تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش

«تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش»

توجه به آداب معلمي از ديرباز در فرهنگ اسلامي و ايراني ما جايگاه خاصي داشته است. ليكن تا آغاز حكومت مشروطه در ايران، دولت مركزي براي تأسيس مدرسه و تربيت معلم هيچ گونه مسئوليتي براي خود قايل نبوده و هر مدرسه متولي مخصوص داشت كه از محل در آمد موقوفات مدرسه، امور مختلف مدرسه را اداره مي نمود. معلمان از ميان طلاب ساعي و با استعداد انتخاب مي شدند. اين طلاب از استادان خود اجازه نامه اي ( كه در پشت صفحه اول يا آخر يكي از كتابها به خط استاد نوشته شده بود، دريافت كرده بودند) كه در واقع « دانشنامه يا گواهينامه» بود و سند معتبري براي معلم جهت تدريس محسوب مي شد.

در كنار اين مدارس مكتب خانه هايي نيز وجود داشت كه فرزندان عامه مردم در آن به تحصيل مي پرداختند و خود را براي ورود به مدارس آماده مي كردند. مكتب داري يك حرفه خصوصي بود و هر روحاني محله اي كه حوصله و آمادگي براي تعليم به كودكان را داشت، بي هيچ گونه قيد و شرط و اجازه نامه اي به شغل معلمي و مكتب داري مي پرداخت . هر يك از شاگردان ماهانه مختصري براي تحصيل مي پرداختند. اين مبلغ براي زندگي بسيار ساده معلمان كافي نبود. ليكن آن ها كار معلمي را با علاقه انجام مي دادند.

پس از تأسيس « دارالفنون» در سال 1229 هجري شمسي و ايجاد و گسترش مدارس جديد از قبيل مشيريه، رشديه، اديب، سادات، اسلام، اقدسيه، علميه، كماليه، مروت، سلطاني، شرف، دانش و ... نياز به معلم براي تدريس در مدارس به ويژه معلماني كه با اصول تعليم و تربيت جديد آشنا باشند به خوبي احساس مي شد، اولين اقدام رسمي در زمينه تربيت معلم، تصويب قانوني در ارديبهشت ماه سال 1290 توسط مجلس شوراي ملي بود. در اين قانون اصول اوليه تربتي اطفال مطرح شده بود.

طبق قانون مزبور براي اولين بار مجوز اعزام 30 نفر جهت ادامه تحصيل به خارج از كشور صادر شد كه از اين تعداد 15 نفر يعني نيمي براي معلمي (رشته تعليم و تربيت ) و 8 نفر براي تحصيل در علوم نظامي ، 7 نفر براي رشته مهندسي انتخاب شدند. در همين سال براي افزايش سطح سواد معلمان موجود در تهران كلاسهاي مخصوصي در مدرسه دارالفنون تشكيل گرديد كه در برنامه درسي آن علاوه بر دروس علوم و ادبيات، براي اولين بار دروس ديگري تحت عنوان « اصول تعليم» افزوده شده بود تا معلمان از اصول اوليه براي تربيت اطفال مطلع گردند.

اقدام مهم ديگري كه در راه تربيت و تأمين معلمان مدارس ابتدايي و متوسطه صورت پذيرفت، تصويب قانون تأسيس « درالمعلمين مركزي» (دارالمعلمين و دارالمعلمات) در سال 1297 توسط مجلس شوراي ملي بود. از اين تاريخ ايجاد مراكز تربيت معلم زن و مرد صورت قانوني به خود گرفت. دارالمعلمين مركزي مدرسه اي دولتي و رايگان بود و تحت نظر وزارت معارف اداره مي شد رئيس آن توسط شخص وزير انتخاب و منصوب مي گرديد.وظيفه آن تامين معلم براي مدارس ابتدايي و دوره اول متوسطه بود.بنابراين به دو قسمت ابتدايي ( تأمين معلم براي 4 سال اول دوره ابتدايي) و عالي ( تأمين معلم براي سال پنجم و ششم ابتدايي و دوره اول متوسطه) تقسيم مي گرديد دوره تحصيل در قسمت ابتدايي سه سال (2 سال نظري و يك سال عملي) و در قسمت عالي چهارسال (3 سال نظري يك سال عملي) به طول مي انجاميد.

شرط ورود به هر دو قسمت داشتن گواهينامه شش سال ابتدايي و سن متقاضيان براي ورود به قسمت ابتدايي بين 17 تا 21 سال و براي ورود به قسمت عالي بين 18 تا 22 سال تعيين شده بود.

پس از پايان مدت تحصيل به فارغ التحصيلان« تصديق نامه معلمي» براي تدريس در ابتدايي يا متوسطه اعطاء مي گرديد و موظف بودند پس از فراغت از تحصيل به مدت 10 سال در وزارت معارف تعهد خدمت خود را انجام دهند.

نخستين مركز تربيت معلم به نام « دارالمعلمين مركزي» با رياست ابوالحسن فروغي و معاونت اسماعيل مرآت تشكيل شد پس از آن با توجه به احساس نياز به تربيت معلمان زن جهت تدريس در مدارس دخترانه، اولين مركز تربيت معلم دختران به نام « دارالمعلمات» به نظامت خانم نشاط السلطنه دختر صفي عليشاه تأسيس شد.

در فروردين ماه 1306 اساسنامه « دارالمعلمين شبانه اكابر» به تصويب شوراي عالي معارف رسيد. هدف از تأسيس اين مراكز رفع نقايص تدريس معلمان ابتدايي بود و دوره تحصيل آن يكسال بود و در صورت عدم موفقيت معلمان در امتحانات آن، از شغل معلمي محروم مي شدند.

در مهر ماه 1306 اساسنامه دوره تحصيلات فني « دارالمعلمين ابتدايي ولايات و ايالات» به تصويب شوراي عالي معارف رسيد هدف از آن، تأمين معلمان مدارس ابتدايي استان ها و شهرهاي ايران بود.متقاضيان شغل معلمي با مدرك دوره اول متوسطه وارد اين مراكز شده و در صورتي كه دوره يكساله را با موفقيت بگذرانند. به آنان « گواهي فارغ التحصيلي معلمي» اعطا مي شد.

در سال 1307 قانون فرستادن دانشجو به خارج از كشور براي تحصيل در دانشگاه هاي معتبر اروپا به تصويب رسيد به موجب اين قانون، دولت موظف شد تا 6 سال، هر سال صد نفر از ميان فارغ التحصيلان دبيرستان ها انتخاب و به اروپا اعزام نمايد. 35% از اين دانشجويان به موجب قانون بايست در رشته تعليم و تربيت تحصيل كنند و براي معلمي آماده شوند.

به منظور گسترش دبيرستان ها و تربيت و تأمين دبيران مورد نياز آن در سال 1307 دارالمعلمين مركزي به نام « دارالمعلمين عالي» تبديل گرديد و برنامه تربيت معلم متوسطه بنيان گذاري شد اساسنامه و برنامه دارالمعلمين عالي در سال 1308 به تصویب شورای عالی معارف رسید.دارالمعلمین عالی مشتمل بر دو قسمت علمي و ادبي بود كه قسمت ادبي شامل رشته هاي فلسفي، ادبيات، تاريخ و جغرافيا و قسمت علمي شامل رشته هاي فيزيك ، شيمي، طبيعيات و رياضيات بود. دوره تحصيلات دارالمعلمين عالي 3 سال در نظر گرفته شده بود و دارندگان گواهينامه كامل متوسطه رشته ادبي و علمي مي توانستند در رشته ادبي يا علمي اين مؤسسه براي تحصيل ثبت نام كنند. طبق اساسنامه، تدريس دروس علوم تربيتي از مهر ماه سال 1311 در دارالمعلمين عالي اجرا گرديد و دانشجويان اين مركز بايد علاوه بر تحصيل در رشته خود مواد علوم تربيتي را نيز فرا گرفته و امتحان دهند. مواد علوم تربيتي شامل 6 درس و هر كدام به ميزان 2 ساعت در هفته بود. اين دروس عبارت بودند از :

1-معرفت النفس از لحاظ تربيتي 2 – فلسفه تربيت 3- علم اجتماع از لحاظ تربيت 4 – تاريخ تعليم و تربيت 5 – مباني تعليمات متوسطه 6 – اصول تعليم و تربيت.

دانشجويان مختار بودند كه اين دروس را در مدت 3 سال همراه با مواد رشته تحصيلي خود و يا در مدت يكسال به طور مستقيم بگذرانند. بر اساس « قانون استخدام فارغ التحصيلان دارالمعلمين عالي» اين فارغ التحصيلان با رتبه 4 به استخدام در مي آمدند، در صورتي كه ساير كاركنان دولت با رتبه 3 استخدام مي شدند. وزارت معارف مكلف بود فارغ التحصيلان دارالمعلمين عالي را در مدارس دولتي به خدمت بگمارد و دولت نمي توانست اين فارغ التحصيلان را تا موقعي كه وزارت معارف به آنان نيازمند بود در هيچ يك از ادارات خود به خدمت بپذيرد. محل دارالمعلمين عالي در باغ نگارستان (حوالي ميدان بهارستان) قرار داشت. استادان دارالمعلمين عالي عبارت بودند از:

1-عباس اقبال آشتياني ، معلم جغرافياي انساني و تاريخ ( فارغ التحصيل از دانشگاه پاريس)

2- ميرزا احمد بهمنياز ، معلم زبان و ادبيات عربي و معلم مدرسه عالي سپهسالار

3- اسداله بيژن، معلم علوم تربيتي ( فارغ التحصيل از دانشگاه كلمبيا)

4- محمود حسابي، معلم فيزيك ( فارغ التحصيل از دانشگاه پاريس)

5- ابوالقاسم ذوالرياستين، معلم گياه شناسي و كشاورزي (فارغ التحصيل از مدرسه كشاورزي پاريس)

6 – رضا زاده شفق، معلم تاريخ و فلسفه ( فارغ التحصيل از دانشگاه برلین)

7 – عبدالحسين شيباني، معلم تاريخ و وزير اسبق معارف

8 – سيدكاظم عصار، معلم حكمت قديم

9 – بديع الزمان فروزانفر ، معلم ادبيات فارسي

10 – مسعود كيهان ، معلم جغرافيا و وزير اسبق جنگ

ضمناً 8 نفر از استادان اين مركزرا معلمان فرانسوي كه فارغ التحصيل دانش سراي عالي پاريس بودند تشكيل مي دادند.

از قوانين مهم ديگري كه براي تربيت و تأمين معلمان مدارس ابتدايي و متوسطه وضع شده است « قانون تربيت معلم» مي باشد. اين قانون در اسفندماه 1312 به تصويب رسيد و به موجب آن دولت مكلف شد از اول فروردين ماه 1313 تا مدت 5 سال ، 25 باب دانش سراي مقدماتي و يك باب دانش سراي عالي دختران در تهران و در ولايات تأسيس و دانش سراي عالي پسران را نيز تكميل نمايد.

در اين قانون عنوان هاي « آموزگار» براي معلم دوره ابتدایي، « دبير» براي معلم دوره متوسطه، «هنرآموز» براي معلم هنرستان و « استاد» براي معلم مدارس عالي دانشگاه وضع گرديد. بر اساس اين قانون شرط ورود به دانش سراهاي مقدماتي داشتن تحصيلات سه ساله متوسطه و شرط ورود به دانش سرا هاي عالي داشتن گواهينامه كامل متوسطه بود.

دانش سراهاي مقدماتي براي مدارس ابتدايي آموزگار ، و دانشسراهاي عالي براي دانش سراهاي مقدماتي و دبيرستان ها معلم، و براي مدارس، مدير و بازرس و براي وزارت معارف اعضاي فني تربيت مي كند. رؤسا و استادان دانش سراي عالي بايد درجه دكتري و رؤساي دانش سراهاي مقدماتي بايد ليسانس دانش سراي عالي باشند.

هم چنين در اين قانون مقرر شده بود كه به آموزگاران و دبيران حق تأهل، حق مسكن و فوق العاده خارج از مركز نيز پرداخت شود. مفاد اين قانون و اجراي آن موجب گرديد تا افراد بهتر جذب شغل دبيري شوند. حقوق و مزاياي دبيران از همه ادارات بيشتر شود و زمينه هاي گسترش مراكز تربيت معلم در تهران و ديگر استان ها و شهرها فراهم آيد.

برابر مفاد « قانون تربيت معلم » دانش سراها بايد شبانه روزي و رايگان باشند. مدت تحصيل در دانش سراهاي مقدماتي 2 سال و در دانش سراي عالي 3 سال تعيين شده بود. گواهينامه دانش سراي مقدماتي از لحاظ استخدامي معادل ديپلم كامل متوسطه و دانشنامه پايان تحصيلات دانش سراي عالي معادل با ليسانس بوده است. براي هر يك از دانش سراها يك دبستان يا يك دبيرستان ضميمه پيش بيني شده بود كه شاگردان سال دوم بايد در آنجا تمرين معلمي را انجام دهند. طبق آئين نامه اجرايي اين قانون ، نخستين دانش سراهاي مقدماتي در شهرهاي تهران، تبريز، اصفهان، شيراز، كرمان، مشهد، رشت،بیرجند، اروميه، بروجرد، كرمانشاه، اهواز و يزد تأسيس شد. با تأسيس دانش سراهاي مقدماتي، دارالمعلمين و دارالمعلمات تعطيل گرديد.

برابر « قانون تربيت معلم» در سال 1313 دارالمعلمين عالي به « دانش سراي عالي » تغيير نام يافت كه بعد از تأسيس دانشگاه تهران در سال 1313 بخش ادبي آن به دانشكده ادبيات و بخش علمي آن به دانشكده علوم تبديل شد به عبارت ديگر دانش سراي عالي عملاً استقلال خود را از دست داد و اداره آن تحت نظارت دانشگاه ادامه يافت. در سال 1334 دانش سراي عالي از دانشكده ادبيات و علوم مجزا گرديد و در سال 1338 قانون « استقلال دانش سراي عالي» به تصويب رسيد. به موجب اين قانون دانش سراي عالي براي تربيت دبيران مورد نياز كشور تأسيس شد . برابر اين قانون دانش سراي عالي داراي شخصيت حقوقي بوده و به صورت يك مؤسسه مستقل زير نظر مستقيم وزير فرهنگ اداره مي شد. از وظايف پيش بيني شده در اين قانون، دانش سراي عالي علاوه بر تربيت دبير مكلف است كه رشته هاي تعليماتي مخصوص براي تربيت مديران و بازرسان مدارس و ديگر كارمندان تعليماتي داير كند.

داوطلبان تحصيل در دانش سراي عالي از ميان فارغ التحصيلان دوره كامل متوسطه و يا ليسانسيه هاي رشته هاي مورد نياز از طريق مسابقه انتخاب
مي شدند دوره تحصيلات براي فارغ التحصيلان متوسطه حداقل 3 سال و براي ليسانسيه ها حداقل يكسال بوده است به فارغ التحصيلان دانش سراي عالي «دانش نامه معلمي» اعطا مي گرديد.

برابر مفاد همين قانون همه ساله عده اي از آموزگاران شاغل به خدمت كه داراي گواهينامه كامل متوسطه و 5 سال سابقه آموزشي بودند، از طريق آزمون انتخاب و دانش سراي عالي معرفي مي شدند. اين داوطلبان پس از فراغت از تحصيل موظف بودند حداقل 5 سال در همان حوزه اي كه انتخاب شده بودند خدمت نمايند.

به موجب « قانون تعليمات اجباري» مصوب سال 1322 دانش سراهاي مقدماتي در مناطق مختلف كشور به تدريج توسعه يافت و بر اساس اين قانون كلاس هاي كمك آموزگاري نيز براي رفع كمبود آموزگار تشكيل گرديد. اين كلاس ها به دو صورت برگزار مي شد : دوره 2 ساله كه شرط ورود به آن داشتن گواهي نامه تحصيلات ششم ابتدايي بود و دوره يكساله كه براي دارندگان گواهي نامه سوم متوسطه تشكيل مي گرديد. ليكن به دليل ضعف دارندگان گواهي نامه ششم ابتدايي، از سال1324 شرط اصلي ورود به اين كلاس ها داشتن گواهي نامه سوم متوسطه تعيين شد.

در سال 1325 « اساسنامه كلاس هاي تربيت معلم» به تصويب رسيد كه به موجب آن مقرر شد به طور آزمايشي در تهران كلاس تربيت معلم تأسيس شود. شرط ورود به اين كلاس ها داشتن گواهي نامه پنجم متوسطه و مدت تحصيل يك سال پيش بيني شده بود و فارغ التحصيلان آن گواهي نامه ششم متوسطه علوم تربيتي دريافت مي كردند.

در سال 1327 به منظور تأمين و تربيت معلمان ورزش براي مدارس كشور، اساس نامه دانش سراهاي تربيت بدني به تصويب شوراي عالي فرهنگ رسيد و دانش سراهاي تربيت بدني تأسيس شد شرط ورود به اين دانش سراها داشتن گواهينامه سوم متوسطه و دوران تحصيل آْن 2 سال تعيين شده بود.

در سال 1328 براي تأمين آموزگاران دبستان هاي كشاورزي اساسنامه
دانش سراي كشاورزي به تصويب رسيد و پس از تشكيل 7 باب دانش سراي كشاورزي و 6 باب دانش سراي تربيت بدني، فعاليت اين دانش سراها عملاً از سال 1343 تعطيل گرديد.

در سال 1334 اساس نامه دانش سراهاي عشايري به منظور تأمين آموزگاران دبستان هاي عشاير به تصويب رسيد شرط ورود به اين دانش سراها داشتن حداقل مدرك تحصيلي ششم ابتدايي و عشايري بودن تعيين شده بود. كه پس از تشكيل دوره راهنمايي ، فارغ التحصيلان سوم راهنمايي نيز در اين دوره پذيرفته مي شدند مدت تحصيل در اين دانش سراها يك سال بود.

در سال 1338 به منظور تأمين آموزگاران مورد نياز دبستان هاي كشور دوره يك ساله تربيت معلم تأسيس شد شرط ورود به اين دوره داشتن ديپلم كامل متوسطه بود و به فارغ التحصيلان آن فوق ديپلم داده مي شد با شروع كار سپاهيان دانش پسر در سال 1341، كلاس هاي تربيت معلم يك ساله پسران تعطيل شد و با ايجاد برنامه سپاهيان دختر در سال 1347، دوره يك ساله تربيت معلم منحل گرديد.

برابر مصوبه سال 1341 اساس نامه دوره تربيت معلم فني و حرفه اي به تصويب شوراي عالي فرهنگ رسيد. هدف از اين دوره تربيت معلمان مورد نياز آموزشگاه هاي حرفه اي بود.

در سال 1343 طبق اساس نامه مربوط « دانش سراي عالي صنعتي» تأسيس شد. هدف از تأسيس اين دانش سرا تربيت دبيران فني در رشته هاي مختلف جهت تدريس در هنرستان ها بود. دانش سراي عالي صنعتي به تدريج تغيير هدف داد و به دانشگاه علم و صنعت تبديل شد.

در سال 1343 دانش سراي عالي كه در سال 1312 تأسيس شده بود، منحل شد و به جاي آن « سازمان تربيت معلم و تحقيقات تربيتي» به وجود آمد، اين سازمان داراي سه مؤسسه : تربيت دبير ، تربيت مدير و راهنماي تعليماتي و مؤسسه تحقيقات و مطالعات تربيتي بود.

در سال 1346 مجدداً دانش سراي عالي داير شد و مؤسسه تدريس رياضيات به سه مؤسسه قبلي افزوده شد و اختيارات آموزش و پرورش در مورد دانش سراي عالي به عهده وزارت علوم و آموزش عالي نهاده شد. در سال 1347 اساس نامه مركز تربيت معلم كودكان استثنايي به تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش رسيد. دارندگان ديپلم كامل متوسطه با گذراندن يك سال تحصيلي در اين مراكز به تدريس در مداس ابتدايي كودكان استثنايي مي پرداختند.

در سال 1349 دانش سراهاي راهنمايي تحصيلي در تهران و شهرستان هاي رشت، تبريز، همدان، كرمانشاه ،اهوار، شيراز،كرمان، مشهد، اصفهان و ساري تأسيس شد. تأسيس اين دانش سراها با توجه به تغيير ساختار آموزش و پرورش در سال 1345 و پيش بيني دوره راهنمايي تحصيلي در نظام آموزش و پرورش ايران صورت گرفت. در اين مراكز ابتدا رشته هاي تحصيلي علوم تجربي ، رياضي ، علوم انساني، حرفه و فن و زبان خارجي داير و مدت تحصيل در اين مراكز 2 سال معين شد.

به منظور تأمين مربيان مورد نياز كودكستان ها و دوره آمادگي ، مراكزي از سال 1351 در تهران و شهرستان ها تأسيس شد. مدت تحصيل در اين مراكز ابتدا 6 ماه و سپس به يك سال (1000 ساعت) افزايش يافت. در اين مراكز فقط بانوان با مدرك ديپلم متوسطه مي توانستند وارد شوند.

در سال 1352 تشكيلات اداري و آموزشي جديد دانش سراي عالي شامل دانشكده تربيت معلم علوم، دانشكده تربيت معلم ادبيات و علوم انساني و دانشكده علوم تربيتي به تصويب رسيد. در سال 1353 دانش سراي عالي به « دانشگاه تربيت معلم» تغيير نام يافت. هدف دانشگاه تربيت معلم، تربيت معلمان و دبيران متخصص و متعهد در زمينه هاي مختلف علوم و فنون و ادبيات، تحقيق و مطالعه در علوم تربيتي، تربيت مديران و كارشناسان امور آموزشي و متخصصين راهنمايي و مشاوره و سنجش اندازه گيري، در زمينه هاي مختلف آموزش به منظور تجهيز نيروي انساني لازم و تأمين قسمتي از نيازهاي آموزش و پرورش مي باشد.

در خردادماه سال 1354 قانون الحاق 2 ماده به « قانون اجازه تأسيس
دانش سراهاي مقدماتي و عالي» به تصويب رسيد به موجب اين قانون وزارت آموزش و پرورش مي تواند داوطلبان ورود به مراكز آموزشي تربيت معلم از قبيل مراكز تربيت مربي كودك ، دانش سراهاي عشايري، مقدماتي، راهنمايي تحصيلي، عالي يا هر مؤسسه آموزشي كه وزارت آموزش و پرورش براي تربيت معلم معين كند را از تاريخ اشتغال به تحصيل به عنوان كارآموز بپذيرد و به آنان حقوقي برابر پايه يك گروه مربوط به مدرك تحصيلي لازم جهت ورود به رشته شغلي مورد نظر بپردازد. بر اساس اين قانون مدت تحصيل كارآموزان در صورت استخدام در حكم خدمت آزمايشي محسوب مي شود و فارغ التحصيلان اين مراكز موظفند دوبرابر مدت سال هاي تحصيل خود را در وزارت آموزش و پرورش خدمت كنند.

در سال 1355 اساس نامه و برنامه هاي دانش سراي مقدماتي مورد تجديد نظر قرار گرفت كه بر اساس آن دارندگان مدرك دوم متوسطه نظري نظام جديد (دهم) مي توانستند به اين دوره وارد شوند و پس از 2 سال تحصيل در دانش سرا به آنان ديپلم كامل در رشته آموزش ابتدايي اعطا مي گرديد و دارندگان مدرك دوره اول متوسطه نظام قديم (سيكل اول) پس از 2 سال تحصيل با مدرك پنجم علمي به استخدام وزارت آموزش و پرورش در مي آمدند.

شرايط پذيرش در دانش سراهاي عشايري نيز تغيير كرد و دارندگان مدرك تحصيلي سوم راهنمايي پس از 2 سال و دارندگان مدرك پنجم ابتدايي پس از 4 سال از دانش سرا فارغ التحصيل شده و منحصراً در مناطق عشايري به تدريس مي پرداختند. گرچه دانش سراهاي مقدماتي و عالي از مهمترين مراكزی بوده اند كه در آن ها بيشترين آموزگاران و دبيران از سال 1313 تا سال 1357 (سال پيروزي انقلاب اسلامي) تربيت شده اند ولي بنا به ضرورت مراكز ديگري با روش هاي مختلف نيز براي تربيت و تأمين آموزگاران و دبيران و مربيان نيز به وجود آمدند و برخي از آنان پس از مدت كمي فعاليت منحل شدند. اين مراكز و روش ها عبارت بودند از :

1-دانش سراي تربيت بدني 2- دانش سراي كشاورزي 3- دانش سراي عشايري 4- تأمين مربيان هنر و موسيقي مدارس 5 – تشكيل كلاس هاي كمك آموزگاري 6 – تربيت معلم دوساله روستايي 7 – مراكز تربيت معلم يك ساله 8-دوره تربيت معلم حرفه اي پسران و دختران 9- تأمين معلمان ابتدايي روستايي از طريق سپاه دانش 10- تأسيس آموزشگاه تربيت معلم روستايي در دزفول 11 – مركز تربيت معلم ديني 12 – مركز تربتي معلم يشيوا(مخصوص كليميان) 13- دانش سراي راهنمايي تحصيلي 14 – تربیت معلم كودكان استثنايي 15 – انستيتو مربيان هنري 16- مركز تربيت مربي كودك در سال تحصيلي (58-57) يعني سال پيروزي انقلاب اسلامي مراكز تربيت معلم فعال كشور كه تحت پوشش وزارت آموزش و پرورش اداره مي شدند عبارت بودند از :

1- مركز تربيت مربي كودك (27 باب) 2 – دانش سراي مقدماتي (131 باب) 3 -دانش سراي عشايري ( يك باب) 4- دانش سراي راهنمايي تحصيلي (27باب) 5 – مركز تربيت معلم روستايي ( 45 باب)

بلافاصله بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در زمينه تغيير نظام آموزشي و تربيت معلم تصميمات مهمي اتخاذ گرديد. در سال 1358 اساس نامه جديد مراكز تربيت معلم تهيه و در غياب شوراي عالي آموزش و پرورش به تأييد شهيد رجايي وزير آموزش و پروش رسيد با تصويب اين اساس نامه فعاليت كليه مراكز تربيت معلم قديم اعم از دانش سراهاي مقدماتي، راهنمايي تحصيلي، مراكز تربيت مربي كودك، مراكز تربيت معلم روستايي و عشايري عملاً متوقف گرديد. بدين معني كه براي سال اول اين مراكز، دانشجوي جديد پذيرفته نشد وليكن دانشجويان سال دوم تحصيل خود را به اتمام رساندند.

طبق مفاد اين اساس نامه ، مراكز تربيت معلم به منظور تربيت و تأمين معلمان شايسته براي مدارس ابتدايي و راهنمايي تحصيلي در سطح كشور تأسيس
مي شود. مدت تحصيل در اين مراكز 2 سال و به صورت شبانه روزي
مي باشد. داوطلبان ورود به مراكز تربيت معلم بايد داراي گواهينامه كامل متوسطه بوده و سن آن ها بين 17 و 22 سال باشد اين داوطلبان از طريق امتحان ورودي و مصاحبه انتخاب مي شوند. رشته هاي مراكز تربيت معلم عبارت بود از : 1- آموزش ابتدايي 2 – علوم رياضي 3 – علوم تجربي 4 – علوم انساني 5 – ديني و عربي 6 – زبان خارجه 7 – تربيت بدني 8 – حرفه و فن 9-هنر 10- كودكان استثنايي. به فارغ التحصيلان اين مراكز مدرك فوق ديپلم اعطا مي گردد. آزمون اولين دوره پذيرش دانشجو براي اين مراكز در سال 58 برگزار شد و حدود 7000 نفر در رشته هاي 10گانه پذيرفته شده و در مراكز تربيت معلم به تحصيل اشتغال يافتند.

به دليل مشكلات موجود در اوايل انقلاب اسلامي پذيرش دانشجو براي مراكز تربيت معلم در سال 1359 متوقف گرديد و در اين سال دفتر تربيت معلم با بررسي وسيع و همه جانبه، تغييراتي در روند برنامه ريزي و اجرايي مراكز به وجود آورد و در قالب طرحي جديد، در سال 1360 از طريق آزمون سراسري در 52 باب مركز تربيت معلم تعداد 19204 نفر دانشجو پذيرش شد اين دوره را به نام « دوره شهيد رجايي و باهنر» نام گذاري نمودند. اين مراكز در دي ماه سال 1360 با پيام حضرت امام خميني (ره) بازگشايي گرديد و دانشجويان تحصيلات خود را در آن آغاز نمودند . بر اساس طرح جديد رشته هاي مراكز تربيت معلم به 12 رشته افزايش يافت كه عبارت بودند از : 1- آموزش ابتدايي 2- ادبيات فارسي 3 – علوم اجتماعي 4- رياضي 5 – علوم تجربي 6- زبان انگليسي 7 – امور پرورشي 8 – ديني و عربي 9- هنر 10 – تربيت بدني
11 – حرفه و فن 12 – كودكان استثنايي ( با چهار گرايش نابينا، ناشنوا، عقب مانده ذهني ، ناسازگار)

بر اساس طرح مزبور دوره تحصيل در مراكز از 2 سال به 3 سال افزايش يافت به اين ترتيب كه سال اول تحصيل به صورت نظري در مراكز محل تحصيل و سال دوم به عنوان تدريس عملي ( به صورت تمام وقت حق التدريسي) در مدارس مناطق سهيمه خود، سال سوم را مجدداً در مراكز تربيت معلم به تحصيل ادامه دهند كه به علت مشكلات اجرايي و نياز مناطق آموزشي و پرورشي به معلم ، اجراي تحصيل سال سوم دانشجويان در مراكز عملي نگرديد و به ناچار دو نيم سال باقي مانده را در دو تابستان طي نمودند و از آن به بعد نيز دوران تحصيل در مراكز تربيت معلم به صورت 2 سال تحصيلي متوالي انجام پذيرفت.

در شهريورماه 1362 اساس نامه مراكز تربيت معلم به تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش رسيد. طبق اين اساس نامه هدف از مراكز تربيت معلم، تأمين و تربيت معلم مورد نياز آموزش و پرورش در دوره هاي قبل از دبستان، دبستان و راهنمايي تحصيلي مي باشد . مراكز شبانه روزي بوده و مدت تحصيل در آن 2 سال تعيين شده است و دارندگان مدرك ديپلم كامل متوسطه به شرط داشتن 17 تا 22 سال سن و موفقيت در آزمون ورودي مي توانند به اين مراكز وارد شوند و به فارغ التحصيلان آن گواهي فوق ديپلم اعطا مي شود.

همچنين در اسفندماه سال 1362 اساس نامه دانش سراهاي تربيت معلم به تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش رسيد. هدف از تأسيس اين دانش سراها تأمین و تربيت معلم مورد نياز در دبستان ها بالاخص در روستاها و مناطق محروم سراسر كشور مي باشد. دارندگان مدرك پايان تحصيلات دوره راهنمايي كه سن آنان بين 14 تا 17 سال بوده و در آزمون ورودي موفق گردند مي توانند وارد اين دانش سراها شوند.مدت تحصيل در دانش سرا 4 سال بوده و به فارغ التحصيلان آن مدرك ديپلم كامل متوسطه در رشته آموزش و پروش ابتدايي اعطا مي شود اين افراد موظفند دوبرابر مدت سنوات تحصيل در منطقه سهميه خدمتي مربوط ايفاي خدمت نمايند.

دانش سراهاي مزبور منحصراًٌ در روستاها و يا بخش ها داير شدند . با توجه به اين كه امكان تأسيس دانش سرا در بعضي مناطق روستايي طبق اساس نامه مزبور وجود نداشت، لذا شوراي عالي آموزش و پرورش در ارديبهشت ماه سال 1364 مجوز تأسيس دانش سراهاي تربيت معلم روستايي را در شهرستان هاي استان هاي محروم كشور به تصويب رساند.

شوراي عالي آموزش و پرورش طبق مصوبه فروردين ماه سال 1365 با تأسيس دانش سراهاي تربيت معلم 2 ساله در مناطق شهري موافقت نمود. دارندگان مدرك قبولي سال دوم دبيرستان هاي نظري مي توانستند وارد اين دانش سراها شده و پس از 2 سال تحصيل موفق به اخذ مدرك ديپلم كامل متوسطه در رشته آموزش و پرورش ابتدايي گردند.

برابر مصوبه اسفندماه 1364 « شوراي عالي انقلاب فرهنگي» به منظور ايجاد هماهنگي در برنامه هاي تربيت معلم و تعيين و تدوين خط مشي و ضوابط كلي برنامه و دوره هاي تربيت معلم « گروه هماهنگي برنامه ريزي تربيت معلم» تشكيل گرديد. رياست اين گروه با وزير آموزش و پرورش و اعضاي آن دونفر از معاونين آموزش و پرورش ، معاون آموزشي وزارت علوم تحقيقات و فناوري، صاحب نظراني از دو وزارت ازجمله رئيس دانشگاه تربيت معلم و دبير شوراي عالي برنامه ريزي مي باشند.

قانون « متعهدين خدمت در آموزش و پرورش » در خرداد ماه سال 1369 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد.بر اساس اين قانون دانش آموزان دانش سراها و دانشجويان مراكز تربيت معلم و دانشگاه هاي تربيت معلم و رشته هاي دبيري دانشگاه ها مكلفند در آغاز تحصيل خود به وزارت آموزش و پرورش تعهد خدمت بسپارند. افراد متعهد خدمت در حين تحصيل به استخدام آزمايشي در آمده و مي توانند از حقوق كارآموزي ماهانه معادل حقوق وفوق العاده شغل مدرك تحصيلي مربوط استفاده نمايند.

پس از استخدام رسمي اين افراد در وزارت آموزش و پرورش مدت تحصيل آنان جزء سابقه خدمت آموزشي محاسبه مي شود. متعهدين خدمت موظفند پس از فراغت از تحصيل به ميزان دوبرابر مدت تحصيل كه حداقل آن كمتر از پنج سال نخواهد بود، در هر محلي كه آموزش و پرورش تعيين نمايد خدمت كنندو هيچ يك از وزارتخانه ها، سازمان ها ، مؤسسات و شرکت هاي دولتي و وابسته به دولت و شهرداري ها و ... قبل از انجام يا لغو تعهد آنان، مجاز به استخدام و به كارگيري اين قبيل متعهدين خدمت نمي باشند.

از سال 1369 آزمون ورودي مراكز تربيت معلم در آزمون ورودي دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي ادغام گرديد و از همان سال آئين نامه آموزشي مصوب شوراي عالي برنامه ريزي وزارت علوم در مراكز اجرا شد. سقف واحدهاي درسي دوره كاردانی تربيت معلم 72 واحد تعيين شد كه شامل 15 واحد دروس عمومي ، 19 واحد دروس تربيتي و مابقي اختصاص رشته مربوط بود. برنامه هاي درسي رشته هاي مختلف دوره كارداني مراكز تربيت معلم نيز از سال 72 تا 76 به تدريج به تصويب شوراي عالي برنامه ريزي وزارت علوم رسيد. عناوين جديد براي رشته هاي مراكز تربيت معلم بدين شرح تعيين گرديد.1- آموزش و پرورش ابتدايي 2- آموزش زبان و ادبيات فارسي 3-امور تربيتي 4 – تربيت بدني و علوم ورزشي 5 – آموزش ديني و عربي 6- آموزش حرفه و فن 7 – آموزش زبان انگليسي 8- آموزش مطالعات اجتماعي 9-آموزش علوم تجربي 10-آموزش رياضي 11 – آموزش هنرهاي تجسمي 12- آموزش و پرورش كودكان استثنايي ، همچنين مصوب شدن مراكز تربيت معلم توسط شوراي گسترش دانشگاه ها كه از سال 1371 به آرامي شروع شده بود طي سالهاي 77 و 78 به بعد سرعت گرفت و تا سال 1382 كليه مراكز تربيت معلم به تصويب شوراي گسترش دانشگاه ها رسيد.

با توجه به نياز روزافزون به نيروي انساني مورد نياز براي دوره ابتدايي و راهنمايي كشور، دانش سراهاي 4 ساله و 2 ساله تربيت معلم و مراكز كارداني تربيت معلم هر ساله گسترش يافت تا در اوج فعاليت مراكز مزبور در سال تحصيلي (72-71) تعداد 555 باب مركز و دانش سراي تربيت معلم با حدود يك صد هزار نفر دانشجو و دانش آموز معلم در حال تحصيل، فعال بودند.

از اين سال به بعد به دليل تغييرات در سياست گذاري جذب نيروي انساني و كاهش رشد جمعيت دانش آموزي به تدريج سهميه پذيرش براي تربيت نيرو در تربيت معلم كاهش يافت و نهايتاً در سال 74 اختصاص سهميه براي پذيرش در دانش سراهاي تربيت معلم متوقف شد و اين دانش سراها با پايان يافتن تحصيلات دانش آموز معلمان شاغل به تحصيل در آن ها عملاً از سال 1376 تعطيل گرديدند و سهميه پذيرش دانشجو براي مراكز تربيت معلم هم به حدود 5000 نفر در سال تقليل يافت.

به منظور تأمين نيروي انساني مورد نياز وزارت آموزش و پرورش از بين دارندگان مدارك تحصيلي ليسانس و بالاتر در رشته هاي غير دبيري ، طبق مصوبه آذر ماه سال 1357 شوراي عالي برنامه ريزي دوره «يك ساله مهارت هاي تعليم و تربيت » ايجاد گرديد تعداد واحدهاي درسي تربيتي اين دوره حداكثر 24 واحد درسي بوده و اين افراد پس از اخذ گواهينامه مبني بر گذراندن موفقيت آميز دوره مزبور حق استخدام و يا اشتغال به تدريس در وزارت آموزش و پرورش را خواهند داشت .

به منظور تربيت نيروي انساني مورد نياز دوره ابتدايي و راهنمايي مناطق محروم كشور طبق راي شوراي عالي آموزش و پرورش در شهريور ماه 1377 با ايجاد دوره كارداني پيوسته دانش سراهاي تربيت معلم موافقت گرديد .

اساس نامه دانش سراهاي مزبور در آذر ماه همان سال توسط كميته معين شوراي عالي به تصويب رسيد .طبق مفاد اساس نامه دانش سراهاي تربيت معلم كارداني پيوسته ، دارندگان مدرك قبولي سال دوم متوسطه كه سن آن ها بين 15 تا 18 سال و بومي مناطق محروم همان استان باشند در صورت موفقيت در آزمون ورودي و 3 سال تحصيل در دانش سرا به اخذ مدرك كارداني پيوسته دانش سراي تربيت معلم نايل مي گردند. اين دانش سراها در سال 78 در استان هاي كرمان ، خوزستان ، سيستان و بلوچستان ، بوشهر ، همدان ، هرمزگان و كردستان داير شد كه با توجه به عدم تخصيص سهميه پذيرش در سال هاي بعد ، فقط دانش سراي هرمزگان به فعاليت خود ادامه داده است.

در اسفند ماه سال 1381 اساس نامه جديد مراكز تربيت معلم به تصويب وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري رسيد و در تير ماه سال 1382 به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ گرديد. بر اساس مفاد اين اساس نامه اهداف مراكز تربيت معلم عبارتند از : تامين و تربيت بخشي از نيروي مورد نياز وزارت آموزش و پرورش و فراهم كردن امكان ادامه تحصيل فرهنگيان و در وظايف آن به برگزاري دوره هاي آموزشي كوتاه مدت فرهنگيان نيز اشاره شده است .

اين اساس نامه از 4 ركن تشكيل شده است كه عبارتند از : هيات امناي مراكز تربيت معلم ، شوراي مركزي تربيت معلم ،رييس مركز و شوراي مركز . در تركيب هيات امناي مراكز تربيت معلم وزير آموزش و پرورش رياست هيات امنا را به عهده دارد و وزير علوم ، رييس سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور ، معاون برنامه ريزي و منابع انساني و معاون پشتيباني وزارت آموزش و پرورش و دو تن از اعضاي هيات علمي دانشگاه ها و يك تن از صاحبنظران امور آموزش و پرورش به عنوان ساير اعضا تعيين شده اند . بر اساس ماده 4 اساس نامه هر يك از مراكز تربيت معلم داراي شخصيت حقوقي و استقلال اداري و مالي مي باشند.

توضيح : آنچه در اين گزارش به آن پرداخته شده است عمدتا در ارتباط با مراكز آموزشي تربيت معلم وابسته به وزارت آموزش و پرورش مي باشد كه صرفا وظيفه تامين و تربيت معلمان را عهده دار هستند و علاوه بر آن تامين بخشي از نيروي انساني مورد نياز آموزش و پرورش از قبيل دبيران متوسطه ، هنر آموزان هنرستان ها و... از طريق سفارش به دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي به ويژه دانشگاه هاي تربيت معلم ، دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي و آموزشكده هاي فني و حرفه اي انجام مي پذيرد.

منبع:

سایت اینترنتیHTTP://www.bstdhr.medu.ir

تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش

مطالب مشابه :

ظرفیت پذیرش کارشناسی ارشد تربیت بدنی در سال 89

اطلاعيه دوره بدو خدمت استخدامي هاي سال 88 و 89

تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش

معرفي‌شدگان‌ چند برابر ظرفيت رشته‌‌هاي‌ ‌ تحصيلي‌ ‌‌متمركز مراكز تربيت ‌‌معلم‌

تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش

رشته های دانشگاه فرهنگیان(تربیت معلم سابق)وظرفیت پردیس ها واستان ها

شرايط و ضوابط پذيرش دانشجو براي دانشگاه فرهنگيان در كنكور 92

پذیرفته شدگان کنکور 93 روستای بندو

مراحل مصاحبه چند برابر ظرفيت‌ كدرشته‌هاي تحصيلي دانشگاه فرهنگيان

لیست دانشگاه های ایران که در آن ها عمران تدریس میشود