آلودگي هواي تهران

مقدمه

وقتی از تهران دور می شویم و به پشت سر خود نگاه می کنیم ، جز هاله ای از دود و یک پرده سیاه رنگ که شهر را به تسخیر خود در آورده چیز دیگری نمی بینیم و آن گاه به حال خود و دیگر همشهریان تاسف می خوریم که با هر دم و بازدم فقط و فقط منواکسید کربن را می بلعیم و هیچ خبری از گاز حیات بخشی به نام اکسیژن نیست و به نوعی سالهاست که ریه تهرانی ها طعم خوش اکسیژن را نچشید ه است .

سالهاست که کلانشهر بزرگ تهران با حدود 8 میلیون نفر جمعیت از مشکل زیست محیطی مهمی به نام آلودگی هوا رنج می برد و نفسهای این ابرشهر بر اثر بعلیدن میلیون ها تن منوکسید کربن و گوگرد ، ازت ، ازن و ... به شمارش افتاده است و به نظر می رسد با وجود تشکیل کمیته های مختلف و تصویب طرحهای رنگارنگ تئوریک فاقد قدرت عملیاتی شدن ، پشت سر هم پله های ترقی را طی کرده و به عنوان یکی از آلوده ترین شهرهای بزرگ جهان از سوی نهادها و سازمانها جهانی معرفی شده است .

بنا بر گزارش سازمان مسئول ، در بیش از 200 روز از ایام سال غلظت ذرات معلق آن چنان بالاست که گسترده دید کامل را به کمتر از 500 متر کاهش می دهد .

میزان آلودگی در مواقعی از سال به حدی می رسد که سازمان های مسئول در کشور آن را در مرحله خطرناک و بحرانی اعلام می کنند و خواستار ماندن کودکان ، کودکان ، سالخوردگان و بیماران قلبی و تنفسی در منزل می شوند .

در شرایطی که آلودگی هوا در تهران در وضعیت ناسالم یا هشدار آمیز قرار می گیرد ، میزان آلاینده ها بویژه گاز منواکسید کربن و ذرات معلق موجود در هوا ، افزایش می یابد و مه ، دود غلیظی آسمان شهر را می پوشاند .

از اینرو عصر آینده ، عصر کپسول های اکسیژن است ، این هشداری درباره آلودگی هوای تهران و کلان شهر ها است .

اولین زنگ خطر آلودگی هوا

بنا بر نظر برخی کارشناسان محیط زیست ، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران سال 1374 به صدا در آمده ؛ در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان حوزه های مرتبط محیط زیست ، جغرافیا و شهر سازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر متنی موسوم به بیانیه هوای تهران 74 منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت بعنوان یک بحران ملی که راه مقابله با آن عزم ملی است ، نام برده شده است .

در این بیانیه تاکید شد که یکی از علل اپیدمی بیماریهای همچون افسردگی ، اضطراب و انواع ناراحتی های تنفسی در تهران ، آلودگی هواست و این پدیده را می بایست از جمله عوامل قابل توجه مرگ و میر در تهران دانست .

البته 3 سال پس از صدور بیانیه هوای تهران 74 توسط جایکا ( کنسرسیومی از مشاوران بین المللی که با محوریت کارشناسان ژاپنی طرح جامع برای کاهش آلودگی های هوای تهران را تدوین کردند ) .

مرگ بین 7 تا 9 هزار نفر در تهران ( یعنی تقریباً هر ساعت یک نفر ) بر اثر آلودگی هوا اعلام شد .

منشاء آلودگی هوا

سالانه بیش از 420 هزار تن منواکسید کربن وارد هوای کشور می شود . بیشتر کارشناسان محیط زیست حمل و نقل ، بهداشت و درمان در این زمینه اتفاق نظر دارند که بخش اعظمی از آلاینده ها حدود 70 درصد متعلق به خودرو هاست و سهم دیگر منابع آلاینده اعم از کارخانه ها و منابع گرمایشی منازل بسیار کم است . همچنین بخشی اعظمی از آلاینده های خطرناک و کشنده که همان منواکسید کربن باشد بوسیله خودروها بویژه از نوع بنزین سوز و فرسوده آن تولید می شود ، علاوه بر این وسائل نقلیه شخصی و عمومی - موتور سیکلت ها - کارخانجات صنعتی و کشاورزی - نیروگاههای با سوخت فسیلی - کوره های آجر و آهک پزی - سیستمهای گرم کننده منابع خانگی و تجاری ، زباله سوزها و مواد رادیو اکتیو ... از دیگر منابع آلوده کننده هوای تهران می توان نام برد .

پزشکی ، عنوان مي كند كه : میزان این آلاینده ها در شهر تهران 2/8 برابر استانداردهای جهانی است . روزانه 1200 تن آلاینده در هوا پخش می شود ، در حالیکه رشد سالانه انتشار دی اکسید کربن در کشور 25 درصد است .

نقش موقعیت جغرافیایی و شکل زمین در آلودگی هوای تهران

1- تاثیر ارتفاع :

تهران در ارتفاع 1200 متری از سطح دریا قرار دارد این امر ( کاهش فشار و اکسیژن ) سبب پائین آمدن راندمان کار موتورها ، احتراق ناقص آنها و بالاخره خروج فراوان منواکسید هیدروکربور های نسوخته از اگزوز خودروها می شود که باعث تشدید آلودگی هوا می شود .

2- دره ها :

در دره ها معمولاً هوای سرد به علت جرم ویژه که دارد به سمت پائین نشست می کند و هوای گرم در بالای دره ، باقی می ماند . به این دلیل در دروه های محبوس گرادیان قائم حرارت هوا گاهی به دهها درجه در هر کیلومتر می رسد و مساعد ترین شرایط برای تراکم آلودگیها در لایه های پائین بوجود می آید .

3- شیب زمین و جریان بادها :

مجاور بودن ناحیه یا کوهستان با دریا عملاً موجب وقوع بادهای ملایمی بنام نسیم می شود به دلیل کوهستانی بودن تهران ارتفاعات همانند مانعی در مقابل جریان باد عمل نموده و باعث تغییر سرعت آنها می گردد و نیز از پخش مواد آلوده ساز ممانعت می کند ، چون هوای آزاد را داخل خود محبوس می دارند .

نقش عوامل اقلیمی در آلودگی هوای تهران

1- باد :

از آنجا که تهران در دامنه ارتفاعات البرز قرار دارد روزها مواد آلوده ساز همراه نسیم دشت به کوه به طرف شمال تهران حرکت می کند و پس از برخورد با ارتفاعات شمالی آنجا راکد می ماند و شبها به عکس همراه نسیم کوه به دشت از شمال به طرف جنوب کشیده می شوند با توجه به اینکه اکثر مراکز صنعتی در غرب تهران واقع شده اند حاکمیت جهت وزش بادهای غربی در آلودگی تهران با توجه به تاسیسات نامبرده اثر بسیار منفی در آلودگی شهر باقی می گذارد .

2- مه :

از جمله عوامل در تشدید آلودگی هوا در یک ناحیه است . بدین معنی که در یک ناحیه با هوای آلوده وقتی رطوبت نسبی بالا زود ذرات آلوده موجود درهوا نقش هسته را تشکیل مه بازی کرده و ذرات آب در اطراف آنها جمع می شوند . به طوری که از رسیدن رطوبت به حد اشباح عمل تقطیر و تشکیل مه انجام می شود .

3- اینورژن :

این شرایط عموماً در شبهای صاف و بدون ابر زمستان بوجود می آید ، بدین معنی که هوای سرد و سنگین در پائین و هوای گرم و سبک در بالا قرار می گیرد . این وضع باعث می گردد که هوای آلوده در مجاورت زمین باقی مانده و در ارتفاعات پراکنده نشود و بدیهی است که ادامه چنین روندی سبب متراکم شدن مواد آلوده خواهد شد .

آسیب های ناشی از آلودگی هوا

مطالعات دانشمندان کانادایی نشان می دهد آلودگی هوای ناشی از خودروها، جهش و آسیب ژنتیکی در حیوانات و انسان را سبب می شود .

منواکسید کربن ، دی اکسید نیتروژن ، هیدرو کربورها و ذرات معلق آلاینده هایی است که وجود آنها در هوا و استنشاق و فرستادنشان به داخل ریه موجب بروز انواع بیماریهای دستگاه تنفس ، آسم ، سرطان ریه ، کند ذهنی و عقب ماندگی کودکان ، بیماریهای قلب و عروق ، سرگیجه ، عصبانیت ، پرخاشگری ، اختلال در دید و اشکال در رسیدگی اکسیژن کافی به بافتهای بدن در کوتاه مدت می شود .

نتایج حاصل از یک مطالعه منطقه ای در تهران نشان داد که در مدت 140 روز ، 1160 بیمار تهرانی به دلیل مشکلات تنفسی و قلبی ناشی از آلودگی هوا در 5 بیمارستان تحت معالجه قرار گرفتند.

بر پایه گزارش، سالانه 4000 مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا در تهران رخ می دهد که علاوه بر این تعداد مشابهی نیز که به بیماری سرطان ریه مبتلا شده اند و در معرض اکسیدهای نیتروژن بوده اند، گزارش شده است .

سرعت ترکیب اکسیدهای نیتروژن با هموگلوبین خون هزار مرتبه سریع تر از سرعت ترکیب منواکسید کربن با هموگلوبین است که موجب تشکیل مواد سرطان زا در خون می شود و 200 برابر بیش از جذب اکسیژن است . تمایل جذب هموگلوبین خون با منواکسیدکربن و اثرات سوء آن بر سلامت به صورت اختلال در بینایی ، تار دیدن ، خستگی ، سردرد و خواب ، آلودگی بروز می کند و باعث ایجاد تغییر در عملکرد قلب و شش می شود .

تاثیر آلودگی هوا در بروز بیماری قلبی و عروقی نظیر افزایش فشار خون زیانبار است . آلودگی هوا باعث غلیظ شدن خون و افزایش احتمال بروز التهاب می شود . اختلال در انتقال اکسیژن به بافتهای بدن ، ضربات شدید قلب ، سکته قلبی و کاهش ظرفیت ششی را از آثار سوء آلودگی بر سلامت انسان ذکر می کنند . افرادی که زمینه ناراحتی قلبی دارند ، هنگام رفت و آمد در خیابان ها ، بیش از افراد عادی در معرض خطر حملات قلبی هستند .

بنابر اعلام محققان علوم پزشکی ، دود و دیگر انواع آلوده کننده های هوا نه تنها ممکن است بر سلامت افراد بزرگسال تاثیر منفی بگذارند ، بلکه قادرند بر نوزادانی که هنوز به دنیا نیامده اند نیز تاثیر نامطلوبی داشته باشد . آلودگی هوا در کاهش وزن نوزادان نیز بسیار موثر است و بر میزان مرگ و میر کودکان تاثیر می گذارند . زیرا حساسیت نوزادان به آلودگی هوا بیشتر است . ابتدای کودکان به سرطان خون اولین پیامد زندگی در خیابان های پر ترافیک است . منواکسید کربن ابتلاء به بیماری های قفسه سینه را در کودکان افزایش داده و همچنین باعث عفونت های شدید تنفسی (ARi) در کودکان و اطفال ، بیماریهای مزمن تنفسی نظیر تنگی نفس و برونشیت ، و ابتلا به سرطان معده و ریه می شود و اختلالات ژنتیکی و ابتلا به بیماریهای موروثی و اختلال در حافظه را افزایش داده ، حملات آسم را تشدید و به دی . ان .ای آسیب می رساند .

شهرهای آلوده ای که آسمان آنها با لایه ای زا هاله سیاه و تیره پوشیده شده برای ساکنانش فقر ویتامین D را به ارمغان می آورد . چرا که در روزهایی که میزان آلودگی هوا به علت افزایش انواع آلاینده ها ، ذرات معلق و گرد و غبار بالا می رود ، هاله ای از دود از تابش نور خورشید به سطح زمین جلوگیری می کند به همین دلیل در بسیاری از کشورها نگرانی هایی د رارتباط با کاهش نور آفتاب و در نتیجه کمبود ویتامین D بویژه در کودکان وجود دارد .

بنابر اعلام متخصصان ، منواکسید کربن موجود در هوای آلوده شهرهای بزرگی مانند تهران موجب بروز اختلالات رفتاری و پرخاشگری در میان کارکنان ، جوانان و میانسالان می شود . این وضعیت در کشور های جهان سوم با توجه به درصد بالای منواکسید کربن در هوا ، تاثیر سوء بیشتری بر سلامت شهروندان دارد . همچنین آلودگی هوا موجب فرسایش روانی در جوانان می شود و آنان بسرعت بی تاب می شوند و با یکدیگر مجادله می کنند .

آثار سوء آلودگی هوا بر پوشش گیاهی شهر

نتایج بررسی جایکا نشان می دهد بیش از 70 درصد درختان واقع درحاشیه بزرگ راههای تهران به دلیل انباشت لایه ای از ذرات زیانبار روی شاخ و برگشان در حالت نیمه مردگی قرار دارند همچنین به دلیل به دلیل آلودگی شدید هوا ، به تدریج گونه های گیاهی سازگار با اقلیم تهران از پهن برگ به سوزنی برگ تغییر کرده اند و به واقع چنارستان سابق اکنون به شهر کاج های نیمه مرده تبدیل شده است . تغییر گونه ها های سازگار از پهن برگ به سوزنی برگ خود عامل دیگری برای افزایش آلودگی هوا می شود ، زیرا توان پالایش هوا بوسیله سوزنی برگ ها خیلی کمتر از درختان پهن برگ است . برخی دیگر از کارشناسان محیط زیست معتقدند اگر چه نمی توان از آلودگی هوا به عنوان عامل اصلی گریز حیات وحش بومی منطقه تهران نام برد ، اما تردیدی نیست که این پدیده دست کم موجب کاهش شمار پرندگان بومی منطقه شده است . قطعاً در هیچ مقطع از تاریخ تهران ، شمار پرندگان موجود در این شهر تا به این حد کم نبوده است و پرندگان موجود نیز عمدتاً گونه های جان سفتی مانند : کلاغ ، یا کریم و گنجشک هستند . از گونه های کم نظیر دامنه های البرز همچون عقاب طلایی و هما نیز سالهاست که مطلقاً حتی یک نمونه در حوالی شهر تهران دیده نشده است .

آثار سوء آلودگی هوا بر بناهای تاریخی و معماری شهر

درباره تاثیر آلودگی هوا بر آثار معماری و تاریخی شهر تهران، این نکته قابل تامل است که تغییر نمای ساختمان های تهران از نمونه های سنتی و قدیمی آن مانند : آجر و گچ به شیشه و سنگ نیز به خاطر عوارض آلودگی هوا می باشد . تصور این است که نماهای آجری که از جمله نمایه های اصلی معماری ملی ایران هستند ف در تهران به سرعت کدر و کثیف می شوند و باز پیرایی و شستشوی آنها دشوار و پر هزینه و گاهی نا ممکن است .تمامی آثار معماری مهم و بافت قدیمی شهر با همین نما ساخته شده است . به همین دلیل نگهداری این بناها همیشه هزینه های قابل توجهی به متولیان آنها تحمیل می کند .

از اینرو ، به تدریج شاهد واپس نشینی آجر و پیشروی شیشه در تهران بوده ایم . پدیده ای که باعث می شود تهران ، پایتخت و مهمترین شهر ایران ، نشانی از هویت این سرزمین نداشته و جهانگردان به محض ورود به آن ، سرخورده از حال و هوایی که سرزمین هزار و یک شب در ذهن داشته اند بخواهند به سرعت به اصفهان ، شیراز ، یزد و کرمان بگریزند .

پیشنهادات و راهکارها

با توجه به نقش مستمر و پایدار شرایط جغرافیایی و اقلیمی در آلودگی هوای تهران ، اصول اساسی که به طور مستمر در مبارزه با آلودگی هوا و بهبود شرایط تنفسی بایستی در نظر داشت عبارتند از :

1- جلوگیری از هر گونه عوامل دود زا .

2- فراهم آوردن امکانات جهت گاز سوز کردن خودروها و استفاده از سوخت گاز در صنایع و گسترش سیستم شبکه گاز رسانی در واحدهای مسکونی

3- انتقال کارخانجات سطح شهر و تاسیس هر نوع کارگاه و کارخانه صنعتی جدید در پارکهای صنعتی و شهرکهای صنعتی بفاصله حداقل 150 کیلومتری تهران .

4- در نظر گرفتن محل احداث کارخانه از لحاظ شرایط جوی مانند سرعت و جهت باد و یا پستی و بلندی منطقه .

5- ایجاد و توسعه کمربندهای سبز بویژه در اطراف تهران و افزایش جنگل کاری در کوهستانهای پیرامون کرج و تهران .

6- مراعات اصول شهر سازی و در نظر گرفتن نکات معماری در طراحی شهرهای جدید به منظور عبور سریع خودروها و جلوگیری از ترافیک سنگین درجهت تقلیل آلودگی هوا .

7- توسعه حمل و نقل عمومی ، ریلی و خودروهای گاز سوز (CNG)

8- استفاده از مبدل کاتالیزوری .

9- احداث مراکز معاینه فنی خودرو .

10- اصلاح موتورهای احتراقی در جهت کاهش تولید آلودگی در حین احتراق .

11- تشویق دارندگان وسایل نقلیه به نصب دستگا ه های کاهش دهنده آلودگی ناشی از اگزوز اتومبیلها .

12- ملزم کردن سازندگان اتومبیلهای داخل به تبعیت از استاندارهای آلودگی هوا .

13- فراهم کردن تسهیلات لازم قانون برای کاهش هزینه های وسایل کنترلی .

14- از سرویس خارج کردن اتومبیلهای فرسوده و قدیمی و جانشین کردن اتومبیلهای نو و جدید با استانداردهای موجود .

15- جلوگیری از تردد خودرو های فرسوده .

16- رعایت ضوابط طرح ترافیک در ساعات ممنوعه توسط رانندگان .

17- تبلیغ جهت فرهنگ سازی استفاده از دوچرخه و دوچرخه سوار

نتیجه :

تغییرات اقلیمی نتیجه عملکرد فرآیند های مؤثر بر سیستم اقلیمی است که به مدت چندین سال بر محیط اثر می کند این تغییرات برآیند یکسری عوامل هستند که جنبه طبیعی و انسانی دارند.

اگر جبر محیطی را کنار بگذاریم باید متمرکز بر فعالیتهای انسانی شویم تا با رفتار سنجیده و اجرای تصمیمات اصولی و علمی همه توان خود را بکار گیریم تا از اثرات سوء آلودگی هوا بکاهیم .

اگر پیامد گرمایش جهانی این باشد که در اثر افزایش بادهای گرم در نتیجه مدلهای جوی پیش بینی می شود که تا سال 2100 دمای کره زمین از 1 تا 5/3 درجه سانتی گراد افزایش خواهد یافت پس به همان نسبت درصد آلودگی هوا بسیار بالاخره خواهد رفت .

در اینرو شایسته است که این هشدارهای علمی را باید بسیار جدی بگیریم که با این همه شتاب به سوی نابودی طبیعت و نابودی خود پیش رویم و در نهایت به این عبارت « تمدن ها همه نابود خواهند شد ، نه به علت یک بلای آسمانی یا فاجعه ناگهانی چون جنگ هسته ای ، بلکه در اثر غوطه ور شدن تدریجی در کثافات و دوریزهای خود » (1) به دیده احترام با تامل بیاندیشیم .

1- نیبرگر

منابع و مآخذ :

1ـ قلی پور ، روح الله . روزنامه جام جم ، مقاله آلودگی هوا . یکشنبه 5 آبان 84 ، سال ششم ، شماره 1574

2ـ شوون ، پول . آلودگی هوا . ترجمه کوشا ، کریم . نشر آموزش انقلاب اسلامی

3ـ منوری ، سید مسعود . بررسی اکولوژیک تالاب انزلی . نشر گیلکان

آلودگي هواي تهران

مطالب مشابه :

ترسیم گلباد

هوای انلاین شهر های کشور(دما.رطوبت.فشار هوا.وضعیت هوا.جهت وزش باد)

وزش باد شدید در تهران، قم، اصفهان و مرکزی طی دو روز آینده/ حداکثر سرعت تا 30 نات

شناسایی معیارهای عام شکل گیری بافت های روستایی درایران بخش 2

اطلاعاتی در خصوص پرواز با پاراگلایدر

آلودگي هواي تهران

روش‌های جهت‌یابی، قابل استفاده در روز و شب

طوفان تهران در پایتخت5 کشته بر جا گذاشت

آموزش ویدیویی ترسیم گلباد