سفر به سرزمین نادرشاه - نادر جهانگشا

تاریخ سراسر درس است و آموختنی، وقتی کتاب تاریخ را ورق می‌زنی گویی با تو سخن می‌گوید. بارگاه نوروزی تخت‌جمشید خود کتابی مجمل است، میدان امام اصفهان و مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام و... ورق‌ دیگری است که خود کتابی مستور در کتاب پربرگ تاریخ محسوب می‌شود. تپه‌های سیلک تو را به روزهای بسیار دور می‌برد؛ به‌شکل‌گیری نخستین تمدن‌های انسانی و...

و این بار نوبت ورق زدن دفتر کلات است؛ کلاتی که به نام نادر رقم خورده و در میان کوه‌های هزارمسجد، روزگاری هزار هزار گنجینه در دلش جای داده است و هم‌اکنون نیز به عنوان میراث‌دار تاریخ استوار ایستاده است....

کلات نادری

از مشهد که به سمت شمال شرق خارج می‌شوی، آرام‌‌آرام کوه‌های هزار مسجد رخ می‌نماید. کوه‌هایی که گویی رنگ تاریخ به خود گرفته است و قدمت و تاریخ را می‌توان از چین و چروک‌های گونه کوهستانش خواند. آرام ‌آرام وقتی ‌از گذرگاه‌های کوهی عبور می‌کنی، می‌رسی به کلات نادری که علاوه بر کوهستان، فراوانی آب و رودخانه آن هم تعادل طبیعت را برایش هدیه آورده است و هم هوایی مطبوع با بهاری دلگشا.
کلات در لغت به معنی «آبادی و زیستگاه بر فراز کوه» است. برای نخستین بار، نام کلات در شاهنامه فردوسی در داستان حماسی فرود، پسر سیاوش آمده است، اما در هر صورت به رغم این که در دوره‌های مختلف تاریخی، منطقه کلات مورد توجه حاکمان بوده است، اما کلات نادری همان‌گونه که از نامش هویداست، هویتش را از نادر می‌گیرد و فراز و فرودهای تاریخی‌اش را با نادر تجربه کرده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

نادر، کلات نادری و کاخ خورشید

نادرشاه افشار، زندگی پرفراز و فرودی داشته است، از یک‌سو در دوره‌ای از عمرش برای ایرانیان نماد اتحاد و دوام و جهانگشایی و حتی سخاوت بوده، اما از سوی دیگر بویژه در پایان عمرش تصویری خشن از او در تاریخ باقی‌مانده است تا جایی که پسرش نیز از آسیب وی در امان نمانده و پسر خود رضاقلی میرزا را کور می‌کند.
هنگامی که نادرشاه افشار در خراسان به حکومت می‌رسد، ایران با آسیب جدی ضعف حکومت مرکزی روبه‌رو بوده است، آنگاه نادر نه‌تنها این اتحاد را برای ایرانیان به ارمغان می‌آورد بلکه مهاجمان ایران را نیز به عقب می‌راند و کشورگشایی‌اش را تا هندوستان ادامه می‌دهد.

در تاریخ از نادرشاه همواره به عنوان جنگجویی دلاور و بی‌باک یاد شده است. ادوارد براون در توصیف نادرشاه چنین می‌گوید: ‌او یکی از بی‌باک‌ترین نوابغ نظامی ایران بود.
نادرشاه هنگامی که به حکومت می‌رسد، دستور ساخت کاخی را در کلات نادری می‌دهد که هم‌اکنون به عمارت خورشید یا کاخ خورشید مشهور است. در تاریخ این‌ گونه آمده که از این کاخ به عنوان محلی برای حفاظت از گنجینه نادر استفاده می‌شده است. این کاخ که تا پایان عمر نادر نیز نیمه‌کاره ماند، اما با همین شرایط در مدت زمان حکومت نادر مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

هنگامی که از کلات به عنوان قطب گردشگری شرق ایران سخن می‌گوییم، ناگزیر از سخن گفتن در مورد نادریم، چراکه هویت تاریخ کلات بیش از هر چیز برگرفته از نادر است و البته نباید این نکته را نیز فراموش کنیم که کلات ویژگی‌های خاص خودش را داشته است که مورد توجه جهانگشایی مانند نادر قرار می‌گیرد.

سرزمین کلات باتوجه به این که در میان کوه قرار گرفته، به سرزمین دژهای نفوذناپذیر شهرت دارد و دلیل انتخاب کلات توسط نادر نیز همین نفوذناپذیری آن بوده است. به عبارت بهتر کاخ خورشید، کاخ و گنجینه گنج‌های نادر بوده است، تخت‌طاووس، الماس کوه نور، الماس دریای نور و گنج‌های حاصل از جهانگشایی او به هندوستان که فراوانی آن و گرانبهایی‌اش در تاریخ شهره عام است تا جایی که می‌گویند نادر هنگامی که هند را فتح کرد و اهانت‌کنندگان به ایرانیان را به دار مجازات آویخت در برابر دریافت کلید گنجینه هندیان پذیرفت که حکمرانی را از حاکم هند سلب نکند و او حاکم هند بماند. او سپس گنجینه‌ای آنچنان ارزشمند با خود به ایران آورد که تا 3 سال تمام ایرانیان از پرداخت مالیات معاف شدند و هنوز نیز این جواهرات موجب افتخار ایرانیان است.

او گنجینه را با خود به ایران آورده است و در کاخ سترگ خورشید در میان کوه‌ها آنها را محافظت می‌کرده است. کاخ خورشید، بنایی 3 طبقه است که البته هیچ‌گاه این بنای 3 طبقه به پایان نرسیده و وظیفه ساخت این بنا به عهده اسرای هندی بوده که نادر از سرزمین هندوستان آنها را به اسارت آورد.

این کاخ مجموعا دارای 12 اتاق است که داخل هراتاق نیز تزییناتی از نقاشی و گچبری دیده می‌شود. در میان این تزیینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز به چشم می‌خورد. در وسط این بنای 8 ضلعی، برج‌های استوانه‌ای‌مانند در دو‌طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌است. زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره‌دار ساختمان است که در آن معماری مغولی - هندی به چشم می‌خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزیین شده‌اند. در وسط این بنا نیز از سطح پشت‌بام برجی مدور با ترک‌های شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده است. کاخ خورشید در طول زمان، دچار آسیب‌های فراوانی شد ازجمله این که هم‌اکنون ارتفاع بنای 25 متری آن به 20‌متر کاهش پیدا کرده است و طبقه سوم آن به شکل مخروبه درآمده، البته در این سال‌ها به همت سازمان میراث فرهنگی استان خراسان رضوی این کاخ باستانی که در میان باغی از جویبارها و درختان بنا نهاده شده مورد مرمت قرار گرفته و هم‌اکنون به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شرق کشور مطرح است.

دیدنی‌های طبیعی کلات

فراموش نکنید که بنا به اعلام سازمان‌های جهانی، ایران به جهت جاذبه‌های طبیعی جهانگردی در رتبه پنجم جهانی جای گرفته و به جهت جاذبه‌های تاریخی رتبه دهم دنیا را دارد و به همین دلیل است که از زوایای مختلف همواره موردتوجه جهانگردان بوده است و باز هم فراموش نکنید کلات نادری، در فاصله‌ای کمتر از 2 ساعت از حرم رضوی هم از تاریخ در دلش به امانت دارد و هم از طبیعت پرنصیب است تا جایی که بسیاری به آن لقب بهشت گمشده داده‌اند.

آبشار قره‌سو

قره‌سو در جنوب غربی شهرستان کلات نادری واقع شده است. آب و هوایی خنک و ییلاقی دارد و دره‌تنگ آن زمینه شکل‌گیری آبشارهای زیبا را فراهم ساخته است و به برکت کوهستان نیز بارش‌های جوی دارد و همین ویژگی‌ها شرایط شکل‌گیری آبشارهای منحصر به فرد در این منطقه را فراهم آورده است. آب قره‌سو، آب گوارایی است تا جایی که حتی نادر به سبب این که از کیفیت آب کلات رضایت نداشته است، دستور می‌دهد آب کاخ را از قره‌سو تامین کنند. قره‌سو در 10 کیلومتری جنوب غربی کلات نادری واقع شده و در دل پیچ ‌و‌خم‌های خود 8 آبشار زیبا را جای داده است.

بند نادری

بند نادری، سدی آجری است که مردم بومی ساخت آن را به نادرشاه افشار نسبت می‌دهند، اما برخی محققان نیز ساخت آن را متعلق به گورکانیان می‌دانند، اما در هر صورت با توجه به این که این بند در یک طبیعت منحصر به فرد معتدل کلات ساخته شده، منطقه‌ای است که هم می‌تواند یادآور تاریخ و هم بهره‌گیری از طبیعت باشد و مورد توجه گردشگران قرار گیرد.

آبشار اورتکند

منطقه اورتکند به صورت خاص به بهشت گمشده مشهور است، اما افسوس که جاده مناسبی ندارد و چند کیلومتر آن خاکی است و البته شاید همین خاکی بودن جاده باعث محافظت آن شده است. جاده دسترسی اورتکند از کیلومتر 105 جاده مشهد به کلات جدا می‌شود و پس از جدا شدن از جاده اصلی، باید حدود 22 کیلومتر پیش رفت. تفرجگاه اورتکند علاوه بر ییلاقی بودن، آب فراوان و کوه‌های سر به فلک کشیده سترگ و زیبا، به سبب غار آبی‌اش نیز شهرت دارد و این منطقه علاوه بر گردشگران داخلی، توجه گردشگران خارجی را نیز به خود جلب کرده است.

سفر به خیر

خراسان رضوی، بزرگ‌ترین برکتش رضای آل‌محمد است، همو که یادش دل را جلا می‌دهد، قلب را آرامش و جان را نیرو. در کنار زیارت، سیاحت در استان خراسان رضوی نیز بسیار جاذبه دارد. کوه‌های سترگ و بلند کلات، بهشتی را در دل خود جای داده است، رود چهچهه در کلات نادری در مرز بین ترکمنستان و ایران، چونان بلبلی چهچهه زنان می‌خرامد و می‌راند، جنگل ارس هزارمسجد در نزدیکی‌های کلات، طبیعتی منحصر به فرد دارد که بالاترین پیامش این است که هر نکته‌ای از ایران سرزمین سرسبزی و رویش و زندگی است.
در کنار این آثار تاریخی، هنگامی که در جوار حرم رضوی از موزه و آرامگاه نادرشاه افشار دیدن می‌کنید، به خاطر داشته باشید که سرزمین رویاهای نادر، سرزمین گنجینه تخت‌طاووس و الماس کوه نور همین نزدیکی‌هاست، باید دل به جاده زد، کوه‌های بلند که سال‌ها بر کسی رخ ننموده و بیگانگان را به خود راه نداده است، هم‌اکنون به روی شما آغوش گشوده است و در کنار طبیعت زیبا می‌توانید از مجموعه آثار کاخ نادری در کلات دیدن کنید.

آغاز را با نادر شروع کردیم، پایان را با افتخارهای خراسان به پایان رساندیم و نام نبردن از مرد بلندآوازه ادبیات پارسی ـ فردوسی ـ شرط مروت نیست و چه به که به عنوان پایانی از این گزارش، فردوسی را از نگاه نادر ترسیم کنیم. نادرشاه در توصیف فردوسی چنین می‌گوید: «شاهنامه فردوسی خردمند، راهنمای من در طول زندگی بوده است».

سفر به سرزمین نادرشاه - نادر جهانگشا

مطالب مشابه :

واقعیت های دره های عمیق قله زو

آشنائی با عمارت خورشید (کلات نادری-مشهد)

گزارشی کوتاه از طبیعت زیبای قره سو و کلات نادری

گنج ها و دفینه های ایران

درباره ی کلات نادری بیشتر بدانیم

گزارشی کوتاه از طبیعت زیبای قره سو و کلات نادری

سفر به سرزمین نادرشاه - نادر جهانگشا