بخش دوم: ورزشهای شاهنامه ای فصل دوم: چوگان

  

اشاره

فصل اول بخش ورزشهای شاهنامه ای، به ورزش شکار اختصاص داشت که طی سه شماره به کم و کیف انجام آن به روایت شاهنامه پرداختیم. اینک در فصل دوم، به سراغ چوگان می رویم، تا ببینیم از زبان شاهنامه، این رشته ورزشی در آن روزگاران چگونه برگزار می شده و چه کارکردهایی داشته و ... الخ.

   

چوگان

ورزش چوگان یکی از قدیمی ترین ورزشهای جهان است و امروزه حتی صحبت از بازگشت آن به بازیهای المپیک در محافل ورزشی مطرح است.

چوگان از بازیهای خاص ایرانی است و دارای این خاصیت بوده که به عنوان نخستین ورزش دسته جمعی (تیم به تیم) شناخته شده است. ورزشی که در آن برعکس ورزشهای زمان پیدایش آنها در عهد کهن نبرد انسانها علیه یکدیگر نبوده بلکه نبرد بر سر "توپ" یا "گوی" صورت گرفته است.

در مورد تيم سياوش هم مي گويد: سياوش از ايرانيان هفت مرد گزين کرد شايسته اندر نبرد هفت نفر+ سياوش = 8 نفر تيم به تيم: ...

بسیاری از قوانینی که در شاهنامه فردوسی در مسابقه چوگان آمده هنوز به قوت خود باقی است. در ضمن در یاد تاریخ هیچ مسابقه ای پیش از مسابقه سیاوش با تیم ایرانی در برابر تیم توران میان تیم های هیچ دو کشوری انجام نشده است.

چوگان که از راه ایران با مرکز حکومت عباسی راه یافت و از آنجا راهی کشورهای دیگر شد. در هزار و چهارصد سال اخیر در اینجا و آنجا جریان داشته است. که این به دو جهت بوده است. یکی اینکه اسب یار دیرین انسان جزو زندگانی بشر بوده است و دیگر آنکه بازی یا جنگ بر سر جسمی بی جان به نام توپ یا گوی به طبع مردم مساله بیش از مسابقه یا جنگ بر سر جان آدمی دلپذیر بوده است.

چوگان که از سال 1900 در بازیهای المپیک اجرا شده، در طول سالهای زندگانی المپیکی تا پیش از ظهور فوتبال بیشترین تعداد تماشاگر را به خود جلب کرده است. کما اینکه در المپیک 1936 برلین در دیدار پایانی آن پنجاه هزار تماشاگر حضور یافت، آن مسابقه میان دو تیم چوگان بریتانیا و آرژانتین انجام شد. پس از آن المپیک و جنگ دوم جهانی ورزش از صحنه المپیک ناپدید شد که این زیان به دلیل شرایط اجتماعی بعد از جنگ بود.

بعد از جنگ جهانی دوم ماشین قدم به پهنه فعال زندگی نهاد و اندک اندک جای اسب را گرفت، تا جائیکه امروزه تنها در کوهپایه ها می توان اثر وجودی اسب را در زندگانی مردم پیدا کرد. از سوی ورزشهای مدرن چون فوتبال که همه جا در میان شهرها قابل اجرا و جالب تماشاگر بود، مکان از دست چوگان گرفت. از دیگر سو شرایط اقتصادی پا در میانی نمود و برگزاری مسابقات چوگان را به صورت منظم بین المللی دشوار ساخت، چنانکه حمل و نقل اسبان و نگاهداری و تیمار هزینه هایی دارد که نسبت به درآمد مسابقات آن قابل جبران و تحمل نمی نماید، ولی چوگان حیات خود را در میان بسیاری از ورزشها در نزد بسیاری از کشورها حفظ کرد و در این اواخر بر رونق خود افزود تا جایی که باز سخن از بازگشت آن به صحنه المپیک می رود.

این بازگشت علاوه بر اینکه چوگان رونق دوباره یافته است، معلول این سیاست است که رهبران المپیک مایلند هر چه می توانند به جمعیت المپیک بیافزایند و چون چوگان نیز طرفداران خود را داشته در برنامه های تلویزیونی انگلستان، ایالات متحده، آمریکای جنوبی و استرالیا جا باز کرده است، می تواند مورد نظر این رهبران واقع شود.

(1) دور، نزدیک کیهان ورزشی – 12/2/69- ص 26و 27

طرز برگزاری این بازی بر حسن روایت گزنفون اینطور بوده است:

در دو انتهای میدان وسیعی، دو دروازه از میله های سنگی درست می کرده و دو دسته 15 تا 20 نفری مشغول بازی می شدند و هر دسته ای که گو با چوگان از دروازه دسته دیگر خارج می ساخت برنده شناخته می شد. این بازی از لحاظ نشانه گیری و نشانه زنی و فائق آمدن بر حریف و پایداری و تلاش و دفاع از حدود دروازه خود از لحاظ چابک سواری و خم و راست شدن در حین تاخت و هنگام بازی اداری نتایج روحی و تربیتی و فوائد جسمی و ورزشی فراوان بوده است.

(2) دکتر محمد اهنچی – ناصر نژند – ایران و بازیهای المپیک ص 134

چوگان نیز از روشهای رایج در شاهنامه است و از ورزشهای معمول و مرسوم آن روزگار است ورزشی که امروز هم به حیات خود ادامه می دهد چوگان ورزشی عمومی است که با مطالعه شاهنامه نمی توان دریافت که متعلق به کدام ملیت و تبار است و خاستگاه آن کدام سرزمین است. در شاهنامه ملاحظه می شود که ایرانیان، تورانیان و رمیان، چوگان بازی کنند و به قوانین آن آشنایند و حتی قوانین آن در نزد همه یکی است به طوری که ملاحظه می شود سیاوش و یارانش به راحتی با تورانیان به بازی مشغول می شوند بدون اینکه از لحاظ مقررات بازی به اشکال برخورد کنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

همچنین چوگان بازی است که در تمام دوران شاهنامه یعنی از زمان کیانیان تا پایان دوران ساسانیان رواج دارد و در هنگام فراغت و جشن ها و ... به ویژه در نزد طبقات شهریاران بازی؟ و حتی به آن سفارش می شده است و در پندها و اندرزها، توصیه می شود که کودکان را باید چوگان آموخت.

(3) فردوسی، شاهنامه، ص 365

به علاوه در چوگان برخلاف شکار، کودکان می توانستند شرکت کنند. (اورمزد)

(4) فردوسی، شاهنامه، ص 357

- چوگان به صورت تیم به تیم و گروهی انجام می شده است یک گروه در مقابل یک گروه دیگر.

- چوگان به عنوان یک هنر مطرح بوده است و در نامه گرسیوز و سوگ افراسیاب ملاحظه می شود که از خوب چوگان بازی کردن او به عنوان یک افتخار نام برده می شود. در کنار سواری و کمین و کمان و کمند و...

چوگان به صورت سواره انجام می شده است. در باب فایده چوگان هم در شاهنامه سخن بسیار است و این ورزش را نقطه مقابل خصلتهای مذمومی همچون زن بارگی ... و قرار می دادند.

(5) فردوسی، شاهنامه، ص 388

اولین بار که نامی از گوی و چوگان برده می شود در شاهنامه صفحه 77 است که می گوید:

بسی سر فتاده، به میدان چوگوی

و بعد در چند بیت بعدی می سراید:

ز زین بر گرفتش به کردار گوی

که چوگان به زخم اندر آید به روی

6- شاهنامه، ص 77

و باز در صفحه 87 شعری با همین معنا و مفهوم:

ز زین بر گرفتش به کردار گوی

که چوگان زیاد اندر آید به روی

7- شاهنامه، ص 87

شکل برگزاری چوگان

جمعی و تیم به تیم: که یاران گزینیم در زخم گوی

سپهبد گزین کرد گلباد را

چو گرسیوز و جهن و پولاد را

8- شاهنامه، ص 111

چو پیران و نستیهن جنگجوی چو هومان که برداشتی ز آب گوی

بازی ظاهراً 8 به 8 انجام می شده است. طبق ابیات بالا، هفت نفر را افراسیاب بر می گزیند با خودش 8 نفر. در مورد تیم سیاوش هم می گوید:

سیاوش از ایرانیان هفت مرد

گزین کرد شایسته اندر نبرد

هفت نفر+ سیاوش = 8 نفر

تیم به تیم: ... زترکان به تندی ببردند گوی

سیاوش از ایرانیان شاد شد

9- شاهنامه، ص 117

یک به تیم: گشتاسب و سواران رمی:

از ایشان یکی گوی و چوگان خواست

میان سواران در انداخت راست

10- شاهنامه، ص 169

سواران کجا گوی او یافتی

زمان

پگاه: که فردا بسازیم هر دو پگاه

11- شاهنامه، ص 111

صبح زود:

چو خورشید تابنده بگشاد راز

به هر جا بنمود چهراز فراز

12- شاهنامه، ص 117

صبح زود:

چو زرین شد آن چادر شبگوی

فروزنده بر چرخ بنمود روی

13- شاهنامه، ص 398

از ابیات مورد در شاهنامه که می توان از آنها زمان چوگان را دریافت چنین نتیجه می شود که چوگان نیز مثل شکار، صبح زود و بعد از طلوع آفتاب انجام می شده است.

مکان

توران- میدان:

همه روی میدان بیاراستند....

14- شاهنامه، ص 111

همان روز گردان به میدان شدند

توران- میدان:

سیاوش از ایوان به میدان گذشت

به بازی همی گرد میدان بگشت

15- شاهنامه، ص 117

روم- میدان:

بیامد به میدان قیصر رسید

همی بود تا زخم چوگان بدید

16- شاهنامه، ص269

ایران- میدان:

ابا کودکی چند و چوگان و گوی

به میدان شاه آمد آن نامجوی

17- شاهنامه، ص 357

هند- میدان:

شه هندوان باره را بر نشست

به میدان خرامید چوگان به دست

18- شاهنامه، ص 398

ایران- میدان:

جهاندار با گوی و چوگان و تیر

به میدان خرامید خود با وزیر

19- شاهنامه، ص 460

روم- میدان:

گراید ونکه قیصر به میدان شود

20- شاهنامه، ص 483

ابزار و امکانات

- میدان: فکندند گویی به میدان شاه

- گوی: سپهدارگویی زمیدان بزد

- اسب: سیاوش برانگیخت اسب نبرد

- چوگان: زچوگان او گوی شد ناپدید

21- شاهنامه، ص 111 و 112

میدان، گوی، چوگان، اسب

22- شاهنامه، ص 117

23- شاهنامه، ص 361

همه بزم و نخجیر بود کار اوی

دگر اسب و میدان و چوگان و گوی

24- شاهنامه، ص 381

شواهد موجود در شاهنامه موجود است، میدان، گوی، چوگان، اسب و عناصر انسانی از ابزار و امکانات لازم برای بازی چوگان بوده است.

طبقه

شهریاران:

محل انجام میدان سلطنتی بوده است و بازی به درخواست شهریار تورانی (افراسباب) از شاهزاده- پهلوان ایران ( سیاوش) انجام شده است و بر پائی بازی به پهلوانان ربط نداشته و از آنان دعوت شده در بازی شرکت کنند.

25- شاهنامه، ص 111

پهلوانان:

 

 

 

 

 

 

محل انجام کاخ سیاوش است و بازی به درخواست گرسیوز برادر افراسیاب و پهلوان تورانی انجام می شود با موافقت سیاوش پهلوان ایرانی در تبعید و با شرکت پهلوانان ایرانی و خود سیاوش.

26- شاهنامه، ص 117

پهلوانان:

بازی بین پهلوانان قیصر و گشتاب غریبه ایرانی در روم.

27- شاهنامه، ص 269

کودکان:

بفرمان شیر بنده شهریار

بزد گوی و افکند پیش سوار

28- شاهنامه، ص 356

دوان کودکان از پس او چو شیر

زپیش پدر گوی بر بود و برد

چو شد دورتر کودکان را سپرد

کودکان:

بزد کودکی تیز چوگان ز راه

بشد گوی گردان به نزدیک شاه

29- شاهنامه، ص 357

اورمزد در اینجا 7 ساله بود است که چوگان بازی می کرد:

چنین تا بر آمد این 7 سال

ببود اورمزد از جهان بی همسال

شهریاران:

شه هندوان باره را بر نشست

به میدان خرامیدن چوگان به دست

30- شاهنامه، ص 398

شهریاران:

جهاندار با گوی و چوگان و تیر

به میدان خرامید خود با وزیر

31- شاهنامه، ص 460

پهلوانان:

سپهبد بیامد به میدان شاه

ابا جوشن و گرز و رومی و کلاه

نبودش هنرهای نیکو گمان

به گرز و به چوگان و تیرو کمان

32- شاهنامه، ص 483

شهریاران: گراید ونکه قیصر به میدان شود

33- شاهنامه، ص 111

کارکرد

ورزش و تفریح:

ابا گوی و چوگان به میدان شویم

زمانی بتازیم و خندان شویم

34- شاهنامه، ص 111

البته هدف اصلی بازی و ورزش است و کارکرد این بازی در اینجا تنوع و سرگرمی است ولی مثل هر پدیده دیگری این بازی کارکردهای پنهانی هم دارد. در همین بازی بین تیم افراسیاب و تیم سیاوش، ایرانیان و تورانیان سعی می کنند هر کدام برتری و اقتدار ملیت و نژاد خود را به وسیله پیروزی در بازی به رخ یکدیگر بکشانند و در نتیجه ملاحظه می شود که در همین بازی کار به خشونت کشیده می شود:

سیاوش غمی گشت از ایرانیان

سخن گفت با پهلوانی زبان

که میدان بازی است یا کارزار

35- شاهنامه، ص 111

و بعد چون ایرانیان حساب تورانیان را مغلوب خود می کنند سیاوش دستور می دهد که بگذرند ترکان هم صاحب گوی شوند و ایرانیان کمی "شل" بیابند:

چو میدان سرآمد بتابید روی

به ترکان سپارید یکبار گوی

سواران عنانها کشیدند نرم

نکردند از آن پس یکی اسب گرم

36- شاهنامه، ص 117

ملا حظه می شود که چوگان فراتر از بازی کارکردهای دیگری هم دارد که به جای خودش بسیار حساس و مهم هم هست:

ورزش و تفریح با کارکردهای پنهان: ( تفوق ملیت در بازی مابین یاران گرسیوز و یاران ایرانی سیاوش در سیاوش کرد.

کارکرد: مسابقه برای ابراز لیاقت (گشتاسب بر در خواست کتایون در مقابل قیصر به هنرنمایی می پردازد تا لیاقت خود را به قیصر بشناساند. او در این راه از جمله میدان چوگان قدم می گذارد.

تفریح زمان آسودگی و صلح

همه بزم و نخجیر بود کار اوی

دگر اسب و میدان و چوگان و گوی

37- شاهنامه، ص 381

ورزش مشغله اصلی پهلوانانی جوان (بهرام گور در زمان تعلیم دیدن):

جز از گوی و میدان نبودیش کار

گهی زخم چوگان و گاهی شکار

38- شاهنامه، ص 375

کارکرد

سلامت و تندرست

چو چوگان کن گوژ بالای راست

ز کار زمان چند گونه بلاست

39- شاهنامه، ص 389

تفریح:

شه هندوان باره را بر نشست

به میدان خرامید چوگان به دست

40- شاهنامه، ص 389

هنرنمایی و ابراز لیاقت (بهرام چوبینه در نزد شاه هند):

نمودش هنرهای نیکو گمان

به گرز و چوگان و تیر و کمان

41- شاهنامه، ص 460

مقاصد سیاسی:

ترور بهرام چوبینه در بازی چوگان که عقیم ماند.

42- شاهنامه، ص 481

تفریح و آسودگی خاطر

به چوگان و مجلس به دشت شکار

نرفتی مگر کو بدی غمگسار

43- شاهنامه، ص 493

تعلیم و تربیت:

همه کودکان را به چوگان فرست

بیارای گوی و به میدان فرست

44- شاهنامه، ص 356

نکته:

این شعر امروز موضوع سوال مسابقه برنامه جهان ورزش از شبکه رادیویی ورزش بود برنامه  چوگان و هاکی / که در اشعار تعداد بازیکنان هر تیم را  هفت نفر گفته اند . و در جایی سخن از هشت نفر است . که امروزه هم  در هر تیم چهار نفر بازی می کنند . 

 درباره ورزشی زیبا و اصیل به نام چوگان؛

ساخت ایران

ردپای چوگان را می‌توان در جای‌جای تاریخ کهن ایران زمین دید و گواه این ادعا در نزد شاعران و آثار تاریخی ایران زمین است.

اسناد تاریخی روایت جالبی از پیدایش ورزش «چوگان» می‌دهند. تاریخ قدمتی سه‌هزار ساله به چوگان می‌دهد و زادگاه آن را به ایران باستان نسبت می‌دهد. اولین ورزشی توپی و تیمی جهان که بعد از گذشت چند هزار سال از عمرش اما در ایران حال و روز چندان خوشی ندارد و به قول مهجور مانده است و این در حالی است که سرزمین‌های دیگر مدعی این ورزش باستانی ایران شده‌اند.

چوگان ورزشی باستانی است که بر اساس اسناد تاریخی و اعلام فرهنگستان اسب انگلستان قدمت آن به سال 525 قبل میلاد مسیح و البته براساس تاریخ‌نگاری ایران باستان به 600سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در تمام مطالعات و اسنادی که از این ورزش به دست آمده، به اتفاق بر موضوعی دلالت می‌کند که زادگاه این ورزش، ایران باستان است.

 یک توپ علیه گوی
بازی چوگان از کهن‌ترین و زیباترین ورزش‌های ایران باستان است. ورزشی شادی بخش و شورانگیز، آموزنده، که جسم و جان را نیرومند می‌سازد. قدرت تمرکز بالایی به فرد می‌دهد و دارای این خاصیت بوده که به عنوان نخستین ورزش دسته‌جمعی (تیم به تیم) شناخته شده است. ورزشی که در آن برعکس ورزش‌های زمان پیدایش آن‌ها در عهد کهن، نبرد انسان‌ها علیه یکدیگر نبوده بلکه نبرد بر سر «توپ» یا «گوی» صورت گرفته است.

 جنگ چوگان تورانیان و سیاوش
درباره چوگان روایت‌های متعددی وجود دارد اما یکی از موارد نقل مسابقه چوگان بین تورانیان و طرفداران سیاوش، پادشاه افسانه‌ای ایران است که در آن فردوسی با فصاحت و بلاغت بی‌نظیری به ستایش مهارت‌های سیاوش در بازی چوگان پرداخته است.

در شاهنامه همچنان نقل شده که شاپور دوم، از پاشاهان ایران در سلسله ساسانی در قرن چهارم میلادی، از سنین کودکی به فراگیری مهارت‌های بازی چوگان پرداخته و زمانی که هفت سال بیشتر نداشته با تسلط کامل بازی می‌کرده است.

  سلطان  ورزش‌ها
در گذشته‌های دور، چوگان را « سلطان ورزش‌ها» می‌گفتند. چوگان را اصطلاحا ورزشی شاهی می‌دانستند چرا که در میان شاهان و بزرگان برگزار می‌شد اما بی‌شک برای بازی چوگان نیاز نیست که حتما پادشاه باشی! چوگان ورزشی نظامی بوده که در آن سوارکاران ایرانی استعداد اسب‌های جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتد و به رخ می‌کشیدند.

از ایران به دنیا...

با حمله مغول‌ها به ایران این ورزش توسط آنان فراگرفته شد و گسترش یافت. با گذشت زمان این ورزش توسط مغول‌ها به شبه‌قاره هند و از آن جا به کره و ژاپن رفت. بازی چوگان احتمالا از ایران و از طریق راه ترکستان و تبت در سال‌های میان 660 و 700 به چین راه یافته است. در زمانی که انگلیسی‌ها به هندوستان رفتند و آن جا را به تصرف خود درآوردند، پس از آشنایی با ورزش چوگان و جذابیت آن موجب معرفی این ورزش به اروپایی‌ها و آمریکای شمالی شدند.

 اولین پاداش ورزشی در چوگان
چوگان یک سنت فرهنگی ایرانی و بخشی از سنن و میراث و هنر ایرانی است که زمینه پیشرفت و ترقی این ورزش از زمان حکومت هخامنشیان در ایران شروع شد. در زمان ساسانیان نیز همانند هخامنشیان ورزش با گوی و چوگان به منظور کسب آمادگی نظامی و سرگرمی معمول و متداول بوده است، حتی در آن زمان میدان‌هایی نیز برای تماشا و برگزاری مسابقات چوگان ساخته بودند که بیشتر مسابقات جنبه اشراف‌زادگی داشت و خسرو پرویز برای تماشای مسابقات می‌رفت. در پایان مسابقات نیز جوایزی اهدا می‌کردند که تخمین زده می‌شود جزو اولین پاداش‌های ورزشی بوده است.

 تنگ چوگان کازرون
ردپای چوگان را می‌توان در جای‌جای تاریخ کهن ایران زمین دید و گواه این ادعا در نزد شاعران و آثار تاریخی ایران زمین است. چوگان بازی از قرن دهم تا دوازدهم احتیاجی به ذکر ادبیات شعرای این قرون ندارد و آثار تاریخی‌ای که بر این ادعا مهر تایید می‌زند.

«تنگ چوگان» نزدیکی شهرستان کازرون است که از قدیمی‌ترین میادین چوگان ایران به شمار می‌رود ولی قدیمی‌ترین آن میدان چوگان «نقش جهان» در شهر اصفهان است که دروازه‌های سنگی آن در شمال و جنوب میدان نقش جهان خودنمایی می‌کنند و ابعاد آن سرمشق همه محوطه‌های چوگان در سراسر جهان شده است و به عنوان بزرگ‌ترین میدان چوگان ایران در زمان صفویه دارای شهرت جهانی است.

 چوگان در ادبیات پارسی
چوگان بازی از دوره ساسانی تا اکنون در متون فارسی مطرح بوده است، اما در میان منابع فارسی، قابوس‌نامه عنصرالمعالی (قرن 5 هجری) و آداب‌الحرب و الشجاعه اثر فخر مدبر (قرن 7 هجری) بیشتر از همه در خور توجه هستند. قابوس‌نامه 44 باب دارد که «عنصرالمعالی» باب نوزدهم قابوس‌نامه را باب «چوگان زدن» نام نهاده است.

 «فخر مدبر» مستقیما به بازی چوگان اشاره نکرده است اما برای اسب چوگان مسیری ترسیم کرده است متشکل از مثلث‌های بدون قاعده به هم پیوسته. اسب باید به تاخت این مسیر را طی کند و بر فراز ساق مثلث، چون به زاویه می‌رسد روی دو پا بچرخد و از ساق دیگر مثلث فرود آید.

در شاهنامه شمار بازیکنان چوگان چهارده تن گفته شده در حالی که قابوس‌نامه شمار بازیکنان را هشت تن عنوان کرده است، در قرن دهم و یازدهم هجری «شاردن» و نقاشان ایرانی شکل گوی و چوگان و لباس سواران و اندازه میدان را مشخص کردند.

 نظامی در «شرف نامه» داستانی را به نظم کشیده است که درآن زمانی که اسکندر آهنگ یورش به ایران را می‌کند، داریوش سوم گوی و چوگانی برای او می‌فرستد و به خوارداشت او می‌پردازد. در تاریخ بلعمی نیز به گونه‌ای به این پرسمان پرداخته شده است و پیغام داریوش سوم به اسکندر چنین آمده: «تو کودکی، اینک چوگان و گوی فرستادم، بازی کن و ز ملک دست بازدار...»

 هرودوت، چوگان و ایرانیان
«هرودوت» نویسنده یونانی در مورد تعلیم و تربیت ایرانیان دوه باستان به این نکته اشاره می‌کند که در راس برنامه‌های آموزشی ایرانیان به فرزندان خود اسب‌سواری، تیراندازی و راستگویی قرار داشته است و بازی چوگان مانند شکار کردن جزو تعلیمات فنی جنگی برای کسب آمادگی جسمانی و تقویت بنیه نظامی جنگجویان به کار گرفته می‌شد، در ضمن شروع بازی‌های رسمی با تشریفات خاص و ساز مخصوص به خود بوده است.

 چوگان در قاجاریه
در دوران قاجار از چوگان هیچ خبری نبود تا این که «سایکس» نماینده دولت انگلیس در اواخر قرن نوزدهم به ایران آمد. او وقتی خواست چوگان بازی کند متوجه شد که دیگر در ایران نه زمینی وجود دارد و نه چوگان بازی. سایکس با کمک چند تن از سفرای خارجی در ایران مانند سفیر بلژیک کار راه‌اندازی دوباره چوگان را شروع کرد. سایکس از یک‌سری از امیران و افسران ارتش هم دعوت کرد که چوگان بازی کنند که این موضوع البته چندان مورد استقبال قرار گرفت.

 از تهران تا خرگوش دره
در زمان پهلوی اما چوگان بازی در میان ارتشیان گسترش فراوانی پیدا کرد چرا که ارتش اسب‌های زیادی را در اختیار داشت‌.  همچنین چوگان در شهرستان‌ها نیز مانند تهران ‌ زیر نظر ارتش شکل گرفت. در آن زمان در میدان جلالیه (پارک لاله) زمین بازی چوگان زیر نظر ارتش راه‌اندازی شد‌.

با گسترش شهر تهران زمین بازی چوگان در جلالیه تعطیل و به خرگوش دره در 14 کیلومتری میدان آزادی منتقل شد و در حدود سی سال پیش بود که بازی چوگان در خرگوش‌دره بسیار گسترده شده بود، به طوری که تعداد چوگان بازان به 100 نفر رسیده بود.

منابع : همشهری تماشاگر/شماره 101/ سعید پیرمحموئی

 چوگان ,مجله نامه فرهنگستان , پاييز 1375 - شماره 7 , صفحه 129 ...

مطالب مشابه :

هنر ریتون سازی در ایران باستان

هنر نزد ایرانیان است و به طوریقین ، هنرمندان در خلق این جامها ی زرین وسیمین ویژه

---

تذهیب هنر اصیل و مقدس ایرانیان

ahtshazand - تذهیب هنر اصیل و مقدس ایرانیان - وبلاگ انجمن هنرهای تجسمی شهرستان شازند - ahtshazand

---

باغ های باستان بهشت هنر ایرانیان کهن

باغ های باستان بهشت هنر ایرانیان از نخ های زرین و برای نشان دادن آب از کریستال استفاده

---

هنر نزد ایرانیان است و بس (نمونه ای از سفال گری هنرمندان استان قم)

اتحادیه صنف سفال و سرامیک استان قم - هنر نزد ایرانیان است و بس سفال زرین فام .

---

مارلیک گیلان :

در اوسط هزاره ی دوم پیش از میلاد ، ایرانیان باستان با نظیر از هنر ایرانیان . زرّین حسنلو

---

سیاوش از ایرانیان هفت مرد گزین کرد شایسته اندر نبرد

√هنر و ورزش سیاوش از ایرانیان هفت مرد گزین کرد شایسته اندر چو زرین شد آن چادر

---

برچسب :
زرین هنر ایرانیان