دلایل روانشناختی گرایش به شبکههای اجتماعی مجازی

چه دلایل روانشناختی باعث گرایش به شبکههای اجتماعی مجازی میشود؟

دلایل روانشناختی گرایش به شبکههای اجتماعی مجازی

الهام آزادنام

کارشناس ارشد روانشناسی

بدون تردید اینترنت، یکی از تاثیرگذارترین ابداعات انسانی در قرن اخیر محسوب میشود. اینترنت با کارکردهای متنوع و اثربخش خود، کیفیت و کارآیی جنبههای مختلف زندگی انسانی را تحت تاثیر قرار داده است. در آغاز اینترنت به عنوان سازوکاری جهت تبادل اطلاعات و دادههای علمی-پژوهشی شروع به کار کرد و رفته رفته خود را به عنوان ابزاری ارتباطی، به عرصه اجتماع کشاند. این شیوه جدید ارتباطی بر پایه ایجاد رابطه مستقیم اما غیر رودرو، با حذف مرزهای جغرافیایی، مفهوم شهروندی دنیای مجازی را حقیقت بخشید؛ به گونهای که بسیاری بر این باورند که حال و آینده جامعه انسانی به واسطه گسترش و تعمیق شبکههای اجتماعی مجازی رقم خواهد خورد. نظریات بسیاری در تبیین گرایش به شبکه ای اجتماعی مجازی وجود دارد و علوم مختلف روانشناسی، پزشکی، جامعهشناسی، رایانهای، حقوق و اخلاق، هر یک از زوایای گوناگونی این پدیده را مورد بررسی قرار دادهاند. در این بین هدف اصلی این مقاله بررسی علل روانشناختی است، پس شما را به خواندن آن دعوت میکنیم.

در تحقیقی که در ایران صورت پذیرفت، مصاحبه شوندگان دلایل زیر را برای استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی ذکر کردند: پیدا کردن دوستان قدیمی، فعالیت در عرصه اجتماع، تبادل نظر با دیگران، یافتن افراد همفکر و دارای اشتراکات هویتی و فرهنگی، رفع نیازهای روانی، یافتن هویت جدید خارج از مکان و زمان، دسترسی به اخبار جدید، ارائه و دسترسی به نوآوریها و طرحهای جدید، ابراز نظر مخالف که امکان بروز آزادانه آن وجود ندارد و.... با این توصیف، مشاهده میکنیم که دلایل گرایش به شبکههای اجتماعی بیشتر از آنکه جنبه منفی داشته باشد، دارای جنبههای مثبت است. در زیر بصورت مفصلتر برخی از مهمترین دلایل روانشناختی را بیان میکنیم:

· کسب هویتی دلخواه

افراد در قالب شبکههای اجتماعی میتوانند هویتی کاملاً دلخواه داشته باشند و بر پایه همان هویت خودساخته و البته بعضاً دروغین، ارتباط مجازی خود را با دیگران گسترش دهند. جنبههای مختلف این هویت کاملاً در اختیار فرد است و بدون نگرانی از واقعیتها و ارزیابی دیگران، فرد میتواند هر چه را که میخواهد، در این هویت منعکس کند.

· احساس کنترل و تاثیرگذاری

شبکههای اجتماعی، با قابلیتهای که در اختیار فرد قرار میدهد مانند ایجاد محیطی شخصی، انتخاب دوستان، آزادی در بیان نظرات و مخالفت با نظرات دیگران، آزادی در استفاده از تفریحات مختلف و... حسی از کنترل شخصی و اراده فردی را به کاربر خود منتقل میکند. این آزادی عمل و حس کنترل، یکی از اصلیترین دلایل گرایش افراد بخصوص جوانان به شبکههای اجتماعی است.

· نوجویی و هیجان خواهی

شبکه ای اجتماعی مجازی پدیدهای جدید و نوظهور هستند که قابلیتهای مکرر و بعضاً پر هیجان را به کاربران خود میدهد، مانند آشنایی با برنامههای جدید، طرح موضوعهای شگفت انگیز و پرتحرک، خلق صحنههای اعجاب آور، ارائه اطلاعات جدید و... در نتیجه افرادی که از هیجان خواهی بالایی برخوردارند، برای ارضای این نیاز خود بیشتر به سمت شبکههای اجتماعی میروند.

· میل به محبوبیت و خودشیفتگی

پژوهشها نشان میدهد که شبکه های اجتماعی بهشت افرادی است که دچار اختلال شخصیت خودشیفتگی هستند یا حداقل میل زیاد به محبوبیت دارند؛ زیرا آنها میتوانند بدون داشتن روابط دوستانه واقعی، تعداد زیادی رابطه موهوم وتخیلی برای خود دست و پا کنند؛ بنابراین شبکه های اجتماعی مجازی توهم محبوییت را صرفاً براساس کمیت تعداد دوستان برای فرد به وجود می آورد.

· حفظ ارتباط با دیگران در عین تنهایی

برخی افراد به دلیل ویژگیهای شخصیتی و تغییرات سبک زندگی، ترجیح میدهند در عین تنهایی و داشتن زندگی خصوصی، با جهان پیرامون خود ارتباطات گستردهای نیز برقرار کنند. شبکههای اجتماعی مجازی از قبیل فیس بوک، تویتر، گوگل پلاس و... به بهترین حالت ممکن این نیاز را برآورده میکنند.

· میل برای فرار از محرکهای تنش آور

برخی کاربران شبکه اجتماعی برای رهایی از تنش روزمره و ایجاد فراغت، به سمت این فضا میروند. شبکه های اجتماعی مجازی نیز میتوانند اوقات خوشی را برای آنان فراهم کنند تا فرد بتواند ضمن برخورداری از این قابلیت، نگرانی ها و تنش های خود را با دوستان خود مطرح کنند و در نهایت به گونهای توسط آنان حمایت اجتماعی دریافت کنند.

· باورهای غیرمنطقی و غیرسازشی

باورها و افکار غیرمنطقی و نادرست میتواند زمینه استفاده مفرط از شبکههای اجتماعی را ایجاد کند مانند این باورها: «فقط فرد در شبکههای اجتماعی برای خود کسی است و در آنجا قابل احترام است»؛ «هیچکس در بیرون ازاین شبکه های اجتماعی مجازی از من خوشش نمیآید»؛ «شبکههای اجتماعی تنها جایی است که واقعاً میشود مردم را شناخت»؛ «هر کسی به نوعی عضو این شبکهها هست» و...

· ارضای نیازهای روانی

در نظریه جان سولر (2000) افراد از آن رو شیفته یک شیء یا فرد یا فعالیتی خاص میشوند که نیازی را در آنها ارضا کند. طبق این نظریه میتوان بیان داشت که افراد با گرایش به شبکههای اجتماعی تا حدی نیازهای خود را برآورده میکنند. مثلاً افراد با کاوش در ابعاد فنی شبکههای اجتماعی مجازی، توانایی بالقوه ذهنی خود را ابراز میکنند، یا ابعاد مختلف شخصیت خود که پیش از این پنهان بود، آشنا میشوند، عقاید و نیازهای هنری خود را بیان میکنند، به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا میکنند و... از سویی شبکههای اجتماعی محملی برای گریز از واقعیت و وسیلهای برای ارضای نیازهای روانی است.

· ایجاد حس پیشرفت و غرور

حضور در شبکههای اجتماعی مجازی و کار با اینترنت، هر روز تجربه جدیدی را در اختیار کاربران قرار میدهد. این فضا به فرد امکان پیشرفت و دریافت پاداشهای بیشماری را میدهد، مانند یادگیری ساختن یک پست الکترونیکی، ساختن یک وبلاگ، امکان تولید در این فضا، رفتن به صفحات دیگر کاربران، آشنایی با اصطلاحات این محیط مجازی و... این موارد در درجه اول احساس فعال بودن و در درج دوم حس غرور و عزت نفس میدهد. در ادامه فرد به مرور احساس میکند بودن در این فضا به او قدرت میدهد، بعد از مدتی نیز فرد در نزد خود برای حفظ این منزلت و غرور، بیشتر به این فضا قدم میگذارد.

· اضطراب اجتماعی

در بسیاری از تحقیقات روانشناسی بر ارتباط بین اضطراب اجتماعی، هراس اجتماعی و کمرویی با گرایش به استفاده از اینترنت رابطه مثبت یافتهاند. در واقع مطالعات حاکی از آن است که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی در هنگام ارتباط آنلاین احساس راحتی و خودافشایی بیشتری میکنند. این افراد تعامل آنلاین را برای حفظ گمنامی و دوری از شرکت در تعاملاتی که ترس از ارزیابی دیگران به وسیله مشاهده وجود دارد، راحت تر یافتهاند.

· اعتیاد اینترنتی

گرچه برخی معتقدند که افراد با استفاده مکرر و زیاد از اینترنت دچار اعتیاد اینترنتی میشوند که البته نکته درستی است اما در ادامه، اعتیاد اینترنتی و حالات روانشناختی محتمل بر آن، نیز به نوبه خود باعث گرایش بیشتر افراد به سمت اینترنت و شبکه های اجتماعی میشود. در واقع قطع بودن یا عدم دسترسی به اینترنت برای افرادی که دچار اعتیاد اینترنتی شده اند، باعث ایجاد حالات افسردگی و اضطراب میشود و این افراد برای رهایی از این حالات ناخوشایند دوباره به سمت استفاده از شبکههای اجتماعی و اینترنت میروند.

دلایل روانشناختی گرایش به شبکه­های اجتماعی مجازی

مطالب مشابه :

مقاله ی راجع به اختلال خود شیفتگی

اختلال خودشیفتگی

نظریه روانکاوی فروید

شخصیت و اختلالات شخصیت

پژوهش و تحلیل نمونه

هرم سلسله مراتب نیازهای مازلو