نقش مشاوره در پیشرفت تحصیلی

اه مشاوره در پیشرفت تحصیلی و رشد همه جانبه عاطفی و اجتماعی دانش آموزان دوره ی عمومی

تحولات بی حد و حصر در بنیان های جوامع ،که بر اثر حرکت از دوران گذار به سمت زندگی ماشینی و صنعتی رخ داده، به پدید آمدن شکاف هایی منجر شده که انسان های امروز را ناگزیر از همنواسازی خود با شرایط جدید کرده است.  در چنین فضایی، بحران هایی پیش روی افراد پدید می آید که اگر متوقف نشود دنیای روحی ، روانی آنها را متلاطم می کند. آسیب های اجتماعی و روحی و روانی از جمله طلاق، اعتیاد، خودکشی ، مشکلات تحصیلی، اختلافات خانوادگی، نارضایتی شغلی، اضطراب ، افسردگی و.....محصول تحولات زندگی صنعتی اند.سؤال اینجاست که در کنار توسعه شگفت انگیز علوم و فنون دانش امروز چه چیزی باید بتواند پاسخگوی بحران های روحی ،روانی انسان ها باشد؟     بحران هایی که متعاقب پیشرفت علوم و تکنولوژی بر انسان ها رخ نموده است . در پاسخ به این سؤال علم « مشاوره و روانشناسی » قد علم می کندمشاوره از تمامی فعالیتهای اخلاقی تشكیل یافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش می كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل اومنجر شوند. ازطریق مشاوره و راهنمایی فرد نه تنها وضع فعلی خود رادرک می کند،بلکه از آنچه که به صورت آن در خواهدآمدنیز آگاه می شود.راجرز معتقد است که هدف بیشتر مشاغل یاری دهنده که شامل مشاوره وراهنمایی نیز می شود،افزایش رشد شخصی وروانی فرد در مسیر رشد اجتماعی است.هم چنین ازطریق « خدمات راهنمایی ومشاوره »می توان تواناییها ونیز محدودیت های دانش آموزان راشناخت واز امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد.مشاور تحصیلی با شناخت دانش آموزان در زمینه های گوناگون می تواند آنان را به رشته های تحصیلی مناسب راهنمایی کندوآنان را در حل مشکلات یاری دهد. اهداف آموزش وپرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامه ها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها وامکانات دانش آموزان تهیه و اجرا گردند.  .در مقاله حاضرپس از ذکر مقدمه ای چند د رقسمت تجزیه وتحلیل مطالب به ترتیب به فایده و اهمیت مشاوره،تاریخچه ی راهنمایی و مشاوره،تعاریف راهنمایی و مشاوره،اهداف مشاوره وراهنمایی،ضرورت مشاوره در مدارس ،مشاوره وراهنمایی در نظام آموزش و پرورش ، نقش مشاور در مدارس،امور تحصیلی،تأمین بهداشت روانی،دانش آموزان و مهم ترین وظایف کادر آموزشی در برابر برنامه مشاوره و راهنمایی پرداخته شده است.

مقدمه:
انسان تنها موجودی است که با همنوعان خودبه تبادل نظر می پردازد وبرای شناخت وحل مشکلات خود با آنان مشورت وازراهنمایی آنان استفاده می کند .راهنمایی ومشورت درطول زندگی آدمیان مطرح بوده وآنان باکسانی که مورد قبول واعتمادشان بوده مشورت می کرده اند .باتوسعه علوم انسانی ورشدعلوم رفتاری به راهنمایی ومشاوره به عنوان شاخه ای مستقل ازعلوم رفتاری توجه شد. امروزه راهنمایی ومشاوره به صورت حرفه ای یاورانه برای کمک به افرادی است که دررشد،سازگاری ،تصمیم گیری،روابط خانوادگی،مهارتهای اجتماعی وشیوه زندگی مشکلاتی دارند ومشاوره به این افراد کمک می کند تاراه حل مناسبی برای مشکلات بیابند.

اهمیت مشاوره و مشورت در دین مقدس اسلام کراراً مورد توجه ائمه ی اطهار و بزرگان دین قرار گرفته است .
بشر امروز در یک دوره ی پیچیده زندگی می کند ، یکی از مشخصات این دوره ، تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یکدیگر جهت استفاده از تخصص آنها برای تداوم یک زندگی متعادل است . لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت ، شکوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها ، اعم از نیازهای اولیه ی جسمانی ، نیاز به امنیت و آرامش ، نیاز به تعلق نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن ، نیاز به احترام و نیاز به شکوفایی در دنیای امروز فرایند ساده ای نیست ، در تمام این مراحل به مشاور و مشاوره نیازاست .
وظیفه نهاد آموزش و پرورش ، در آماده کردن دانش آموزانی که نیروی انسانی فردا تلقی می شوند ، برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن بیست و یکم که از حساسیت ویژه ای برخوردار است بسیار حساس و سنگین است . اضطراب ، افسردگی ، سوء مصرف مواد مخدر ، رفتارهای نابهنجار ، مشکلات تحصیلی ، گرایش ارتباط با جنس مخالف از عمده ترین مشکلات روانی اجتماعی دانش آموزان است ، به طوری که بیش از 32 درصد دانش آموزان از نوعی مشکل اجتماعی روانی رنج می برند .

اهداف آموزش وپرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامه ها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها وامکانات دانش آموزان تهیه و اجرا گردند.ازطریق « خدمات راهنمایی ومشاوره »می توان تواناییها ونیز محدودیت های دانش آموزان راشناخت واز امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد.مشاور تحصیلی با شناخت دانش آموزان در زمینه های گوناگون می تواند آنان را به رشته های تحصیلی مناسب راهنمایی کندوآنان را در حل مشکلات یاری دهد.گرچه آشنایی معلم با فنون راهنمایی تدریس و عملکرد او را مؤثر وپربار می سازد،ولی معلم به تنهایی نه می تواند ونه فرصت داردبه تمام مسائل و مشکلات روانی وخانوادگی وتحصیلی دانش آموزان رسیدگی کندوبرای هر کدام راه حل ارائه دهد.ازاین رو،مشاور تحصیلی با همکاری معلم وخانواده و مسئولان مدرسه می توانددانش آموزان را در جهت رفع مشکلات تحصیلی و خانوادگی و روانی وتأمینثبات عاطفی یاری دهدونهایتاً نیل به اهداف آموزش وپرورش را ممکن سازد.

فایده و اهمیت مشاوره و راهنمایی
راهنمایی کودکان ونوجوانان وبزرگسالان یک فراگرد بسیار مهم و استثنایی در حل مشکلات و معضلات این طبقات سنی می باشد.ضرورت مشاوره و راهنمایی قبل از هر چیز دیگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جدید آموزش و پرورش مطرح می باشد.
چگونگی تجدید نظر و تغییر یک برنامه تربیتی مفیدوسازنده و خلاق به عنوان یک اصل مسلم در جهت توسعه و پیشرفت فرهنگ وتمدن آشکارشده است.پیدایش انقلاب صنعتی در اروپا وانقلاب در تکنولوژی و فرستادن اقمار مصنوعی به فضا،نیاز مراکز صنعتی به نیروهای ماهری که حداکثر کارایی و بازدهی را داشته باشند، همه وهمه تغییر و تحول را در نظام آموزشی کشورها ضروری ساخته است.
اینکه چرا باید برنامه های آموزش و پرورش تغییر وتحول یابند،و همچنین عوامل پیدایش راهنمایی در آموزش و پرورش مربوط به عللی است که مهمترین آنها افزایش بی رویه ی جمعیت به ویژه جمعیت جوان کشورها و افزایش دانش آموزان و عدم تعادل در توزیع دانش آموزان در رشته ها و شاخه های تحصیلی ،ضرورت برقراری تعادل بین بازار کاروتربیت نیروی انسانی و افت تحصیلی می باشند.
آیا با اضافه کردن چند درس یا ادغام نمودن دو یا چند ماده درسی و یا تغییر نام بعضی از مواد درسی می توان گفت که تغییر به وجود آمده است؟پاسخ این سؤال منفی است .بایدخاطر نشان ساخت که هرگونه اصلاح و تجدید نظر ویا تغییرات اساسی می باید از جمیع جهات مورد توجه قرار گیردو نیز باید مشکلات آن را پیش بینی کرده،راههای رسیدن به این هدفها را جستجونموده وجهت اساسی آن راروشن ساخت.
با توجه به همین نکات است که اهمیت و ضرورت مشاوره و راهنمایی به عنوان یک اصل مهم در جریان تعلیم وتربیت آشکار می گردد.مدرسه به عنوان یک نهاداجتماعی باید متناسب با احتیاجات فردی و مقتضیات جامعه باشد.چون جوامع پیوسته در اثر عوامل مختلف (نظیر جنگ ونزاع،بیماری،عوامل طبیعی ،انقلاب و غیره )تغییر می یابند،مدرسه هم به عنوان یک نهاداجتماعی باید متناسب با تغییرات جامعه تحول یابد.مدارس باید با تحولات فرهنگی،علمی و اجتماعی هماهنگ و همگام باشند وبرای پیشرفت در این زمینه ها،متغیر و متحول گردند.
تاریخچه راهنمایی ومشاوره:
دربین ممالک صنعتی،امریکای شمالی نخستین کشوری است که درآن مراکز ویژه راهنمایی ومشاوره تأسیس شده وازمیان افرادی که نخستین بار به ایجاد مرکز راهنمایی در آن سرزمین اقدام کرده اند باید از فرانک پاستور نام برد که درسال 1908 اولین مرکز راهنمایی راکه درحقیقت مرکز راهنمایی حرفه ای بود درشهر بوستن تأسیس کرد.سال 1332 را می توان مبدأ شروع راهنمایی به معنی خاص آن در کشور خود بدانیم درسال 1334 دراداره مطالعات وبرنامه ها دایره ای بنام دایره تحقیقات روانشناسی بوجود آمد که به تهیه برخی تستهای هوش وسنجشهای روانی مبادرت کردوسرانجام کنگره های منعقده درتابستانهای 37 و38 راهنمایی درمدارس را امری ضروری تشخیص داده ومرکزراهنمایی در اداره کل تعلیمات متوسطه به وجود آمد. درسال 1347 اداره کل آموزش راهنمایی تحصیلی دروزارت آموزش وپرورش تأسیس گردید ودرسال 59 طی بخشنامه ای برنامه راهنمایی ومراکز مشاوره وراهنمایی تعطیل گردید. از ابتدای سال 67 ضرورت وجود مشاورین درمدارس احساس شد ومجدداً این رشته شروع به جذب دانشجو نمود.
تعاریف راهنمایی و مشاوره
مطالعه ی نظام های آموزشی جهان نشان می دهد که از خدمات راهنمایی و مشاوره به عنوان تسهیل كننده ی فرایند تعلیم و تربیت در دوره های مختلف تحصیلی به شكل مطلوب سود برده اند. برای راهنمایی تعاریف گوناگونی بیان شده است كه ضمن برخوداری از تنوع ،از وجوه مشتركی نیز بهره مند هستند. برای رعایت اختصار و پرهیز از اطاله كلام تنها به یكی از آن تعاریف بسنده می كنیم:راهنمایی كوششی است انسانی ،برای ایجاد حداكثرتوافق ممكن بین خصوصیات فرد مورد راهنمایی و متقضیات فعالیتی ( تحصیلی یا حرفه ای ) كه بدان مشغول خواهد شد ( شكوهی 1367 ) .
مفاهیمی كه در راهنمایی بكار برده شده است بسیار متنوع و از تنوع دیدگاهی ،بخش عظیمی از فرایند تعلیم و تربیت را شامل می شود . گزاره های ذیل مؤید این موضوع است :
- راهنمایی بخشی از كل جریان تعلیم و تربیت بطور اعم و مدرسه بطور اخص است .
- راهنمایی یك سلسله خدمات و كوشش های منظم و سازمان یافته است .
- منظور از راهنمایی فرد ،كمك به تصمیم گیری آگاهانه وعاقلانه و قرار گرفتن درمسیر رشد و پرورش قوه قضاوت است .
چنانچه راهنمایی را دایره عظیمی از فعالیتهای تربیتی در آموزش و پرورش بدانیم مشاوره به عنوان دایره كوچكتری در قلب آن دایره عظیم جای دارد. به عبارت دیگر یكی از مهمترین خدمات راهنمایی، خدمت مشاوره است.
تعریف مشاوره
یكی از جدیدترین تعاریف مشاوره عبارتی است كه در سال 1965 توسط كرومبولتز بیان شده است . اومی گوید: مشاوره از تمامی فعالیتهای اخلاقی تشكیل یافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش می كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل اومنجر شوند.
اما جامع ترین تعریف مشاوره توسط بوركس و استفلر بیان شده است . به گونه ای كه تقریبا به همه جنبه های كار یك مشاور در فرایند مشاوره اشاره نموده اند.
«مشاوره به رابطه حرفه ای بین یك مشاورآموزش دیده و مراجع دلالت دارد. این رابطه معمولا میان دو نفر است . اگر چه بعضی مواقع مشاوره با بیش از دو نفر صورت می گیرد. این رابطه برای كمك كردن به مراجعان جهت درك و روشن كردن نظرات آنان در مورد محیط زندگی خود و یاد دادن راه رسیدن به اهداف انتخاب شده فردی از طریق انتخاب راههای سنجیده و با معنای فردی و حل مشكلات هیجانی ومیان فردی برگزار می شود».

اهداف مشاوره و راهنمایی
در تعاریفی که از راهنمایی به عمل آمده تصریح شده که به فرد کمک شودتا خود را بشناسد.منظور وهدف از اینکه فرد خود را بشناسد این است که با این شناسایی به صورت انسانی مؤثرتر و خلاقتر ودر نتیجه شادمانتر درآید.چنین فردی در معنایی که کارل راجرز بیان داشته به صورت فعالتر ظاهر می گردد.
ازطریق مشاوره و راهنمایی فرد نه تنها وضع فعلی خود رادرک می کند،بلکه از آنچه که به صورت آن در خواهدآمدنیز آگاه می شود.راجرز معتقد است که هدف بیشتر مشاغل یاری دهنده که شامل مشاوره وراهنمایی نیز می شود،افزایش رشد شخصی وروانی فرد در مسیر رشد اجتماعی است.
بدین طریق راهنمایی دارای دو هدف می باشدکه هدف آنی و دیگری هدف غایی و نهایی می باشد.
1.هدف آنی راهنمایی
هدف آنی راهنمایی کمک و راهنمایی فرد در حل مشکلات تحصیلی،خانوادگی واحیاناً شغلی است، که این را علاج واقعه قبل از وقوع مدانند وباعث جلوگیری از اتلاف سرمایه مادی و معنوی فرد در راهی ناشناخته می شود.
2.هدف غایی ونهایی
عبارت است از اینکه فرد خودقادرباشدیا بتواندکه با بینش صحیح به حل مشکلات خویش پرداخته و عاقلانه رفتار نماید.این است که راهنمایی آنی شرط لازم و مکمل راهنمایی غایی ونهایی وخود رهبری می باشد.
از آنجایی که قشر دانش آموز بیش از هر طبقه سنی دیگری نیاز به مشاوره و راهنمایی دارد،لذا بیشترین اهداف این دانش مربوط به مواردی می شود که در مدارس جنمبه عملی به خود می گیرد.معمولاً هدفهای یک دوره تحصیلی به طور به صورت زیر تحقق می یابد:
الف-برنامه های تحصیلی مربوط به آینده
ب-تحصیلات حرفه ای
ج-فعالیت های هنری
د-فعالیت های مربوط به حفظ سلامت جسمی و فکری
ه-رشد علائق اجتماعی
منظور از این اهداف این نیست که تنها دانش آموز در یک یا چند فعالیت مربوط به این هدفها شرکت نماید،بلکه لازم است برنامه راهنمایی تحصیلی به طریقی ترتیب یابد که دانش آموز با هر کدام از این اهداف درگیری فعالانه داشته باشد.به هر طریق،مشاوره و راهنمایی در دوران تحصیل ،اهداف گوناگون و وسیعی را در هر مقطع تحصیلی دنبال می کند.در خانواده و جامعه نیز اهدافی را دنبال می کند که یکی از مهمترین آنها تجدید سازماندهی خود است.
ضرورت فعالیتهای راهنمایی ومشاوره درمدارس:
یکی از نهادهای اجتماعی، نهاد آموزش وپرورش است که مسئولیت مهمی درتربیت کودکان ،نوجوانان وجوانان بر عهده دارد .نگاه گسترده به نقش آموزش وپرورش به عنوان عاملی مؤثر در فعلیت بخشیدن به امکانات بالقوه وذاتی افراد ،انتقال اندوخته ی تجارب گذشتگان ،ارائه ارزشهای مطلوب،افزایش معلومات وایجاد مهارتهای لازم درافراد برای زندگی وبالاخره تسهیل مسیر حرکت وجودی آدمی به سوی کمال اهمیت این نهاد اجتماعی را بیش ازپیش نشان می دهد. گسترش کمی آموزش وپرورش نشانگر گرایش واستقبال همگان به اثر بخشی این نهاد وگسترش کیفی آن ناشی ازتوسعه معارف ،علوم ورشد بی وقفه تکنولوژی است که این دو بر پیچیدگی وظرافت جریان آموزش وپرورش افزوده است.بنا براین برای تحقق اهداف تعلیم وتربیت ورشد شخصیت کودکان ونوجوانان باید ازخدمات راهنمایی ومشاوره بخوبی استفاده کرد. نقش راهنمایی در آموزش وپرورش افراد به حدی است که عده ای ازصاحب نظران آن را به نوعی تعلیم وتربیت گفته اند وبعضی راهنمایی راتسهیل کننده جریان تعلیم وتربیت می دانند. اگر تربیت را به معنی نشو ونمادادن،زیاد کردن ،برکشیدن وبه حداعتدال سوق دادن آدمی بدانیم ، تعلیم رارشددادن آدمی درتسهیل جریان رشد وکمال آدمی خواهیم یافت. مهمترین عواملی که درضرورت راهنمایی ومشاوره وتوسعه آن درنظامهای آموزش وپرورش مؤثر بوده اند عبارتند از:
1-توجه به اصالت کودک وآموزش وپرورش وی 2- وجود تفاوتهای فردی دردانش آموزان وضرورت شناخت وتوجه به این تفاوتها درامرآموزش وپرورش 3- وجود استعدادهای عمومی واختصاصی در دانش آموزان وضرورت شناخت وپرورش تدریجی وسنجش آنها 4- رشد جمعیت وافزایش گرایشها و علاقه مندی به تحصیل درسطوح مختلف وگسترش علوم وتکنولوژی5- تراکم وتنوع واحدهای درسی دررشته های تحصیلی وضرورت انتخاب مناسب 6- توسعه مشاغل وحرفه وضرورت انتخاب شغل مناسب 7- تغییرنگرشها وارزشهانسبت به انتخاب رشته های تحصیلی وانتخاب شغل 8-گسترش نیازهای جامعه به نیروی انسانی درسطوح مختلف مهارت 9-وجود مسائل ومشکلات جسمانی،عاطفی، اجتماعی،رفتاری، تحصیلی وخانوادگی دردانش آموزان.
خصوصیات مشاوران

خصوصیاتی که مشاورین را بدین وسیله متمایز ومشخص می سازد، موضوع تحقیق بسیاری از دانشمندان بوده است. این گونه تحقیقات از موقعی که مطالعه نقش و وظیفه مشاور در سال 1960 به وسیله اتحادیه امریکایی کارکنان راهنمایی آغاز شد، گسترش یافته است.در سال 1951،ماورر نوشت که رشد شخصی یا پختگی ،مهمترین خصوصیت مشاوران می باشد،اما روش صحیحی برای ارزیابی آن وجود ندارد.هامرین و پولسون ، مطالعه ای را برای این مسئله به تحقیق گذاشتندکه در آن 91 مشاور،خصوصیاتی را که به نظرشان عمل مشاوره را تسهیل می کرد بیان نمودند. این خصوصیات به ترتیب فراوانی پاسخها به شرح زیر به دست آمده است:
1 .فهم یا میزان درک مشاور 2.زمینه همدردی در جریان مشاوره 3.ثبات وپایداری 4.حوصله و بردباری
6.عینیت 7.صمیمیت 8.حضور ذهن 9.انصاف 10.سعه صدر 11.پاکی و صداقت
12.آرامش 13.داشتن فکری باز 14.هوش 15.تعادل اجتماعی 16.ابتکار و خلاقیت

اینها خصوصیاتی بودند که در مطالعه و تحقیق هامرین و پولسون به ترتیب اولویت ، توسط مشاوران شرکت کننده در تحقیق (به تفکیک) خاطر نشان شده بودند. اما اتحادیه تعلیم و تربیت و سرپرستی مشاوران، شش خصوصیت ذیل را برای مشاوران قلمداد کرده و لازم می داند:
1. اعتقاد با هر فرد 2. تعهد در برابر ارزشهای انسانی 3. آگاهی از دنیا 4. داشتن فکری باز 5 . شناخت خود 6. تعهد حرفه ای
راهنمایی و مشاوره درنظام آموزش وپرورش دونقش راایفا می کند:
1- کمک به فرد فرد دانش آموزان به منظور سازگاری با محیط،حل مسائل ومشکلات شخصی ،بروز وظهور استعدادها ورشد وتکامل آنان
2- کمک به دانش آموزان درانتخاب مناسبترین راه ازنظر رشته های تحصیلی وانتخاب مناسب شغلی وبرنامه ریزی وآمادگی برای زندگی
3-ارائه خدمات راهنمایی اعم از:
1-خدمات اطلاعاتی:منظور از این خدمت عرضه اطلاعات نظام یافته ای است تا دانش آموزان بتوانند آگاهی کافی نسبت به برنامه های درسی،رشته های تحصیلی،مقررات وآئین نامه های امتحانی، امکانات آموزشی،حرفه ای وشغلی بدست آورند.تاازروی بصیرت راههای مناسب راانتخاب کنند.عرضه اطلاعات لازم درزمینه روشهای صحیح مطالعه ویادگیری دروس درمدرسه ،اهمیت وارزش علم آموزی،اهداف وانگیزه های تحصیلی،آداب وروشهای برخورد انسانی درمحیط مدرسه،انواع مسایل مشترک دانش آموزان وچگونگی برخوردبا مسایل وشیوه های تقویت اراده وراههای خودسازی درمدارس بسیاربجا وضروری خواهد بود.
2- خدمات مشاوره ای: هدف از این خدمت درمدارس برقراری ارتباطی اساسی بین دانش آموزان ومشاوران است خدمات مشاوره ای، خودشناسی دانش آموزان راتسهیل می کند ودانش آموزان رایاری می دهد تاازطریق ترکیب وتطبیق اطلاعات مربوط به خود ومحیط ،مشکلات خودرا باز یابندوحل کنندوبه تصمیم گیری مناسب بپردازند. این امر مستلزم وجود مشاورانی است که برای این مهم تربیت وآماده شده اند تا دانش آموزان را درحل مشکلات واتخاذ تصمیم های معقول ومناسب یاری دهند. مشاوران، رکن اصلی وپایه اساسی برنامه راهنمایی هستند.افرادی که براساس دانشهای نظری وتجارب علمی ،صلاحیتهای همه جانبه رابرای کمک به دانش آموزان ورفع مشکلات متعددومتنوع آنان باید داشته باشند . مشاوران مدارس باید علاقه مند به دانش آموزان وآگاه به مراحل رشد وتربیت آنان،واقف به اصول ومبانی روانشناسی،تعلیم وتربیت وجامعه شناسی وقادربه بهره مندی ازاصول وفنون راهنمایی ومشاوره ودارای تجربه کاری باشند. مجموعه تلاش وکوششهایی که به شناخت استعدادها ورغبتهای دانش آموزان منجر می شود یاآنان را درانتخاب رشته های تحصیلی ویا شغلی ورفع مشکلات شخصی وسازشی یاری می دهد جزووظایف مشاوران به حساب می آید. برنامه راهنمایی ومشاوره درمدارس متوسطه در سه بعد تحصیلی،شغلی وتربیتی انجام می گیرد.
نقش مشاوردرمدارس:
مشاوران باتسهیل جریان رشد همه جانبه ی فرد،آموزش مهارتهای زندگی فردی ،اجتماعی ،کاهش وحذف موانع رشد،خودشناسی ومحیط شناسی وارائه سایر خدمات یاورانه ی روانشناختی درمدارس نقش بسیارحساسی دارند. عمده ترین اهدافی که می توان ازطریق خدمات راهنمایی ومشاوره به آنها دست یافت عبارتند از:
الف:رشد وتوسعه قوای فکری ومعنوی وعقلی دانش آموزان1. ایجاد پیشرفت درکسب مهارتهای مطالعه 2- راهنمایی دانش آموز برای انتخاب رشته های تحصیلی 3- طرح ریزی برای انتخاب دروس،برای ادامه تحصیلات 4- ترغیب دانش آموز برای بهره برداری خویش بینانه وخلاقانه از نیروی خویش
ب: رشد وتوسعه مهارتهای شغلی وحرفه ای دانش آموز
1- یاری کردن دانش آموزان تا ازتوانائی ها وعلائق حرفه ای خویش آگاه شوند. 2- یاری کردن دانش آموزان تا ازموقعیتها وفرصتهای استخدامی وشغلی جامعه مطلع شوند.3- یاری کردن دانش آموزان تا بر اساس شناسایی خویش وفرصتهای حرفه ای ،به توسعه وپیشرفت در حرفه وشغل خود بپردازندوطرحها وتصمیمات خود را مؤثر سازند.
ج: رشد وتوسعه شخصیت دانش آموز
1.یاری کردن دانش آموز تابرای خود به عنوان عضوی از جامعه احترام قائل شود. 2- یاری کردن دانش آموز تادرایجاد روابط ومناسبات متقابل ،دارای شایستگی شود. 3- همکاری با معلمان درتدارک محیط سالم ومساعد درکلاس تا به رشد روانی دانش آموزان کمک شود. 4- ارتباط با والدین به منظور ایجاد شناخت رفتارهای طبیعی ونیازمندیهای روانی جوانان.
نقش مشاور درامور تحصیلی
دانش آموزان درجریان تحصیل با مشکلات زیادی مواجه می شوند که مشاور می تواند دررفع این مشکلات کمکهای مؤثری به دانش آموزان ارائه دهد که پاره ای ازاین مشکلات را می توان به شرح زیر شمرد.
1- ضعف پایه ی تحصیلی: در مورد چنین دانش آموزانی مشاور باید برای فراگیری دروس پایه از نقطه ای که ضعف دارد برنامه ریزی کند وبا کمک خانواده ضعف پایه ای اورا جبران کند. فشار آوردن ووادار کردن دانش آموز به زحمات شبانه روزی درسطح بالای تحصیلی بدون توجه به پایه بی فایده است .آماده کردن دانش آموز واولیای وی برای چنین برنامه ای نیاز به جلسات مشاوره ای دارد که متولی آن مشاور مدرسه است.
2- کمبود یانبود انگیزه تحصیلی:دانش آموزانی وجود دارند که ازنظر هوشی درحد طبیعی وظرفیت لازم برای یادگیری را دارند،اما انگیزه ای برای درس خواندن ندارند. درمورد اینگونه دانش آموزان که تعدادشان نیز کم نیست مشاورباید علت تنبلی راجستجو وبرای درس خواندن آنها ایجاد انگیزه کند.تشویق کردن به نحوه های مختلف،ایجادزمینه های موفقیت برای دانش آموز،اورا به هنگام ،تأیید کردن ودرمجموع به کار بردن انگیزه های طبیعی می تواند کارسازباشد. مشاوران با همکاری سایر عوامل آموزشی وپرورشی می توانند درسه سطح پیشگیری اولیه، ثانویه وثالث اقدام به فعالیت نمایند. مدرسه مکان مناسبی برای اجرای برنامه های پیشگیری ازمشکلات روانی و عاطفی است وبخش مهمی ازرسالت مدرسه به آموزش سازگاری عاطفی فرد درزندگی اختصاص دارد.لذا مدرسه بهترین فضا وفرصت برای آموزش ترویج شیوه های سازگاری صحیح درزندگی فردی واجتماعی است .مشاوران دربعد پیگیری اولیه با آموزش مهارتهای زندگی وبا ارائه خدمات راهنمایی ،مشاوره واطلاع رسانی در زمینه های تربیتی،تحصیلی وشغلی وتسهیل روند ارضای نیازهای اساسی دانش آموزان،ازجمله شکوفایی استعدادها وتوانمندیها احساس خود ارزشمندی واعتماد به نفس، خود شناسی وارتقای سلامت روانی آنان نقش مؤثری را ایفا می کند. اینگونه خدمات ازطریق تدریس درس مهارتهای زندگی درقالب ساعت پرورشی،اجرای آزمونها وانجام فرایند هدایت تحصیلی واطلاع رسانی شغلی وآموزش فرایند برنامه ریزی تحصیلی وطرح ریزی شغلی درفرصتهای مناسب اجرا می شود.
نقش مشاوران درتأمین بهداشت روانی دانش آموزان
دانش آموزانی از سلامت روانی برخوردارهستند که اولاٌ خودرا فردی ارزشمند وقابل احترام بدانند وبه تواناییهای خود اطمینان داشته باشند.ثانیا بتوانند بدون دغدغه خاطر وناراحتی با واقعیات زندگی مواجه شوند وکل وجودشان را همانگونه که هست بشناسند وبپذیرند،ثالثاٌ با آرامش خاطر واحساس امنیت وبا شوق وامید زندگی کننددانش آموزی که با بحران ومشکل روانی مواجه است توانایی ایستادگی دربرابر فشارهای وارده را ندارد ودرحل مشکلات به طور منطقی وسنجیده عاجز است وتعادل روانی بهم خورده ای دارد .چنین دانش آموزی جهت حل مشکل وبرقراری تعادل به مشاوره نیاز دارد. مشاورین ازعوامل مؤثر تأمین بهداشت روانی دانش آموزان درمدارس می باشند.استفاده ازخدمات راهنمایی ومشاوره درآموزش وپرورش، درنهایت به تأمین بهداشت روانی دانش آموزان منجر می شود.دربهداشت روانیف بهترزیستن وسلامت فکر وبهبود روابط اجتماعی ضرورت دارد.هدف اصلی بهداشت روانی تأمین سلامت فکر وروان و سالم سازی محیط فردی و اجتماعی است . مشاور بی آنکه کسی را به دوش بکشد یا به پیش و پس براند چشم انداز تازه ای را به ماجراهای ذهنی او می گشاید.چشم انداز و نگاهی که به آدمی مجال زیستن می دهد و فرصتی فراهم می کند تا فرد خودش را در ذهنش بازسازی کند و قدرتی را دراختیار فرد می گذارد تا با بهره گیری از آن نوع جدیدی از حضور را در پهنه ی روابط بین فردی تجربه کند . افزون بر این، مشاور وظیفه نظارت بر خویش را نیز بر دوش می کشد
بخشی از مهمترین فعالیتهای اجرایی که مشاوران می توانند در تامین بهداشت روانی دانش آموزان انجام دهند عبارتند از : 1 -شناخت محدودیتهای روانی ، فیزیکی دانش آموزان 2- ایجاد ارتباط صحیح و اصولی بین دانش آموزان و اولیای مدرسه 3 -فراهم آوردن فرصت مناسب برای دانش آموزان به منظور خودشناسی و یادگیری روشهای حل مساله و تصمیم گیری 4- مصاحبه های فردی برای شناخت مشکلات دانش آموزان و راهنمایی آنها 5-برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی با دانش آموزانی که مشکلات تحصیلی و خانوادگی و شخصی دارند 6-تشویق دانش آموزان به همکاری های اجتماعی 7- ایحاد هماهنگی بین فعالیتهای خانه و مدرسه به منظور بهبود وضعیت تحصیلی و رفتارهای دانش آموزان 8 -برگزاری جلسات مستمر بحث و گفتگوبا دانش آموزان و تلاش در جهت حل مسائل و مشکلات آنان 9- تشکیل جلسات مشاوره با خانواده و یاری دادن والدین برای رفع مشکلات دانش آموزان به شیوه ای درست 10- ارزیابی نیازها و بررسی مشکلات دانش آموزان در زمینه مسائل شخصی ،خانوادگی ،اجتماعی ،تحصیلی،اخلاقی و انضباطی 11- تنظیم و اجرای برنامه های آموزشی در زمینه های رشد و پیشگیری و درمان مشکلات 12- همکاری با معلمان و کمک به آنان در حل و فصل مشکلات دانش آموزان و شرکت درشوراهای مدرسه 13- انطباق دانش آموزان با محیط مدرسه ،معلم و دروس و ایجاد انگیزه های مناسب برای درس خواندن و عدم احساس ناتوانی درموارد شکست تحصیلی با نگاه جامع به اهداف و وظایف آموزش و پرورش .
تفکیک و مرز بندی دقیق بین راهنمایی و مشاوره ی تحصیلی با سایر ابعاد راهنمایی و مشاوره ازجمله راهنمایی و مشاوره تربیتی ، شغلی و حرفه ای اصولی و منطقی نیست .مشکلات دانش آموزان ،زنجیره ای از عوامل فردی و اجتماعی است که نیازمند دیدی جامع نگرو نظام مند به استعدادها و توانائیها و علائق، شخصیت ،ساختار و وضعیت خانواده و سایر متغیرهای محیطی است . مشاور مدرسه با آگاهی از ارتباط تنگاتنگ مشکلات تحصیلی با زمینه های روانی -اجتماعی دانش آموزان , با استفاده از متون و روشهای راهنمایی و مشاوره از طریق شیوه های مختلف فردی ،گروهی و خانوادگی به دانش آموزان کمک می کند تا با بررسی های همه جانبه مشکل بتوانند راه حل یا راه حلهای مناسب را انتخاب و برای اجرای آنها برنامه ریزی نمایند و در نهایت عملکرد دانش آموزان در ابعاد مختلف بهبود یابد.
یکی از روشهای مشخص کردن نقش مشاوران این است که ببینیم شاگردان،معلمان،مدیران و والدین (یعنی گروهی که مشاوران به آنها خدمت می کنند) آنها را چگونه درک می کنند.پیدا کردن آگاهی در این مورد، چگونگی پذیرش مشاوران را از طرف این افراد مشخص می سازد.
تحقیقاتی که راجرزدر زمینه فوق به عمل آمده،معلوم کرده است که بیشتر دانش آموزان معتقدند که برنامه راهنمایی روی هم رفته با ارزش می باشد،اما باید خاطر نشان ساخت که دانش آموزان مورد مشاوره راجرز ،جز در مورد انتخاب حرفه ورشته تحصیلی در بقیه موارد، برنامه راهنمایی را منبعی یاری دهنده تلقی نمی کنند شاید یکی از علل این موضوع عدم پذیرش مشاوران ازجانب شاگردان و نبودن تفاهم میان آنها باشد.
در رابطه با عقاید معلمان نسبت به مشاوران ،باید گفت که« پیرسون» مطالب زیر را یک انگیزه احتمالی عقاید خصمانه درباره مشاوران می داند.برای معلم قبول این که در مدرسه به وجود متخصصان روابط انسانی نیاز هست،مشکل می باشد.زیرا اعتراف به ضرورت وجود این گونه متخصصان،مستلزم این است که معلمان را محدود سازد و این همان چیزی است که معلمان نمی خواهند با آن روبه رو گردند.
مدیران هم نسبت به ضرورت وجود مشاوران در مدرسه ، عقاید مخالفی دارند. در مقاله ای از یک مدیر مدرسه که در مجله « لوک» نقل گردیده است، کار مشاوران را در مدرسه مربوط به مسئله شاگردانی که مدرسه را ترک می کنند،دارای کمترین ارزش می داند و معتقد بود که مشاوران از لحاظ آمادگی و خصوصیات شخصی در درجه دوم اهمیت قرار دارند.این مطلب توسط کاریکاتوری که به وسیله مدیر مذکور رسم شده بود،نمایان گردید این کاریکاتور روشن می ساخت که مشاوران در هر سطحی که مورد ارزیابی قرار گیرند، افرادی غیر مؤثرمی باشند. نتایج تحقیقات دیگر مربوط به قبول مشاوران از طرف اکثریت مدیران، نشان می دهد که آنها،مشاوران را افرادی همه کاره می دانند.با اینکه نظریات ذکر شده ظاهراً با هم مرتبط نیستند اما در واقع رابطه نزدیکی میان آنهاوجود دارد.در نظر گرفتن کار مشاور از لحاظ معیار اداری (برای مثال کارایی ) مخصوصاً با توجه به انتظارات نابجای مدیران ، صحیح به نظر نمی رسد. اختصاص دادن وظیفه ای به یک فرد و توقع اینکه آن فرد همه کاره باشد،نشانگر این است که مدیران جریان واقعی کار را مخفی نگه می دارند و بدون تردید اگر فردی را برای انجام کاری استخدام کنند و بعداً وظیفه دیگری به او محول کنند، او نمی تواند وظیفه اصلی خود را به خوبی انجام دهد. اما عقاید والدین درباره مشاوران دارای اهمیت خاصی می باشد.« اورایف » معتقد است که والدین وظایف مشاوران را به ترتیب ذیل درجه بندی می کنند:
1.برنامه ریزی
2. تلاش برای حل مسائل مدرسه
3. مشاوره با شاگردان در مورد حرفه آینده آنها
4.مشاوره با شاگردان درباره مسائل شخصی.
وظلیف کادر آموزشی و اداری مدرسه در قبال مشاوره و راهنمایی
جریان مشاوره و راهنمایی ، زمانی در مدارس موفق خواهد گردید که به عنوان جزئی از کل برنامه آموزشی مدرسه مطرح شود و هر کدام از پرسنل و کارکنان مدرسه اعم از مدیر و معاون و آموزگاران وظیفه خود را در قبال هسته مشاوره به خوبی انجام دهند.
مهمترین وظایف کادر آموزشی در برابر برنامه مشاوره و راهنمایی عبارتند از: 1. حمایت از برنامه های مشاوره کمک به مشاوره در جهت شناخت دانش آموزان و تسریع انجام کارهای مشاوره. 2.معرفی دانش آموزان مشکل دار توسط آموزگار به مشاور،جهت کمک و حل مشکل آنها.
3.هماهنگ کردن برنامه مشاوره با سایر برنامه های مدرسه.
4. همکاری با مشاوران در جهت شناسایی استعدادهای شاگردان.

نتیجه گیری
برنامه های راهنمایی مدارس را در گذشته به صورت تأمین نیازمندیهای آموزشی،حرفه ای،روانی و اجتماعی کودکان تشریح کرده اند.اما اغلب برنامه های راهنمایی در راه تأمین یک یا دو منظور اقدام نموده وبقیه اهداف را در درجه دوم اهمیت قرار داده و فقط به طور اتفاقی در برآوردن آنها اقدام کرده است،امروز در برنامه های مشاوره به همه جنبه های ذکر شده در بالا توجه می شود،به عبارت دیگر مشاوره میدان عمل خود را توسعه داده ودراختیار دانش آموزان در همه ی مقاطع تحصیلی قرار داده است.
در گذشته مشاوره خدمتی رسمی ولی سازمان نیافته بودکه به انتخاب شغل محدود می گشت وامروز به صورت یک سلسله خدمات راهنمایی وشخصی بسیار پیشرفته وهماهنگ درآمده است،بنابراین مشاوره شامل تمام جنبه های رشدوتکامل شاگرد است.در گذشته راهنما شخصی ناصح بود وامروز نقش مشاور،ارزیابی کننده ی پیشرفت فرد،کمک دهنده به او در حل مشکلات ،رابط بین خانه ومدرسه و هماهنگ کننده ی فعالیتهای راهنمایی کارمندان ومعلمین ،طرف مشورت در تنظیم برنامه درسی است.
در گذشته وظایف راهنمایی ومشاوره به عهده ی معلمین ومدیرانی بود که برای این کار تربیت نشده بودند وامروزگرایش به این است که در مدارس یک نفر مشاور یا متخصص راهنمایی تربیت شده وجود داشته باشد.در گذشته منظور مدرسه فقط دادن تعلیمات وتنها چیزی که ارزشیابی می شد،تواناییهاوعدم تواناییهای ذهنی کودک بود،وبر حسب تواناییهایی که داشت ویا به علت نداشتن استعدادهای مورد نیاز به او توصیه می شد که فلان رشته راانتخاب کند ویا فلان دوره را انتخاب نکند،اما امروز پیشرفت همه جانبه ی کودک مورد نظر مدارس جدید می باشدوتنها به کسب مهارتهای آموزشی ویادگیری های درسی اکتفا نمی شودبلکه هدف، رشد همه جانبه شخصیت کودک می باشد تا به جایگاه و مقام یک فرد بزرگسال کامل برخورداراز سلامت روان برسد.ازجمله اموری که مورد توجه است،سازگاریهای حرفه ای،اجتماعی وشخصیتی اوست،مفهوم تازه ی آموزش وپرورش عبارت است از سازگاری با موقعیت های زندگی و خدمات راهنمایی با هدف حمایت از مدارس وایجاد تسهیلات لازم برای رسیدن به آن سازمان یافته است.
برنامه ی جدید راهنمایی با تأکید بر رشد سلامت روان کودک گسترش می یابد ولذا اجرای آن به صورت توجه به همه ی جوانب رشد کودک وهمگی ابعاد شخصیت اوبرروش قدیمی تشخیص ودرمان برتری چشمگیری یافته است با این تعبیر لزوم وگسترش خدمت راهنمایی ومشاوره در تمام مقاطع تحصیلی ازابتدایی تا دبیرستان یک ضرورت مسلم در همه جوامع پیشرفته است.