فرسودگی شغلی عوامل و راهکارها

مقدمه:

محیط بشر شامل عوامل فیزیکی,اجتماعی و روانی است که هرکدام بر سلامتی بشر تاثیر گذار است، یکی از این عوامل محل کار است چرا که زندگی روزانه هر فرد تا حدود بسیار صرف اشتقال به کار می شود.

واقعیت این است که کیفیت کار هر فرد با روحیات او رابطه دارد .گاهی وقتها فشار های روانی در محل کار آنقدر زیاد است که از تحمل فرد خارج است به طوری که احساس می شود فرد بدرد آن کار نمی خورد.در این حالت فرد نگرش منفی نسبت به خود و شغل خود پیدا میکند و سلامت عمومی اش به خطر می افتد

یکی از عمده ترین مسائل شغلی که معمولا به شکل واکنش در برابر فشار های شغلی سازمانی در میان کارکنان دیده می شود پدیده فرسودگی شغلی است که نشان دهنده کاهش قدرت سازگاری فرد با عوامل تنش زای محیط کار است.بطور کلی فرسودگی یکی از عوامل ایجاد در گیری،تغییر ویا کناره گیری از کار است

تعریف و تحلیل فرسودگی شغلی:

فرسودگی شغلی حالتی از فقدان انرژی ونشاط در فرد است.به طور کلی فرد دچار فرسودگی شغلی احساس کسالت آمیزی نسبت به انجام رفتار شغلی دارد این حالت پیامدی از فشار دائم ومکرر است و نتیجه اش احساس کاهش انرزی است.

فرسودگی شغلی نوعی از فرسودگی روانی است که با فشار های روانی یا استرس های مربوط به شغل وکار توام شده است از نظر مازلاک فرسودگی شغلی سندرومی است که پاسخ به فشار های روانی ایجاد شده شامل سه جزء خستگی یا تحلیل محیطی،از خودبیگانگی یا مسخ شخصیت و فقدان موفقیت فردی یا پیشرفت اوست احتمالا فرسودگی شغلی نتیجه نوع وظایف و مسئولیتهای اینگونه مشاغل است.

افسردگی شغلی با فشار،گمگشتگی نقش وضعف عملکرد شغلی همراه است این حالت بیشتر در افرادی اتفاق می افتد که مدت بیشتری د ریک شغل اشتغال داشته اند.

تحقیات مبین آن است که افسردگی شغلی گریبانگیر افرادی می شود که اغلب کمال گرا وبه طور افراطی در گیر کارهستند. فرسودگی شغلی یک بیماری است و نباید این خستگی مزمن را با خستگی های زود گذر اشتباه گرفت چرا که خستگی ناشی از کار مداوم بااستراحت بتدریج از بین میرود.

بطور کلی فرسودگی شغلی با فشارهای روانی رابطه دارد.فشار های روان وقتی رخ می دهد که بین خواسته های محیطی با توانایی های فرد ناهمخوانی باشد.و تداوم این وضعیت به فرسودگی شغلی منجر میشودبطور کلی میتوان گفت فرسودگی شغلی نتیجه فشار مداوم روانی است که پیامدش افت کیفیت خدماتی است که توسط فرد ایجاد می شود فرسودگی شغلی بویژه در بین افرادی که در مشاغل خدمات انسانی مشغولند(مانند پزشکی,آموزشی و....)رایج است

فرید نبرگر((freud enberger اولین بار در دهه 1970 زمانی که علایم خستگی را در کارکنان خویش مشاهده نمود اصطلاح فرسودگی شغلی را به کار برد او آنرا اینگونه تعریف کرد:

فرسودگی شغلی حالتی از خستگی جسمی،هیجانی و ذهنی است که بدلیل فشارمداوم ناشی از کار ایجاد می شود (به ویژه در برخورد با مراجعان انسانی).

بطور کلی فرسودگی شغلی عبارت ازحالتی از خستگی جسمی,هیجانی و ذهنی است که به دلیل فشار مداوم و مکرر ناشی از برخورد فشرده و دراز مدت با عوامل فیزیکی یا انسانی بوجود می آید.

اهمیت بررسی فرسودگی شغلی در سازمان:

در ابتدا تصو ر می شد که این سندرم ویژه کارکنانی است که با مراجع انسانی سروکار دارند اما امروز روشن شده است که این معضل در تمامی سازمان شایع است بطوری که فرد وقتی بدلیل فشار های مختلف احساس نا توانی در انجام کار بسراغش می آید تداوم این حالت اورا به فرسودگی شغلی دچار می کند سازمانها بطور اشکار و پنهان هزینه های زیادی را به دلیل وجود فرسودگی در کارکنان می پردازد بطوریکه گاها منجر به کناره گیری کارکنانی می شودکه هزینه های زیادی برای آموزش وآماده سازی انان صورت پذیرفته است.با توجه رابطه بین سلامت کارکنان و کارایی سازمان ونیزاین واقیت که درصد قابل توجهی از کارکنان در سازمان مبتلا به این سندرم می باشند توجه محققان،روانشناسان و مدیران به این مهم امری ضروری است

ابعاد فرسودگی شغلی:

ابعاد اصلی فرسودگی روانی ناشی از کار را در سه بعد اصلی زیر خلاصه نموده اند:

1-خستگی عاطفی:خستگی عاطفی بعد اصلی در فرسودگی شغلی است که آشکار ترین نشانه فرسودگی است .

این بعد اصلی مورد نیاز در شکل گیری فرسودگی شغلی است و بدون آن مفهوم فرسودگی ناقص است این عامل مبین وجود احساساتی است که در ان شخص نیروهای هیجانی خود را ازدست داده و قادر به برقراری ارتباط با دیگران نیست .برخی علائم خستگی عاطفی عبارتند از:

الف:شکایت مداوم و ناراحت کننده از احساس فرسودگی پس از تلاش مختصر ذهنی یا جسمی

ب:گیجی

ج:احساس درد و ناراحتی عضلانی

د:سردرد های تنشی(نه سردردهای میگرنی)

ه:اختلال خواب

و:تحریک پذیری و.......

2- مسخ شخصیتی و بدبینی:

نتیجه نا دیده گرفتن توانایی های فرد در ارائه خدمات شغلی است و باعث ایجاد فاصله بین او و گیرندگان خدمات می شودو تداوم آن موجب بی علاقگی و بدبینی به کار و در نتیجه افزایش نا امیدی می شود. سردی روابط بین فرد و کار واکنش سریع به فرسودگی شغلی است.

3-احساس بی فایده بودن و ناکار امدی:

شرایط کاری همراه با نیازهای دائم وخسته کننده به بد بینی و خستگی عاطفی منجر می شود که تداوم ان موجب افت کارایی و در نتیجه از بین رفتن احساس کار امدی و موثر بودن را در فرد درپی خواهد داشت و این احساس اعتماد به نفس (اعتقاد به توانایی ها و پتانسیل های خود)را تا حدود زیادی کاهش داده و ترس از انتقاد های مکرر از سوی افراد بالادست به تخریب عزت نفس و اعتماد به نفس می انجامد

مراحل افسردگی شغلی:

1- مرحله ماه عسل :

موقعی که فرد در یک سازمان استخدام می شود و با شور خاصی به فعالیت می پردازد اگر تشویق و اعلام رضایت نباشد کاهش انرژی جسمی و روانی خودش را نشان میدهد

2س-کمبود کارمایه:

فرد احساس کم آوردن انرژی می کند ، نارضایتی شغلی و خستگی شروع می شود و فرد سعی می کند از طریق پناه اوردن به خوابیدن زیاد,مصرف سیگار,مواد مخدر و.... به نوعی خود را می فریبد.

3-بحران:

در این مرحله بدبینی عمیق،عدم باور توانمندی های شخصی و احساس نا امیدی بروز یافته و فرار از مشکلات در ذهن او پدید می آید

4-مرحله بن بست رسیدن:

فرد در محیط خانواده با فرزندان و همسر خویش در گیر می شود، در محیط کار با مدیران و همکاران به مشاجره می پردازد ، در این حالت کار اهمیت خود را از دست می دهدو فرد دچار خستگی دائمی،پرخاشگری،بدگمانی،منفی بافی،بدبینی،عصبانیت، زودرنجی و بی حوصلگی می شود و با کوچکترین ناراحتی از کوره در می رودو خود را در بن بست می بیند.

نشانه ها و علایم فرسودگی شغلی:

بدنبال فرسودگی شغلی و کاهش شور و شوق و درخشندگی شغلی عوارضی در موقعیت فردی و کاری ایجاد می شود که به شرح زیر است:

الف:موقعیت فردی

1-بی تفاوتی نسبت به کار

2-احساس کسالت و سستی و عدم تمایل به ادامه کار

3-کاهش ظرفیت و قابلیت انجام کار

4-اختلال در فعالیت های طبیعی دستگاه های بدن مانند:جریان خون،تنفس،سیستم عصبی و...

5-کاهش کمی و کیفی بازدهی (کار به علت کاهش قدرت و دقت )

6-افزایش ساعات غیبت ازکار

7-افزایش حوادث ناشی از کار

8-تشدید و ازدیاد اختلافات و در گیری ها در محیط کار و زندگی

9-اختلال در روابط اجتماعی،عدم توجه به وظایف اجتماعی و تعامل با دیگران

10- پیری زود رس ،کوتاهی عمر و مبتلا شدن به برخی بیماری ها

11-مشکلات بین فردی

12-کاهش نیروی ذخیره شده در بدن

13-فروپاشی عاطفی

14-آشفتگی خواب

15- سر درد و کاهش مقاومت در مقابل عفونت

16-اعتیاد

ب:موقعیت کاری:

1-شرایط کاری نامطلوب(سروصدا،نور ودمای نامناسب،شیفت کاری نامناسب و...

2-کار بیش از حد

3-مسئولیت(نوع مسئولیت میتواند منبع فشار روانی باشد)

4-تغییر در شرایط کارنیزمی تواند استرس زا و در نهایت موجب فرسودگی شغل می شود.

نشانه ها و شاخصه های ناشی از فرسودگی:

1- شاخصه هیجانی :بی علاقگی به شغل،افسردگی،احساس در ماندگی،نا توانی و جدایی از دیگران

2- شاخصه نگرش:بدبینی و بد گمانی نسبت به دیگران،بی اعتمادی به مدیریت و گله مند شدن از دیگران

3- شاخصه رفتاری:تحریک پذیری و پرخاشگری ،کناره گیری از دیگران،کاهش توانایی برای انجام وظایف،افزایش مشکلات وسازگار ی وسوء مصرف مواد

علل و عوامل زمینه ساز و مرتبط با فرسودگی شغلی:

بطور کلی فرسودگی شغلی با فشار،گمگشتگی نقش و ضعف عملکرد شغلی همراه است و دلیلش وجود عوامل سازمانی,بین فردی و درون فردی ست.

دو دیدگاه در بروز فرسودگی وجود دارند که عبارتند از:

الف:افراد آرمانگرا دچار فرسودگی می شوند چون علی رغم تلاش می بینند فعالیتشان کافی نیست بنا بر این دچار نا امیدی و یاس می شوند.

ب:فرسودگی نتیجه نهایی در معرض فشار های شغلی مزمن و طولانی است

تحقیقات نشان می دهد که افراد زیر بیشتر دچار فرسودگی می شوند:

1-کارکنان فداکار و متعهد سازمان که با فشار مضاعف(در خواست عملکرد بهترو فشار )روبرو هستند.

2-افرادی که به مدت طولانی در سازمان کار می کنند و زندگی اجتماعی خارج از خانه زیاد برایشان مهم نیست(سازمان جایگزین زندگی اجتماعی می شود)

3-افراد سلطه طلب که نیاز دارند که دیگران را کنترل کنند و معتقدند که هیچ کس نمی تواند کارها را به خوبی انجام داد.

4-مدیران:مدیرانی که بیش از حد کار می کنند مستعد فرسودگی شغلی هستند

عوامل فرسودگی شغلی

عوامل موثر در شکل گیری فرسودگی شغلی عبارتند از:

1- عوامل سازمانی:عوامل سازمانی در قالب های زیرموجب شکل گیری فرسودگی شغلی می شوند

1/1ابهام شغل:روشن و مشخص نبودن اهداف و مسئولیت ها اطلاق میشود,زمنی رخ میدهد که انتظار از فرد مخص نباشد و عدم درک آن می تواند موجب فرسودگی شغلی شود.

2/1انتظارات شغل:تعارض انتاظرات اولیه شغل با تجارب بصری شغلی

3/1تعارض نقش:عدم همخوانی بین خواسته های فردی با محیط تعارض بین ارزش های فردی و رویه سازمانی

4/1تراکم کاری:در خواست های بیش ازحد بدون توجه به زمان انجام آن

بطور کلی از نظر سازمان آشنا نبودن افراد با اهداف سازمان،شیوه های مدیریتی،غیر انعطاف بودن برنامه ها،نا مناسب بودن شبکه های ارتباطی,بی توجه ای مدیران به امور کارکنان،عدم بهره گیری از توان کارکنان،نا راضی بودن کارکنان از سازمان ، واگذاری مسئولیت های بیش از توان ،هماهنگ نبودن میزان کار با در یافت ها،نا مناسب بودن نظام ارزیابی عملکرد،امکانات نا مناسب وشرایط سخت کاری از عوامل موثر در ایجاد فرسودگی شغلی است.

2-عوامل بین فردی:

حمایت اجتماعی به عنوان منبع کمک به افراد برای مقابله با فشار روانی وفرسودگی شغلی محسوب می شود.

3-عوامل درون فردی:

1- عدم آمادگی برای احراز شغل به عنوان متغیری درون فردی نقش تعیین کننده ای در فرایند فرسودگی شغلی دارد

2- ویژگی های شخصیتی می توانند زمینه ساز فرسودگی شغلی باشند,مثلا افراد با عزت نفس بالا در مواجهه با مشکلات فعالترند

3- متغیر های جمعیت شناختی مانند جنس،سن،میزان تحصیلات،تاهل وسابقه کارنیز در شکل گیری فزسودگی شغلی موثرند

بطور کلی عوامل موثر در فرسودگی شغلی عبارتند از:

1- ناآشنا بودن افراد با اهداف سازمان یا قابل درک نبودن این اهداف

2- شرایط سخت و طاقت فرسای کاری

3- ناکامی ها و فشار های عصبی فراوان

4- فشار مداوم برای سعی و تلاش بیشتر

5- صرف وقت و انرژی زیاد ولی بی ثمر

6- تعارض مستمر بین فعالیت هایی که زمان و تلاش می طلبند

7- بی توجهی و روشن نبودن انتظارات و توقعات کاری

8- محیط شغلی غم افزا

9- روابط ضعیف انسانی و نا سالم بودن شبکه ارتباطی

10- فقدان بازخورد مثبت و پاداش دهنده

11- کار زیاد و بدون تفریح

12- سیست های نا درست مدیران سلزمان در ابعاد مختلف#

13- شیوه سرپرستی یا مدیریت در سطوح سرپرستی

14- سخت و غیر انعطاف پذیر بودن قوانین

15- بی توجهی به امور رفاهی,درمانی و... کارکنان

16- انجام کاری بیش از حد توان محدوده کاری

فرایند پیدایش فرسودگی شغلی:

فرسودگی شغلی

فشار عصبی

استرس

خستگی مفرط

احساس نا امیدی

احساس بی فایدگی

احساس گناه

عدم رضایت

عدم رقابت سالم

نا مفهومی

عدم کنترل

تحریک محدود

افراط در کار

تصمیم گیری -ضعیف

فشارمداوم

نا امنی

رقابت

پدرمابی

درگیری

مشکلات -اقتصادی

مشکلات روحی

مشکلات جسمی

احساس بیگانگی

عدم اطمینان

حالت انفعالی

عوامل پیامدهاعوارض

استرس های محیط کار و فرسودگی شغلی:

بسیاری از مشاغل امروزی فشار روانی را نیز به همراه دارند اما اغلب از سوی دست اندرکاران برای کاهش آن تدابیری طراحی می شود و افراد شاغل نیز به شیوه های مختلف با آن مقابله می کنند اما همیشه اینگونه نیست بسیاری از افراد قادر به مقابله با محرک های تنش زا نیستند و به مرور دچار فرسودگی شغلی می شوند

استرس های شغلی به عنوان عمده ترین استرس در زندگی بسیاری از افراد می توانند موجب بروز واکنش هایی چون اضطراب،بیقراری،بیزاری و..... شوند

-با توجه به تاثیر عوامل سازمانی (ابهام،تعارض و تراکم نقش)و عوامل درون فردی(ویژگی های فردی و شخصیتی)می توان گفت که تجهیز افراد به توانایی ها و ویژگی های فردی و شخصیتی می تواند آنها را در برابر استرس های محیط کار ایمن سازد

مقایسه استرس و فرسودگی شغلی

استرس فرسودگی شغل

1-با پرمشغلگی احساس می شود 1-با بی مشغولگی شناسایی می شود

2-احساسات فوق العاده فعالند 2-احساسات افت می کنند

3-با اضطرار و فعالیت زیاد همراه است 3-با بی هدفی و ناامیدی همراه است

4-از دست دادن انرژی 4-از دست دادن انگیزه،ایده آل ها وامید

5-به نا هماهنگی عصبی منجر می شود 5-به کسالت روانی منجر می شود

6-آسیب های اولیه به صورت فیزیکی است 6-آسیب های اولیه روانی است

7-مممکن است شما را نا بهنگام از بین ببرد 7-ممکن است زندگی را بی ارزش کند

پیامد ها و اثرات فرسودگی شغلی:

1-رنج بردن از فرسودگی بدنی:افراد در این حالت دچار کاهش انرژی و احساس خستگی شدید می شوند و از نشانه های فشار بدنی مانند سردرد،تهوع،کم خوابی و.....رنج می برند

2-فرسودگی عاطفی:افسردگی،احساس در ماندگی،احساس عدم کارایی و همچنین ایجاد نگرش منفی به خود،شغل،سازمان و زندگی در فرد بوجود می آید

3-احساس پسرفت شغلی:افراد دچار فرسودگی شغلی بدلیل احساس بی کفایتی دچار خود ضعیف پنداری وبعضا به تغییر جایگاه شغلی خویش اقدام می کنند

4-کناره گیری:یکی دیگر از عوارض فرسودگی شغلی از لحاظ روان شناختی کناره گیری است که تا زمان باز نشستگی ادامه خواهد داشت

و از نگاهی دیگر پیامد های فرسودگی شغلی عبارت اند از :

1- از دست دادن خلاقیت

2- کاهش عملکرد شغلی

3- بیماری و تعارض در کار

4- نگرانی مزمن و طولانی

5- احساس نا کار آمدی

6- احساسات منفی

7- احساس بیگانگی نسبت به مراجعین

8- کاهش انگیزه کاری

شیوه های پیشگیری از فرسودگی شغلی:

در جهان امروز توانمندی و قدرت اقتصادی،سیاسی و....هر جامعه ای در گرو استفاده بهینه از امکانات،منابع و بویژه نیروی انسانی است .میتوان گفت که هر چه نیروی انسانی شایسته و کارآمدتر باشد پیشرفت و توسعه بیشتری نصیب آن جامعه خواهد شد از آنجایی که همیشه هزینه پیشگیری کمتر از درمان است می توان با اقداماتی مناسب زمینه بروز فرسودگی شغلی (به عنوان یکی از عوامل مهم افت کاری در سازمان ها)را محدود نمود .از جمله اقدامات در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1- قبل از بکار گیری افراد از توانایی های فیزیکی و روانی انها برای کار مورد نظر مطمئن شوید

2- فضای کاری را از نظر فیزیکی مناسب کنید

3- توجه به حق و حقوق کارکنان

4- استفاده از یک روانشناس یا صاحب نظر در بهبود روابط کاری

5- توجه به روابط انسانی و توجه به ارزش های انسانی افزایش تولید را بهمراه خواهد داشت

6- رعایت عدالت و انصاف در محیط کار

7- رعایت قوانین کار بویزه درموارد زمان بندی کاری و پرداخت ها

8- ایجاد تنوع در کار

9- استراحت های کوتاه بین کار

10- پرهیز از اضافه کاری های زیاد

11- استفاده از تعطیلت و مرخصی های قانونی

12- توجه به رفاه کارکنان و تشویق آنها به انجام ورزش و تفریحات سالم

13- توجه به وضعیت روانی کارکنان در خارج از محل کار

14- عدم مصرف دخانیات در محل کار

15- استراحت و خواب کافی

راههای پیشگیری:

الف- راه کاری شخصی:

1-راه کارهایی بر مبنای حل مشکل و شناخت ریشه ای آن

2-راه کارهایی بر مبنای ارزیابی تصحیح،تغییر فعالیت های ایجاد کننده استرس

ب- راه کارهای سازمانی:

1-برنامه کمک به کارمند،مشاوره و خدمات روان شناسی

2-آموزش های مدیریت استرس

3-تعدیل کننده استرس

ج- راهکار اجتماعی:

ایجاد محیط های حمایت گر

راههای مقابله با افسردگی شغلی از سوی فرد مبتلا:

1- شناسایی افسردگی شغلی و اهتمام به پیشگیری از آن

2- استفاده از خدمات مشاوره ای و مشاوره خصوصی

3- تغییر طرز فکر مثبت و ایجاد باور خوش بینی

4- پذیرش واقعیت و رها کردن آرمان ها و آرزوهای نا ممکن

5- شناخت و قبول توانایی ها و عدم توانایی های خویش

6- توجه جدی به سلامت و رفاه جسمی و روانی مانند ورزش و تفریح

7- جابجایی محیط کاری در صورت عدم علاقه به آن

8- تقسیم کارها و کمک گرفتن از دیگران

9- پرداختن به تفریحات و سرگرمی مانند مسافرت و کوهپیمایی

10- توسعه رابطه دوستانه و صمیمانه با دیگران

11- سازماندهی برنامه روزانه کاری

12- تنوع در انجام کار

13- دور کردن نگرانی ها

نقش مدیران در مقابله با افسردگی شغلی:

1- کاهش استرس محیط کار

2- حمایت دوچندان از فرد مبتلا

3- ارائه خدمات مشاوره ای

4- تغییر شرایط کاری نامناسب

5- توجه بیشتر به همکاران

6- پرداخت پاداش و قدردانی به موقع

7- ایجاد فضای اعتماد در محیط کار

8- ایجاد انگیزه کاری و شلی در بین همکاران

درمان فرسودگی شغلی

الف:روان درمانی

تغییر نگرش های منفی مبتلایان و دمیدن روح عزت نفس و خود ارزشمندی از نیازهای مبتلایان می باشد.آموزش های مهارتهای زندگی و کاری هم می تواند موثر باشد.

ب:درمان شیمیایی

ویتامین ها،ادرنالین ،هورمون ها و اسیدهای آمینه میتوان به درمان کمک می کند.در صورتیکه علت خستگی باشد دارودرمانی مفید خواهد بود.

ج: درمان های فیزیکی

ماساژ با تسریع جریان خون در عضلات به دفع مواد سمی کمک می کند

نویسنده:سید قربان حسینی

فرسودگی شغلی عوامل و راهکارها

مطالب مشابه :

فرسودگی شغلی

شیوه‌ پیشگیری‌ از فرسودگی‌ شغلی

دانلود پرسشنامه+پرسشنامه رایگان+پرسشنامه پایان نامه+پرسشنامه اماده

موضوعات پروپوزال و پایان نامه های رشته علوم تربیتی

فرسودگی شغلی عوامل و راهکار ها

فرسودگی شغلی عوامل و راهکارها

موضوعاتی برای پروژه تحقیقاتی

فرسودگی شغلی، پیامد استرس پرستاران در تصمیم‌گیری‌های اخلاقی است

شیوه‌ پیشگیری‌ از فرسودگی‌ شغلی

عنوان تحقیق