نقد+دانلود فایل در قالب word

چكيده

در نوشتار حاضر، پس از مقدمه، از دو دسته قواعد و آداب درون‌منطقي و برون‌منطقي نقد سخن به ميان آمده است.

از جمله قواعد و آداب درون‌منطقي كه بر نقد و نقادي حاكم است، مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: 1. فقط نقادي نظري انديشه و عمل؛ 2. برشمرده سره و ناسره؛ 3. شفافيت نقد؛ 4. آداب پيشيني متن در نقد؛ 5. شرط علم در نقد نظري؛ 6. بي‌طرفي آگاهانه.

در انتهاي مقاله ـ با عنوان «جمع‌بندي و نتيجه‌گيري» نكاتي به‌عنوان محصول نوشتار حاضر طرح شده است.

كليد واژه‌ها

نقد، قواعد نقد، آداب نقد، نقادي انديشه، قواعد درون منطقي، قواعد برون منطقي.

مقدمه

از محاسن بيان كردن قواعدي براي نقد آن است كه حداقل دو گروه خلع سلاح مي‌شوند:

اول آنان‌كه به بهانة نقد، به نكته‌گيري، تخريب، توطئه و هتاكي ديگران مي‌پردازند. اگر آداب نقد به درستي و وضوح بيان شود و نقد به صورت فرهنگ جامعه درآيد، اين گروه‌ها يا بايد دست از تلاش خود بردارند و يا در قالبي غير از نقد به فعاليت خود ادامه دهند؛ زيرا اگر از نقد و انتقاد سوء استفاده كنند، رسوا مي‌شوند.

گروه دوم، متعصبان، متحجران و خشك‌مغزاني هستند كه بي‌جهت در برابر نگرش‌ها و يا عملكرد فرد يا گروه و نهادي حساسيت نشان مي‌دهند و هرگونه طرح خصوصاً نقاط ضعف را تخطئه و توطئه مي‌پندارند. در صورت طرح آداب نقد و نهادينه كردن آن، بهانه از دست اين گروه نيز گرفته مي‌شود و مصلحان و انديشمندان فرصت طرح انتقادي ديدگاه‌ها دربارة انديشه‌ها و عملكردها را مي‌يابند.

مجموعة‌ قواعد و آداب نقد را به دو دسته مي‌توان تقسيم كرد: قواعد و آداب درون‌منطقي و قواعد و آداب برون منطقي.

1. قواعد و آداب درون منطقي نقد

مراد از چنين قواعدي، حدود و آدابي است كه به اصل، مركز، متن و خود نقد مربوط است، نه به حيطه‌ها و حواشي و مسايل پيراموني نقد (قواعد و آداب برون‌منطقي).

از مهم‌ترين قواعد درون‌منطقي نقد عبارت‌اند از:

اول: فقط نقادي نظري انديشه و عمل

در روابط ما آدميان،‌ حيطة نقد و انتقاد تنها به نقد زباني، كلامي و قلمي انديشه و عمل خود و يا ديگران محدود است و كنش، كار و عمل عليه ديگران به طور ذاتي در حيطة نقادي و نقدپذيري، و همزمان با نقد قرار نمي‌گيرند؛ و چون نقد با غايت صلاح، اصلاح و رشد صورت مي‌گيرد و ديدن محاسن در كنار معايب در نقد، از لوازم قطعي آن است، ضمن اينكه نقد از عمل و اقدام متمايز است، هر نوع اظهار نظري را نيز دربر نمي‌گيرد و هرگونه موضعگيري نقد محسوب نمي‌شود. بر اين اساس،‌ نقد با توطئه ـ‌ كه اولاً با اقدام قرين است، ثانياً برجسته كردن كاستي‌ها و معايب است ـ فرق دارد؛ چنان‌كه بسياري از مواضع جريانات سياسي هم در واقع خرده‌گيري و انتقام‌گيري است و با غايت آسيب‌زدن به يكديگر انجام مي‌شود و در چهارچوب نقد قرار نمي‌گيرند.[1]

اگر در حيطة يادشده و با رعايت شرايط آن (كه در ادامه مي‌آيد)،‌ به نقد توجه شود، مي‌توان دربارة دامنة نقد در حيطة تفكر بشري، نقد و انتقاد هيچ قيد و حدي ندارد؛ بر انديشة هر كس و هر نخبه (سياسي، فكري و ...) مي‌توان به داوري نشست و معايب فكرش را در كنار محاسن او برشمرد. در نقد سياسي هم تنها قيد و حد نقد بر عملكرد ديگران، پذيرش قانون اساسي يك كشور است و يك فرد تا وقتي كه پذيرفته است، يعني مطابق آن قانون عمل كند، در همة حيطه‌هاي نظام نيز حق نقد دارد.

در ساير حوزه‌هاي ارتباطي نيز حق نقد بر يكديگر براي همگان محفوظ است و ـ چنان‌كه اشاره شدـ حيطة نقد به اقدام عملي عليه ديگران نمي‌رسد و در نقد نظري محض خلاصه مي‌شود.

دوم: برشمردن سره و ناسره

از غايات نقد آن است كه خوب از بد، حسن از عيب، و نقص از كمال در يك انديشه يا فعال متمايز شود. براي رسيدن به چنين هدفي، لازم است ابتدا محاسن يك فكر يا كنش از معايب آن تفكيك و در نقد نيز به هر دو بعد آن اشاره شود. به عبارت ديگر،‌ شايد اين الگو در نقد قابل پيشنهاد باشد كه ناقد ابتدا محاسن روشي و محتوايي متن يا فرد يا ... را برشمارد و سپس نواقص روشي و محتوايي موضوع مورد نقد را مطرح كند.

سوم: شفافيت نقد

اگر غايب نقد تميز صواب از ناصواب و تأثيرگذاري بر علم و عالم و عامل باشد، واضح است كه مخاطب نقد بايد مقصود ناقد را دقيقاً دريابد. اگر ناقد در بيان مقصودش به جهت طرح ابهام‌آلود و رمزآميز توفيق نداشته باشد، هرگز به غايب و مطلوب نقد نمي‌رسد. پيشتر اشاره شد كه نقد تلويحي نافذتر از نقد تصريحي است. اين، به معناي مبهم و ناقص طرح كردن نقد نيست بلكه به‌معناي آن است كه ناقد با بهره‌گيري از هنر، فصاحت و بلاغت و هشياري و زيركي، مقصود خود از انتقاد را حتي بليغ‌تر از نقد تصريحي و مستقيم بيان كند، كه گفته‌اند: «الكنايه ابلغ من التصريح».

چهارم: آداب پيشيني متن در نقد

در بررسي انتقادي متون، قبل از ورود به نقد آراي مؤلف (نويسنده)، بررسي و تحقيق در اين موارد، از آداب نقد به حساب مي‌آيد: 1. استناد اصل نوشته به آن مؤلف يقيني باشد؛ 2. تمامي آنچه در آن كتاب آمده است،‌ بدون تحريف و تفسير، نوشتة همان مؤلف باشد؛ 3. مقصود مؤلف،‌ صرف جمع‌آوري مطالب و گردآوري اقوال، بدون تضمين صدق و كذب يا تعهد حق و باطل آن نباشد، بلكه منظور وي، بيان واقع و فتوا و نقل صدق باشد؛ 4. مؤلف در بيان واقع آزاد و از گزند تقيه و آسيب و ترس،‌ مصون باشد؛ 5. آنچه در آن نوشتار آمده، آخرين اثر و رأي نهايي مؤلف و فتواي پاياني او باشد. (جوادي آملي، 1375: 151)

بدون طيّ مراحل پنج‌گانة فوق و بدون مسلم ديدن آخرين آراي جدي و ااصلي نويسنده، چگونه مي‌توان به خود حق داد از نويسنده‌اي نقد كرد؟

بنابراين از اين‌رو آداب پيشيني متن نيز از قواعد جدي انتقاد متون است.

مرحوم زرين‌كوب، تحقيق در صحت و سقم اسناد و مدارك و اصالت يا عدم اصالت اثر را در عنوان نقد تاريخي بررسي و از آن به نقد داخلي (در مقابل نقد خارجي، كه مطالعه در سوانح تاريخي و تحقيق در اشارات و احوال اعلام و حوادث مذكور در متن است) ياد كرده است. (زرين‌كوب، 1378: 101)

پنجم: شرط علم در نقد نظري

قبلاً اشاره شد كه در دو حيطة نظري و عملي مي‌توان به نقد توجه كرد. از آداب نقد نظري كه به انتقاد از انديشه و آراي ديگران مربوط است، ورود كارشناسان هر رشته و آشنايان با پيشينه و ادبيات بحث در موضوع براي نقد و انتقاد است. چگونه فردي كه با علوم طبيعي، رياضي، انساني، ... آشنا نيست، به خود حق مي‌دهد كه وارد نقد و انتقاد روشمند بر هر كدام از اين حيطه‌ها شود؟

البته رعايت اين قاعده به اين معنا نيست كه ناقد لزوماً بايد آشناتر از منتقد (انتقاد شونده) باشد، يا اينكه منتقد الزاماً بايد در موضوع مورد نقد، صاحب نظريه نيز باشد؛ زيرا كرشي نقد از كرسي نظريه‌پردازي متمايز است[2]؛ ممكن است كسي نقاد خوبي باشد اما نظريه‌پرداز توانايي نباشد يا برعكس، نظريه‌پرداز باشد اما فاقد ذهن كاوشگر و نقاد باشد. گرچه فرض داشتن هر دو توانايي (نقد و نظريه‌پردازي براي ديگران) محال نيست، در عمل چنين متفكراني نادرند.

در قاعده و ادب نقد، بر همين حد مي‌توان پاي فشرد كه يك ناقد بايد با حيطه‌اي كه نقد مي‌كند، آشنا باشد و با پيشينه، ادبيات، اصطلاحات و اصول و مبادي آن مباحث مأنوس باشد، تا نقدي روشمند از موضوع ارائه دهد و بتوان به انتقاد او بر موضوع وقعي نهاد.

البته يادآوري اين ادب نقد، به‌معناي بستن راه نقد بر ديگران نيست، بلكه تأكيد بر آن است؛ كه بايد ضمن دامن‌زدن به فرهنگ نقادي، آداب درست نقد كردن را نيز چشيد، ‌ضمن اينكه ممكن است فرد غيركارشناسي نيز نكته‌اي قابل توجه پيرامون موضوع مطرح كند، كه در اين صورت فرد مورد انتقاد بايد آن را به ديدة منت بپذيرد.[3]

ششم: رعايت طبقه‌بندي در نقد

از اهم مباحثي كه منتقد بايد براي حصول به نقدي معتبر و روشمند تعقيب كند، طبقه‌بندي موضوع نقد از جهات عديده است. براي مثال:

اولاً متن يا مسئله‌اي كه قرار است نقد و بررسي شود، به كدام حيطة علمي مربوط است؟ آيا مي‌توان مسائل مربوط به حيطة علم روان‌شناسي را با روش‌ها و اصطلاحات و مباني علم جغرافيا بررسي كرد؟

پس در طبقه‌بندي موضوع بايد ابتدا رابطة آن بحث با علم و دانش مربوط معلوم شود، تا آن متن براساس روش، مباني و ادبيات آن علم خاص، بررسي شود.

در مرحلة بعد مي‌توان متن و يا كلام مورد بررسي را در دو سطح معني و لفظ نقد كرد. در نقد معني و مضمون مي‌توان به عوامل اجتماعي مؤثر بر متن (نقد اجتماعي) و نيز عوامل روان‌شناختي مربوط به مؤلف و گوينده و عامل حالات باطني و ويژگي‌هاي دروني (نقد روان‌شناختي) توجه كرد و مثلاً دربارة اخلاقي بودن يا نبودن اثر يا فعل، به داوري نشست (نقد اخلاقي).[4]

در نقد لفظي نيز مي‌توان يك اثر و كلام را از جهت فصاحت، بلاغت، جمله‌بندي، پاراگراف‌بندي، نكات ويرايشي،... نقد و بررسي كرد و از محاسن و معايب آن سخن گفت.

طبقه‌بندي ديگر، جدا كردن مباحث متدولوژيك (روشي) از مباحث مضموني و محتوايي است. در مباحث متدولوژيك، به شيوه و ساختار نگارش در مقدمه (سؤال، فرضيه، سازماندهي و ...)، شيوة ارجاعات و پاورقي‌ها و سنديت منابع و ... اشاره مي‌شود؛ ولي در مباحث محتوايي، به مفهوم، استحكام يا ضعف دلايل، شيوة نتيجه‌گيري، نوآوري و خلاقيت در بحث و ... نفياً يا اثباتاً بحث مي‌شود.

از نكات ديگر مورد استفاده در طبقه‌بندي، جداكردن محاسن و سره از معايب و ناسره است و با توجه به غايات نقد، مناسب‌تر است كه ابتدا به محاسن و سپس به معايب اثر پرداخت.

2. قواعد و آداب برون منطقي

مراد از اين ضوابط، آن‌گونه آدابي‌اند كه گرچه جزء اصول اساسي و مركزي نقد نيستند و در مباحث نقد، در حاشيه و پيرامون‌اند، گاه بي‌توجهي به آنها اصل و غايت موضوع را نيز به زير سؤال مي‌برد و كار نقد و انتقاد را بي‌حاصل مي‌كند.

naghd.doc

نقد+دانلود فایل در قالب word

مطالب مشابه :

ايجاد حاشيه در ورد

تنظيم حاشيه كاغذ در نرم افزار ورد(word)

آموزش Word - بخش اول

ایجاد حاشیه در برنامه Word با فونت

آموزش تايپ ورد - بخش هفتم

آموزش تايپ ورد - بخش هشتم

نقد+دانلود فایل در قالب word