مزیت منطقه آزاد ارس در هدایت توانمندیهای كشور به سمت صادرات

چكیده:

امروزه صادرات برای كشورهای رو به توسعه، نه تنها یك نیاز، بلكه راز توسعه است. از طریق صادرات ارز مورد نیاز واردات مواد واسطه‌ای و كالاهای سرمایه‌ای لازم ایجاد می‌شود. در این رهگذر است كه بررسی نقش مناطق آزاد تجاری- صنعتی اهمیت بسیار پیدا می‌كند و موفقیت در ایجاد مناطق در واقع گامی است كه تضمین كننده موفقیت در سیاست توسعه صادرات می‌باشد.
منطقه آزاد تجاری بخشی از قلمرو یك كشور است كه كالای عرضه شده در آنجا به طور كلی از لحاظ حقوق و عوارض ورودی مانند كالایی محسوب می‌شود كه خارج از قلمرو گمركی بوده و مشمول نظارت‌های گمركی معمولی نیست. این مناطق طبق تعریف سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) به عنوان محركه‌ای در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می‌گردند.
در زمینه تولید صادرات غیرنفتی غالباً از كالاهایی استفاده می‌شود كه وارداتی بوده و یا در تولید آنها از كالاهای وارداتی استفاده شده است، لذا تعرفه‌های وارداتی موجب افزایش قیمت كالاهای صادراتی می‌گردد. منطقه آزاد تجاری كه برای ارتقاء صادرات تأسیس می‌شود در واقع تعمیم سیاست معافیت از تعرفه گمركی می‌باشد.
در این راستا این مقاله ضمن تحلیل مزیت‌های صادراتی این مناطق به مطالعه موردی منطقه آزاد ارس می‌پردازد.
منطقه آزاد ارس با وسعت 97 كیلومترمربع، با مركزیت جلفا در استان آذربایجان شرقی در شمال غرب كشور و در حاشیه جنوبی رود پرآب و زیبای ارس واقع شده است. این منطقه نزدیكترین منطقه آزاد كشور به اروپا و تنها منطقه آزاد دارای مرز زمینی فعال با یك كشور خارجی است. شهرستان جلفا یكی از مهمترین شهرهای مرزی و گمركی ایران به شمار می‌رود. سابقه گمرك جلفا بیش از یكصد سال پیش می‌باشد. همچنین قرار گرفتن این منطقه در جوار سه كشور آسیای میانه به منزله پلی وسیع برای دستیابی به بازارهای روسیه، اروپا و دیگر كشورهای مشترك‌المنافع محسوب می‌گردد، كه در نهایت لزوم گسترش این منطقه را در جهت توسعه صادرات غیرنفتی ایجاب می‌كند.

1-مقدمه:
از دیدگاه تئوریهای تجارت بین‌الملل، عوامل تولید به طور نابرابر روی كره زمین توزیع شده است و كشورها نیز از لحاظ منابع طبیعی، موهبات الهی، منابع معدنی، آب و هوا، منابع مالی و انسانی، تواناییهای تكنولوژیكی، مهارتهای سازمانی، مدیریت و دیگر عوامل تعیین كننده با یكدیگر فرق می‌كنند و این تفاوت باعث می‌شود، كه برخی كشورها بتوانند برخی كالاها یا خدمات را با بیشترین كارآیی و به بهترین كیفیت و كمیت، در مقایسه با سایرین تولید نمایند و هزینه نسبی تولید كالا و خدمات خاص موردنظر، در مقایسه با سایر كشورها نیز كمتر باشد.
پیروی كشورهای رو به توسعه از سیاست صنعتی شدن، از طریق توسعه صادرات است. در چارچوب این سیاست، صنایعی بالاترین اولویت را پیدا می‌كنند كه در بازارهای جهانی بهتر می‌درخشند. از طریق صادرات نه تنها ارز مورد نیاز واردات مواد واسطه‌ای و كالاهای سرمایه‌ای لازم ایجاد می‌شود، بلكه از طریق تعهد نظام تجاری كشور به اجرای ضوابط و الزامات بازار جهانی در سیاست توسعه صادرات، چنان تحول مداومی در نظام فعالیتهای تجاری و در نتیجه نظام تولیدی كشور ایجاد می‌شود كه به طور خودجوش، طی مكانیسمی درونی، قدرت تولید و رقابت خارجی افزایش می‌یابد.در این رهگذر است كه بررسی نقش مناطق آزاد تجاری- صنعتی اهمیت بسیار پیدا می‌كند و موفقیت در ایجاد مناطق در واقع گامی است كه تضمین كننده موفقیت در سیاست توسعه صادرات می‌باشد.
منطقه آزاد تجاری، طبق تعریف سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) به عنوان محركه‌ای در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می‌گردد. برداشت جدیدتر از مناطق مذكور غالباً تحت عنوان پردازش صادرات مورد توجه قرار می‌گیرد. ذخیره‌سازی قبلی كالاها در انبارهای منطقه تجاری آزاد، تحویل سریع سفارشات را امكان‌پذیر می‌سازد و همزمان در بهره مربوط به حقوق و عوارض گمركی صرفه‌جویی می‌گردد. مناطق آزاد پردازش صادرات علاوه بر تسهیلات فوق، كالا و خدمات مورد نیاز جهت تولید را با هدف صدور آنها و یا فروش در بازارهای داخلی، با در نظر گرفتن پرداخت حقوق و عوارض گمركی معمول، فراهم می‌سازند.
بدین ترتیب منطقه آزاد پردازش صادرات، ناحیه‌ای است كه از نظر فیزیكی و یا اداری در خارج از مرزهای گمركی كشور قرار گرفته و فرض بر آن است كه تولیداتش به منظور صادرات، مورد توجه می‌باشند، علاوه بر اینها در این مناطق برخی مشوقهای دیگر به منظور جلب نظر سرمایه‌گذاران خارجی و زمینه‌سازی جهت ورود سرمایه‌های آنان نیز به كار گرفته می‌شود.
در نهایت در تعریف جهانی مناطق آزاد كه توسط شورای همكاری گمرگی (سازمان جهانی گمرك) ارائه شده است، منطقه آزاد بخشی از قلمرو یك كشور است كه كالای عرضه شده در آنجا به طور كلی از لحاظ حقوق و عوارض ورودی مانند كالایی محسوب می‌شود كه خارج از قلمرو گمركی بوده و مشمول نظارت‌های گمركی معمولی نیست.
در زمینه تولید صادرات غیرنفتی غالباً از كالاهایی استفاده می‌شود كه وارداتی بوده و یا در تولید آنها از كالاهای وارداتی استفاده شده است، لذا تعرفه‌های وارداتی موجب افزایش قیمت كالاهای صادراتی می‌گردد. دسترسی صادركنندگان به كالاهای وارداتی بدون پرداخت تعرفه مانع از افزایش قیمت صادرات شده و موجب رشد صادرات غیرنفتی می‌گردد. منطقه آزاد تجاری كه برای ارتقاء صادرات تأسیس می‌شود در واقع تعمیم سیاست معافیت از تعرفه گمركی است و كارخانه‌هایی كه در منطقه مستقر می‌شوند به تولید صادرات اشتغال داشته و از پرداخت تعرفه گمركی معاف می‌باشند.این روش، با گردآوردن تولیدكنندگان صادرات در یك منطقه موجب كاهش هزینه تولید و صادرات شده و اجرای سیاست معافیت تعرفه گمركی را تسهیل می‌كند. به علاوه، مؤسساتی كه در منطقه تجارت آزاد فعالیت می‌كنند از محدودیت‌های مربوط به قوانین كار، سیاست ارزی و سرمایه‌گذاری خارجی معاف می‌باشند.
2- متدولوژی تحقیق:
این تحقیق با استفاده از روش تحقیق مطالعه موردی براساس شواهد و مدارك چندگانه انجام گرفته است. برخی از انواع شواهد و مدارك مورد استفاده در این تحقیق كه عمدتاً به روش جمع‌آوری داده‌های ثانویه (اینترنتی) بدست آمده عبارتند از: 1- آمار و ارقام و جداول صادراتی و وارداتی موجود در پایگاه اطلاعاتی گمرك 2- مصاحبه‌های‌ مندرج در وب سایت های خبری3- اسناد و مدارك تاریخی و تجاری موجود در بانك اطلاعاتی منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس.
3- مناطق آزاد تجاری ایران: مطالعه موردی منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس:
به دنبال تصویب تبصره 19 قانون برنامه 5 ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور در سال 1368 به دولت اجازه داده شد تا حداكثر در 3 نقطه مرزی كشور، منطقه آزاد تجاری و صنعتی ایجاد كند، البته پیش از این تاریخ در كیش و قشم با توجه به زیر ساخت‌های موجود حركت‌هایی در این زمینه آغاز شده بود؛ اما به طور رسمی در سال 1369 این دو منطقه به عنوان مناطق آزاد انتخاب شدند و در اردیبهشت ماه سال 1370 چابهار نیز به جمع مناطق آزاد پیوست.
با توجه به موقعیت ممتاز جغرافیایی و اقتصادی جلفا در تیرماه 1376 قسمتی از شهرستان جلفا به منطقه ویژه اقتصادی جلفا اختصاص یافت و از اوایل سال 1377 عملیات زیرساخت آن شروع گردید. در پی استقبال سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از این منطقه، در آستانه سال پنجم تأسیس آن، كلیه اراضی فاز اول آن واگذارشد. پتانسیل‌های جلفا و موقعیت برتر آن سبب شد تا این منطقه در دوم شهریور 1382 از سوی مجلس شورای اسلامی به منطقه آزاد تجاری- صنعتی تبدیل گردد.
3-1- اهداف تأسیس مناطق آزاد در ایران:
دیدگاه‌های گوناگونی در زمینه اهداف تأسیس مناطق آزاد، در كشورهای مختلف وجود دارد، به طور كلی می‌توان اهداف ایجاد مناطق آزاد را در موارد زیر خلاصه كرد:
1- جلب سرمایه‌های خارجی.
2- ایجاد فرصتهای شغلی جدید.
3- كسب درآمدهای ارزی و افزایش صادرات.
4- دست‌یابی به تكنولوژی پیشرفته.
5- جذب نقدیندگی سرگردان داخلی و كمك به مهار تورم.
6- محرومیت‌زدایی از مناطقی كه امكان رشد و توسعه را بالقوه دارند.
3-2-چالش های مناطق آزاد در ایران:
از جمله چالش‌های موجود در زمینه سرمایه‌گذاری و گسترش مناطق آزاد ایران ، فقدان سازمان اجرایی مناسب و كارآ و عدم برخورداری از سطح مدیریت اجرایی قوی برای جذب سرمایه است. از طرفی مدیریت اجرایی نتوانسته در این مناطق مانع از بروز بوروكراسی و تشریفات زائد اداری شود و در تلاش برای توسعه و تبلیغ به منظور جذب سرمایه‌ها از طریق اطلاع رسانی به مشتریان و سرمایه‌گذاران و معرفی مزیت‌های نسبی مناطق موفق عمل نكرده است.
عدم صراحتهای قانونی، انعطاف ناپذیری، محدودیت نارسایی و فقدان كارآیی و پویایی پاره‌ای از قوانین و مقررات در ارتباط با مناطق آزاد به عنوان دومین عامل بزرگ بر سر راه جذب سرمایه می‌باشد. عدم تضمین و ضمانت كافی قانونی برای حفاظت از حقوق مالكیت در مقابل مصادره و ملی كردن اموال سرمایه‌داران، مشخص و شفاف نبودن مشوقات مالی برای موسسات و شركت‌های سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در قوانین از جمله مشكلات موجود در قوانین و مقررات می‌باشد كه هر كدام به نحوی در جذب سرمایه‌ها در مناطق آزاد موثرند.
در حال حاضر مناطق آزاد عمدتاً مكانیزمی است برای دور زدن قوانین واردات نه پایگاهی برای تولید و صدور كالاهای غیرنفتی به سایر كشورها. در این مكانیزم كالا آزادانه به منطقه تجارت آزاد وارد می‌شود، بعد پردازش شده و سپس به عنوان صادرات بدون برخورد با موانعی كه برای كنترل واردات ایجاد شده‌اند به داخل كشور فرستاده می‌شود. برای مثال در سال 1998 واردات منطقه آزاد قشم بالغ بر 480 میلیون دلار بود در حالیكه صادرات آن به خارج از كشور از یك میلیون دلار تجاوز نكرد. در سال 2000 نزدیك به 145 شركت در منطقه آزاد قشم به ثبت رسیده بودند كه از این رقم تنها تعداد معدودی به صادرات به معنای معمول كلمه اشتغال داشتند.
به طور كلی سیاست های صادراتی ایران دوگانه و متضاد است. از یکسو، دولت با کاربرد سیاست‌های نادرست موجب برهم زدن تناسب قیمت‌ها و رقابت به زیان صادرات غیر نفتی می‌گردد و از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از درآمد نفتی کشور را به صورت وام‌های یارانه‌ای صرف ارتقا صادرات غیرنفتی می‌کند. این سیاست متضاد امکانات محدود مالی کشور را به هدر می‌دهد. ارتقا صادرات غیرنفتی پیش از آنکه نیازمند دریافت یارانه باشد، مستلزم حذف عوامل و موانعی است که موجب تضعیف بنیادین آن می‌شوند. مهمترین این عوامل عبارتند از:
1- سیاست های نادرست ارزی، وارداتی و یارانه ای که موجب برهم زدن تناسب رقابت به زیان تولیدات داخلی از جمله صادرات غیر نفتی شده‌اند.
2- قوانین دست و پاگیری که برای اداره و کنترل صادرات غیر نفتی تدوین شده‌اند.
3- نا به هنجاری بخش بانکی و سیاست های پولی کشور.
4- نبود جو مناسب برای رشد بخش خصوصی و جلب سرمایه گذاری خارجی.
5- سیطره دولت و نهادها بر امور اقتصادی کشور.
6- فساد گسترده و سوء مدیریت بخش دولتی.
7- نبود یک نظام موثر برای حسابرسی و کنترل تصمیمات دولت.
این عوامل سبب شده‌اند که صادرات غیر نفتی کشور در بهترین شرایط از حد 3 تا 4 بلیون دلار تجاوز نکند که متناسب با توان کشور نبوده و پاسخگوی معضلات اقتصادی آن به ویژه بحران بیکاری نمی‌باشد.
3-3- معرفی منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس:
منطقه آزاد ارس با وسعت 97 كیلومتر مربع با مركزیت جلفا در استان آذربایجان شرقی در فاصله 137 كیلومتری تبریز و 761 كیلومتری تهران در شمال غرب كشور و در حاشیه جنوبی رود پرآب و زیبای ارس و دره زیبای آن به طول 128 كیلومتر با چشم‌اندازی زیبا و دیدنی كه جلوه‌ای از شكوه و عظمت این رودخانه را به نمایش می‌گذارد، واقع شده است. در داخل این رودخانه بیش از 400 جزیره كوچك غیرمسكونی وجود دارد، این رودخانه كه در نقطه صفر مرزی ایران با جمهوری خودمختار نخجوان، ارمنستان و آذربایجان قرار دارد از آب و هوای دلپذیری برخوردار است. منطقه آزاد ارس نزدیکترین منطقه آزاد کشور به اروپا و تنها منطقه آزاد دارای مرز زمینی فعال با یک کشور خارجی است.
در صورت تصویب نهایی لایحه توسعه مناطق آزاد در صحن علنی مجلس، محدوده منطقه آزاد تا حد جمهوریهای اطراف منطقه یعنی آذربایجان، نخجوان و ارمنستان توسعه می‌یابد كه این امر دسترسی گردشگران خارجی منطقه را تسهیل می‌كند.
جلفا در گذشته جولاه ( بافنده ) نام داشته است و از مراکز مهم پرورش کرم ابریشم و بافت پارچه‌های حریر بوده است . واژه جلفا ارمنی است و این منطقه از دوران اشکانیان ارمنی نشین بوده است . بعدها به دستور شاه عباس صفوی در حدود 3000 خانوار از ارامنه جلفای ارس به جلفای اصفهان کوچ داده شدند تا در امر صدور ابریشم از راه خلیج فارس فعالیت نمایند . با توجه به باقیمانده قلعه گاوور در منطقه پیشینه، جلفا به دوران اوراتویی می رسد و همچنین طبق برخی روایت ها آریایی ها از این دروازه وارد ایران شده اند .
شهرستان جلفا یكی از مهمترین شهرهای مرزی و گمركی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. سابقه گمرك در جلفا بیش از یكصدسال پیش می‌باشد. در سال 1382 جلفا مقام دوم پرترددترین مرز را پس از فرودگاه مهرآباد به خود اختصاص داده‌است و یكی از مجهزترین و بزرگترین گمركات كشور محسوب می‌شود. مردم این منطقه به لحاظ وجود گمرك و امكانات داد و ستد و بازرگانی عمدتاً به شغلهایی در این زمینه مشغول هستند. اولین خط‌آهن ایران در مسیر جلفا- تبریز احداث گردیده و بسیاری از امكانات اداری و پتانسیلهای لازم برای امور تجارت- بازرگانی- صنعت و توریسم در این شهر وجود دارد. تأسیسات گمرك و ایستگاه راه‌آهن جلفا برای انجام تشریفات گمرگی، انبارداری و ترخیص و حمل و نقل سه میلیون تن كالا در سال طراحی و احداث شده و واردات و صادرات ایران با اتحاد جماهیر شوروی و اروپای شرقی و كشورهای اسكاندیناوی(قبل از فروپاشی بلوك شرق) عمدتاً از این طریق انجام می‌گرفت. شهر جلفا حدود پنج هزار نفر و شهرستان جلفا حدود 55 هزار نفر جمعیت دارد. مرز این شهر با نخجوان بصورت 24 ساعت دایر می‌باشد و از طریق پل احداثی بر روی ارس روزانه هزاران نفر از اتباع كشورهای مختلف به ایران وارد می‌شوند. این شهر با اقلیم مناسب و دوره كوتاه زمستان(حداكثر 45 روز یخبندان)، امنیت نسبی در مقابل زلزله، نیروی انسانی جوان و تحصیل كرده، پتانسیل بالای حمل و نقل، خدمات زیربنایی، خدمات شهری، ارتباطات راه دور، بازرگانی (بانكی، بیمه و ...) و انرژی ارزان‌(برق، گاز و نفت) و موقعیت جغرافیایی ممتاز، از ظرفیت بالقوه برای تبدیل شدن به یك مركز مهم مبادلات تجارت منطقه‌ای و احداث منطقه ویژه اقتصادی برخوردار است.
منطقه آزاد ارس تنها منطقه آزاد کشور با آثار تاریخی هزار ساله و نیز نقاط حفاظت شده طبیعی به شمار می‌رود. در این منطقه آزاد می‌توان از آبشار و گوزن و پلنگ تا آثار تاریخی با قدمت بیش از یكهزار سال و روستاهای تاریخی و گونه‌های گیاهی نادر و پوشش جنگلی منحصربفرد همه را در کنار یکدیگر یافت. ضمن آنکه سرسبزی محیط بدون وجود هوای شرجی و رطوبت بالایی است که در اغلب نقاط سرسبز کشور وجود دارد. به لحاظ جاذبه‌های گردشگری و نقاط دیدنی نیز زیباییهای طبیعی و تاریخی فراوانی را در خود جای داده است. در زیر بخشی از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی ارس را مورد مطالعه قرار داده‌ایم:
3-4- جاذبه‌های تاریخی ارس :
• کلیسای سنت اسپانوس : کلیسای سنت اسپانوس در 17 کیلومتری غرب جلفا و فاصله 3کیلومتری کرانه جنوبی رود ارس و در منطقه دره شام قرار دارد . نام آن الهام گرفته از نام «استپانوس» شهید اول راه مسیحیت است. قدمت این کلیسا به قرن 4- 6 هجری بر می گردد و با معماری منحصر به فرد یکی از مکانهای مقدس ارامنه جهان به شمار می‌رود که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و بررسیها برای ثبت جهانی این اثر معنوی آغاز شده است. زیبایی بنا و سرسبزی فضای اطراف آن و تنوع فضاهای آن از جمله محراب، گنبد، برجها، حیاتها و اتاقهایی که برای تعلیم راهبان بکار گرفته می‌شد، از جمله ویژگیهای این بنا است.
• پلهای تاریخی خدا آفرین : این دو پل از پلهای تاریخی ایران بر روی رود ارس است که پل بزرگ ، یادگار اولین سالهای حضور اسلام در ایران قدمت یكهزار و 200 ساله و پل کوچک قدمتی پانصد ساله دارد .
• مجموعه کردشت : این مجموعه در 70 کیلومتری شرق جلفا و در کرانه جنوبی رود ارس واقع گردیده است و تاریخ احداث آن قرن 12 هجری زمان ولیعهدی عباس میرزای قاجار است . معروفترین عنصر این مجموعه ، حمام کردشت می باشد که یکی از زیباترین حمام های تاریخی ایران محسوب می گردد .
• امامزاده: دو امامزاده به نامهای «امامزاده شعیب» و «امامزاده سید محمد» یکی در منطقه «دوزال» و دیگری در روستای «نوجه‌مهر» از بناهای تاریخی_معنوی منطقه آزاد ارس هستند. امامزاده شعیب دارای بنای برجی شکلی به ارتفاع هفت متر است.
• قلعه علی بیگ: یکی از پنج قلعه «بابک خرمدین» که به «قلعه علی بیگ» معروف بوده و متعلق به اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره سامانیان است نیز در ساحل ارس قرار دارد.
• آرامگاه: آرامگاه جرجیس پیامبر و کلیساهای حضرت مریم و چوپان به همراه خانه اربابی از دیگر دیدنیهای ارس هستند.
• در داخل شهر جلفا نیز آثاری چون ساختمان تاریخی گمرک و تلگرافخانه که آن دو نیز در زمان قاجار ساخته شده‌اند به همراه یخچال «پوزفانا» نیز می‌تواند برای گردشگران جذاب‌باشد.
3-5- جاذبه‌های طبیعی ارس:
قرار داشتن این منطقه آزاد در کنار رود ارس علاوه بر زیبایی بخشیدن به طبیعت آن، طراوت خاصی در محیط ایجاد کرده است و امکان ورزشهای آبی و ماهیگیری را فراهم می‌آورد. متوسط دمای سالیانه در منطقه آزاد ارس 14 درجه است و هوا در بیشتر ماههای سال خنک و دلپذیر است.
• روستای اشتبین با معماری سبک دهکده ماسوله با چشم‌انداز بکر و بدیع و طبیعتی زیبا و آرام و بناهای دوران صفویه از زیباترین نقاط آذریایجان است که در منطقه ارس قراردارد.
• منطقه حفاظت شده ارسباران که پوشیده از جنگل، استپ و پوشش گیاهی منحصربفرد است و بیش از 65 نوع گیاه در آن وجود د ارد. «پناهگاه حیات وحش کیامکی» نیز از نقاطی است که دوستداران اکوتوریسم را به خود جلب می‌كند وجود انواع پرندگان وحشی، پلنگ، گربه جنگلی، گراز، میش، قوچ، گوزن و خرس قهوه‌ای طبیعت این منطقه را منحصربفرد و جذاب كرده است.
• آبشار آسیاب از دیگر جاذبه‌های طبیعی منطقه آزاد ارس است که با چشمه‌های فراوان و پرآب و همیشگی در حاشیه شهر جلفا قرار دارد و همه ساله بیش از 500 هزار گردشگر را به خود جذب می‌کند.
• دریاچه سد ارس در سمت غربی منطقه آزاد ارس نیز تفرجگاهی زیبا و طبیعی است که امکان استراحت و تفرّج و بهره‌گیری از طبیعت زیبا را همزمان فراهم می‌كند.
بیشترین میزان حضور گردشگران در این منطقه مربوط به اردیبهشت ماه است که فصل شکفتن گلها و باز شدن شکوفه‌ها و اوج سرسبزی منطقه آزاد ارس است.
3-6- پیشینه تجاری ارس:
• بررسی حجم تجارت (صادرات و واردات) منطقه جلفا طی سالهای 83-81 :
یكی از مزیتها و قابلیت‌های هر منطقه جغرافیایی برای تبدیل شدن به منطقه آزاد برخورداری از مزیتهای تجاری است.
تا قبل از سال 1383 مراودات تجاری از گمرك جلفا و بازارچه جلفا انجام می‌شده است و در سال 1383 گمرك منطقه ویژه اقتصادی جلفا نیز شروع به كار كرده و آمار مربوط به منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس نیز از شش ماهه دوم 1384 به حساب آمده است. در این بخش به مقایسه آمار سالهای 1381 تا 1383 منطقه جلفا و مقایسه آن با تجارت در كل كشور می‌پردازیم.
الف- واردات به منطقه جلفا:
با نگاهی به آمار واردات در منطقه جلفا مشاهده می‌شود كه این آمار حتی قبل از تشكیل منطقه ویژه جلفا نیز از رونق مناسبی برخوردار بوده است بدین ترتیب كه مطابق جدول 1 نرخ رشد واردات در سال 1382 نسبت به سال قبل با 24 درصد رشد همراه بوده است و 5 درصد بالاتر از نرخ رشد كل واردات كشور نسبت به سال قبل می‌باشد.
جدول1. ارزش واردات از گمركات مرتبط با جلفا و مقایسه با واردات كل كشور

مأخذ: سایت رسمی گمرك جمهوری اسلامی ایران.
آمار مربوط به واردات جلفا در سال 1383 و بعد از تشكیل منطقه ویژه اقتصادی جلفا به شدت فزونی یافته و با رشد 154 درصدی نسبت به سال گذشته مواجه شده است.
با توجه به رشد واردات در منطقه جلفا و مقایسه آن با واردات در كل كشور مشاهده می‌شود كه روند رشد واردات در منطقه جلفا بیش تر از متوسط كل كشور است و این امر نشان از ظرفیتهای بالای بالفعل و بالقوه این بخش به عنوان مدخل ورودی كالاها به كشور است و پیش‌بینی می‌شود اعلام این منطقه به عنوان منطقه آزاد و تأثیر آن از نیمه دوم سال 1384 به روند صعودی این امر بیافزاید.
ب‌- صادرات از منطقه جلفا:
با نگاهی به آمار تجارت در منطقه جلفا مشاهده می‌شود كه تأثیر موثر و فزاینده‌ای كه ایجاد منطقه ویژه اقتصادی در واردات داشته در صادرات مشاهده نمی‌شود و این امر گرایش این منطقه را به واردات نشان می‌ دهد. در حالی كه هدف نهایی و اصلی این مناطق می‌باید توجه به صادرات مجدد و صادرات قطعی باشد.
جدول2. ارزش صادرات از گمركات مرتبط با جلفا و مقایسه با صادرات كل كشور

مأخذ: سایت رسمی گمرك جمهوری اسلامی ایران.
همان كه طور كه از جدول 2 مشاهده می‌شود با تشكیل منطقه ویژه اقتصادی جلفا حجم صادراتی كه توسط بازارچه جلفا انجام می‌شده است به منطقه ویژه اقتصادی منتقل شده است و از میزان صادارات از گمرك جلفا نیز كاسته شده است.
با مقایسه روند صادرات در منطقه جلفا با روند صادرات در كل كشور مشاهده می‌شود كه روند رونق سال 1382 در سال 1383 با نزول مواجه شده است. در سال 1382 صادرات در منطقه جلفا نسبت به سال قبل در حدود 65 درصد رشد داشته است در حالی كه صادرات در كل كشور با 30 درصد رشد مواجه شده است. اما این روند در سال بعد ادامه نیافت و روند صادرات منطقه جلفا در سال 1383 نسبت به سال 1382 تنها با 10 درصد رشد مواجه بوده است. این امر بدان معناست كه علیرغم رشد صادرات در سال 1383 روند رشد از نرخ كاهنده‌ای برخوردار بوده است.
3-7- مزیت‌های سرمایه‌گذاری در سازمان منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس در زمینه صادرات:
با توجه به موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی گرانقدری كه منطقه آزاد ارس در زمینه تجارت و بازرگانی با كشورهای همجوار به همراه دارد، تردیدی درباره موفقیت منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس در بحث توسعه اقتصادی تجاری بازرگانی و صنعتی وجود ندارد، چرا كه این منطقه مانند سایر مناطق آزاد از صفر شروع نكرده است و پیشینه تاریخی گرانقدری را در زمینه تجارت و بازرگانی با كشورهای همجوار به همراه دارد. همچنین امكانات و زیرساختهای موجود در جلفا می‌تواند در آغاز كار، اهرم مؤثری در تسریع روند امور اجرایی باشد. معافیت مالیاتی 15 ساله از تاریخ بهره‌برداری برای انواع فعالیتهای اقتصادی و معافیت از عوارض گمركی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات به منطقه، همچنین صدور كالاهای تولید شده در منطقه به خارج از كشور یا سایر نقاط كشور با رعایت قوانین ارزش افزوده و كمترین تشریفات، صدور كالاهای ایرانی و صادرات مجدد كالاهای سایر كشورها از منطقه جلفا به بازارهای جهانی، برخورداری از جاده‌های ترانزیت این امكان را برای كلیه بازرگان و صاحبان كالاها اعم از اتباع خارجی یا داخلی فراهم نموده كه با كمترین تشریفات هر نوع كالایی را به هر میزان به منطقه‌آزاد وارد، نگهداری، تخلیه وبارگیری و صادر نمایند، فقط موقع ورود کالا به داخل کشورمقررات گمرکی اعمال خواهد شد. این منطقه مسیر عبور كالا میان كشورهای جنوب شرق، هند و آسیای میانه را از 60 روز مسیر تركیبی به 15 روز كاهش‌می‌دهد.
منطقه جلفا علاوه بر تسهیلات مذکور، دارای انبارهای مسقف و مجهز جهت نگهداری امانی کالا می‌باشد و هزینه‌های انبارداری منطقه بسیار ناچیز و در حد هفتصد ریال به ازا هر‌تن کالا در روز می‌باشد. بعلاوه بخش خصوصی هم میتواند با ابتیاع عرصه نسبت به ساخت و بهره‌برداری واحد انباری اقدام نماید. ثبت شركتها توسط سازمان منطقه آزاد، امكان سرمایه‌گذاری خارجی بدون مشاركت ایرانی، آزادی كامل ورود، خروج، خرید و فروش ارز، آزادی تأسیس و فعالیت بانكها و مؤسسات اعتباری خارجی با رعایت قانون مربوطه، آزادی تأسیس و فعالیت مؤسسات بیمه خصوصی با سرمایه داخلی یا خارجی، آزادی ورود هر نوع كالا به استثنا كالاهای مغایر شرع اسلام و تضمین حقوق قانونی سرمایه‌گذاران خارجی از دیگر مزیتهای سرمایه‌گذاری در این منطقه به شمارمی‌آید. سابقه بیش از یكصد ساله گمرك جلفا را می‌توان از دیگر مزیتهای این منطقه نام برد، همچنین این منطقه پل ارتباطی ریلی شمال- جنوب نیز می‌باشد.
3-8- اهداف سازمان منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس:
توجه به مناطق آزاد و استفاده از مزیت‌ها، ظرفیتها و زمینه‌های موجود در آنها، در جهت آینده و حال علاوه بر استفاده از این نعمت خدادادی آینده‌ای روشن برای اقتصاد ایران نیز ارائه خواهد داد.
از جمله اهداف این سازمان انجام امور زیربنایی، آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، جذب سرمایه‌ و افزایش درآمد عمومی می‌باشد.
ایجاد اشتغال سالم و ایجاد فرصتهای شغلی جدید و ارتقاء سطح اشتغال در كشور و همچنین تجربه‌اندوزی در زمینه استراتژی نوین صنعتی شدن و ارتقاء تكنولوژی و بهره‌گیری از تكنولوژیهای برتر خارجی در جهت افزایش صادرات كالا و نیز صادرات خدمات برای حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای، كاهش هزینه‌های وارداتی مواد اولیه برای كشور و كمك به جهانی شدن تولیدات‌ ‌داخلی، توسعه كشاورزی و كشت و صنعت با توجه به مزیتها، توسعه صنعتی با توجه به نیروهای متخصص استان و توسعه توریسم با توجه به پتانسیل‌های بالفعل و بالقوه از دیگر اهداف این سازمان می‌باشد.
در نهایت اجرای سیاستهای توسعه منطقه‌ای و ایجاد قطب‌های اقتصادی، تنظیم بازار كار و كالا و از همه مهمتر جذب سرمایه‌های خارجی و تجهیز سرمایه‌های داخلی را می‌توان از جمله اهداف این سازمان ذكرنمود.
3-9- چالش های منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس:
سازمان منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس بر اساس مصوبه مجلس با تصور امكان استفاده از مساحتی بیش از یكصد هزار هكتار و امكان استفاده از مرز مشترك كشورهای همسایه در شهریور سال 1383 شروع به كار نمود و با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیتهایی كه پیش‌بینی شده بود قصد داشت به اهداف مورد نظر دست یابد، ولی اكنون در یك حوزه 97 كیلومتر مربعی فعالیت خود را آغاز كرده است.
با توجه به اهداف تعیین شده و امكان استفاده از مزایای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد مسئولان منطقه به ترسیم اولویتهای سرمایه‌گذاری در منطقه پرداختند ولی با توجه به تغییر مساحت و محدوده مصوب منطقه و اختلاف فاحش با محدوده پیش‌بینی شده امكان دستیابی به بسیاری از این اهداف عملاً محدود و برخی دیگر نیز دست‌نیافتنی شدند.
بنابراین علیرغم مزیتهای فراوان موجود در این منطقه، در حال حاضر مهمترین متقاضیان سرمایه‌گذاری را كارخانه فولاد و كشت و صنعت و صنایع وابسته، تولید كریستال و مواد شوینده، لوازم منزل و مبلمان تشكیل می‌دهند.
3-10-اولویت‌های سرمایه‌گذاری سازمان منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس:
با توجه به منابع موجود و شرایط آب و هوایی مناسب، این منطقه مستعد فعالیت و تولید و بازرگانی در عرصه‌های گوناگون اقتصادی و همچنین جذب سرمایه‌گذاری در زمینه‌های كشاورزی، صنعت، كشت و صنعت، بازرگانی، توریسم فرهنگی و اكوتوریسم می‌باشد.
الف- بخش كشاورزی و صنایع تبدیلی:
• تولید گیاهان دارویی، گلهای تزیینی و غیره.
• تولید محصولات باغی نكتار و كنسانتره میوه.
• واحدهای تحقیقاتی و اصلاح جنگل و مرتع گیاهی و گل‌های زینتی.
ب- بخش صنعت:
• پالایشگاه.
• تولید تجهیزات نفتی.
• بازار بین‌المللی سنگهای زینتی.
• تولید مس و مولیبدن.
• فرآوری مواد معدنی.
• تولید آلومینیوم.
• تولید سرامیك چینی كاشی.
• ایجاد مراكز IT.
• تجارت الكترونیكی.
• واحد آموزش ضمن تحصیل.
• صنایع الكترونیك و الكتروتكنیك.
• خودروسازی.
• پرورش آبزیان (ماهی‌های سردآبی و اوزون برون خاویاری).
• توسعه صنعت ابریشم.
• صنایع نساجی.
• چرم.
• تولید جواهرات و تراش الماس.
• بازار بین‌المللی صنایع.
• تولید لبنیات و فرآورده‌های گوشتی.
• بازیافت كاغذ و كاغذسازی.
• صنایع بازیافت پت و ضایعات كشاورزی.
• ایجاد نیروگاه‌ بادی.
ج- بخش بازرگانی:
• ایجاد تكنوماركت (بازار فروش تكنولوژی).
• ایجاد مراكز صادرات مجدد و واردات.
د- بخش توریسم:
• ایجاد دهكده سلامت.
• ایجاد واحدهای اقامتی تفریحی، ورزشی و فرهنگی در كنار طبیعت بدیع و ابنیه تاریخی.
• ایجاد مكانهای مناسب برای ورزشهای آبی.

- نتیجه‌گیری و پیشنهاد:
در صورت معرفی دقیق و جامع از مزیتها و جاذبه‌های این منطقه و تلاش برای توسعه و تبلیغ به منظور جذب سرمایه‌های خارجی یكی از اهداف تأسیس این منطقه كه در زمینه راهبرد نوین صنعتی شدن و ارتقاء فناوری و بهره‌گیری از فناوری‌های برتر خارجی در جهت افزایش صادرات كالا و نیز صادرات خدمات برای حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه‌ای است، فراهم خواهد ‌‌‌شد.
وجود دانشگاه‌های صنعتی در این منطقه و برخورداری از نیروهای متخصص یكی از مهمترین منابع لازم جهت فعالیت و نوآوری در عرصه‌های مختلف صنعتی می‌باشد كه در كنار دیگر استعدادهای موجود در این منطقه فراهم آمده است. با توسعه و گسترش این منطقه از دیگر اهداف اساسی تأسیس مناطق آزاد كه همان ایجاد فرصتهای شغلی و ارتقا‌ء سطح اشتغال است، محقق خواهد شد.
از دیگر زمینه‌های سرمایه‌گذاری سازمان در این منطقه كه در سالهای اخیر بسیار مورد توجه قرارگرفته است، توسعه صنعت توریسم است، كه وجود طبیعت بدیع، زیبا و پیشینه فرهنگی و ابنیه تاریخی این منطقه نسبت به سایر شهرهای كشور از جمله جاذبه‌های توریستی این منطقه زیبا و بی‌نظیر است.
منطقه آزاد ارس با موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر و بهره‌مند از شرایط مناسب در جایگاه خود در خور تأمل و توجه می‌باشد، نیاز به ذكر نیست كه وسعت حاضر منطقه آزاد تجاری- صنعتی تنها بالغ بر 97 كیلومترمربع است و از پتانسیل‌ فیزیكی لازم برای دستیابی به اهداف تشكیل این سازمان برخوردار نیست، یكی از عمده‌ترین اهداف ایجاد منطقه آزاد اهداف صادراتی و توسعه صادرات غیرنفتی است. محدوده كنونی منطقه آزاد ارس تنها با جمهوری خودمختار نخجوان هم‌مرز است در صورتی كه با توسعه این منطقه می‌توان از بازارهای صادراتی كشورهای ارمنستان و آذربایجان نیز بهره برد. ارتباط یك منطقه آزاد در یك كشور در جوار سه كشور از آسیای میانه به منزله ایجاد پلی وسیع جهت دستیابی به بازارهای روسیه، اروپا و دیگر كشورهای مشترك المنافع است كه می‌تواند به توسعه صادرات غیرنفتی نیز بیانجامد.
از سویی دیگر در حال حاضر كشور تركیه به توسعه و گسترش صادرات به كشورهای آسیای میانه توجه ویژه‌ای نموده است و اكثر تقاضای بازار مصرفی این كشورها توسط كالاهای تولیدی كشور تركیه پاسخ داده می‌شود. از این رو وجود منطقه قدرتمند می‌تواند با معرفی كالاهای ایرانی و جایگزینی آن در سبد مصرفی آسیای میانه به توسعه صادرات كشور كمك شایانی بنماید.
ظرفیت‌های بالقوه تجاری، تاریخی و جغرافیایی این منطقه نوید لزوم گسترش و توسعه بیشتر آنرا می‌نواخت، حال آنكه شاهد به كارگیری سیاست‌های تعدیلی در مورد آن می‌باشیم. در نهایت در صورت تصویب مجلس در خصوص توسعه این منطقه تا حد جمهوری‌های اطراف، با توجه به اینكه مهمترین ویژگی مناطق آزاد توسعه مبادلات بازرگانی است، قرار گرفتن رودخانه ارس در نقطه صفر مرزی و در جوار كشورهای ارمنستان، نخجوان و آذربایجان امكان توسعه مبادلات بازرگانی و دسترسی گردشگران خارجی به منطقه را تسهیل می‌كند.
شایان ذكر است در جریان تحقیق انجام شده، محقق به این موضوع دست یافت كه منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس نزد تجار و ذینفعان صادراتی كشور به حد كافی شناخته شده نمی‌باشد، از این رو پیشنهاد می‌شود سازمان فوق‌الذكر ضمن بررسی این موضوع، به تدوین برنامه‌ها و راهكارهای لازم در جهت آگاه‌سازی و آشنایی بیشتر در خصوص این منطقه بپردازد.

مزیت منطقه آزاد ارس در هدایت توانمندیهای كشور به سمت صادرات

مطالب مشابه :

استخدام در شهرستان جلفا و.....

دانشگاه علوم پزشکی برای بیمارستان و شبکه بهداشت درمانی نیرو استخدام میکند

استخدام در شهرستان جلفا و.....

قنات های هادیشهر

مدير بيمارستان دكتر ساجدي هاديشهر منصوب شد

ملا خداوردی کیست ؟

سالروز درگذشت ستارخان/25 آبان

مصاحبه با محرم محمد زاده گزارشگر شبکه سهند محرم میهمان آناج: وقتی صدای خودم را از رادیو می شنیدم خند

فرق منطقه ویژه اقتصادی با منطقه آزاد تجاری چیست؟

مزیت منطقه آزاد ارس در هدایت توانمندیهای كشور به سمت صادرات