت هاي گروهي و تشكيل انجمن و بحث و گفتگو ...طراحي شده و از امتيازات كتاب جديد حذف پرسش هاي كليشه اي و طراحي همين فعاليت ها مي باشد .)

(نمونه شناسنامه مفهومي دوفصل از کتاب ضميمه است )

[1] - سند تحول راهبردي نظام تربيت رسمي و عمومي جمهوري اسلامي ايران در افق چشم‌انداز 1389، ص 88.

[2] با توجه به اهميت مسئله اقليت ها و قوميت ها در اتحاد و انسجام ملي و اسلامي ، رعايت حقوق اقليت ها اشاره شده در قانون اساسي آموزش وجوه مشترك اديان و مذاهب سياست مناسبي است.

[3] بر طبق اصول دوازدهم ، سيزدهم و چهاردهم قانون اساسي ، پيروان اديان و مذاهب رسمي ، اجازه آموزشي ويژه مذهبي را دارند اما اين آموزش ها بايد تحت نظارت دولت باشد تا با مقتضيات زندگي مسالمت آميز و توام با تفاهم بين پيروان اديان و مذاهب منافاتي نداشته باشد ( مباني نظري تحول بنيادين در نظام تربيت رسمي و عمومي جمهوري اسلامي ايران ، آذرماه 1390 )ص 43

[4] برنامه درسي ملي مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش اسفند 1391

[5] - اين تعريف در سال 1375 توسط شوراي وقت مطالعات‌اجتماعي دفتر برنامه‌ريزي ارائه گرديد كه هم‌اكنون نيز مورد قبول گروه مطالعات‌اجتماعي مي‌باشد. براي اطلاع بيش‌تر درباره‌ي ماهيت و قلمرو مطالعات‌اجتماعي رجوع شود به http://socialstudies-dept.talif.sch.ir

برنامه درسي مطالعات اجتماعي

مطالب مشابه :

برنامه ی سالانه ی رشته ی مطالعات اجتماعی

نمونه تجربیات خلاق

استاندادها درنظام برنامه ريزي درسي مورد ويژه: درس مطالعات اجتماعي

برنامه سالانه گروه آموزشی مطالعات اجتماعی سال تحصیلی 93-92

پژوهش درعمل (تجربه خلاق در اقدام پژوهی)

مجموعه ي چك ليست هاي كتاب مطالعات اجتماعي از درس 24-1

آموزش مطالعات اجتماعی(برای دانشجویانم -دانشگاه فرهنگیان- پردیس خواهران حضرت معصومه)

شیوه نامه درس پژوهی

روش هاي فعال ياددهي- يادگيري(ابوالفضل مطهری)

برنامه درسي مطالعات اجتماعي