جامعه شناسی ایلات و عشایر
خاستگاه ایل شاهسون
با وجود اسناد و مدارک نسبتا فراوانی که راجع به تاریخ شاهسون‌ها وجود دارد، منشا پیدایش شاهسون‌ها و ایل شاهسون هنوز در هاله ای از ابهام است. گمان می‌رود ایل شاهسون مجموعه‌ای از قبایلی باشند که حدودا بین قرن شانزدهم و هجدهم به صورت اتحادیه ای گردهم آمدند. در قرن حاضر دربارهٔ منشا پیدایش شاهسون‌ها سه روایت متفاوت وجود دارد. از جمله این روایات از جانب سرجان ملکم است با این شرح که می‌گوید:
شاه عباس اول از همان آغاز سلطنت ناگزیر به مقابله با زیاده طلبی امیران بزرگ قبایل قزلباش برخاست. وی بدین منظور، برخی از سران قزلباش را به خاک هلاکت نشاند و برای مقابله با طغیان قبایل قزلباش قبیله‌ای تاسیس نمود و آن را شاهسون یعنی دوستدار شاه نامید و از همه مردان قبایل خواست تا به عنوان عضوی از این قبیله ثبت نام نمایند. شاه این قبیله را به عنوان فداییان و سرسپردگان خاندانش در نظر گرفت و با حمایت ویژه‌ای که از این قبیله به عمل آورد، آن را از دیگران متمایز و برجسته ساخت.
ولادیمیر مینورسکی در مقاله‌ای با عنوان "شاهسون" که در دایره‌المعارف اسلامی درج گردیده است، خاطر نشان می‌کند که اسناد و شواهد موجود روایت مالکم را تا حدی مغشوش ساخته‌است؛ زیرا منابع تاریخی عصر صفوی ما را به این حقیقت که شاه عباس اول قبیله‌ای را ایجاد نموده و آنرا شاهسون نامیده باشد، رهنمون نمی‌سازد. روایت شاهسون‌ها متفاوت با روایت مالکم است. اما در تضاد با آن نیست و تنها در جزئیات اختلاف وجود دارد. شاهسون‌ها نیز مهاجرت اجدادشان را ار آناتولی تائید نموده‌اند. روایت رسمی و مورد قبول افراد ایل که در نوشته‌های مربوط به ایل شاهسون نیز منعکس گردیده، در قرن حاضر اولویت یافته است. به اعتقاد شاهسون‌ها، ایل شاهسون از سی و دو طایفه با موقعیتی برابر تشکیل شده‌است. شاهسون‌ها مدعی هستند که آنان هیچ وقت تحت امر یک رئیس ارشد نبوده‌اند. مطابق نظریه‌های رایج، شاهسون‌ها در زمان صفویه در مغان به سر می‌برده‌اند. اما در مورد بومی بودن و یا مهاجر بودن آنها به منطقه و در صورت پذیرش مهاجرت، بر سر زمان مهاجرت اختلاف دیدگاه وجود دارد. وجه تسمیه اصطلاح شاهسوندر کل واژه شاهسون دارای مفاهیمی است که به شرح زیر آورده شده:
در وهله اول از واژه شاهسون معنای سرسپردگان شاه استنباط می‌گردد.(دوستداران شاه)
در وهله دوم، این واژه بیانگر سر سپاری به طریقت صفویه، مذهب شیعه و ائمه به خصوص علی بن ابی‌طالب است که شاهان صفویه نمایندگان آنان به شمار می‌رفتند و نه تجلی و تجسم آنان.
و در وهله سوم واژه شاهسون حس انزجار و مخالفت شدیدی را نسبت به عثمانی سنی مذهب که دشمن دیرینه صفویان شیعه مذهب بودند، پدید می‌آورد. اعلام شاهسونی از سوی رؤسای قبایل بدین معنا بود که آنان پیروی از فرامین شاه را در حکم فرایض دینی و اخلاقی خود تلقی می‌کردند.
در وهله چهارم می‌توان معنا و مفهوم شاهسونی را در حس میهن‌دوستی و ایران پرستی در نزد مردمان شاهسون جستجو کرد.
پیشینه تاریخی شاهسون‌ها
شاهسون ها گروه هایی از طوایف ترک ایران هستند، که از سوی شاه عباس اول سازماندهی شده اند، تا موقعیت طوایف ترک قزلباش را احراز کنند. نادرشاه افشار برخی از این طوایف را تحت رهبری فردی به نام بدرخان از طایفه ساریخان بیگلو متحد کرد. در قرن هجدهم در اثر رقابت داخلی در خانواده بدرخان شاهسون به دو کنفدراسیون تقسیم شد که از آن زمان به بعد به نام شاهسونهای اردبیل و مشکین شهر نامیده می شود.
در اویل قرن نوزدهم میلادی هرکدام از کنفدراسیونهای دو گانه که ال خوانده می شد به وسیله یکی ار اعقاب بدرخان با لقب ال بیگی رهبری می شد.
در دوران حکومت قاجار فعالیتهای زیادی در قلمرو شاهسونان به وقوع پیوست؛ به خصوص در زمان فتحعلی شاه با عقد قرارداد گلستان بین ایران و روس، روسها در منطقه تالش و بخشهای شمالی مغان ساکن شدند و این امر باعث تهدید سرزمینهای قشلاقی شاهسونان گردید.
موقعیت جغرافیایی
ايل شاهسون در استان های اردبيل و آذربايجان شرقی زندگی می كنند و برخی از آن ها در طی ساليان گذشته يكجا نشين شده اند. منطقه تابستانی (ييلاقی) شاهسون ها را ارتفاعات اهر، مشگين شهر و اطراف آن تشكيل می دهد و منطقه قشلاقی آن ها را بخش های خاوری جلگه كم عمق مغان (كه در حدود 150 كيلومتر از منطقه سردسير فاصله دارد و نزديك رود ارس است) تشكيل داده است. منطقه ييلاق و قشلاق طايفه های شاهسون كاملا مشخص است.
هنگام كوچ ابتدا از قيشلاخ (گويش محلی قشلاق) يا منطقه زمستانی به يازلاخ يا منطقه بهاره و سپس به ييلاخ (گويش محلی ييلاق) منطقه تابستانی می روند. در مراجعت پيش از استقرار در قشلاق، در محلی پاييزه كه همان اردوگاه های پيرامون قشلاق هستند، توقف می كنند. جايگاه تابستانی شاهسون ها؛ شامل 4 تا 5 آلاچيق است كه در حد فاصل 100 متری در چراگاه برپا می شود.
جمعیت
جمعیت عشایر استان از دو ایل بزرگ به نام ایل شاهسون با 8/93 درصد و ایل قره داغ با 7/2 درصد جمعیت و دو طایفه مستقل شاطرانلو با 9/2 درصد و طایفه مستقل فولاد لو یا 6/0 درصد جمعیت از 10778 خانوار و 72213 نفر جمعیت که 37324 نفر یعنی 52 درصد مرد و 34889 یعنی 48 درصد زن هستند تشکیل شده است. این تعداد عشایر در 572 قشلاق ، 7 زیست بوم ، 53 کانون توسعه و 1527 اوبه زندگی می کنند و در مجموع عشایر استان از 45 طایفه تشکیل شده است . از نظر مقایسه با عشایر استان 2/6 درصد جمعیت استان و در کل 6/5 درصد جمعیت عشایری کشور را تشکیل می دهد.
ساختار اجتماعی ایل شاهسون
ايل شاهسون از طايفه، تيره، كويك و هر كويك از چند اوبه و اوبه ها از تعدادی خانواده تشكيل شده است. در راس هر طايفه؛ ايل بيگی از سوی دولت مركزی برای حفظ نظم و وصول ماليات انتخاب می شد ولی اداره طايفه برعهده بيگ بوده که از طرف ایل بیگی گمارده می شد.
ایل شاهسون از 43 طایفه، 241 تیره و 1527 اوبه تشکیل شده است که اسامی طوایف و تيره هاي ایل شاهسون در جدول ذيل ارائه شده است.
اقتصاد عشایر شاهسون
دشت حاصلخیز مغان در جلگه گسترده اردبیل و متاثر از آب و هوا و شرایط اقلیمی سبلان از پر محصول ترین نقاط کشور بوده و عشایر را در فصول پاییز و زمستان، به عبارتی دوره قشلاقی را به خود اختصاص داده است. شغل اصلی و درآمد عمده عشایر در استان اردبیل دامداری است و زراعت، باغداری، صنایع دستی در درجه های بعدی اهمیت قرار دارند. کوچ یکی از ضروریات لازم زندگی عشایر است که به دو صورت شامل کوچ عمودی و کوچ افقی است.
در استان اردبیل کوچ از نوع عمودی بوده و از کمترین ارتفاع (5مترازسطح دریا) شروع و تا ارتفاع 4500 متری ادامه داشته و طول این کوچ به بیش از 400 کیلومتر ادامه پیدا می کند . که شامل کوچ بهاره و کوچ پاییز است. کوچ بهاره معمولا براساس عرف و عادت محلی از 45 روز بعد عید شروع و به مدت 15 الی 20 روز طول می کشد و کوچ پاییز که از اواسط یا اواخر شهریور ماه شروع و به مدت 40 الی 45 روز طول می کشد. البته ذکر این نکته ضروری است که زمان شروع کوچ بهاره و پاییزه و مدت اطراق در مراتع می یابند، تابع شرایط اقلیمی و آب و هوایی است که این امر می تواند مدت کوچ را اندکی تغییر دهد.
فرهنگ
لباس های محلی ايل شاهسون يكی از مهم ترين جاذبه های فرهنگی اين ايل به شمار می آيند. پيراهن زنان ايل شاهسون از رنگ های متنوع و شاد تشكيل شده و بلند است. تنبان؛ شليته ای است كه می پوشند و شبيه تنبان های بانوان گيلان، بختياری و قشقايی است. جليقه زنان شاهسون را پارچه های دوخته شده بدون آستين تشكيل می دهد كه روی آن ها سكه های طلا و نقره دوخته شده است و تعداد سكه ها نشان دهنده ميزان ثروت خانواده است.
شاهسون ها در چادرهای نيم كره ای شكلی زندگی می كنند كه آن ها را آلاچيق و برخی را كومه می نامند. كومه معمولا از آلاچيق كوچك تر است و از جنس خشن بافته می شود ولی آلاچيق با ظرافت و مهارت بافته می شود و دوام آن ها از كومه بيش تر است. فضای داخلی كومه ها به طور معمول 5 متر است. آلاچيق اصلی عموما از نمد سفيد و با ظرافت است اين نمدها با طرح های رنگی در جلو و طرفين تزييين يافته و سر درب ورودی ها منگوله هايی آويزان است.
نمدهای اين چادر به علت باران و گرد و خاك و دود داخل به تدريج قهوه ای و سرانجام سياه می شوند. چاتما نيز نوع ديگری از چادرهای عشاير شاهسون است كه در توقف گاه های موقت برپا می شود.
شاهسون ها يكی از بزرگ ترين دامداران و كشاورزان ناحيه آذربايجان شرقی و اردبيل هستند. زندگی آنها تا حدود زيادی به دام وابسته است و وجود فرآورده های دامی سبب شده است كه صنايع دستی در ميان اين ايل اهميت زيادی داشته باشد. انواع گليم، جاجيم، خورجين و جل اسب ازمهم ترين صنايع دستی عشاير شاهسون به شمار می آيد.
مهم ترين بافته شاهسون ها گليم های سوزن دوزی و ظريف معروف به سوماك است كه درزبان محلی آن را ورنی بافی می گويند. ورنی بافی مهم ترين و زيباترين صنايع دستی اين ايل است كه طرح های پيچيده آن را با دستگاه های عمودی يا افقی به صورت تكه های دراز و باريك به طول 3 متر می بافند و سطح آن ها را با نقش های پيچيده، سوزن دوزی می كنند.
گردآورنده: زینب اسدی
منبع: تاپر، ریچارد. تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسونهای مغان، ترجمه حسن اسدی، نشر اختران: ۱۳۸۴
مطالب مشابه :
ليست ارائه دروس، وضعيت منابع و جدول تطبيق دروس
12 سپتامبر 2009 ... تربيت بدني و علوم ورزشي ... تربيت معلم قرآن كريم ... پیام نور"برنامه امتحانات پیام نور" تستی یا تشریحی پیام نور"سیستم گلستان پیام نور
لیست آدرس وب دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ایران
لیست آدرس وب دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ایران شامل دانشگاههای دولتی پیام نور جامع علمی کاربردی و . ... دانشگاه تربيت معلم آذربايجان ..... گلستان دانشگاه پيام نور
لیست منابع و ارائه دروس نیمسال اول 94-93 پیام نور
1 سپتامبر 2014 ... و به نوعی یک برنامه ریزی جامع درسی توسط خود دانشگاه برای دانشجو که به عنوان ... فقه و مبانی حقوق اسلامی - آموزشی دینی عربی - تربیت معلم قرآن کریم .... امتحانات پیام نور" تستی یا تشریحی پیام نور"سیستم گلستان پیام نور
آدرس و کروکی محل برگزاری امتحانات دانشگاه پیام نور
25 دسامبر 2011 ... دسترسی سریع سیستم گلستان ... شرقی ترمینال جنوب ، خیابان شهید محمد بخارایی ، جنب پارک بعثت ، دانشگاه تربیت معلم شهید بهشتی, کروکی
قبول شدگان دانشگاه منطقه مرگور
کافی نت دانشجو زیوه - قبول شدگان دانشگاه منطقه مرگور - ( کلبه دانشجو ) - کافی نت دانشجو ... سیستم جامع گلستان (پیام نور) ... دانشگاه فرهنگیان (تربیت معلم ).
کارگاه آموزشی نرم افزار Spss
18 فوریه 2015 ... معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه گلستان ... دانشگاه تربيت معلم ... در مرحله اول، برای دانشجویان پژوهشگری علوم اجتماعی دانشگاه گلستان، ورودی
کارگاه آموزشی انجمن علمی علوم اجتماعی
انجمن علمی علوم اجتماعی دانشگاه گلستان ... معدودی از انجمن ها، هدف انجمن علمی علوم اجتماعی، ارتقاء سطح علمی دانشجویان دانشگاه گلستان می باشد. ... دانشگاه تربيت معلم.
نظریه های جامعه شناسی
24 فوریه 2015 ... معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه گلستان ... دانشگاه تربيت معلم .... مکانیکی و ارگانیکی, انجمن علمی علوم اجتماعی دانشگاه گلستان, دورکیم.
بررسی مسائل اجتماعی
دانشگاه تربيت معلم ..... در حالی ه تمامی‌این زیر سیستم ها با یکدیگر کنش و واکنش متقابل دارند، اما هر یک از آنها ... از تاریخ تمدن اسلامی‌بر می‌گردد که در آن زمان تحصیل و تعلیم و تربیت کودکان و جوانان مسلمان درست به اندازة نان و غذایشان حائز اهمیت بود.
جامعه شناسی ایلات و عشایر
1 مارس 2015 ... دانشگاه تربيت معلم ... وقوع پیوست؛ به خصوص در زمان فتحعلی شاه با عقد قرارداد گلستان بین ایران و روس، روسها در منطقه تالش و بخشهای شمالی مغان
برچسب :
سیستم گلستان دانشگاه تربیت معلم