مقاله فرایند حسابرسی محیط ‌زیست

پدیدآورنده: دکتر محمود همت‌فر
محمد اسلانی
فاطمه لطفعلیان

خوانندگان نشریه حسابرس در فصلنامه شماره 44 در مقاله «حسابرسی محیط‌زیست: چالشی نو در حرفه حسابرسی» با مفاهیم حسابرسی محیط‌زیست آشنا شدند. مقاله حاضر، در ادامه مقاله یادشده، به شرح بیشتر موضوع پرداخته است.

مقدمه
حسابرسی محیط‌زیست فرایندی روشمند است که باید به دقت برنامه‌ریزی، ساختاردهی و سازماندهی شود. از آنجا که حسابرسی محیط‌زیست بخشی از یک فرایند درازمدت ارزیابی و بررسی است، باید فرایندی تکرارپذیر باشد به نحوی که در صورت لزوم به آسانی و به‌وسیله گروههای مختلف بتوان حسابرسی را تکرار و نتایج آن را مقایسه‌پذير كرد تا بشود تغییرات را به طریقی سنجش‌پذیر و کیفی منعکس کرد (DEAT, 2004).
ارزش واقعی حسابرسی محیط‌زیست در این است که در فواصل زمانی مشخص انجام گیرد و نتایج آن بتواند بهبود یا تغییر در طی زمان را به وضوح ردیابی کند. پایه و اساس هر حسابرسی محیط‌زیست نیز این است که یافته‌های آن به‌وسیله مستندات و اطلاعات درخور تأیید، پشتیبانی شود. طی فرایند حسابرسی محیط‌زیست از وقایع، فعالیتها و اقدامات گذشته نمونه‌گیری و جهت اطمینان یافتن از مطابقت با شرایط و الزامات سیستمها و انجام کار به طریقی صحیح، نمونه‌ها بررسی می‌شود (DEAT, 2004).
هر چند که حسابرسی محیط‌زیست با استفاده از خط‌مشی‌ها، روشها، سیستمهای مستندشده و هدفهای تدوین‌یافته به‌عنوان یک بررسی انجام می‌شود، اما همیشه نشانه‌ای از نظری بودن در حسابرسی محیط‌زیست وجود دارد. این انعطافپذیری منعکس‌کننده این واقعیت است که حسابرسان مختلف که تجربه و مهارتهای حرفه‌ای گوناگون دارند، ممکن است تفسیرهای متفاوتی از شرایط و موقعیت یک مکان ارائه دهند. با داشتن گروههای حسابرسی که مهارتهای خاص دارند و سالانه حسابرسی را تکرار می‌کنند، می‌توان مغایرت ایجادشده به‌دلیل تجربه و مهارت اشخاص را از بین برد (DEAT, 2004).

شخص اجراکننده حسابرسی محیط‌زیست
حسابرسی محیط‌زیست یک فعالیت اختیاری است که می‌تواند به وسیله مدیریت یک سازمان یا فعالیت یا به‌وسیله شخص ثالثی انجام شود. حسابرسی محیط‌زیست نیز مانند حسابرسی مالی به صورت گروهی انجام می‌شود. گروه حسابرسی محیط‌زیست از حسابرس ارشد، حسابرسان و کارشناس فنی تشکیل شده است (ISO14011, 1996). از دیدگاه اجراکننده حسابرسی، حسابرسی محیط‌زیست را می‌توان از راههای زیر انجام داد:
خودحسابرسی1: در این نوع حسابرسی، گروه حسابرسی از کارکنان واحدی که باید حسابرسی شود، انتخاب می‌گردد.
حسابرسی داخلی: در این نوع حسابرسی، گروه حسابرسی از کارکنان خود سازمان انتخاب می‌شود، اما نه از واحدی که باید حسابرسی شود. هر چند در برخی شرایط وجود نماینده از واحد مورد رسیدگی در گروه حسابرسی دارای منافعی است، اما این شخص نباید رهبر گروه باشد.
حسابرسی خارجی (برون‌سازمانی): در این نوع حسابرسی، گروه حسابرسی از خارج سازمان انتخاب می‌شود. البته ممکن است این گروه توسط کارکنان سازمان به‌عنوان مشاور یا راهنما همراهی شود. این نـوع حسـابرسی در مواردی مناسب است که تایید شخص ثالث مورد نیاز باشد یا منابع سازمان امکان حسابرسی داخلی را فراهم نکند. طبیعتاً رسیدگی مستقل اطمینان سطح بالاتری در ارتباط با اتکاپذیری و کامل بودن گزارش محیط‌زیستی برون‌سازمانی فراهم می‌کند و کیفیت، سودمندی و اعتبار اطلاعات مورد استفاده در داخل شرکت، فرایندها و سیستمهای مدیریت را افزایش می‌دهد (EIGA, 2005).

زمانبندی انجام حسابرسی محیط‌زیست
نیاز به انجام حسابرسی محیط‌زیست و زمانبندی و تکرار چنین حسابرسی‌هایی باید با توجه به عواملی مانند میزان خطرات، سابقه وقایع و رویدادهای قبلی، عملکرد گذشته در مقابل استانداردها (نتایج حسابرسیهای قبلی)، هزینه‌های مرتبط با محیط‌زیست مثل انرژی، بیمه و انهدام ضایعات و همچنین الزامات قانونی، دسترسی به منابع، بررسی قبل از خرید یا تحصیل یک مکان یا دارایی، تغییر در فرایندها، سازمان یا فعالیتها و الزام به تاییـد شخـص ثالـث مشخـص مـی‌شود (European Commission, 2000; EIGA, 2005) .

طرح حسابرسی محیط‌زیست
طرحهای مختلفی برای حسابرسی محیط‌زیست وجود دارد و از طرفی شرایط مختلف نیازمند رویکردها و چارچوبهای مختـلفی است. جدول1 نمـونـه‌ای از یــک طــرح حسـابــرسی مـحــیـط‌زیـســت را ارائــه مـی‌کـنــد
(DEAT, 2004; ISO14011, 1996).

مراحل حسابرسی محیط‌زیست
عملیات و مراحل حسابرسی محیط‌زیست ممکن است در دامنه‌ای از پیچیدگی از یک بازرسی ساده عملیات در مقایسه با الزامات محیط‌زیستی که به وسیله یک گروه حسابرسی محلی در چند ساعت انجام می‌شود گرفته تا براوردی جامع از عملکرد کل سیستم مدیریت محیط‌زیست قرار گیرد.

جدول 1- طرح کلی حسابرسی محیط‌زیست

جلسه قبل از آغاز حسابرسی با صاحبکار
جلسه دوم قبل از آغاز حسابرسی جهت روشن کردن برخی نکات (اختیاری)
جلسه گروه حسابرسی (اختیاری)
حسابرسی
• جلسه اولیه
• بازدید محل
• پرس‌وجو، بررسی مستندات و تلفیق یافته‌ها
• جلسه نهایی
پیشنویس گزارش حسابرسی
گزارش نهایی حسابرسی
طرحهای اجرایی یافته‌های حسابرسی
حسابرسی بعدی تعیین حدود حسابرسی

پیاده‌سازی حسابرسی محیط‌زیست، به نوع حسابرسی مورد نظر، نوع سازمان یا فعالیت و رویه‌های حسابرسی بستگی دارد. مراحل حسابرسی محیط‌زیست را می‌توان به سه مرحله قبل از حسابرسی، طی حسابرسی و بعد از حسابرسی تقسیم کرد که هر یک از این مـراحل بـه شرح زیر است:
مرحله قبل از حسابرسی: فعالیتهای قبل از حسابرسی، بخش اصلی روشهای حسابرسی محیط‌زیست را تشکیل می‌دهد. برنامه‌ریزی دقیق در این مرحله می‌تواند به اطمینان یافتن از موفقیت‌آمیز بودن حسابرسی اولیه و هر کدام از حسابرسیهای بعدی کمک کند. اطلاعات مورد نیاز در این مرحله را اطلاعات تفصیلی در ارتباط با فعالیتهای انجام شده، وضعیت قانونی تسهیلات مورد استفاده شامل مجوزها، کنترل اطلاعات، ساختار مدیریت و محدوده سازمان یا فعالیتی که باید حسابرسی شود، تشکیل می‌دهد. این مرحله همچنین انتخاب گروه حسابرسی و تامین مالی برای برنامه حسابرسی را نیز در بر می‌گیرد.
مرحله طی حسابرسی: اولین گام در حسابرسی، تشکیل یک جلسه بین گروه حسابرسی و مدیریت سازمان یا فعالیت به‌منظور بررسی هدفهای حسابرسی، روشها و جدول زمانی است.
گام دوم در این مرحله، بازرسی محل است که در جریان آن گروه حسابرسی باید دیدی کلی از سازمان و فعالیتهای آن به‌دست آورد و بر اساس آن بر فرایندها و حوزه‌هایی که نیازمند توجه بیشتر هستند متمرکز شود.
گام سوم نیز جمع‌آوری اطلاعاتی است که در جریان حسابرسی محیط‌زیست از طریق ابزاری مثل مطالعه مستندات، خط‌مشی‌ها، روشها، دستورالعمل‌های کاری و آئین‌نامه‌های تهیه‌شده توسط صاحبکار، پرس‌وجو، یادداشتها و مشاهده‌های حسابرسان، نمونه‌گیری و کنترل، عکسها، طرحها، نقشه‌ها، نمودارها، کاربرگها و دیگر موارد به‌دست می‌آید. این اطلاعات باید به خوبی مستندسازی شود تا به‌سادگی در خور بازیابی و استناد باشد. هدف اولیه از جمع‌آوری اطلاعات، پشتیبانی از یافته‌های حسابرسی و فراهم کردن مبنایی برای رسیدگی است.
گام چهارم در این مرحله، رسیدگی است. یک اصل اساسی در حسابرسی محیط‌زیست این است که اطلاعات ارائه‌شده باید به وسیله گروه حسابرسی بررسی و تأیید شود. مستندات باید به وسیله گروه حسابرسی یا با نظارت مستقیم آن برای پشتیبانی از تمامی اظهارات، تهیه شده باشد. در رسیدگی به یافته‌های حسابرسی، گروه حسابرسی باید اطمینان دهد که مستندات تهیه شده صحیح و معتبر است.
گام پنجم در این مرحله، ارزیابی یافته‌هاست. در این مرحله یافته‌های حسابرسی باید در مقابل هدفهای تعیین‌شده برای حسابرسی ارزیابی و اطمینان ایجاد شود که تمامی موضوعها و مسائل پوشش داده شده است.
گام ششم و آخرین گام در این مرحله، تشکیل جلسه‌ای در محل حسابرسی می‌باشد. گروه حسابرسی باید یافته‌های اولیه خود را در این جلسه ارائه کند و در مورد موضوعهایی که در خور بر طرف کردن است، بحث شود و یک دید کلی از یافته‌ها فراهم سازد و زمان تکمیل گزارش نهایی را مشخص کند.
مرحله بعد از حسابرسی: گروه حسابرسی گزارش جامعی از نتایج حسابرسی تهیه می‌کند که شامل ارائه یک طرح اجرایی2 برای دستیابی به موضوعهای مشخص شده است. این گزارش باید شامل بیان یافته‌های واقعی به ویژه مطابقت با استانداردها، خط‌مشی‌ها و الزامات قانونی مربوط باشد. به‌علاوه گزارش بایـد شـامـل پیشنـهاداتـی برای اقـدامات اصــلاحـی یـا بهبـودبخـش باشد(European Commission, 2000; EIGA, 2005).

ابزار و تکنیکهای مورد استفاده در حسابرسی محیط‌زیست
بررسیـهای انجام‌شـده در حسـابــرسـی مـحـیـط‌زیسـت شـامــل پــرس‌وجـو، مطالعه مستندات، خط‌مشی‌ها، روشها، دستورالعمل‌های کاری، آئین‌نامه‌ها و دیگر موضوعهایی است که بخشی از سیستمهای مدیریت را تشکیل می‌دهد و همچنین مشاهده مراحل، فرایندها و وقایع است. علاوه برآن شواهد و مدارکی که پشتیبان بررسیهاست نیز جمع‌آوری می‌شود. زمانی که سوالها به صورت شفاهی پاسخ داده می‌شود، پاسخها باید با مدارکی به شکل عطف به دستورالعمل‌های کاری، روشها، آئین‌نامه‌ها، نمونه‌گیری‌ها و نتایج نظارتها، پشتیبانی شوند. این مدارک فرمهایی هستند که به‌عنوان یک زنجیره عطف حسابرسی محسوب می‌شوند و شامل کپی‌ها، اسناد، عکسبرداریها، عطف به بخشهایی از روشها و آئین‌نامه‌ها و یادداشتها در مذاکرات و گفتگوها است و باید دنبال کردن یک عطف حسابرسی در آینده و همچنین ردیابی چگونگی وارد شدن پیشنهادها و یافته‌های حسابرسی در آنها را ممکن سازد. ابزار مورد استفاده در حسابرسی محیط‌زیست می‌تواند شامل فهرست بررسی، پرسشنامه، پرس‌وجو، مشاهده و عکسبرداری باشد (DEAT, 2004).
گزارش حسابرسی محیط‌زیست
شکل و محتوای گزارش حسابرسی محیط‌زیست بر اساس حدود حسابرسی، خواسته‌های صاحبکار و مفاد حسابرسی خیلی متفاوت است. گزارش حسابرسی محیط‌زیست تا آنجا که ممکن است باید ساده و درک‌پذیر باشد. ابتدایی‌ترین گزارش حسابرسی از دو ستون تحت عنوان «یافته‌ها» و «پیشنهادها» تشکیل می‌شود که هر یافته به یک سوال خاص ربط داده شده و یا عنوان آن از یک توافق حسابرسی گرفته شده است. رهنموده+++++++ برای شکل و محتوای گزارش حسابرسی رسمی می‌تواند در استاندارد بین‌المللی شماره 19011 تحت عنوان «رهنمودهایی برای حسابرسی سیستمهای مدیریت محیط‌زیست و یا کیفیت» یافت شود. چارچوب گزارش حسابرسی محیط‌زیست در جدول 2 نشان داده شده است (DEAT, 2004).

جدول 2- چارچوب گزارش حسابرسی محیط‌زیست

• یافته‌ها و رویدادهای اصلی
• رویدادهای موجود در بازدید و عکسبرداری
• لیست کامل تمامی پیشنهادها
حدود حسابرسی
• محدوده‌های حسابرسی‌شده، موقعیت مکانی، تمرکز حسابرسی
تاریخ حسابرسی
گزارش تفصیلی
• بخشها بر اساس عنوانهای موافقتنامه حسابرسی
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
ضمیمه‌ها
• کپی از موافقتنامه
• عکسها
• مستندات پشتیبان
خلاصه اجرایی

نتیجه‌گیری
حسابرسی‌های محیط‌زیست می‌تواند در شهرهای بزرگ وصنعتی ایران به‌عنوان ابزاری جهت کاهش و کنترل آلودگیهای زیست‌محیطی به وسیله نهادهایی مانند سازمان حفاظت محیط‌زیست با مشارکت و همکاری نهادهای خصوصی به‌کار گرفته شود. البته لازمه این امر تدوین قوانین و مقرراتی مبنی بر لزوم استقرار سیستمهای مدیریت محیط‌زیست در واحدهای صنعتی و ضرورت حسابرسی آنها و همچنین تدوین استانداردها و دستورالعملهایی جهت حسابرسی روشمند سیستمهای مدیریت محیط‌زیست است.
امید است با همکاری نهادهایی همچون سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان حسابرسی و مراکز آموزش عالی، مجموعه‌ای از رهنمودهای حسابرسی‌های محیط‌زیست مطابق با شرایط ایران تدوین شود و موسسه‌هایی نیز جهت انجام چنین حسابرسی‌هایی به صورت رسمی تشکیل گردد.

پانوشتها:
1- Self Audit
Action Plan -2

منابع:

• Department of Environmental Affairs and Tourism (DEAT), Environmental Auditing, Integrated Environmental Management, Information Series 14, Pretoria, 2004
• European Industrial Gases Association Aisbl (EIGA), Environmental Auditing Guide, 2005
• European Commission, Consultation Draft, Towards Sustainable Economic and Development Co, operation Best Practice Key Tools, Environmental Audit, July 2000
• International Organization for Standardization (ISO), Guidelines for Environmental Auditing, Audit Procedures, Auditing of Environmental Management Systems, No. 14011, November, 1996
• ISO 19011, Guidelines for Quality and/or Environmental Management Systems Auditing, 2002
منبع:حسابرس

مقاله فرایند حسابرسی محیط ‌زیست

مطالب مشابه :

مسابقه بزرگ نقاشی و مقاله نویسی با موضوع اقتصاد سبز و محیط زیست دریایی

محیط زیست

مقاله فرایند حسابرسی محیط ‌زیست

دانلود مقاله با موضوع حسابداری محیط زیست و تئوری قرارداد اجتماعی

آشنایی با فلاسفه محیط زیست

مقالات مربوط به هیدرولوژی آماری

موضوع مقاله: مقدمه ای بر تبادل اطلاعات در حقوق بین المللی محیط زیست

مقاله انگلیسی با ترجمه فارسی رشته محیط زیست

دانلود مقاله.حسابداری محیط زیست (8)

دانلود مقاله.حسابداری محیط زیست (8)