خلاقيت در كودكان

خلاقیت بزرگ‌ترین و اثر گذار ترین قسمت از وجود هر انسان است که خدا در وجودش قرار داده است. رشد و تکامل جوامع زائیده انسان‌های خلاق جهان در طول تاریخ می‌باشد. خلاقیت عرصه گسترده‌ای دارد. از ساده‌ترین نقاشی گرفته تا ماهواره‌های پیش رفته‌ای که به فضا پرتاب می‌شوند. خلاقیت برآیند فرآیندهای ذهنی و شخصیتی فرد بوده و به تولیدات و آثاری منجر می‌شود که نو و بدیع بوده، خاصیتی متکامل داشته و با واقعیت‌ها، منطبق بوده و در غایت به سود جامعه بشری هستند.

البته خلاقیت گاه گسترش خلاقیت‌های گذشتگان است و گاه فی البداهه و مستقل می‌باشد. بهترین زمان برای پرورش خلاقیت از 3 تا 12 سالگی می‌باشد. زیرا کنجکاوی‌ها و انرژی بسیار کودک، همچنین داشتن دنیای کوچک و ساده انگاری، می‌تواند بهترین محرک برای جستجو و تجربه آنان باشد.

ما باید پاسخ گویی به کنجکاوی‌های کودک را به دو قسمت تقسیم کنیم که یک قسمت از این کنجکاوی‌ها که در زمینه تجربه و علمی می‌باشد، باید به خود او واگذار شود و وظیفه ما به صورت غیر مستقیم، راهنمایی و تشویق است تا او خود، به سوی پاسخ‌هایش هدایت شود، که در این قسمت به یک متخصص با تجربه پرورش خلاقیت نیاز مبرم می‌باشد.

بزرگ‌ترین وجه مشترک بین کودکان و دانشمندان و فلاسفه همین کنجکاوی‌ها و چراهاست، که متاسفانه در بسیاری از کودکان به دلیل عدم آگاهی والدین، این خصوصیت ارزشمند از بین می‌رود؛ و در نهایت این کودکان در آینده تبدیل می‌شوند به انسان‌های صرفا مصرف کننده و مقلد، که اکثر آنان از زندگی مرفهی نیز برخوردار نیستند و همیشه خلاء یک حامی در زندگی آنان احساس می‌شود. تنها عده قلیلی در مسیر پرورش خلاقیت رشد می یایند ودر واقع همان‌ها هستند که دانشمندان، محققان و مخترعان موفق آینده را تشکیل می‌دهند که همشه با اعتماد به نفس و اعتقاد راسخ مورد تایید و احترام جامعه می‌باشند و در واقع رهبران اجتماع از بین چنین افرادی است.

خانواده یکی از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلاقیت کودکان محسوب می‌گردد که نقش مهمی در شکوفایی خلاقیت‌های کودکان دارد. از آنجا که کودک حساس‌ترین مراحل رشد خلاقیت را در محیط خانه سپری می‌کند، محیط مناسب خانوادگی، شیوه و نگرش‌های صحیح فرزندپروری در رشد و شکوفایی خلاقیت سهم مهمی ایفا می‌کند. «کلی‌گان» ( 1971 ) معتقد است برای ظهور خلاقیت راه‌های زیادی در شیوه‌های فرزندپروری وجود دارد که می‌تواند باعث ظهور یا محو خلاقیت شود. نحوه تربیت و استفاده از شیوه‌های دموکراتیک یا مستبدانه، اعمال نحوه انضباط و شیوه ابراز محبت هر کدام به نوعی در پرورش یا سرکوب خلاقیت کودکان مؤثر است. اساساً پرورش عنصر انگیزشی خلاقیت باید در بستر خانواده صورت گیرد، زیرا مستعدترین محیط برای شکل دهی آن محیط کلامی و نظام تربیتی و رفتاری خانواده است. کودک و نوجوان اوقات زیادی را در خانواده سپری میکنند، بنابراین این طبیعی است که بیشترین تاثیر را نیز از آن بپذیرند. بیان این نکته از آن روست که بگوییم هر چند می‌توان در محیطی غیر از خانواده (آموزشگاه یا جایی دیگر) به تقویت عناصر انگیزشی خلاقیت مبادرت ورزید، اما تاثیر این عوامل به اندازه و اهمیت عامل نخستین نیست. پس بهتر است که هدایتها و روشهای اتخاذ شده محیط دوم یعنی «محیط یادگیری» به محیط نخستین یعنی خانواده نیز انتقال یابد و در آنجا هم مورد تمرین و تقویت قرار گیرد؛ این انتقال زمینههای تثبیت و تحکیم انگیزش خلاقه را بیش از پیش فراهم آورد.

در واقع والدین از طریق درگیر شدن در فعالیت‌های خلاق کودک در رشد خلاقیت او سهیم هستند. خانواده‌ها باید فرصت‌های لازم را برای سؤال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهند و هرگز آنان را تنبیه و تهدید نکنند. زمینه رشد خلاقیت در خانه زمانی فراهم می‌شود که به کودکانتان آزادی زیادی بدهید و به آنها به عنوان یک فرد احترام بگذارید، از نظر عاطفی در حد اعتدال به آن‌ها نزدیک شوید و بر روی ارزش‌های اخلاقی و نه قوانین خاص تأکید نمایید. محیط خانه را به صورتی درآورید که در آن فعالیت، بازی و خنده به مقدار زیادی وجود داشته باشد. شما و کودکانتان سعی نمائید کارها را به روش‌های جدید و جالب انجام دهید. با تشویق و تأیید رفتار کودک و فراهم آوردن زمینه‌های مساعد و تدارک بازی‌های دلخواه او، قدرت تخیل و خلاقیت کودک را تقویت کنید. خیالپردازیهای کودکان را سرزنش نکنید زیرا خلاقیت او را محدود می‌سازید.

تحقیقات نشان می‌دهد که والدین کودکان خلاق در رفتار خود هماهنگی بیشتری نشان می‌دهند، کودکان خود را آنگونه که هستند قبول دارند و آن‌ها را به کنجکاوی درباره اشیاء و امور تشویق می‌کنند و کودکان خود را در انتخاب موضوعات مورد علاقه آزاد می‌گذارند و کارها و برنامه‌های آنان را تحت نظر دارند و پی گیری می‌کنند. شایسته است والدین تا آنجا که امکان دارد کودکان خود را مستقل بار آورده و در ایجاد اعتماد به نفس، آنان را یاری کنند و دستاوردهای آنان را با آغوش باز پذیرا شوند و هنگام شکست، به جای سرزنش، راهنما و راهگشای مشکلات کودکان خود باشند، تا کودکان بتوانند ضمن احساس ارزشمندی در انجام کارها، راه حل‌ها و عقاید غیر معمول و دور از ذهن را نیز بیازمایند، چراکه چنین کارهایی پایه و مایه اصلی خلاقیت است.

اغلب اوقات اگر کمی وقت و حوصله کنیم متوجه وجود خلاقیت در بچه‌ها می‌شویم. بهترین زمان برای اطلاع از خلاقیت کودکان، تماشای آنها به هنگام بازی است. خلاقیت عامل مهم بازی است. کودک را در حالی که آزادانه و فارغ البال با مواد و اسباب بازی‌هایش سرگرم بازی است تماشا کنید. کودکان خلاق اغلب برای هر یک از وسایل بازی خود موارد استفاده متفاوتی پیدا می‌کنند و قبل از اینکه از وسیله‌ای به سراغ وسیله دیگر بروند از آن به انواع مختلف استفاده می‌نمایند. کودک خلاق اغلب از منابع خود به انواع و اشکال مختلف و گاه حیرت انگیز استفاده می‌کند. ممکن است یک جعبه خالی برای کودک خلاق ارزشی به مراتب بیش از بهترین و پیچیده‌ترین اسباب بازی‌ها داشته باشد. کودکان خلاق می‌توانند با توجه به موقعیت و مکان خاص بازی را تغییر دهند، بازی‌های جدید ابداع کنند، مقررات خاصی وضع کنند، رهبری بازی را در دست گرفته و با سازمان بندی منسجم په به صورت فردی و چه به صورت گروهی بازی کنند. بازی این گونه افراد از تنوع و گوناگونی آکنده بوده و می‌توانند با توجه به علایق خود و بازی کنان هدف‌های بازی را اعمال کنند. در مقابل کودکانی که از خلاقیت بی بهره بوده و یا خلاقیت کمی دارند در بازی‌ها نقش پیرو را به عهده گرفته، خود را ملزم به رعایت کامل مقررات بازی می‌دانند، تخطی از قوانین را جایز نشمرده و بازی را بیشتر به عنوان وظیفه و کار تلقی می‌کنند تا وسیله‌ای برای رشد، بنابراین سهم آن‌ها از لذت بازی کمتر از کودکان خلاق است.

انگیزه و خلاقیت کودک در محیط خانواده زمانی از بین می‌رود که :

- تاکید بیش از حد والدین بر هوش و حافظه کودک.

- ایجاد رقابت میان کودکان.

- تاکید افراطی بر جنسیت کودک.

- قرار دادن قوانین خشک و دست و پا گیر در منزل.

- عدم آشنایی والدین با مفهوم واقعی خلاقیت.

- انتقاد مکرر از رفتارهای کودک.

- بیهوده شمردن تخیلات کودک.

- عدم شناسایی علائق درونی کودک.

- عدم وجود حس شوخ طبعی در محیط منزل.

- تحمیل نقش بزرگسال به کودک.

برای افزایش خلاقیت کودکان باید:

- هرگز کودک را تحقیر نکنیم. کودکی که احساس حقارت کند هرگز دست به خلاقیّت نمی‌زند.

- محیطی مناسب برای انجام کارهای خلاق آن‌ها فراهم نمایید.

- امکانات و وسایلی در اختیار آن‌ها قرار دهید تا به کمک آن‌ها خلاقیت‌های خود را ابراز نمایند. به عنوان مثال وسایل موسیقی، نقاشی و طراحی و ...

- کارهای خلاق کودکان را تشویق کنید و آن‌ها را در معرض نمایش قرار داده و از ارزیابی بیش از حد آنان خودداری کنید.

- به عنوان بزرگسال، خود به انجام کارهای خلاق بپردازید و اجازه دهید کودکان شما شاهد کارهای خلاقتان باشند.

- به شیوه‌های آموزشی در خانواده خود توجه داشته باشید.

- برای کارهای خلاق دیگران ارزش قائل شوید.

- از تأکید بر تصورات قالبی در خصوص جنسیت کودکان شدیداً خودداری نمایید. (به عنوان مثال دختر ماشین بازی نمی‌کند، پسر عروسک بازی نمی‌کند یا پسر گریه نمی‌کند).

- امکان شرکت در فعالیت‌ها و کلاس‌های ویژه را برای آنان فراهم نمایید.

- اگر مشکلات یا گرفتاری‌های در خانواده وجود دارد از آن مشکلات به شیوه مثبتی استفاده کنید و با تشویق به کودک خود اجازه ابراز احساسات و اظهار نظر بدهید.

- توجه داشته باشیید که استعداد فقط سهم کوچکی از خلاقیت است و تمرین و نظم بخشیدن به آن از اهمیت بیشتری بر خوردار است.

- اجازه بدهید کودک خودش باشد حتی اگر رفتارهای عجیب از او سر بزند و سعی کنید در حضور جمع کودک خود را خلاق معرفی نکنید؛ در غیر این صورت اطرافیان انتظارات بیش از حدی از کودک شما خواهند داشت.

- با کودک خود شوخ طبع و مهربان باشید.

منبع: خلاقیت در کوذکان، ترجمه فاطمه اسلامیه.

سایت نور پرتال.

خلاقيت در كودكان

مطالب مشابه :

نفع تعاوني‌ها در واگذاري مسكن مهر به انبوه‌سازان اعلام شد

شیشه اوپال

نمایندگی دسینی عبدالرزاق

اشتغال پرسنل در شركت هاي شيشه

خلاقيت در كودكان

شب يلدا

بررسی کودکان استثنایی و مشکلات مربوط به آنها (قسمت اول)

حال و هوای کیف نو

عصاى سفـيد