باغ های جهانشهر کرج در معرض ساخت و ساز

در حالی که نهادهایی مانند استانداری البرز و شهرداری کرج با تغییر کاربری و تخریب باغهای فاتح در منطقه جهانشهر کرج مخالفت می‌ورزند اما این باغها همچنان در معرض تخریب به منظور ساخت و ساز مسکونی قرار دارند و مساحت آنها تا حدود 80 درصد کاهش یافته است.

به گزارش پایگاه خبری شهر الکترونیک، افزایش شتاب زندگی مدرن منجر به غفلت از محیط‌های سبز و باز شهری شده به گونه‌ای که امروزه ارتباط انسان با طبیعت بسیار ناچیز شده است. فضای سبز شهری؛ بخشی از فضای باز شهری است که عرصه‌های طبیعی یا مصنوعی زیر پوشش درختان، درختچه‌ها، گل‌ها و... را دربر می‌گیرد که به ویژه در شهر‌ها با نظارت متخصصان مرتبط، برای بهبود شرایط زیستی و رفاهی شهروندان احداث و نگهداری می‌شود.

فضاهای سبز شهری به عنوان بخشی از کالبد شهر‌ها تا قرن هیجدهم تحت عنوان باغ یا پردیس مطرح بودند اما با افزایش جمعیت و رشد فیزیکی شهر‌ها در قرون نوزدهم و بیستم به عنوان یک ضرورت مطرح شدند. به گونه‌ای که امروزه این فضا‌ها جزء لاینفک تصمیمات برنامه‌ریزی کاربری زمین به شمار می‌آیند.

فضاهای سبز در گذشته به علت کارکرد شهر‌ها، سهولت دسترسی به نواحی طبیعی و... بیشتر برای گروه‌های خاص اجتماعی همانند طبقات مرفه اهمیت داشت، اما امروز توسعه چنین فضاهایی به عنوان نیاز تنفسی و تفریحی شهر، یک ضرورت غیرقابل اجتناب زیستی و اجتماعی محسوب می‌شود. البته می‌توان گفت که برنامه‌ریزی فضاهای سبز، پیشینه‌ای طولانی ندارد و تا قرن هجدهم این فضا‌ها به عنوان نواحی کشاورزی شهر‌ها را در بر می‌گرفت اما به دنبال انقلاب صنعتی و بوجود آمدن مشاغل مستقل از زمین کشاورزی فضاهای سبز پیرامونی از داخل شهر‌ها جدا شده و به تدریج شهر‌ها با تخریب زمین‌های بکر طبیعی و اراضی کشاورزی مواجه شدند.

باغ‌ ایرانی؛ فضای آرمانی معماری

بر اساس برخی از اسناد پیشینه باغ‌های ایرانی به دوران هخامنشیان می‌رسد و آنچه آن‌ها را از دیگر باغ‌ها در سرزمین‌های دیگر متمایز می‌سازد، اصول و ویژگی‌های عام و خاص‌ آن‌ها است. باغ ایرانی عالیترین و آرمانی‌ترین فضای معماری به شمار می‌آید؛ زیرا کمبود آب در بسیاری از نواحی ایران موجب شده است به عنوان یک فضای آرامش‌بخش برای گذران اوقات فراغت و نمادی از بهشت بر روی زمین به شمار آید.

با این حال، امروزه فرآیند طراحی فضاهای سبز همانند ماهیت طراحی بسیاری از فضاهای معماری، در تداوم طراحی باغ‌های ایرانی نیست و فاقد هویت و خصوصیت بومی و اصالت ایرانی است. این نکته نیز قابل ذکر است که در نظر گرفتن هویت ایرانی در فضاهای معاصر به معنی تقلید از طراحی باغ‌های سنتی نیست؛ زیرا تقلید از طرح‌های گذشته اقدامی سودمند و خوشایند نخواهد بود بلکه طراحی باغ ‌باید بر اساس شرایط محیطی، الگوهای رفتاری امروز و متناسب با مفاهیم ایرانی صورت گیرد.

نابودی باغ‌های فاتح

«جهانشهر» محله و یا منطقه‌ای در کرج است که به «باغ فاتح» نیز شهرت دارد و در گذشته یکی از سرسبز‌ترین و پردرخت‌ترین مناطق این شهر بوده که با انبوهی از درختان، در گذشته باغشهر نامیده می‌شده است. هرچند که امروز به مدد توسعه شهرنشینی از آن همه سرسبزی، اندک میراثی باقی مانده و بخش‌هایی از آن به تدریج به ساختمان، خیابان و منطقه‌ای مرفه‌نشین در قلب کرج تبدیل شده اما باز هم ظرفیت جذب گردشگر و معرفی به عنوان یک جاذبه طبیعی را داراست.

به گفته برخی افراد آگاه عمر درختان این منطقه ۶۰ تا۱۱۰ سال تخمین ‌زده می‌شود و وسعت باغ فاتح بین ۱۳۰ تا۳۰۰ هکتار بوده که اکنون کمتر از۲۰ درصد آن باقی مانده است. نکته جالب توجه در این است که گرچه کلیه سازمان‌ها، نهاد‌ها و مسئولان و مدیران ذیربط کرج اعم از استانداری، شهرداری و منابع طبیعی این استان با تغییر کاربری باغ‌ها به مسکونی مخالف هستند اما قسمت‌های بایر و کم درخت منطقه جهانشهر به فضای سبز اختصاص یافته می‌شود و بخش‌های پردرخت آن به صورت تدریجی به خانه و خیابان بدل می‌شوند و همچنان تلاش برای نابودی این باغات با ایجاد کم آبی تعمدی و تبدیل آن‌ها به برج و ساختمان ادامه دارد.

پشت تالار لوتوس کرج نمونه بارز این مدعاست؛ باغاتی که لودر از میان درختان آن بیرحمانه عبور کرده و درختان در حسرت آبیاری سر به آسمان بلند کرده‌اند. به گفته مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری کرج اراضی این باغ طی توافق اولیه درسال ۱۳۷۴ برای بهسازی به شهرداری واگذار شد اما در این میان، مسوولیت حفظ و نگهداری از اراضی و باغات به روشنی مشخص نشد تا اینکه در ‌‌نهایت در شورای سوم شهر کرج و در سال‌های اخیر به این مهم توجه ویژه‌ای شد و به تازگی وضعیت حقوقی و مالکیت این اراضی مشخص شده است.

اگرچه امروزه پس از سال‌ها بی‌مهری و بی‌توجهی به باغ‌های فاتح، در سایه مدیریت سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری کرج تلاش‌های چشمگیری در زمینه حفظ و نگهداری این باغ‌ها صورت گرفته است و باغ‌های جهانشهر از حالت مخروبه درآمده‌اند و بخشی از باغات مثمر منطقه جهانشهر حفظ گردیده تا لااقل دلخوشی هر چند اندکی برای مردم ایجاد کنند، اما باید رفتاری مسئولانه‌تر از سوی کلیه تصمیم سازان و تصمیم گیران نسبت به ساخت و سازهای موجود منطقه، جلوگیری از تخریب، احیای مجدد این سرمایه ملی و افزایش سرانه فضای سبز در این منطقه در پیش گرفته شود. زیرا با افزایش جمعیت و رشد روند شهرنشینی در استان البرز، کیفیت محیطی این ذخایر طبیعی رو به کاهش گذاشته که در این میان، بسیاری از آن‌ها که غیرقابل جایگزین هستند، بیشتر از همیشه در معرض خطر قرار گرفته‌اند که بنابراین، نیازمند فعالیت‌های پیشگیرانه‌تر‌ در برنامه‌ریزی و توسعه شهری هستند.

علاوه بر این، در حال حاضر با وجود معضلات و مشکلات ناشی از شهرنشینی به ویژه در شهرهای نزدیک پایتخت نه تنها حفظ و نگهداری از فضاهای سبز طبیعی همچون باغ فاتح به عنوان میراثی از گذشتگان اهمیتی بیش از پیش یافته است بلکه گسترش هر چه بیشتر این باغ‌ها به یک ضرورت غیر قابل انکار بدل ‌شده است. از این رو، تلاش برای حفظ، نگهداری و گسترش باغ‌های فاتح، کمترین توقعی است که مردم کرج از مسوولان دارند؛ زیرا این امر نه تنها منجر به وجود آمدن حس نوستالوژیک در منطقه جهانشهر خواهد شد؛ بلکه پاسخی به نیاز فزاینده شهروندان به فضاهای تفرجگاهی و گذراندن اوقات فراغت و عاملی درجهت آشتی بیشتر شهرنشینان البرزی با فضاهای سبز خواهد بود که در ‌‌نهایت، آثار مثبت متعدد اجتماعی، روانی و فرهنگی را به دنبال خواهد داشت.

___________________________
ایل ناز فتح العلومی* کار‌شناس ارشد معماری، مدرس دانشگاه

باغ های جهانشهر کرج در معرض ساخت و ساز

مطالب مشابه :

باغ های جهانشهر کرج در معرض ساخت و ساز

باغ‌هایی که از ساخت و ساز نجات پیدا کردند

مخترع «برج باغ» کیست؟ احمدی نژاد یا چمران؟

ساخت و ساز

فضای سبز (باغ یا طبیعت دست ساز )در بستر کشورها

فروش 850 متر زمین در کلاردشت در محدوده مجاز ساخت و ساز منطقه لاهو

باغ و باغ‌سازي

ماشين تخريب پيش مي رود

باغ خزندگان اصفهان