عوامل مؤثر در ترغیب دانش آموزان به نماز با تأکید بر عوامل درون مدرسه ای
مقدمه:
با توجه به اینکه نوجوانان امروز در جامعه و آموزش و پرورش اسلامی رشد و
پرورش یافتهاند، انتظار آن است که از اعتقادات مذهبی راسختر و استوارتری
برخوردار باشند و نسبت به انجام رفتارهای مذهبی(که نماز از شاخصترین
آنهاست)تقید و پایبندی بیشتری داشته باشند.اما بررسیهای انجام شده در
سالهای اخیر خلاف انتظار فوق را نشان میدهد.در ذیل تنها به نمونههایی
از این احساس خطر و طرح موضوع به عنوان یک مسألهء اساسی و قابل پژوهش
استناد میشود.
"حقیقت آن است که در کار معرفی نماز کوتاهیهای زیادی شده است و نتیجه
آنکه نماز هنوز جایگاه شایستهء خود را حتی در نظام جمهوری اسلامی ما بدست
نیاورده است." "حضرت آیت الله خامنهای"
"در تهران در جلسهای که 500 نفر از رؤسای دبیرستانها شرکت داشتند،بحث
به نماز رسید.از عدهء نمازگزاران پرسیدم.پانصد نفر همه دست بلند کردند و
آمار تکان دهندهای ارائه شد.کنجکاو شدم و دوباره پرسیدم-درصد بالا
دربارهء اعراض از نماز-دستها به اتفاق به علامت منفی بالا رفت،احساس کردم باید کاری انجام دهم. "حجت الاسلام و المسلمین قرائتی"
مستندات فوق و همچنین سایر مستنداتی که در اصل گزارش آمده است،این سؤال
را به ذهن متبادر میکند که براستی علیرغم همهء تلاشهای گذشته در جهت
پایبند نمودن نسل جوان(نسل پس از انقلاب)نسبت به نماز،علل و عوامل
بیرغبتی و یا کمتوجهی بعضی از آنان نسبت به این مهم،ریشه در چه چیزهایی
دارد؟و نیز میزان گرایش دانشآموزان به"اصل نماز"و"پایبندی آنان به
رفتار نماز"در چه حدی است؟
گرچه این مسأله ریشه در هر سه نهاد خانواده، مدرسه و اجتماع دارد،اما هدف
تحقیق حاضر دستیابی به میزان گرایش دانشآموزان به"اصل نماز"و همچنین
میزان توجه و پایبندی آنان در انجام"رفتار نماز"و در نهایت دستیابی به
عوامل درون مدرسه‌ای مؤثر در تشویق و یا بازدارندگی دانشآموزان در
انجام این رفتار مذهبی میباشد.
از آنجا که هر پژوهش نظامدار،میبایست از مبنای نظری قوی برخوردار
باشد،با مطالعات گستردهای که پژوهشگر در این مسیر انجام داده است،به
نظریات منطبق و مرتبط با موضوع پژوهش حاضر دست یافته که در واقع
پایههای نظری تحقیق میباشد.شایان ذکر است که ابعاد نظری تحقیق به تفصیل
در اصل گزارش آمده،اما در جمعبندی مبانی نظری میتوان به نتیجهء ذیل
دست یافت:
همهء انسانها بویژه کودکان و نوجوانان به لحاظ فطرت پاک خود،به طرف دین و
دستورهای دینی گرایش دارند،اما ممکن است عواملی مانع از بروز و ظهور
رفتارهای مذهبی در آنان شود و در صورتی که این موانع برطرف گردد،میل به
پرستش،نماد بیرونی خود را به شکل رفتارهای مذهبی خواهد داشت.در غیر این
صورت به رغم فطری بودن پرستش،رفتارهای مذهبی نماد بیرونی ندارد.اما
رفتارهای انسان متأثر از عوامل متعددی است که نگرشهای فرد مهمترین این
عوامل محسوب میگردد و از دیگر سو هر نگرشی دارای سه بعد اساسی
است:شناختی،احساسی و رفتاری که در صورت وجود نارسایی در هر یک از ابعاد،آن
نگرش به رفتار تبدیل نخواهد شد و به عکس با تقویت بعد شناختی و
احساسی،بعد رفتاری آن نگرش نیز تحقق خواهد یافت.اهداف تحقیق: 1-دستیابی به میزان توجه و گرایش دانشآموزان به اصل نماز(بدون توجه به اینکه خود مقید به انجام این رفتار مذهبی هستند یا خیر). 2-دستیابی به میزان توجه و پایبندی دانشآموزان در انجام مهمترین رفتار مذهبی (نماز). 3-دستیابی به عوامل تأثیرگذار در گرایش یا عدم گرایش نوجوانان به نماز.
4-دستیابی به متغیرهایی از نظام آموزشی و عوامل درون مدرسه‌ای که در
تشویق یا بازدارندگی دانشآموزان نسبت به انجام این رفتار مذهبی
میتوانند مؤثر باشند. 5-و...سؤالات و فرضیات تحقیق:
با توجه به اینکه در پژوهش حاضر 3 سؤال و 5 فرضیه وجود دارد،ترتیب نگارش
آنها براساس مقولات مطرح شده در ابزار تحقیق میباشد و در تجزیه و تحلیل
داهها نیز همین نظم منطقی رعایت گردیده است و لذا ردیفهای 1،2و 7
سؤالات تحقیق و ردیفهای 3،4،5،6 و 8 فرضیات تحقیق میباشد: 1-میزان گرایش دانشآموزان به "اصل نماز"چگونه است؟ 2-"میزان رفتار و پایبندی به نماز"در بین دانشآموزان در چه حدی است؟ 3-بین گرایش دانشآموزان به نماز و میزان مقبولیت دبیران دینی در نزد آنان ارتباط وجود دارد.
4-بین گرایش دانشآموزان به نماز و میزان محبوبیت مربیان تربیتی در نزد آنان رابطه وجود دارد. 5-بین گرایش دانشآموزان به نماز و میزان گرایش نزدیکترین دوستان و همسالان آنان به این فریضهء الهی ارتباط وجود دارد. 6-حضور در اردوهای زیارتی-سیاحتی و الگوپذیری دانشآموزان از برنامههای اردو در گرایش نوجوانان به نماز نقش مؤثری دارد. 7-نقش کتب دینی در ایجاد گرایش دانشآموزان به نماز چگونه است؟ 8-گفتار و رفتار دبیران غیر دینی در ارتباط با نماز در گرایش دانشآموزان به این فریضهء الهی نقش مؤثری دارد.پیشینهء تحقیق:
با توجه به اینکه انجام هر پژوهش علمی جز در سایهء ادبیات و تاریخچهء آن
میسر نیست،در این پژوهش نیز پیشینهء تاریخی نماز از حضرت آدم تا حضرت
خاتم،جایگاه این فریضهء مهم الهی در سیرهء عملی معصومین علیهم السلام تا
فقهای عصر حاضر،نماز در آئینه قرآن و همچنین تحقیقات ذیل که با موضوع
پژوهش در ارتباط بودهاند مورد بررسی قرار گرفته است: 1-بررسی عوامل مؤثر در جذب نوجوانان و جوانان به نماز جماعت در دبیرستانهای شهرستان یزد. 2-بررسی عوامل مؤثر در جذب بیشتر دانشآموزان به نماز جماعت در شهر اصفهان. 3-بررسی عوامل مؤثر در میزان گرایشهای اسلامی و عمل به فرایض دینی در بین دانشآموزان مدارس راهنمایی و متوسطهء استان هرمزگان. 4-بررسی عوامل گرایش نوجوانان به نماز جماعت در مدارس متوسطهء بخش اشگذر از توابع یزد. 5-نگرش دانشآموزان مقاطع راهنمایی و متوسطهء استان گیلان نسبت به اقامهء نماز جماعت در مدارس. 6-بررسی شیوهها و روشهای جذب دانشآموزان کلاسهای دوم و سوم متوسطه به نماز و نماز جماعت در استان کرمان. 7-نقش عوامل مذهبی در میزان گرایش دانشآموزان به سیگار. 8-نگرش دانشآموزان دختر و پسر در دورهء راهنمایی و متوسطهء استان مازندران نسبت به اقامهء نماز جماعت در مدارس. 9-بررسی علل و انگیزههای عدم حضور برخی از دبیران دورهء متوسطهء استان مازندران در مراسم اقامهء نماز جماعت در مدارس. 10-بررسی عوامل خانوادگی-مدرسه‌ای در گرایش دانشآموزان به نماز جماعت در استان مرکزی 11-جایگاه مذهب در اعتقادات عملی جوانان. 12-بررسی علل و عوامل درون مدرسه‌ای مؤثر در جذب دانشآموزان به نماز جماعت.یافتههای تحقیق: 1-یافتههای پژوهش در پاسخ به اولین سؤال تحقیق:
نتایج حاصل از برآیند مجموع مقولههای مثبت و منفی نشان میدهد که در
مجموع،نگرش دانشآموزان به"اصل نماز"مثبت و بیش از حد متوسط میباشد و
مهمترین عوامل مؤثر در عدم گرایش بعضی از نوجوانان به اصل نماز به ترتیب
عبارتند از: الف)نداشتن انگیزهء قوی برای خواندن نماز. ب)عادت نداشتن به خواندن نماز از دوران کودکی. ج)ندانستن فلسفه و اسرار نماز. د)ترجیح دادن تفریح و سرگرمی(به علت جاذبهء بیشتر آن در نزد این عده). هـ)حل نشدن بعضی از مسائل اعتقادی مانند مسألهء خدا،معاد و...در نزد این گروه از نوجوانان.(به تصویر صفحه مراجعه شود) 2-یافتههای پژوهش در پاسخ به دومین سؤال تحقیق:
نتایج حاصل از بررسیهای صورت گرفته در مورد"میزان رفتار و پایبندی
دانشآموزان به نماز" نشان میدهد که به رغم نگرش مثبتی که آنان به اصل
نماز دارند،میزان و کیفیت رفتار نماز در بین دانشآموزان(بویژه در دورهء
متوسطه)پایینتر از حد متوسط است.به عبارت بهتر هرچند نوجوانان به اصل
نماز نگرش مثبت دارند،ولی عواملی مانع از انجام رفتار نماز در آنان شده و
یا از کیفیت و پایبندی نوجوانان نسبت به این مهم کاسته است. البته
تفاوتهای معنیداری بین مناطق و دورههای تحصیلی وجود دارد که در ادامه
ذکر خواهد شد:
الف)در حالی که میزان رفتار و پایبندی به نماز در بین دانشآموزان شهر
اراک پایینتر از حد متوسط میباشد،پایبندی نوجوانان و جوانان شهرهای
فرمهین و شازند بالاتر از حد متوسط بوده است. آزمون نیز معنیدار بودن این
تفاوت را تأیید نموده است و این یافته نشانهء تأثیر شرایط محیطی و عوامل
بازدارنده در شهرهای بزرگ و تأثیر کمتر آن در شهرهای کوچکتر میباشد.
ب)میزان رفتار و پایبندی به نماز در دختران"راهنمایی"بیش از
دختران"متوسطه" میباشد و آزمون،معنیدار بودن این تفاوت را تأیید نموده
است.
ج)بین"دختران"و"پسران"در میزان رفتار و پایبندی به نماز تفاوت
معنیدار وجود ندارد.گرچه این میزان در دختران کمی بیشتر از پسران
میباشد. نگارنده علت این اختلاف را ناشی از این میداند که اهرمهای
کنترل از طرف خانوادهها نسبت به دختران بیش از پسران میباشد و همچنین
ضریب آسیبپذیری پسران از عوامل گوناگون اجتماعی و ابزارهای مختلف
بیگانگان در هجوم فرهنگی در جهت کمرنگ نمودن مبانی و باورهای اعتقادی
آنان بیش از دختران است.
د)بین دانشآموزان شهرهای فرمهین و شازند در میزان رفتار و پایبندی به
نماز تفاوت معنیداری وجود ندارد(اگرچه میزان رفتار و پایبندی به نماز در
بین دانشآموزان شهر فرمهین کمی بیشتر است).
نگارنده تفاوت فوق را در این میداند که بافت مذهبی شهر شازند در سالهای
اخیر با احداث دو کارخانهء عظیم صنعتی در اطراف آن(پتروشیمی و
پالایشگاه)از حضور خارجیان و افرادی که از استانها و شهرهای دیگر و با
فرهنگهای متفاوت در این شهر سکنی گزیدهاند،تأثیر پذیرفته است.اما عوامل
مذکور در شهر فرمهین وجود نداشته و همچنان بافت مذهبی خویش را حفظ نموده
است. 3-یافتههای تحقیق در پاسخ به فرضیهء اول(نقش دبیران دینی): تجزیه و تحلیل و آزمون دادهها نشان میدهد که
دبیران
دینی موثرترین نقش را در تشویق و ترغیب دانشآموزان به نماز ایفا
نمودهاند و از میان عوامل مورد بررسی،عوامل ذیل به ترتیب اهمیت در گرایش
نوجوانان به نماز مؤثر بوده است: الف)تلاش دبیران دینی در آگاه کردن دانشآموزان نسبت به اهمیت و اسرار نماز. ب)شخصیت علمی و میزان توانایی دبیران دینی در پاسخگویی به سؤالات دینی و مذهبی نوجوانان. ج)محبوبیت دبیران دینی در نزد دانشآموزان. د)مطابقت بین گفتار و عمل دبیران دینی. هـ)شخصیت معنوی و مذهبی دبیران دینی و باور داشتن به آن در نزد دانشآموزان. و)یادآوری و"سفارشهای مکرر"دبیران دینی دربارهء اهمیت نماز. آزمون انجام شده فرضیهء اول را با ضریب همبستگی 9328%و 95 درصد اطمینان مورد تأیید قرار داده است.
یعنی هر قدر دبیران دینی از محبوبیت بیشتری در نزد دانشآموزان برخوردار
باشند،توصیههای آنان در مورد نماز تأثیر بیشتری داشته،میزان (به تصویر
صفحه مراجعه شود) گرایش دانشآموزان به این فریضهء الهی افزایش مییابد و
بالعکس هرقدر دبیران دینی از محبوبیت کمتری برخوردار باشند،توصیههای
آنان در مورد نماز تأثیر کمتری در گرایش نوجوانان به نماز خواهد داشت و
حتی بدون تأثیر میباشد. 4-یافتههای تحقیق در پاسخ به فرضیهء دوم(نقش مربیان و تبلیغات درون مدرسه‌ای):
براساس نتایج بدست آمده،مربیان تربیتی سومین نقش را در تشویق و ترغیب
دانشآموزان به نماز ایفا میکنند و از میان عوامل مورد بررسی در این
بخش،عوامل ذیل به ترتیب اهمیت در گرایش نوجوانان به نماز مؤثر بوده است:
الف)برگزاری نماز جماعت در مدرسه. ب)برگزاری مراسم جشن تکلیف در مدرسه. ج)یادآوری اهمیت نماز از طریق پوسترهایی که در محیط مدرسه نصب گردیده است. د)نقش الگویی مربیان تربیتی. هـ)محبوبیت مربیان تربیتی. شایان ذکر اینکه آزمون،نقش اعضای انجمنهای اسلامی مدارس را در گرایش
دانشآموزان
به نماز مورد تأیید قرار نداده است و به عبارت دیگر نگرش منفی
دانشآموزان نسبت به گفتار و رفتار اعضای انجمنهای اسلامی مدارس بیش از
نگرش مثبت میباشد و در پاسخ به سؤالات باز،علت آن را عدم تطابق بین
گفتار و عمل اعضای انجمنهای اسلامی،سوء استفاده از موقعیت خود، بیتوجهی
به درس،عدم احترام لازم از طرف آنان نسبت به دبیران و...ابراز
نمودهاند.
آزمون،فرضیهء دوم را با ضریب همبستگی 8820%و 95 درصد اطمینان تأیید
نموده است. یعنی هرقدر مربیان تربیتی از محبوبیت بیشتری در نزد
دانشآموزان برخوردار باشند،توصیههای آنان در مورد نماز تأثیر بیشتری
دارد و میزان گرایش دانشآموزان به نماز افزایش مییابد و بالعکس هرقدر
مربیان تربیتی از محبوبیت کمتری در نزد دانشآموزان برخوردار
باشند،توصیههای آنان در مورد نماز نیز تأثیر کمتری در گرایش دانشآموزان
به نماز خواهد داشت و حتی بدون تأثیر است. 5-یافتههای تحقیق در پاسخ به فرضیهء سوم (نقش نزدیکترین دوستان و همسالان):
فرضیهء سوم با ضریب همبستگی 9625% و 95 درصد اطمینان مورد تأیید قرار
گرفته است.یعنی هرقدر نزدیکترین دوستان افراد در سنین نوجوانی در انجام
رفتار نماز پایبندی بیشتری داشته باشند،بر روی آنها تأثیر مستقیم بر جای
گذاشته،نقش مؤثری در تشویق و ترغیب دیگر همسالان خود برجای خواهند گذاشت.
آزمون کنترل،عکس فرضیهء چهارم را نیز تأیید نموده است.یعنی هر قدر
نزدیکترین دوستان افراد در دوران نوجوانی نگرش منفی نسبت به نماز داشته
باشند،بر روی آنها تأثیر منفی برجای گذاشته،از گرایش آنان به نماز خواهند
کاست. 6-یافتههای تحقیق در پاسخ به فرضیهء چهارم (نقش اردوهای زیارتی-سیاحتی):
آزمون کای اسکور(با 16/278-2 x 10- d.f و 95 درصد اطمینان)فرضیهء چهارم
را مورد تأیید قرار داده است.یعنی حضور در اردوهای زیارتی- سیاحتی و
الگوپذیری دانشآموز از برنامههای اردو در گرایش نوجوانان به نماز نقش
مؤثری دارد.
نتایج نشان میدهد افرادی که در اردوهای زیارتی-سیاحتی شرکت
داشتهاند،حضور در مساجد و مکانهای زیارتی در طول اردو را به عنوان یک
عامل مؤثر در اشتیاق به راز و نیاز با خدا و توجه خویش به نماز مورد تأیید
قرار دادهاند. 7-یافتههای پژوهش در پاسخ به سومین سؤال تحقیق(نقش کتابهای دینی):
آزمون کای اسکور(با 64/193-2 x 10- d.f و 95 درصد اطمینان)برای پاسخ به
نقش کتب دینی در گرایش دانشآموزان به نماز نشان میدهد:بین مقولاتی که
نقش کتب دینی را مورد بررسی قرار داده است،تفاوت معنیداری وجود دارد.به
عبارت بهتر بیشترین اطلاعاتی که دانشآموزان از کتب دینی
فراگرفتهاند،احکام نماز بوده است،نه اسرار و فلسفهء آن و اکثر افراد نمونه
در پاسخ به یکی دیگر از مقولات این بخش معتقد بودهاند که فلسفه و اسرار
نماز بخوبی در کتب دینی مشخص نشده است. 8-یافتههای تحقیق در پاسخ به فرضیهء پنجم(نقش دبیران غیر دینی): آزمون کای اسکور(با 3/603-2 x 10- d.f و 95 درصد اطمینان)فرضیهء پنجم را مورد تأیید قرار داده است.
در این آزمون نقش توصیهها و سفارشهای دبیران غیر دینی در مورد نماز و
همچنین تأثیر حضور دبیران غیر دینی در صفوف نماز جماعت مدرسه در گرایش
دانشآموزان به نماز مورد تأیید قرار گرفته است.همچنین دانشآموزان تطابق
بین گفتار و عمل دبیران غیر دینی را بیش از تطابق گفتار و عمل دبیران دینی
در گرایش خود به نماز مؤثر دانستهاند و آزمون نیز معنیدار بودن این
تفاوت
را تأیید نموده است.
در تحلیل یافتهء اخیر میتوان گفت در جایی که دانشآموزان از کسانی که
انتظار زیادی ندارند(یعنی دبیران غیر دینی)هماهنگی بین گفتار و عمل
ببینند، تأثیر بیشتری بر روی آنان برجای خواهد گذاشت و بالعکس در مواردی
که دانشآموزان از افرادی که انتظار مطابقت بین گفتار و عمل داشته
باشند(یعنی دبیران دینی)،اگر انتظارات خود را در این عده ملاحظه کنند آن
را یک امر عادی تلقی مینمایند، ولی اگر خلاف انتظار خود را در این افراد
ببینند، تأثیر منفی بر روی آنان برجای خواهد گذاشت. حال آنکه عدم مطابقت
بین گفتار و عمل دبیران غیر دینی تأثیر زیادی در گرایشهای مذهبی
دانشآموزان برجای نخواهد گذاشت و این نکتهای است قابل تأمل که دبیران
دینی دقت بیشتری در تطابق بین گفتار و عمل خود داشته باشند،چه در غیر این
صورت در گرایش مذهبی نوجوانان تأثیر منفی برجای خواهند گذاشت.
به رغم موارد مذکور،دانشآموزان در انتخاب الگوی مذهبی خویش،برای دبیران
دینی جایگاه ویژهای قائل هستند و نتایج حاصل مؤید این یافته میباشد.پیشنهادها و توصیهها: الف)راهکارهای عملی متناسب با یافتههای به دست آمده در پاسخ به سؤالات تحقیق: 1-تقویت بعد شناختی،احساسی دانشآموزان نسبت به اسرار و فلسفهء نماز و توأم نمودن آن با داستانها و حکایات خوشایند:
نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان میدهد که به رغم نگرش مثبت اکثر افراد
نمونه به"اصل نماز"،میزان"رفتار نماز"در بین دانشآموزان (بویژه در
دورهء متوسطه)پایینتر از سطح انتظار قرار دارد.
"نداشتن انگیزهء قوی"از مهمترین موانع اساسی در بازدارندگی دانشآموزان
نسبت به این فرضیهء الهی میباشد،اما فقدان و یا کم بودن انگیزه ناشی از
این است که مسألهء نماز برای این عده توأم با نوعی احساس خوشایند نبوده و
نماز به صورت یک رفتار خشک و بیروح در نظر آنان جلوه نموده است.
همچنین"عادت نداشتن به انجام رفتار نماز از دوران کودکی"و"ندانستن فلسفه
و اسرار نماز"در بین نوجوانان و جوانان میباشد.
با توجه به یافتههای فوق،مناسبترین راه حل کاربردی در ترغیب
دانشآموزان به نماز،"تقویت بعد شناختی و عاطفی آنان نسبت به این فریضهء
الهی میباشد."اما چگونه میتوان بعد شناختی و عاطفی دانشآموزان را در مورد نماز تقویت کرد؟
"کتب دینی"مدارس به علت سازمان یافتگی، بهترین"ابزار"مناسب در جهت تحقق
هدف فوق میباشد.از دیگر سو نتایج حاصله در پاسخ به سومین سؤال تحقیق
نشان داده است که کتب دینی مدارس در حال حاضر نتوانسته است جایگاه ویژهء
خود را در مسیر ترغیب دانشآموزان به نماز بدست آورد.حال چگونه میتوان از این"ابزار گسترده و سازمانیافته"بهره گرفت؟
الف)برای تقویت بعد شناختی و افزایش انگیزهء دانشآموزان در انجام رفتار
نماز،چنانچه چکیدهای از فلسفه و اسرار نماز از دیدگاه دانشمندان و
صاحبنظران مختلف(به عنوان مثال اسرار نماز از دیدگاه 40 تن از
دانشمندان)تدوین و تنظیم شود و سپس با رعایت تنوع و سطح فهم دانشآموزان،
به عنوان"بخش جداگانهای"در کتب دینی""همهء پایههای تحصیلی"در نظر
گرفته شود،علاوه بر اینکه"ضعف شناختی"دانشآموزان نسبت به این فریضهء
مهم الهی برطرف خواهد شد،با اختصاص یافتن"بخشی از کتاب دین به نماز"،این
فریضهء مهم جایگاه ویژهء خود را در بین نسل جوان و فرهنگ عمومی جامعه بدست
خواهد آورد و
(به
تصویر صفحه مراجعه شود) همچنین با استمرار مباحث متنوع نماز در"همهء
پایههای تحصیلی"به استمرار انگیزهء نوجوانان در حساسترین سالهای
شکلگیری هویت مذهبی، کمک شایانی خواهد نمود.
ب)برای تقویت بعد احساسی و عاطفی دانشآموزان در مورد نماز،استفاده از
داستانها، حکایات و اشعاری که جنبهء عاطفی داشته و فریضهء نماز را توأم با
خوشایندی نموده است و احساس خوب و مطلوبی از نماز در نظر دانشآموزان
پدید میآورد،ضروری است.زیرا همهء انسانها(بویژه کودکان و نوجوانان)به
مطالبی که به صورت داستان و حکایت مطرح شود،توجه و رغبت بیشتری از خود
نشان میدهند و از دیگر سو مطالبی را که بدین طریق میآموزند،دیرتر
فراموش میکنند.
(در ضمن چنانچه دروس مربوط به نماز با تصاویر جذاب و کاغذ مرغوبتری نسبت
به صفحات دیگر چاپ شود،خود عامل مؤثری در پدید آمدن احساسات خوشایند
نسبت به نماز خواهد شد.)
ج)در جهت تقویت بعد رفتاری نماز در بین دانشآموزان،چنانچه نمونههایی
از اهمیت و جایگاه"رفتار نماز"در زندگی بزرگان جمعآوری و در کتب دینی
مورد استفاده قرار گیرد،برانگیزهء دانشآموزان و"الگو پذیری"آنان از این
نمونههای "عملی"خواهد افزود و مجموع موارد الف،ب و ج به عنوان ابزارهای
مؤثر،دانشآموزان را از"مرحلهء شناخت"به"انجام رفتار نماز"تشویق و
ترغیب خواهد کرد. 2-تبیین نقش کاربردی نماز در"همهء مراحل زندگی"در مسیر اشاعهء فرهنگ نماز دربین نسل جوان: معمولا نفع شخصی"یکی از عوامل مؤثر در "ایجاد انگیزه"است و"داشتن انگیزه"نیز یکی از عوامل مهم در"انجام رفتار"میباشد: نفع شخصی-انگیزه-انجام رفتار برای رسیدن به نفع شخصی).
بطور قطع از نوجوانان انتظار آن نیست که عبادت آزادگان و احرار را داشته
باشند و لذا میبایست"فواید و منافعی"که آنان از نماز خواهند برد،تبیین
شود تا بدین وسیله انگیزهء نوجوانان افزایش یابد و در نهایت آنان را
در"انجام رفتار نماز"تشویق و ترغیب نماید. همچنین پیشنهاد میشود که مؤلفین کتابهای
دینی،نقش
و کارکردهای مختلف نماز را در ابعاد اجتماعی،فرهنگی،سیاسی،اقتصادی و...در
تدوین مباحث مربوط به نماز مورد توجه قرار دهند تا نوجوانان از نقش
کاربردی این فریضهء الهی در همهء مراحل زندگی آگاه گردند.ب)راهکارهای عملی متناسب با یافتههای حاصل از آزمون فرضیات: 1-راهکارهای عملی متناسب با نتایج حاصل از آزمون فرضیهء اول:
براساس نتایج حاصل از آزمون فرضیهء اول،بین محبوبیت دبیران دینی و گرایش
دانشآموزان به نماز رابطهء معنیدار وجود دارد و لذا دبیران محترم دینی
میتوانند از یافتهء فوق به عنوان مؤثرترین ابزار در جهت تشویق و ترغیب
نوجوانان و جوانان به نماز استفاده نمایند. اما این محبوبیت چگونه حاصل میشود؟ نتایج تحقیق حاضر نشان میدهد که" محبوبیت دبیران دینی"در پرتو عوامل ذیل حاصل میگردد: 1-1)مطابقت بین گفتار و عمل:
دبیران دینی به عنوان شاخصهای مذهبی در مدارس و مبلغین دینی محسوب
میشوند و در آموزشهای دینی و مذهبی و تبلیغ و ترویج ارزشها و باورهای
دینی،بطور مسلم تأثیر زبان کرداری بیش از زبان گفتاری است(دو صد گفته چون نیمکردار نیست).و
از آنجا که بعضی از افراد جامعه به لحاظ موقعیت و یا شغلی که
دارند(مانند چهرههای مذهبی،معلمین،بویژه دبیران دینی، والدین و...)،رفتار
و حرکاتشان در زیره ذرهبین و نگاه تیزبین نوجوانان حساس قرار
دارد،میبایست در هماهنگی بین گفتار و عمل خویش توجه و مراقبت بیشتری
داشته باشند،که در غیر این صورت نه تنها نوجوانان و جوانان به رفتارهای
دینی گرایش پیدا نخواهند کرد،بلکه ممکن است در آنان تنفر و انزجار نسبت
به اینگونه ارزشها نیز بوجود آید. 2-1)شخصیت علمی و میزان توانایی دبیران دینی در پاسخگویی به سؤالات مذهبی دانشآموزان:
در دوران نوجوانی معمولا افراد نسبت به اعتقادات گذشتهء خویش که از طریق
خانواده و یا مدرسه فرا گرفتهاند،شک می کنند و به عبارتی سنین نوجوانی
را"دوران شک و تردید"نیز مینامند. حال اگر نوجوان نتواند سؤالات،ابهامات و
مشکلاتی دینی خود را در این مرحله از عمر حل نماید و برای آنها پاسخی
نیابد،به تدریج شبهات در ذهن وی تثبیت خواهد شد.اما بدون تردید دبیرانی که
از توان علمی لازم در پاسخگویی به شبهات دینی نوجوانان برخوردار
باشند،علاوه بر اینکه از تشدید اینگونه ابهامات جلوگیری مینمایند،با نشان
دادن توان علمی لازم،در نزد جوانان "محبوبیت"یافته،در صورت تحقق این
مهم، توصیههای اینگونه دبیران در مورد نماز تأثیر بسزایی برجای خواهد
گذاشت. 3-1)وجود رابطهء صمیمانه بین دبیر دینی و دانشآموزان:
اولین قدم درایجاد و یا تصحیح رفتار،وجود رابطهء دوستانه و صمیمانه
است.در صورت تحقق این مهم،اعتماد و پذیرش متقابل بین دبیر دینی و
دانشآموزان پدید میآید و توصیههای دبیر دینی دربارهء نماز مورد پذیرش
قرار گرفته،مؤثر واقع خواهد شد. 4-1)شخصیت معنوی و مذهبی دبیر دینی و باور به آن در نزد دانشآموزان:
تقوای عملی معلم بهترین ابزار در جهت تأثیر گذاری در روان و رفتار
دانشآموزان میباشد. همچنین درس بینش دینی تفاوت اساسی با دروس دیگر
داشته،به عبارت بهتر در این درس دو هدف اساسی وجود دارد. الف)اهداف نظریب)اهداف
عملی:دبیر دینی با افزایش شناخت و آگاهی دانشآموزان میبایست زمینه و
مقدمهء لازم را برای انجام اعمال و رفتارهای مذهبی در آنان فراهم
آورد.اما نیل به اهداف عملی این درس بدون تقوای عملی دبیر سهل الوصول
نخواهد بود. 2-راهکارهای عملی متناسب با نتایج حاصل از آزمون فرضیهء دوم:
براساس نتایج حاصله بین محبوبیت مربیان تربیتی و گرایش دانشآموزان به
نماز رابطهء معنیدار وجود دارد و ابزارها و عوامل مختلف تبلیغی نیز در
صورت جذابیت،نقش مؤثری در گرایش دانشآموزان به نماز میتواند داشته باشد و
لذا توصیههای ذیل به مربیان تربیتی ضروری به نظر میرسد: 1-2)داشتن منش الگویی برای دانشآموزان:
مربیان تربیتی نیز همانند دبیران دینی به عنوان شاخصهای مذهبی در مدارس
محسوب میشوند و (به تصویر صفحه مراجعه شود) براساس نتایج حاصل از
پارامترهایی که فرضیهء دوم را مورد سنجش قرار داده است،محبوبیت مربیان
تربیتی در پرتو منش الگویی آنان حاصل میگردد و هر قدر منش الگویی در رفتار
عملی آنان بیشتر تجلّی یابد،از محبوبیت بیشتری در نزد دانشآموزان
برخوردار میشوند و در صورت محبوبیت، توصیهها و سفارشهای آنان در مورد
نماز نقش مؤثری در ترغیب و تشویق نوجوانان و جوانان به انجام این فریضهء
الهی خواهد داشت. 2-2)بهرهگیری هر چه بیشتر از ابزارهای تبلیغی جذاب و متنوع:
نوجوان و جوان به دنبال زیبایی و جذابیت است و هر آنچه زیباتر و جذابتر
برای وی جلوه نماید، به طرفش متمایل خواهد شد.لذا پیشنهاد میشود مربیان
تربیتی با بهرهگیری از پوسترهای تبلیغاتی جذاب و متنوع،نمازخانهء
مرتب،زیبا و تمیز، برگزاری مراسم جشن تکلیف به صورت جذاب و شوق برانگیز و
سایر ابزارهای تبلیغی،این فریضهء الهی را با احساسات خوشایند و مطلوب در
نظر
نوجوانان جلوهگر نمایند. 3-2)دقت نظر در رفتار و نحوهء برخورد اعضای انجمن اسلامی با سایر دانشآموزان:
براساس یکی از یافتههای این بخش،بیشترین نگرش منفی به اخلاق و رفتار
اعضای انجمنهای اسلامی(بویژه در دورهء متوسطه)متوجه است.لذا با توجه به
نقش الگویی که اعضای انجمنهای اسلامی میبایست در مدارس داشته باشند،در
صورت عدم ایفای نقش،نه تنها دانشآموزان به امور مذهبی(از جمله نماز)گرایش
پیدا نخواهند کرد،بلکه با عملکرد نامناسب توسط این افراد، ضریب
آسیبپذیری مذهبی در سایر دانشآموزان نیز افزایش خواهد یافت و لذا
مربیان محترم امور تربیتی میبایست بر کارکردهای این انجمن و نحوهء برخورد
اعضای آن با سایر دانشآموزان دقت نظر لازم را اعمال نمایند. 4-2)برگزاری مسابقات مختلف کتابخوانی در مورد نماز. (به تصویر صفحه مراجعه شود) 5-2)سپردن امور اجرایی نماز جماعت مدرسه به خود دانشآموزان 6-2)اعطای نشانهای مخصوص به کسانی که شرکت فعال در نماز جماعت مدرسه دارند و تشویق آنان در جمع دانشآموزان. و... 3-راهکارهای عملی متناسب با نتایج حاصله از آزمون فرضیهء سوم:
براساس نتایج حاصله از آزمون فرضیهء سوم، نزدیکترین دوستان افراد در سنین
نوجوانی،در صورتی که نگرش مثبت به نماز داشته باشند،در گرایش دیگر
همسالان خود به این فریضهء الهی نقش بسزایی خواهند داشت.همچنین در صورتی
که انحرافات اخلاقی نیز در بین آنان وجود داشته باشد، زمینهء کاهش رغبت و
تمایل دیگران را به نماز فراهم خواهند آورد.این یافته نشان دهندهء تأثیر
بسیار زیاد نزدیکترین دوستان و همسالان بر یکدیگر است و لذا توصیههای
ذیل به خانوادهها از طریق جلسات انجمن اولیاء و مربیان،کلاسهای آموزش
خانواده
و...)ضروری است: (1-3)دقت نظر در دوستیهای فرزندان خویش(بویژه در سنین نوجوانی):
از آنجا که پایههای شخصیت انسان در دوران نوجوانی شکل میگیرد،چنانچه
افراد این دوران حساس و سرنوشتساز را با موفقیت طی نمایند، ضریب
آسیبپذیری دینی آنان در مراحل دیگر زندگی کاهش مییابد و در غیر اینصورت
همواره در معرض آسیبهای گوناگون مذهبی قرار خواهند داشت.از دیگر سو تحقیق
حاضر و همچنین تحقیقات مشابه تأثیر پذیری قوی و مؤثر نوجوانان را از
نزدیکترین دوستان خود مورد تأیید قرار داده است.و لذا خانوادهها چنانچه
در پی سلامت دینی و مذهبی فرزندان خویش هستند،میبایست،در دوستیهای
نوجوانان خویش بطور غیر مستقیم ابزارهای نظارت و کنترل را بکار گیرند و
هرگونه بیتوجهی و یا کمتوجهی نسبت به این مهم، سلامت مذهبی و شخصیت
فرزندانشان را با مشکلات اساسی مواجه خواهد ساخت. 2-3)داشتن روش الگویی برای فرزندان خویش:
در پاسخ به یکی از سؤالات باز،نوجوانانی که نسبت به انجام رفتار نماز
پایبندی لازم را داشتهاند، علت آن را توجه والدین خویش نسبت به رفتارهای
مذهبی دانستهاند.به عبارت بهتر نوجوانان ابتدا از "مکتبخانهء
والدین"الگو گرفته،سپس به "مکتبخانهء آموزش و پرورش"گام مینهند.لذا
این مهم میبایست مورد توجه والدین قرار گیرد. چرا که در غیر این صورت
نمیتوان از والدین بیتوجه نسبت به نماز،فرزندانی پایبند و معتقد در
انجام رفتارهای مذهبی انتظار داشت و آنان را از الگوهای نامناسب در بین
دوستان و همسالانشان برحذر داشت. 3-3)ایجاد عادت نسبت به انجام رفتارهای مذهبی در سنین کودکی و تقویت آن در سنین نزدیک به بلوغ:
در مواردی نوجوانان،والدین خود را پایبند به نماز معرفی نمودهاند،اما
عدم پایبندی خویش را "عادت نداشتن به این فریضهء الهی از دوران
کودکی"دانستهاند.به عبارت بهتر این گروه از والدین،خود نسبت به انجام
رفتار نماز تقید لازم را داشتهاند،اما در مقید ساختن فرزندان خویش توجه و
سعی لازم را اعمال ننمودهاند.یافتهء مذکور علاوه بر اینکه خود هشداری
است برای تمام والدین، اهمیت عادت و تلقین در دوران کودکی را نیز تأیید
میکند،زیرا روح و ایمان مذهبی در دوران کودکی شکل میگیرد و زمینهء اصلی
تربیت در دوران کودکی و در نهاد خانواده نهفته است.
بر طبق بررسی مقایسهای که صورت گرفته است،افرادی که از دوران کودکی به
فریضهء نماز عادت نداشتهاند،ضریب آسیبپذیری آنان از انحرافات دوستانشان
بیش از دیگران بوده است. توجه والدین به این یافته،آسیبپذیری فرزندانشان
را از دیگر همسالان کاهش خواهد داد. 4-راهکارهای عمل متناسب با نتایج حاصله از آزمون فرضیهء چهارم:
با توجه به نتایج حاصله از آزمون فرضیهء چهارم و نقش اردوهای
زیارتی-سیاحتی در گرایش دانشآموزان به نماز،ارائهء پیشنهادهای ذیل به
مسؤولان ذیربط در برگزاری اینگونه اردوها ضروری است: 1-4)استفادهء مطلوبتر از ابزار اردوهای زیارتی و سیاحتی:
براساس نتایج حاصله وقتی که شرکت دانشآموزان در اردو و الگوپذیری آنان
از برنامههای آن(حضور در مساجد،اماکن زیارتی،همدمی با الگوهای مذهبی
و...)در ترغیب نوجوانان به نماز تأثیر بسزایی دارد،میبایست از این ابزار
مؤثر بهرهء بیشتری گرفت و دانشآموزانی را نیز که تمایل کمتری به نماز
دارند(که با دقت نظر مربی مدرسه
معمولا
شناسایی میشوند)،در اینگونه اردوها شرکت داد؛تا از ابزار فوق به صورت
کابردی در جهت تشویق و ترغیب دانشآموزان کمتوجه و بیتوجه نسبت به نماز
نیز به نحو مطلوب بهره جست.(با توجه به جذابیت اردو،هزینهء اینگونه
اردوها را نیز میتوان از طریق خود دانشآموزان تأمین کرد(والدین نیز از
شرکت فرزندانشان در اردوهایی که از طریق مدرسه برگزار میشود، اطمینان
بیشتری دارند.) 2-4)دقت نظر و وسواس در انتخاب مسؤولان، مربیان و عوامل اجرایی اردوهای زیارتی- سیاحتی:
در برگزاری اردوهای زیارتی-سیاحتی، وسواس و دقت نظر در انتخاب
مسؤولان،مربیان و عوامل اجرایی ضرورت بیشتری دارد.به عبارت بهتر در
اینگونه اردوها میبایست از مربیان و افرادی بهره گرفت که رفتار و
گفتارشان جنبهء الهی داشته باشد تا بدین طریق دانشآموزان در طول اردو
الگوهای مذهبی را مشاهده نمایند.از آنجا که اردو فی نفسه برای دانشآموزان
جذاب و خوشایند میباشد،اگر در طول این برنامهء خوشایند با مربیانی در
ارتباط باشند که خود منش الگویی دارند،نقش بسزایی در اخلاق و رفتارهای
مذهبی آنان برجای خواهد گذاشت. 5-راهکارهای عملی متناسب با نتایج حاصله از آزمون فرضیهء پنجم:
براساس نتایج حاصله از آزمون فرضیهء پنجم و نقش موثر دبیران"غیر
دینی"در گرایش دانشآموزان به نماز،توصیههای ذیل به این گروه از دبیران
محترم(از طریق گردهماییها و جلسات مختلف)در مسیر اقامهء نماز در بین
نسل جوان ضروری است: 1-5)حضور دبیران غیر دینی در صفوف نماز جماعت و نقش مؤثر آن در گرایش دانشآموزان به نماز:
براساس یکی از نتایج حاصل از مقولات این بخش،حضور دبیران غیر دینی در
صفوف نماز جماعت مدرسه و مشاهدهء آنان توسط نوجوانان،در گرایش ایشان به
نماز نقش مؤثری دارد.این یافته میبایست در گردهماییها و سایر جلسات در
اختیار این دبیران محترم قرار گیرد تا نسبت به اهمیت موضوع و تأثیر
حضورشان در صفوف نماز جماعت مدرسه واقف شوند. 2-5)نقش مؤثر سفارشهای دبیران غیر دینی در گرایش دانشآموزان به نماز:
آزمون فرضیهء پنجم نشان داده است که دانشآموزان توصیهها و سفارشهای
بعضی از دبیران غیر دینی در مورد نماز را در گرایش خویش به این فریضهء
الهی مؤثر دانستهاند و حتی توصیههای دبیران غیر دینی موجبات تقویت
انگیزهء برخی از دانشآموزان را در انجام نماز فراهم آورده است.لذا یافتهء
فوق رسالت دبیران غیر دینی را در جهت اقامهء نماز در بین نسل جوان آشکارتر
مینماید.
مطالب مشابه :
عوامل مؤثر در ترغیب دانش آموزان به نماز با تأکید بر عوامل درون مدرسه ای
اموزش ابتدایی - عوامل مؤثر در ترغیب دانش آموزان به نماز با تأکید بر عوامل درون مدرسه ای
مدرسه گریزی
در بخش دیگری از تحقیق ، مقایسه تأثیر عوامل درون مدرسه ای و برون مدرسه ای بر بی علاقه شدن
سنجش گرایش دانش آموزان به نماز
سپس با محوریت شاخص گرایش نسبت به نماز تلاش نمودیم عوامل درون مدرسه ای مرتبط با آن را
سنجش گرایش دانش آموزان به نماز
سپس با محوریت شاخص گرایش نسبت به نماز تلاش نمودیم عوامل درون مدرسه ای مرتبط با آن را
سنجش گرایش دانش آموزان به نماز
در واقع گرایش دانش آموزان نسبت به نماز ارتباط كمی به عوامل درون مدرسه ای داشته و عوامل
مدرسه؛ کانون پیشرفت محلی
با تفویض اختیار و مسئولیت به آن و استانداردسازی تمام مؤلفه‌ها و عوامل درون مدرسه‌ای و
برگزاری مراسم افتتاحیه المپیاد ورزشی درون مدرسه ای
برگزاری مراسم افتتاحیه المپیاد ورزشی درون مدرسه ای. البته عوامل پشت . صحنه هم که دیگه
برنامه سالانه مدیریت فعال در مدرسه
تحلیل وضعیت درون مدرسه در در مدرسه راهنمایی انگیزه ای عوامل درون مدرسه در
در مقابله با آسیب های اجتماعی ، آموزش و پرورش را تنها نگذاریم
ضمن تلاش برای کاهش عوامل مخاطره آمیز درون و بیرون مدرسه ، توجه ویژه ای به کودکان و
برچسب :
عوامل درون مدرسه ای