مدیریت دفع پسماند پزشکی

"ضوابط و روشهاي مديريت اجرايي پسماندهاي پزشکي و پسماندهاي وابسته"

فصل اول_ اهداف ماده 1- اجراي اين ضوابط در جهت دستيابي به اهداف زير است: الف_ حفظ سلا‌مت عمومي ‌و محيط‌زيست در مقابل اثرهاي نامطلوب پسماندهاي پزشكي. ب _ اطمينان از مديريت اجرايي مناسب و ضابطه‌مند پسماندهاي پزشكي. پ _ ايجاد رويه‌اي مناسب و ضابطه‌مند براي توليد، حمل، نگهداري، تصفيه، امحا و دفع پسماندهاي پزشكي.

فصل دوم_ تعاريف ماده2 - عبارات و اصطلا‌حات زير در معاني مشروح مربوط به كار مي‌روند:

الف_ قانون مديريت پسماندها: منظور قانون مديريت پسماندها_ مصوب 1383- مي باشد.

ب_ سازمان: سازمان حفاظت محيط ‌زيست. پ_ وزارت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي. ت_ پسماندهاي پزشكي ويژه: به کليه پسماندهاي عفوني و زيان‌آور ناشي از بيمارستان‌ها، مراكز بهداشتي، درماني، آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي و ساير مراكز مشابه كه به دليل بالا‌ بودن حداقل يكي از خواص خطرناك از قبيل سميت، بيماري‌زايي، قابليت انفجار يا اشتغال‌، خورندگي و مشابه آن كه به مراقبت ويژه (مديريت خاص) نياز دارند، گفته مي‌شود.

ث_ چهار دسته اصلي پسماند پزشكي: 1_ پسماند عفوني 2_ پسماند تيز و برنده 3_ پسماند شيميايي و دارويي 4_ پسماند عادي.

ج_ بي‌خطرسازي: اقدام‌هايي كه ويژگي خطرناك بودن پسماند پزشكي را رفع نمايد. چ_ ساير تعاريف مندرج در اين ضوابط همان تعاريف قانون و آيين‌نامه اجرايي مديريت پسماندها خواهد بود.

فصل سوم_ حدود و اختيارات ماده3- وزارت، مسؤول نظارت بر اجراي ضوابط و روش‌هاي مصوب امي باشد. ماده 4- اجراي ضوابط و روش‌هاي مصوب براي کليه اشخاص حقيقي و حقوقي كه پسماندهاي پزشكي را در هر شكلي توليد، تفكيك، جداسازي، ‌جمع‌آوري، دريافت، ذخيره، حمل، ‌تصفيه، دفع يا مديريت مي نمايند، الزامي‌ است. ماده5- مديريت‌هاي اجرايي پسماند موظف‌اند، براساس معيارها و ضوابط وزارت ترتيبي اتخاذ نمايند تا سلا‌مت، بهداشت و ايمني عوامل اجرايي تحت نظارت آنها تأمين و تضمين شود. ماده6- توليدكنندگان پسماند موظف‌اند، در جهت كاهش ميزان توليد پسماند برنامه عملياتي داشته باشند. ماده7- کليه اشخاص حقيقي و حقوقي كه مبادرت به تأسيس مركز درماني اعم از بيمارستان، درمانگاه و كلينيك مي‌نمايند، موظف‌اند، برنامه مديريت اجرايي پسماند واحد يادشده را به تأييد وزارت برسانند. ماده8- پسماندهاي پزشكي ويژه براساس تعريف مندرج در قانون، تا قبل از زماني كه تبديل به پسماند عادي شوند، به عنوان پسماند ويژه محسوب مي‌شوند.

فصل چهارم_ طبقه‌بندي پسماندهاي پزشكي ماده9 - طبقه‌بندي پسماندهاي پزشكي به شرح زير امي باشد: الف_ عادي (شبه خانگي.( ب_ پسماندهاي ناشي از مراقبت‌هاي پزشكي (پسماندهاي پزشكي ويژه.( در جدول پيوست شماره يك كه به مهر «پيوست تصويب نامه هيأت وزيران» تأييد شده، فهرست شرح تفصيلي اين پسماندها ارايه شده است.

فصل پنجم_ تفكيك، بسته‌بندي و جمع‌آوري ماده10 - کليه مراكز توليدكننده پسماند پزشكي (اعم از بيمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مراكز بهداشت، آزمايشگاه‌ها، مراكز تزريق، راديولوژي‌ها، ‌دندانپزشكي‌ها، فيزيوتراپي‌ها، مطب‌ها و ساير مراكز توليد پسماند پزشكي) موظف‌اند، در مبدا توليد، پسماندهاي عادي و پسماندهاي پزشكي ويژه خود را با رعايت موارد زير جمع‌آوري، تفكيك و بسته‌بندي نمايند. ماده11 - به منظور مديريت بهينه پسماند، مراكز توليد كننده پسماند پزشكي (اعم از بيمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مراكز بهداشت، ‌آزمايشگاه‌ها، مراكز تزريق، راديولوژي‌ها، دندانپزشكي‌ها، فيزيوتراپي‌ها، مطب‌ها و ساير مراكز توليد پسماند پزشكي) موظف‌اند، اقدام‌هاي زير را انجام دهند: الف_ ترجيح بر استفاده از كالا‌هايي با توليد پسماند كمتر و غيرخطرناك (در مورد پسماندهاي عادي (شبه خانگي) بيمارستاني، كالا‌هايي با توليد پسماند قابل بازيافت). ب_ مديريت و نظارت مناسب بر مصرف. پ_ جداسازي دقيق پسماند عادي از پزشكي ويژه در مبدا توليد پسماند. ت_ ترجيح بر استفاده از محصولا‌ت كم‌‌خطرتر به جاي PVC، استفاده از رنگ‌هاي كم‌خطرتر به جاي رنگ‌هاي با پايه فلزي. ث_ اولويت استفاده از: 1-پاك كننده‌هاي زيست تجزيه‌پذير. 2-مواد شيميايي ايمن‌تر. 3-استفاده از مواد با پايه آب به جاي مواد با پايه حلا‌ل. ماده12- هر واحد بايد برنامه عملياتي مديريت پسماند پزشكي ويژه خود را تهيه و در صورت مراجعه نمايندگان سازمان يا وزارت ارايه دهد. ماده13- توليدكنندگان پسماند پزشكي موظف‌اند، پسماندهاي توليدي خود را شناسايي و آمار توليد را به تفكيك «عفوني»، «تيز و برنده»، «شيميايي - دارويي» و «عادي» به صورت روزانه ثبت نمايند. ماده_ 14 توليدكنندگان بايد پسماندهاي پزشكي ويژه را به منظور اطمينان از حمل‌ونقل بي‌خطر، كاهش حجم پسماندهاي پزشكي ويژه، كاهش هزينه‌هاي مديريت پسماند و بهينه‌سازي و اطمينان از امحا، از جريان پسماندهاي عادي مجزا نمايند. تبصره_ تفكيك انواع مختلف پسماندهاي پزشكي برحسب چهار دسته اصلي از يكديگر ضروري است. ماده_15 کليه پسماندهايي كه روش امحاي آنها يكسان است نياز به جداسازي و تفكيك از يكديگر ندارند. ماده_16 پسماندهاي حاوي فلزات سنگين خطرناك بايد به طور جداگانه تفكيك شود. ماده_17 در صورت مخلوط شدن پسماند عادي با يكي از پسماندهاي عفوني، شيميايي، راديواكتيو و نظاير آن خارج كردن آن ممنوع است. ماده_18 پسماندهاي پزشكي بلا‌فاصله پس از توليد بايد در كيسه‌ها، ظروف يا محفظه‌هايي قرار داده شوند كه شرايط مندرج در اين بخش را دارا باشند. تبصره_ در صورتي كه از روش اتوكلا‌و براي تصفيه پسماند استفاده مي‌شود لا‌زم است كه كيسه پلا‌ستيكي پسماندهاي عفوني و Safety Box قابل اتوكلا‌و كردن باشد. ماده_19 بسته‌بندي پسماند پزشكي ويژه بايد به گونه‌اي صورت پذيرد كه امكان هيچگونه نشت و سوراخ و پاره شدن را نداشته باشد. تبصره_ از آنجايي كه بسته‌هاي حاوي پسماند، معمولاً حجم زيادي را اشغال مي‌كنند، اين بسته‌ها نبايد پيش از تصفيه يا دفع فشرده شوند. ماده_ 20 اعضا و اندام‌هاي قطع شده بدن و جنين مرده طبق احكام شرع جمع‌آوري و تفكيك مي‌گردد. ماده_21 پسماندهاي تفكيك شده بايد در ظروف و كيسه‌هايي به شرح جدول شماره يك پيوست شماره 3 كه به مهر «پيوست تصويب نامه هيأت وزيران» تأييد شده است، نگهداري شوند. ماده_22 کليه پسماندهاي تيز و برنده بايد در ظروف ايمن(Safety Box) جمع‌آوري و نگهداري شود كه اين ظروف بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشند: الف_ به آساني سوراخ يا پاره نشوند. ب_ بتوان به آساني درب آن را بست و مهر و موم كرد. پ_ دهانه ظرف بايد به‌اندازه‌اي باشد كه بتوان پسماند را بدون اعمال فشار دست، در ظروف انداخت و خارج كردن آنها از ظرف ممكن نباشد. ت_ ديواره‌هاي ظرف نفوذ ناپذير باشد و سيالا‌ت نتوانند از آن خارج شوند. ث_ پس از بستن در، از عدم خروج مواد از آن اطمينان حاصل شود. ج_ حمل‌و نقل ظرف آسان و راحت باشد. ماده_ 23از كيسه‌هاي پلا‌ستيكي براي جمع‌آوري و نگهداري پسماندهاي تيز و برنده استفاده نشود. ماده_24 دستگاه متراكم كننده و فشرده ‌ساز و خردكننده نبايد در مورد پسماندهاي پزشكي استفاده شود مگر آنكه قبل از استفاده از دستگاه فوق و يا هم‌زمان، ضدعفوني يا بي‌خطرسازي پسماندها، انجام شده باشد. ظروف جمع‌آوري پسماندهاي تيز و برنده نيز نبايد به وسيله هيچ دستگاهي متراكم شوند. ماده_ 25كيسه‌هاي پلا‌ستيكي حداقل بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشند: الف_ براي جمع‌آوري و نگهداري پسماندهاي غير از پسماندهاي تيز و برنده استفاده شوند. ب_ بيش از دو سوم ظرفيت پر نشوند تا بتوان در آنها را به خوبي بست. پ_ با منگنه يا روش‌هاي سوراخ كننده ديگر بسته نشوند. ماده_26 ظروف با ديواره‌هاي سخت حداقل بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشند: الف_ در برابر نشت، ضربه‌هاي معمولي و شكستگي و خوردگي‌ مقاوم باشند. ب_ بايد پس از هر بار استفاده بررسي و كنترل شود تا از تميز بودن، سالم بودن و عدم نشت اطمينان حاصل شود. پ_ ظروف معيوب نبايد مورد استفاده مجدد قرار گيرند. ماده_27 مايعات، محصولا‌ت خوني و سيالا‌ت بدن نبايد در كيسه‌هاي پلا‌ستيكي ريخته و حمل‌شوند مگر آنكه در ظروف يا كيسه‌هاي مخصوص باشند. ماده_28 جنس ظروف نگهداري پسماند بايد با روش تصفيه يا امحا سازگاري داشته باشد، همچنين ظروف پلا‌ستيكي بايد از پلا‌ستيك‌هاي فاقد تركيب‌هاي هالوژن ساخته شده باشند. ماده_29 پسماندهاي سيتوتوكسيك بايد در ظروف محكم و غيرقابل نشت نگهداري شوند. ماده_30 پسماندهاي پزشكي بايد پس از جمع‌آوري در ظروف و كيسه‌هاي شرح داده شده در جدول شماره يك پيوست شماره 3 كه به مهر «پيوست تصويب نامه هيأت وزيران» تأييد شده است، براي نگهداري و حمل، در داخل سطل با رنگ‌هاي مشخص قرار داده شوند. اين سطل‌ها در صورتي كه قابل استفاده مجدد باشند بايد پس از هر بار خالي شدن، شسته و ضدعفوني شوند. تبصره_ جهت رفع آلودگي و گندزدايي از سطل‌ها، از روش‌هاي زير استفاده مي‌شود: الف_ شست‌وشو با آب داغ حداقل 82 درجه سانتيگراد (180 درجه فارنهايت) به مدت حداقل 15 ثانيه ب_ گندزدايي با مواد شيميايي زير به مدت دست كم سه دقيقه. 1-محلول هيپوكلريت ppm 500 كلر قابل دسترس. 2-محلول فنل ppm500 عامل فعال. 3-محلول يد ppm100 يد قابل دسترس. 4-محلول آمونيوم كواترنري ppm400 عامل فعال. 5-ساير مواد گندزداي داراي مجوز با طيف متوسط. ماده_31 از سطوح شيب‌دار نبايد براي انتقال و جابه‌جايي پسماندهاي عفوني استفاده نمود. ماده_32 مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران موظف است، با همكاري وزارت و ساير دستگاه‌هاي اجرايي حسب مورد، استاندارد‌هاي ماده 3 قانون و ماده 16 آيين‌نامه اجرايي قانون مديريت پسماندها مربوط به پسماندهاي پزشكي را ظرف سه ماه تهيه كند. ماده_33 بر چسب‌گذاري بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد: الف_ هيچ كيسه محتوي پسماند نبايد بدون داشتن برچسب و تعيين نوع محتواي كيسه از محل توليد خارج شود. ب_ كيسه‌ها يا ظروف حاوي پسماند بايد برچسب‌گذاري شوند. پ_ بر چسب‌ها با اندازه قابل خواندن بايد روي ظرف يا كيسه چسبانده يا به صورت چاپي درج شوند. ت_ برچسب در اثر تماس يا حمل، نبايد به آساني جدا يا پاك شود. ث_ برچسب بايد از هر طرف قابل مشاهده باشد. ج_ نماد خطر مشخص كننده نوع پسماند بايد به شكل مندرج در جدول شماره 2 پيوست شماره 3 كه به مهر «پيوست تصويب نامه هيأت وزيران» تأييد شده است، براي پسماند عفوني و پسماند راديواكتيو و پسماند سيتوتوكسيك باشد. ح_ بر روي برچسب بايد مشخصات زير ذكر گردد: 1- نام، نشاني و شماره تماس توليدكننده. 2- نوع پسماند. 3- تاريخ توليد و جمع‌آوري. 4- تاريخ تحويل. 5-نوع ماده شيميايي. 6-تاريخ بي‌خطرسازي. ماده_34 مسؤولا‌ن حمل‌ونقل پسماند، موظف‌اند،از تحويل گرفتن پسماندهاي فاقد برچسب خودداري نمايند. ماده_35 وقتي سه چهارم ظروف و كيسه‌هاي محتوي پسماند پزشكي ويژه، پر شد بايد پس از بستن، آنها را جمع‌آوري نمود. ماده_ 36پسماندهاي عفوني و عادي بايد همه روزه (يا در صورت لزوم چند بار در روز) جمع‌آوري و به محل تعيين شده براي ذخيره موقت پسماند، حمل شوند. ماده_37 بايد جاي كيسه‌ها و ظروف مصرف شده، بلا‌فاصله كيسه‌ها و ظروفي از همان نوع قرارداده شود. ماده_ 38سطل‌هاي زباله پس از خارج كردن كيسه پر شده پسماند، بلا‌فاصله شست‌وشو و گندزدايي شوند.

فصل ششم_ نگهداري ماده_39 نگهداري پسماندهاي پزشكي بايد جدا از ساير پسماندهاي عادي انجام شود. ماده_40 محل ذخيره و نگهداري موقت بايد در داخل مركز توليد زباله طراحي شود. ماده_41 جايگاه نگهداري پسماند بايد داراي شرايط زير باشد: الف_ پسماندهاي پزشكي بايد در محلي به دور از تأثير عوامل جوي نگهداري شوند و وضعيت كلي بسته‌بندي يا ظرف آنها در برابر شرايط نامساعد آب و هوايي مثل باران، برف، گرما، تابش خورشيد و نظاير آن محافظت شود. ب_ جايگاه‌هاي نگهداري پسماندها بايد به گونه‌اي ساخته شوند كه نسبت به رطوبت نفوذناپذير بوده و قابليت نگهداري آسان با شرايط بهداشتي مناسب را فراهم آورد. پ_ جايگاه‌هاي نگهداري بايد دور از محل خدمت كاركنان، آشپزخانه، سيستم تهويه و تبريد و محل رفت و آمد پرسنل، بيماران و مراجعان باشد. ت_ ورود و خروج حشرات، جوندگان، پرندگان و... به محل نگهداري پسماندها ممكن نباشد. ث_ محل نگهداري پسماند بايد داراي تابلوي گويا و واضح باشد. ج_ محل نگهداري نبايد امكان فساد، گنديدن يا تجزيه زيستي پسماندها را فراهم كند. چ_ انبارداري اين پسماندها نبايد به شيوه‌اي باشد كه ظروف يا كيسه‌ها پاره و محتويات آنها در محيط رها شود. ح_ امكان كنترل دما در انبار نگهداري و نيز نور كافي وجود داشته باشد. خ_ سيستم تهويه مناسب با كنترل خروجي وجود داشته باشد. سيستم تهويه آن كنترل شود و جريان هواي طبيعي از آن به بخش‌هاي مجاور وجود نداشته باشد. د_ امكان تميز كردن و ضدعفوني محل و آلودگي‌زدايي وجود داشته باشد. ذ_ فضاي كافي در اختيار باشد تا از روي هم ‌ريزي پسماند جلوگيري شود. ر_ داراي سقف محكم و سيستم فاضلا‌ب مناسب باشد. ز_ دسترسي و حمل‌ونقل پسماند آسان باشد. س_ امكان بارگيري با كاميون، وانت و ساير خودروهاي باربري وجود داشته باشد. ش_ انبار داراي ايمني مناسب باشد. ص_ محل بايد مجهز به سيستم آب گرم و سرد و كف‌شوي باشد. ض_ چنانچه بي‌خطرسازي در محل اتاقك نگهداري توليد انجام مي‌شود بايد فضاي كافي براي استقرار سيستم‌هاي مورد نظر در محل نگهداري پسماند فراهم باشد. ماده_42 محل نگهداري براي واحدهاي كوچك مي‌تواند شامل سطل‌هاي داراي سيستم حفاظتي واقع در يك محل امن باشد. ماده_43 محل نگهداري پسماند بايد سيستم امنيتي مناسب و مطمئن داشته و ورود و خروج پسماند با نظارت مسؤول مربوط صورت پذيرد و از ورود افراد غيرمسؤول به آن جلوگيري به عمل آيد (امكان قفل كردن فراهم باشد.( ماده_44 بازديد از محل به منظور جلوگيري از نشت يا ايجاد عفونت توسط توليدكننده صورت پذيرد. ماده_45 در صورت عدم وجود سيستم سرد كننده، زمان نگهداري موقت (فاصله زماني بين توليد و تصفيه يا امحا) نبايد از موارد زير تجاوز كند: الف_ شرايط آب و هوايي معتدل: 72 ساعت در فصل سرد و 48 ساعت در فصل گرم. ب_ شرايط آب و هوايي گرم: 48 ساعت در فصل سرد و 24 ساعت در فصل گرم. ماده46 _انواع پسماندهاي پزشكي ويژه بايد جدا از يكديگر در محل نگهداري شوند و محل نگهداري هر نوع پسماند بايد با علا‌مت مشخصه تعيين شود. به خصوص پسماندهاي عفوني، سيتوتوكسيك، شيميايي و راديواكتيو به هيچ وجه در تماس با يكديگر قرار نگيرند.

فصل هفتم_ حمل‌و نقل ماده_47 حمل‌ونقل در واحد توليدكننده پسماند بايد به صورت زير صورت پذيرد: الف_ حمل پسماند در درون مركز توليد پسماند به صورتي طراحي گردد كه با استفاده از چرخ‌دستي يا گاري براي بارگيري و تخليه آسان پسماند، امكان‌پذير باشد. ب_ فاقد لبه‌هاي تيز و برنده باشد، به گونه‌اي كه كيسه‌ها يا ظروف را پاره نكند. پ_ شست‌وشوي آن آسان باشد. ت_ وسايل، هر روز نظافت و ضدعفوني شوند. ث_ از چرخ‌دستي پسماند براي حمل مواد ديگر استفاده نشود و نشت‌ناپذير باشد. ج_ از سيستم پرتاب براي انتقال زباله به محل نگهداري استفاده نشود. ماده_48 تعويض وسيله حمل پسماند از انتهاي بخش در بيمارستان براي انتقال به محل نگهداري موقت ضروري است. ماده_49 در واحدهايي كه حجم توليد پسماند كم است مانند مطب‌ها مي‌توان از سطل زباله قابل شست وشو، غيرقابل نشت، مقاوم و مجهز به كيسه‌هاي مقاوم براي حمل زباله استفاده شود. ماده_50 توليدكننده پسماند مي‌تواند حمل پسماند به محل امحا را از طريق قرارداد به شركت‌هاي صالح واگذار نمايد، نظارت بر حسن انجام كار بر عهده توليدكننده منطبق با ماده 7 قانون مديريت پسماندها خواهد بود. ماده _51 جابه‌جايي، حمل‌ونقل و بارگيري بسته‌ها و ظروف بايد به گونه‌اي صورت پذيرد كه وضعيت بسته‌بندي و ظروف ثابت مانده و دچار نشت، پارگي، شكستگي و بيرون‌ريزي پسماند نشوند. ماده_52 حمل‌ونقل فرامرزي پسماند، تابع قوانين و ضوابط كنوانسيون بازل مي باشد. ماده_53 بارگيري بايد با شرايط زير صورت پذيرد: الف_ واحد امحا كننده، از دريافت پسماندهاي فاقد برچسب اكيداً خودداري نمايد. ب_ كارگران بايد در مراحل مختلف بارگيري و تخليه مجهز به پوشش مناسب مطابق دستورالعمل ماده 5 قانون مديريت پسماندها كه توسط وزارت تدوين شده و به شرح پيوست شماره 4 كه به مهر «پيوست تصويب نامه هيأت وزيران» تأييد شده است، باشند. پ_ كيسه‌ها و ظروف را مي‌توان مستقيماً در خودرو قرار داد. ماده_54 خودرو حمل‌كننده پسماند بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد: الف_ كاملاً سرپوشيده باشد. ب_ قسمت بار نفوذناپذير و نشت‌ناپذير باشد. پ_ قسمت بار دو جداره بوده و داراي سيستم جمع‌آوري و نگهداري شيرابه باشد. ت_ قسمت بار داراي سيستم ايمني، ضد حريق و ضد سرقت باشد. ث_ بر روي بدنه خودرو در دو سمت و در سمت عقب، نماد بين‌المللي نوع پسماند و نام شركت حمل‌كننده و شماره مجوز خودرو درج شود. ج_ از خودرو حمل پسماند براي حمل مواد ديگر يا پسماندهاي عادي استفاده نشود. چ_ اندازه خودرو متناسب با حجم پسماند باشد. ح_ ارتفاع دروني خودرو حدود 2/2 متر باشد. خ_ اتاق راننده از قسمت بار مجزا باشد. د_ امكان نظافت و ضدعفوني كردن داشته باشد. كف‌پوش خودرو از جنس فرش يا موكت نباشد و حتي الامکان پوششي يكپارچه و بدون درز داشته باشد. ذ_ در حين حمل‌ونقل و در زمان عدم استفاده قسمت بار قفل شود. ماده _ 55خودروهايي كه قسمت باركش آنها قابل جدا شدن است، ارجح مي باشند، به اين ترتيب مي‌توان قسمت بار را در واحد بارگيري قرارداد يا از آن به عنوان انبار استفاده کرده و پس از پر شدن، آن را با يك باركش خالي، تعويض نمود. ماده_56 در مواردي كه زمان نگهداري يا حمل طولا‌ني‌تر از زمان‌هاي مندرج در ماده 46 است، بايد از كاميون‌هاي با سيستم سردكننده استفاده كرد. ماده_57 از مسيرهاي كم ترافيك و كم حادثه براي رساندن پسماند به محل امحا استفاده شود. ماده_58 حمل‌ونقل پسماند پزشكي صرفاً توسط شركت‌هاي صلا‌حيت‌دار و براساس مجوز و فرم‌هايي صورت گيرد كه توسط وزارت و سازمان صادر مي‌شود و در صورت نياز و درخواست بايد به مسؤولا‌ن نظارتي اعم از وزارت، سازمان و مأموران راهنمايي و رانندگي ارايه گردد. تبصره_ حمل‌وانتقال پسماند پزشكي توسط پست ممنوع است. ماده_59 حمل پسماند، صرفاً به مقصد نهايي مشخص شده در مجوز و بدون اتلا‌ف زمان صورت پذيرد. ماده_60 جابه‌جايي و حمل‌ونقل پسماندهاي تفكيك شده پزشكي ويژه با پسماندهاي عادي ممنوع است. فصل هشتم_ بي‌خطرسازي، تصفيه و امحا ماده_61 انتخاب روش بي‌خطر سازي و امحاي پسماندهاي پزشكي ويژه بستگي به عوامل مختلفي از جمله نوع پسماند، كارآيي روش ضدعفوني، ملا‌حظات زيست محيطي و بهداشتي، شرايط اقليمي، شرايط جمعيتي، ميزان پسماند و نظاير آن دارد. ماده_ 62هر توليدكننده پسماند پزشكي ويژه بمي بايست يكي يا تلفيقي از روش‌هاي بي‌خطرسازي، تصفيه و امحا را انتخاب و پس از تأييد وزارت به اجرا گذارد. ماده_63 مكان استقرار سيستم مورد استفاده در خصوص سيستم‌هاي متمركز بايد از نظر فني و خروجي آلا‌ينده‌ها به تأييد سازمان برسد. ماده_ 64بي‌خطرسازي پسماندهاي عفوني و تيز و برنده توسط مراكز عمده توليدكننده پسماند پزشكي ويژه (مانند بيمارستا‌ن‌ها) و در شهرهاي متوسط و بزرگ بايد در محل توليد انجام شود تا مخاطرات ناشي از حمل‌ونقل و هزينه‌هاي مربوطه به حداقل برسد. در شهرهاي كوچك و روستاها و مراكز كوچك، پسماندها مي‌توانند در سايت مركزي بي‌خطر گردند. ماده_65 ساير مراكز توليد پسماند پزشكي ويژه (اعم از درمانگاه‌ها، مراكز بهداشت، آزمايشگاه‌ها، مراكز تزريق، راديولوژي‌ها، دندانپزشكي‌ها، فيزيوتراپي‌ها، مطب‌ها و ساير مراكز توليد پسماند پزشكي) مي‌توانند در سايت‌هاي منطقه‌اي يا مركزي، زباله توليدي را بي‌خطر نمايند و يا از امكانات بي‌خطر‌ساز بيمارستان‌هاي مجاور استفاده نمايند. ماده_66 تحويل پسماند به واحدهاي مركزي تصفيه يا دفع فاقد مجوز ممنوع است. ماده_67 واحدهاي متمركز بي‌خطرساز پسماند بايد از وزارت و سازمان مجوز دريافت نمايند. ماده_68 مطابق ماده 7 قانون مديريت پسماندها پس از تبديل پسماند پزشكي ويژه به عادي، سازوكار مديريت آن همانند پسماند عادي صورت مي‌گيرد. ماده_69 هر روش تبديل پسماند پزشكي ويژه به عادي بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد: الف_ دستگاه بايد قابليت غيرفعال‌سازي ميكروبي اسپورهاي باكتري (Microbial inactivation efficacy) به ميزان حداقل تا 6 كاهش لگاريتمي در پايه 10 را داشته باشد. (10log 6 ب_ محصولا‌ت جانبي سمي يا خطرناك در حين بي‌خطرسازي توليد نگردد. پ_ خطر و احتمال انتقال بيماري و عفونت را حذف نمايد. ت_ مستندات مربوط به انجام فرآيند و بررسي صحت عملكرد دستگاه وجود داشته باشد. ث_ خروجي هر روش بايستي براي انسان و محيط ‌زيست بي‌خطر بوده و به راحتي و بدون انجام فرآيند ديگري قابل دفع باشد. ج_ از لحاظ ايمني داراي شرايط مناسب باشد و در تمام مراحل كار، ايمني سيستم حفظ شود. چ_ مقرون به صرفه باشد. ح_ توسط جامعه قابل پذيرش باشد. خ_ از نظر بهداشتي و ايمني براي كاركنان و كاربران و... بي‌خطر باشد يا حداقل خطر را ايجاد كند. د_ در راستاي عمل به تعهدات بين‌المللي كشور باشد. ذ_ کليه روش‌هاي مورد استفاده بايد در قالب مديريت پسماند به تأييد مراجع صالح برسد. ر_ در زمان‌هاي اپيدمي ‌و خاص، وزارت معيار جديد و موقت متناسب با شرايط و حداقل تا 6 كاهش لگاريتمي در پايه 10 باكتري‌هاي شاخص را اعلا‌م مي‌نمايد. ز_ اعضا و اندام‌هاي قطع شده بايستي مجزا جمع‌آوري و براي دفع به گورستان محل، حمل شده و به روش خاص خود دفن گردد. تبصره_ ضوابط و معيارهاي روش‌هاي عمده تصفيه در پيوست شماره 2 كه به مهر «پيوست تصويب نامه هيأت وزيران» تأييد شده است، خواهد بود. ماده_70 نصب هرگونه زباله سوز اعم از متمركز و غيرمتمركز در شهرها ممنوع است. ماده_71 استقرار هرگونه سيستم تصفيه يا امحاي مركزي منوط به انجام مطالعات ارزيابي اثرهاي زيست‌محيطي خواهد بود. ماده_72 با تغيير فناوري و روي كار آمدن فناوري‌هاي نو، واحدهاي توليدكننده موظف به بررسي كارآيي اين فناوري‌ها و در صورت تأييد، استفاده از آنها به جاي روش‌هاي قديمي‌تر مي باشند. ماده_ 73اين ضوابط به عنوان ضوابط جايگزين هر نوع ضابطه قبلي در اين خصوص تلقي گردد و در صورت وجود موارد مشابه، اين ضوابط معتبر و قابل اجرامي باشد. "جدول طبقه‌بندي پسماندهاي پزشكي ويژه" نام رده پسماند شرح ومثال پسماندهاي عفوني پسماندهاي مظنون به داشتن عوامل زنده بيماريزا مانند محيط هاي کشت ميکروبي آزمايشگاه ،پسماندهاي ناشي از جدا سازي بيماران عفوني،بافتها،(سواب آلوده)،مواد با تجهيزاتي که با فرد مبتلا به بيمارهاي عفوني تماس داشته اند و مواد دفع شده از اين بيماران. پسماندهاي آسيب شناختي مانند بافتها و آبگونه هاي انساني،تکه هايي از بدن انسان ،خون و ساير آبگونه هاي بدن ، جنين. اجسام تيز و برنده مانند سوزن تزريق ،دستگاه (Set) انفورين،تيغه چاقو ، چاقو ، تيغ ، شيشه هاي شکسته. پسماندهاي دارويي خطرناک مانند داروهاي تاريخ گذشته يا غير لازم ( اقلامي که حاوي دارو يا اقلامي که به دارو آلوده شده اند مانند قوطي ها و شيشه هاي دارويي). پسماندهاي ژنوتوكسيك مانند پسماندهاي داراي موادي با خصوصويات سمي براي ژن ها ،از جمله پسماندهاي داراي داروي سايتوتوکسيک(که بيشتر در درمان سرطان به کار مي روند)،مواد شيميايي سمي براي ژن ها. پسماندهاي شيميايي خطرناک که محتوي مواد شيميايي مانند معرفهاي آزمايشگاهي،داروي ثبوت و ظهور فيلم،مواد ضدعفوني کننده و گند زداي تاريخ گذشته يا غير لازم و حلال ها مي باشند. که در صورت آزاد شدن در محيط براي محيط و انسان مضر باشد. پسماندهاي داراي فلزات سنگين مانند باتريها ،ترمومترهاي شکسته ،و سايل داراي جيوه براي اندازه گيري فشارخون و ... ظرف هاي تحت فشار مانند سيلندرهاي گازها ، کارتريج گاز و قوطي افشان پسماندهاي پرتوساز پسماندهاي محتوي مواد راديو اکتيو :شامل مقررات خاص خود مي شود و از شمول اين ضوابط خارج است. "شرح انواع پسماندهاي پزشكي ويژه" 1ـ پسماندهاي عفوني: پسماندهاي عفوني مظنون به داشتن عوامل زنده بيماريزا (باكتريها، ويروسها، انگل‌ها يا قارچها) به مقدار و با كيفيتي كه بتوانند در ميزبانان حساس موجب بيماري شوند، مي‌باشند. اين رده شامل موارد ذيل است: كشت‌ها و مواد نگهداري شده حاوي عوامل بيماريزاي ناشي از كار آزمايشگاه، پسماندهاي ناشي از عملهاي جراحي و كالبد شكافي اجساد مبتلا به بيماريهاي عفوني (مانند بافتها، مواد و تجهيزاتي كه در تماس با خون يا ديگر آبگونه‌هاي بدن بوده‌اند). پسماندهاي بيماران‌عفوني بستري‌شده در بخش جداسازي(1) (مانند مواد دفعي، پانسمانهاي زخمهاي جراحي يا عفوني، لباسهاي آلوده به خون انسان يا ديگر آبگونه‌هاي بدن)، پسماندهايي كه در تماس با بيماران عفوني همودياليز شده ‌باشند (مانند تجهيزات دياليز ازجمله لوله‌گذاري و فيلترها، حوله‌هاي يكبارمصرف، گان، پيش‌بند، دستكش و لباس آزمايشگاه)، جانوران آزمايشگاهي آلوده. هرنوع اسباب يا مواد ديگري كه در تماس با اشخاص يا جانوران آلوده بوده‌اند. توجه: « اجسام تيز و برنده»ي آلوده نيز يك زير مقوله پسماندهاي عفوني‌اند اما در اين ضوابط جداگانه شرح داده ‌مي‌شوند. كشت‌ها و مواد نگهداري‌شده بشدت آلوده‌كننده بوده و شامل عوامل بيماريزاي عفوني بوده، پسماند كالبد شكافي‌ها، اجساد جانوران، و ديگر پسماندهايي كه به آنها تلقيح شده و آلوده شده‌اند، يا در تماس با اين گونه عوامل بيماريزا بوده‌اند « پسماندهاي بشدت آلوده كننده» ناميده مي‌شوند. 2ـ پسماندهاي آسيب شناختي پسماندهاي آسيب شناختي شامل بافتها، اندامها، اجزاي بدن، جنين انسان و جسد جانوران، خون و آبگونه‌هاي بدن‌اند. در اين مقوله اجزاي قابل شناسايي بدن انسان و جانوران را « پسماندهاي تشريحي» مي‌نامند. 3ـ اجسام تيز و برنده اجسام تيز و برنده اقلامي هستند كه مي‌توانند موجب زخم از قبيل بريدگي يا سوراخ‌شدگي شوند و عبارتند از: سوزنها، سوزنهاي زيرجلدي، تيغه چاقوي جراحي و ديگر تيغه‌ها، چاقو، ست‌هاي انفوزين، اره‌ها، شيشه شكسته‌ها، و ناخن بيماران و ... كه ممكن است عفوني باشند يا نباشند به ‌هرحال به عنوان پسماندهاي بشدت تهديدكننده سلامتي به‌شمار مي‌آيند. 4ـ پسماندهاي دارويي پسماندهاي دارويي عبارتند از داروهاي تاريخ گذشته، مصرف‌نشده، تفكيك‌شده و آلوده، واكسن‌ها، موادمخدر و سرمهايي كه ديگر به آنها نيازي نيست و بايد به نحو مناسبي دفع شوند. اين رده همچنين شامل اقلام دور ريخته شده مورد مصرف در كارهاي دارويي مانند بطري‌ها و قوطي‌هاي داراي باقيمانده داروهاي خطرناك، دستكش، ماسك، لوله‌هاي اتصال، و شيشه (ويال)‌هاي داروها هم بوده كه در صورت آزادشدن در محيط براي محيط و انسان مضر باشند.

5 ـ پسماندهاي ژنوتوكسيك پسماندهاي ژنوتوكسيك به شدت خطرناكند و ممكن است خصوصيات ايجاد جهش سلولي، عجيب‌الخلقه‌زايي، يا سرطانزايي داشته باشند اين پسماندها مشكلات ايمني جدي به وجود مي‌آورند. اين مشكلات هم درون بيمـارستان و هم پس از دفع پسماندها در بيرون از بيمارستان مي‌تواند باشد و بايد مورد توجه خاص قرار داشته‌باشند، پسماندهاي ژنوتوكسيك مي‌توانند داراي داروهاي سايتوتوكسيك معين (به شرح ذيل)، سايتوتوكسيك، مواد شيميايي و مواد پرتوساز باشند، داروهاي سايتوتوكسيك (يا ضدنئوپلازي) كه مواد اصلي اين مقوله را تشكيل مي‌دهند، مي‌توانند بعضي سلولهاي زنده را بكشند يا رشد آنها را متوقف كنند. اين داروها براي شيمي درماني سرطانها به كار مي‌روند. داروهاي سايتوتوكسيك نقش مهمي در درمان انواع بيماريهاي نئوپلازيك دارند همچنين به‌عنوان ماده ايمونوساپرسيو هنگام پيوند اندام و درمان بيماريهاي گوناگون داراي اساس ايمني شناختي كاربردهاي گسترده‌اي دارند. داروهاي سايتوتوكسيك بيشتر اوقات در بخشهاي تخصصي مانند بخش سرطاني شناسي و واحدهاي پرتو درماني مصرف مي‌شوند، كه نقش اصلي آنها درمان سرطان است.

رايج‌ترين مواد ژنوتوكسيك مورد استفاده در مراقبت از تندرستي در كادر زيرنشان داده شده‌اند. داروهاي سايتوتوكسيك خطرناك را مي‌توان به شرح زير رده‌بندي كرد:

رايج‌ترين فرآورده‌هاي ژنوتوكسيك مورد استفاده در مراقبتهاي بهداشتي و درماني

1ـ طبقه‌بندي شده به عنوان سرطانزا مواد شيميايي: بنزن داروهاي سايتوتوكسيك و غيره: آزاتيوپرين، كلرامبوسيل، كلرنفازين، سيكلو سپورين، سيكلوفسفاميد، ملفالان، سيموستين، تاموكسيفن، تيوتپا، ترسولفان،مواد پرتوساز (راديواكتيو)، 2ـ طبقه‌بندي شده به عنوان سرطانزاي ممكن يا احتمالي مواد سايتوتوكسيك و داروهاي ديگر: آزاسايتيدين، بلئومايسين، كاروموستاين، كلرامفنيكل، كلروزتوسين، سيس پلاتين، داكاربازين، دائو نوروبيسين، دي هيدروكسي متيل فلورا تريزين (مانند پانفوران كه ديگر مصرف نمي‌شود)، دوكسوروبيسين، لوموستين، متيل تيوراسيل، مترونيدازول، ميتومايسين، نافنوپين، نيريدازول، اگزازپام، فناستين، فنوباربيتال، فنيتوئين، پروكاربازين هيدروكلرايد، پروژسترون، ساركوليزين، استرپتوزوسين، تري كلرمتين. 3ـ اين طبقه‌بنديها طبق طبقه‌بندي گروه كاري سازمان بين‌المللي پژوهش درباره سرطان است. (IARC) مواد آلكيلاتور: كه موجب آلكيلاسيون نوكلئوتيدهاي DNA، و منجر به پيوند متقاطع و كدنويسي غلط در ذخيره ژني مي‌شوند. آنتي متابوليت‌ها: كه اثر بازدارنده بر ساخت زيستي اسيدنوكلئيك‌هاي سلول دارند. مواد بازدارنده تقسيم سلولي، كه از تكثير سلول جلوگيري مي‌كنند. پسماندهاي سايتوتوكسيك از چند منبع در مراقبت تندرستي توليد مي‌شوند و مي‌توان آنها را به شرح ذيل طبقه‌بندي كرد: مواد آلوده به‌فرآورده‌هاي دارويي و تجويز داروها مانند سرنگ، سوزن، ويال، gauge، بسته‌بندي. داروهاي منسوخ شده، داروهاي برگشتي از بخشهاي بيمارستان. در بيمارستانهاي‌تخصصي، سرطان، پسماندهاي‌ژنوتوكسيك (كه داراي مواد سايتوتوكسيك يا پرتوزا هستند) ممكن است تا 1% از مجموع پسماندهاي بهداشتي درماني را تشكيل دهند. 6 ـ پسماندهاي شيميايي پسماندهاي شيميايي تشكيل مي‌شوند از مواد جامد و گازهاي شيميايي كه به عنوان مثال براي كارهاي تشخيصي و تجربي، و كارهاي نظافت، خانه‌داري و گندزدايي، به‌كار مي‌روند. پسماندهاي شيميايي مراقبت‌هاي بهداشتي درماني مي‌توانند خطرناك يا بي‌خطر باشند. در زمينه حفاظت از تندرستي موقعي خطرناك به شمار مي‌آيند كه حداقل يكي از خصوصيات ذيل را داشته باشند: ـ سمي؛ ـ خاصيت خورندگي (مانند اسيدهاي با PHو بازهاي PH>12)؛ ـ قابليت احتراق خود به خود؛ ـ واكنش‌دهنده (مانند مواد انفجاري، مواد واكنش‌دهنده درمقابل آب، و حساس به ضربه)؛ ـ ژنوتوكسيك (مانند داروهاي سايتوتوكسيك) پسماندهاي شيميايي غيرخطرناك شامل آن دسته از مواد شيميايي است كه هيچ‌يك از خصوصيت‌هاي مذكور را نداشته باشند، مانند قندها، امينواسيدها، و بعضي املاح آلي و غيرآلي. انواع مواد شيميايي خطرناك مورد استفاده و رايج در تاسيسات و نگهداري مراقبت‌هاي بهداشتي درماني و بيمارستانها كه به احتمال زياد در پسماندها يافت مي‌شوند در چند بند ذيل شرح داده مي‌شوند: 7ـ پسماندهاي محتوي فلزات سنگين پسماندهاي محتوي فلزات سنگين يك زير رده از پسماندهاي شيميايي خطرناك، و به طور معمول بشدت سمي‌اند. پسماندهاي داراي جيوه به طور مشخص از نشت تجهيزات شكسته شده باليني به وجود مي‌آيند. جيوه‌هاي پخش شده از چنين دستگاههايي تا حد ممكن بايد جمع‌آوري شوند. بقاياي كارهاي دندان‌سازي هم مقدار زيادي جيوه دارد. پسماندهاي داراي كادميوم عمدتاً از باتري‌هاي دور ريخته و شكسته به وجود مي‌آيند. برخي « پانل‌هاي تقويت شده با چوب» با مقداري سرب هنوز هم به عنوان ضد نفوذ كردن پرتوهاي X و در بخشهاي تشخيصي به كار مي‌روند. چند نوع دارو آرسنيك دارند اما در اين ضوابط به عنوان پسماندهاي دارويي شرح داده مي‌شوند.

8ـ ظروف تحت فشار بسياري از انواع گازها در مراقبت از سلامتي و يا در تجهيزات آزمايشگاهي به كار مي‌روند. اين گازها بيشتر اوقات در سيلندرهاي تحت فشار، و قوطي‌هاي افشانه‌اي مي‌باشند، و بسياري از آنها وقتي خالي شوند يا ديگر نتوان از آنها استفاده كرد (در حالي كه هنوز مقداري گاز در آنها باقي‌مانده)، قابل مصرف دوباره هستند، اما بعضي انواع ديگر ـ و بخصوص قوطي‌هاي افشانه ـ را بايد به نحو مناسب دفع كرد. گازهاي خواه از نوع خنثي (inert) يا بالقوه خطرناك كه در ظروف تحت فشار قرار دارند همواره بايد با دقت مديريت شوند. ظرف گاز اگر در پسماند سوز انداخته شود يا به طور اتفاقي سوراخ شود ممكن است منفجر شود. گازهايي كه از همه بيشتر در مراقبت از سلامتي به كار مي‌روند: گازهاي هوشبري: اكسيد ازت، هيدرو كربن‌هاي هالوژنه فرارار (مانند هالوتان، ايزوفلوران، و انفلوران) كه به مقدار زياد به جاي اتر و كلروفرم استفاده مي‌شوند.

كاربردها ـ در اتاق عمل بيمارستان، هنگام زايمان در زايشگاهها و در آمبولانس‌ها، در بخش‌هاي بيمارستان عمومي هنگام اجراي اعمال دردناك، در دندانپزشكي به عنوان تسكين به كار مي‌روند. اتيلين اكسايد: كاربردها ـ براي سترون‌سازي تجهيزات جراحي و اسبابهاي پزشكي، در محل مركزي توزيع لوازم، و گاهي در اتاق عمل بيمارستان. اكسيژن: در سيلندرها يا انبارهاي بزرگ به شكل گازي يا مايع نگهداري مي‌شود و از طريق لوله‌كشي مركزي توزيع مي‌شود. كاربرد ـ مصرف استنشاقي براي بيماران هواي فشرده: كاربردها ـ در كارهاي آزمايشگاهي، تجهيزات درمان استنشاقي، تاسيسات و نگهداري تجهيزات و در دستگاههاي كنترل محيط زيست. 9ـ پسماندهاي پرتوسازي و راديو اكتيو: از شمول اين ضوابط خارج است. 10ـ پسماندهاي عادي: پسماندهاي ناشي از كاركردهاي خانه‌داري و مديريت اجرايي اين مراكز مي‌باشند كه شامل: پسماندهاي آشپزخانه، آبدارخانه، قسمت اداري مالي، ايستگاههاي پرستاري، باغباني و از اين قبيل است. اين پسماندها، بخش بزرگي از پسماندهاي توليدشده در مراكز بهداشتي درماني را تشكيل مي‌دهند و بايد نسبت به جداسازي آنها در مبدأ توليد اقدام شود مديريت اين دسته پسماندها مربوط به شهرداريها، دهياريها و بخشداريها مي‌باشد. جدول شماره 1: ويژگيهاي ظروف و کيسه هاي تفکيک پسماندهاي پزشکي رديف نوع پسماند نوع ظرف رنگ ظرف برچسب 1 عفوني کيسه پلاستيکي مقاوم1 زرد عفوني 2 تيز و برنده استاندارد Safety Box ء2 زرد با درب قرمز تيز و برنده-داراي خطر زيست 3 شيميايي و دارويي کيسه پلاستيکي مقاوم3 سفيد يا قهوه اي شيميايي دارويي 4 پسماند عادي کيسه پلاستيکي مقاوم4 سياه عادي 1- لازم است کيسه هاي فوق در سطل هاي پلاستيکي زرد رنگ نگهداري شوند. 2- مؤسسه استاندارد ،استاندارد اين ظروف را تدوين نموده است. 3- لازم است کيسه هاي فوق در سطل هاي پلاستيکي سفيد يا قهوه اي رنگ نگهداري شوند. 4-لازم است کيسه هاي فوق در سطل هاي پلاستيکي آبي رنگ نگهداري شوند.

مدیریت دفع پسماند پزشکی

مطالب مشابه :

برگ 38ام از کتابچه برنامه عملياتي بخش جراحي مردان بيمارستان در سال92)نمونه کار(

تكاليف كارشناسان بهداشت حرفه اي مستقر در بيمارستان

مدیریت دفع پسماند پزشکی

دستور العمل نحوه اداره بيمارستان ها

عملكرد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در دولت نهم

ضوابط و روش هاي مديريت اجرايي پسماندهاي پزشكي

ديباچه بهداشت محيط

فهرست مطالب کتاب

ضوابط مديريت زباله هاي بيمارستاني اعلام شد