خلاصه فصل 4 کتاب لیندلف

یخش چهارم .گیویان

· طراحی پژوهش/آغاز به کار

در این فصل مطالب بحث فصل سوم را ادامه داده و با شناساییراه های برقراری ارتباط با عرصه پژوهش و استفاده از روش های اکتشافی برای شناخت جنبه های مختلف آن می پردازیم. این فرایند پرسشهای تازه ای پیش روی ما می نهد: محل اجرای پژوهش کجاست؟ برای دسترسی به آن با چه کسانی باید تماس گرفت؟ چگونه باید با مشارکت کنندگان ارتباط برقرار کنم؟....

· برقراری ارتباط با عرصه

از نظر پژوهشگران روزها یا هفته های اول "ناراحت کننده ترین مرحله کار میدانی"است. پژوهشگران از آن رو احساس شکنندگی می کنند که فکر می کنند ممکن است افراد مورد بررسی حاضر به همکاری نشوند.پژوهشگران باید با سبک جدیدی از زندگی کنار بیایند به این معنا که ممکن است برای دیدن محل پژوهش مجبور شوند کیلومترها سفر کنند.

مشارکت کنندگان هم که سوژه کنجکاوی فردی شده اند که او را کاملا نمی شناسند.به گونه ای دیگر احساس شکنندگی می کنند.بسیاری از آنها چنانچه داوطلب مشارکت نبوده باشند یا مشتاقانه از تمایل پژوهشگر به همکاری استقبال نکنند با ورود او به میدان با بدبینی یا نارضایتی با وی برخورد می کنند.

احساس اضطرابی ملایم در پژوهشگر و مشاهده این اضطراب در دیگران نشانه ای است از تمایزهایی که معمولا بین پزوهشگران و آزمودنی ها در عرصه(یا در مرزهای آن عرصه با دیگر عرصه ها)قابل مشاهده است.

· مذاکره برای دسترسی به محل پژوهش

پژوهشگر در همان مراحل مقدماتی باید دسترسی به مکانهای پژوهش را ارزیابی کند و این ارزیابی اغلب زمانی رخ می دهد که ایده پزوهش شکل می گبرد در واقع بسیاری از طرحهای پیشنهادی مادام که پژوهشگر رضایت گروه یا سازمان مورد بررسی را برای ورود به عرصه پژوهش جلب نکرده جدی گرفته نمی شوند.

شرایط دسترسی معمولا به چند چیز بستگی دارد: طرح چه مدت طول می کشد،پژوهشگر چه نقشی می تواند یا می باید ایفا کند، ورود به چه حوزه هایی برای اجرای پژوهش امکان پذیر یا ناممکن است، پژوهشگر در چه مواقعی می تواند به عرصه وارد یا از آن خارج شود و نوع منابعی که پژوهشگر به انها نیاز دارد کدام هستند؟این نکات به نوعی به مباحث مربوط به حفاظت از آزمودنی ها مربوط می شود.

· دروازبانان

معمولا مذاکرات با دروازه بان که دسترسی به محل های مناسب پژوهش را کنترل می کند،آغاز میشود. در سازمانهایی که ما می شناسیم"دروازه بان" یک عنوان رسمی نبست. در واقع این اصطلاح به فرد یا گروهی اطلاق می شود که اختیار دارد با پژوهشگران مذاکره و دسترسی او به گروه یا سازمان را تایید کند.

نخستین گام پژوهشگر برای دسترسی به محل پژوهش آن است که بداند دروازه بان کیست

به هر حال روال کار این است و انتظار می رود پژوهشگران متن مکتوب طرح پیشنهادی پژوهش را همراه با سوابق پژوهشی و دیگر مستندات به دروازه بانان تسلیم کنند.

یکی از جنبه های مهم ارتباطی با دروازه بانان که پژوهشگر باید در نظر داشته باشد آن است که بداند نیاز پژوهشگر به مجوز دروازه بان بیش از نیاز دروازه بان به پژوهش است دروازه بانان می توانند با بی قیدی درخواست پژوهشگر را نادیده بگیرند و یا به کلی با درخواست او مخالفت کنند . چرا که گروهها یا سازمانهای اغلب بهره چندانی از پژوهش نمی برند.

· شیوه های معرفی خودتان و طرح پیشنهادی را به دقت مورد توجه قرار دهید

موفقیت بیشتر مذاکرات برای کسب مجوز ورود به یک عرصه، در نهایت به این بستگی دارد که دروازه بان بتواند به درخواست کننده مجوز اعتماد کند. لذا پژوهشگران باید دلایل کافی در اختیار دروازه بانان قرار دهند تا آنان بدانند که پژوهشگران افرادی لایق و منظم هستند به آنچه می گویند عمل می کنند و به فرهنگ گروه یا سازمان احترام می گذارند . همچنین پژوهشگر باید این نکته را روشن کند که پژوهش را به درستی و تام و تمام انجام خواهد داد .چنانچه انجام پژوهش مستلزم دسترسی وی به فرایند ها سطوح یا بخش های مختلف گروه یا سازمان است باید دلایل منطقی این دسترسی را به شایستگی مطرح و نیاز پژوهش را به خوبی توجیه کند.

پژوهشگرانی که می خواهند طرحشان نقدی بر هدفها ایدئولوژی ها یا اعمال یک گروه یا سازمان باشد،باید به دنبال راه های جانشینی برای بیان هدفهای خود باشند . در اینجا"راه های جانشین" به معنای"فریبکاری" نیست. اگر نیت،قضاوت درباره دیگری است پنهان کردن خنجر به هیچ وجه عمق زخمی را کا مالا وارد خواهد شد. کمتر نخواهد کرد.

· خواستار مشاوره و کسب اجازه از دیگران در گروه یا سازمان مورد نظرتان باشید

برخی عرصه ها بیش از یک دروازه بان در مذاکره حضور دارد. حتی وقتی تنها یک نفر صلاحیت دادن مجوز دسترسی را دارد دیگران هم ممکن است به گونه ای وارد ماجرا شوند.

· از دادن قولهایی که نمی توانید به آنها عمل کنید بپرهیزید

پژوهشگران باید در برابر اشتیاق به دادن قولهای فراوان به دروازه بانان برای کسب مجوز ورود به عرصه مقاومت کنند کسانی که مجوز دسترسی می دهند معمولا از نزدیک پیشرفت کار را زیر نظر می گیرند. به ویژه زمانی که پژوهش مستلزم استفاده از منابع گروه یا سازمان باشد.

در جمع بندی این بخش می توان گفت که در فرایند درخواست دسترسی به عرصه پژوهش مخالفت ها و ممانعت به ندرت قطعی و نهایی هستند. مادام که پژوهشگران صادقانه خطوط قرمز را رعایت کنند. اغلب دروازه بانان در یافتن راه حل برای ادامه پژوهش همکاری خواهند کرد.

حامیان: اغلب دروازه بانان چندان سرمایه مادی با معنوی خود و سازمانهایشان را صرف طرحهای تصویب شده نمی کنند و تلقی آنان از دادن اجازه دسترسی به پژوهشگر عرصه انجام خدمتی عمومی با در نظر گرفتن احتمال بازگشت اطلاعات مفید به سازمان است. برعکس حامی کسی است که تمایلی آشکار به انجام پژوهش دارد و معمولا علاوه بر فراهم کردن زمینه دسترسی پژوهشگر به محل پژوهش با مراجعه به دیگران شخصا به معرفی او می پردازد طرح را تبلیغ و تضمین می کند و به او در پیدا کردن افراد مطلع یا منافع یاری می رساند.

در بسیاری از پژوهشها حامیان از چهره های اصلی اند.حضور به موقع آنان اغلب پژوهشگر را قادر می سازد به عضوی همراه و کار ساز در عرصه تبدیل شود.

· مذاکره در باب روابط

کسب اجازه از دروازه بانان یا حمایت حامی ورود موفقیت آمیز به عرصه پژوهش را تضمین نمی کند و شروع موفقیت آمیز پژوهش در گرو کسب اطلاعات از کسانی است که مشتاق همکاری هستند طرفین ماجرا –پژوهشگر و کسانی که در عرصه زندگی می کنند-هر یک دغدغه جمعی و فردی خود را دارندو این پژوهشگر است که باید آنان را به گفتگودرباره ابن که چگونه و چرا منافع آنان با مشارکت در پژوهش برآورده می شودبکشاند.

استدلال پژوهشگران این است که"فواید اجتماعی" پژوهش است به این معنا که می کوشند به مشارکت کنندگان نشان دهند چرا مطالعه سرشت و فرایندهای ارتباط مهم استو چنانچه پژوهشگر بتواند ارتباط پژوهش و تدریس ،یا پیوند نظریه و عمل اجتماعی رابرای مشارکت کننده رو شن سازد و توضیح دهد که دانش حاصل از پژوهش وی می تواند به مردم عادی در برقراری بهتر ار تباط کمک کند یا همه را به ابزارها و بصیرت لازم برای فهم ارتباطات بین فردی و رسانه ای در زندگی اجتماعی مجهز سازداین توضیح "فواید اجتماعی" وی را متقاعد تر خواهد کرد.

پژوهشگر باسد مراقب باشد مبادا انگیزه های خودخواهانه را که ممکن است بر کیفیت یک مصاحبه یا رابطه پژوهشگر با گروه یا اجتماع تاثیر منفی بگذارد تحریک کند.

همچنین پژوهشگران می توانند بگویند پژوهشگری شغل ایشان است و آنان برای اینکه کارشان را به درستی انجام دهند به مشارکت کنندگانی علاقمند نیاز دارند این نوع استدلال بین افراد زیادی رایج است به هر حال هر کدام از ما شغلی داریم این شغل_یعنی پژوهش- هم اگر قرار است به هدفهایش برسد باید همین جا با همین افراد و همین حالا انجام برسد

با وجود این پرداخت پول در ازای مشارکت به اندازه ای که در پژوهش کمی رایج است در پژوهشهای کیفی رواج ندارد. مهمترین دلیل پرهیز پژوهشگران کیفی هم از پرداخت پول این است که آنان این کار را معمولا سرآغازی خوب برای برقراری ارتباط با دیگران نمی دانند .چون کمترین نتیجه اش این است که چنانچه پول مبنای صرف وقت و تعامل بشود رابطه تضعیف می شود دلیل دوم این است که برای پژوهش های کیفی معمولا منابع چندانی اختصاص داده نمی شود و اگر هم از این طرح ها حمایت مالی صورت گیرد آنقدر نیست که امکان هزینه کردن دست و دلبازانه را فراهم آورد.آنچه بیشتر رواج دارد مبادله هدایای ساده و قدردانی است.

· مشخص کردن تعهد ها و مسئولیت ها

یکی از عملی ترین نکاتی که آزمودنی های بالقوه مایلند بدانند و حق هم دارند بدانند،میزان درگیر شدن آن ها در پژوهش است. اغلب آنها می خواهند بدانند مشارکت آنها چقدر طول خواهد کشید انتظار چند نوبت مشاهده میدانی یا مصاحبه را باید داشته باشند و همه اینها چقدر به طول خواهد انجامید.

اگر پژوهشگر بتواند طرح خود را به قانع کننده ترین و واقع بینانه ترین شکل تصویر کند (که کار کوچکی هم نیست) قاعدتا مشارکت کنندگان با آن موافقت خواهند کرد. بنا براین اولین یا دومین ملاقات باید به تشریح چگونگی درگیر شدن مشارکت کننده در طرح اختصاص داده شود. معمولا مرحله آغازین طرح در مقایسه با مراحل میانی و پایانی ،مفصل تر تشریح می شود.

به نظر می رسد همکاری دراز مدت مشارکت کنندگان چنانچه موضوع پژوهش را مرتبط با منابع خود بدانند و روابطشان با پژوهشگر شخصی تر و به مرور زمان برابر شود پربار تر خواهد شد و معمولا اگر کارها برای هر دو طرف به خوبی پیش برود مشارکت می تواند از آنچه نخست توافق شده بود فراتر رود.

نکته دیگر که باید روشن شود این است که داده های پزوهش کی و کجا گرد آوری خواهند شد درمطالعات کیفی هر چیزی می تواند داده به شمار آید تنها یک انسان نا آگاه می تواند فکر کند که " پژوهش" فقط در زمانهایی از پیش تعیین شده نیستند نبایدضبط و ثبت شود

روایتی دیگر آن است که داده ها تنها زمانی قابل ثبت و ضبط هستند که پژوهشگر و آزمودنی در مکانی تعیین شده در میدان با هم ملاقات کنند.

در مجموع هر چه قواعد پایه پژوهش ساده تر تعریف شود بهتر است. قواعد پیچیده می توانند به اشتباه در عمل و از بین رفتن اعتماد بینجامد اگر پژوهشگر و مشارکت کنندگان از رفتار یکدیگر راضی باشند به ویژه اگر پژوهشگر بصیرت لازم را در عرصه از خود نشان دهد به احتمال قریب به یقین مشارکت کنندگان به پژوهشگر و رفتار و عملش اعتماد خواهند کرد.

· مشخص کردن چشم انداز پژوهش

چانه زنی با دروازه بانان ،حامیان و مشارکت کنندگان پژوهشگر را در آستانه ورود به عرصه پژوهش قرار داده چشم اندازی از کنش پژوهش به او می دهد . به قول اندرسون " گزینش و پذیرش یک چشم انداز به این معناست که تحلیلگر رفتار خود را در گروه ضابطه مند کند و انتخاب لباس ،شیوه صحبت کردن ، و دیگر رفتار هایش را متناسب با سلایق آن گروه شکل دهد."

در واقع پژوهشگر همواره در کار خلق یک چشم انداز است. و این چشم انداز که ابزاری تفسیری و در عین حال عملی است تعریفی از آنچه دیده و شنیده می شود و آنچه مورد توجه واقع و گزارش خواهد شد به دست می دهد.

مشارکت کنندگان هم در جستجوی نشانه هایی برای فهم این چشم اندازند چراکه بسیار علاقه دارند بدانند پژوهشگر چگونه با عقاید و مواضع آنها کنار می آید. آنان مشتاقانه منتظرند پژوهشگر به این پرسش ناگفته آن ها پاسخ دهد که " او طرف کیست" می دانیم که پژوهشگر در پاسخ به این پرسش خواهد گفت " البته من طرفدار حقیقت و زیبایی ام" این نوع برخورد ممکن است راه را بر جدلهای بعدی ببندد هر چند این نوع پاسخگویی را نمی توان به هر کس توصیه کرد یک راه حل دیگر این است که پرسش یاد شده را فرصتی برای آموختن تجارب اعضای گروهتلقی کنیم : در گروه چه جناحی بندیهایی وجود دارد؟ چه کسانی در کدام جناح بندیها هستند؟

گاهی مشارکت کنندگان در پی آن هستند که تصور خود از دیدگاه پژوهشگر را بر او تحمیل کنند در موارد بسیار این هویت های منتسب به پزوهشگر در حین انجام پژوهش باز تعریف و اصلاح می شود.

· روشهای اکتشافی

وقتی پژوهشگر انجام پژوهش را پذیرفت و بر عهده گرفت آن گاه می تواند ایزارهای نظام مندتری برای ارزیابی عرصه های اجتماعی اش به کار گیرد. و این ابزارها به ویژه با توجه به این که امکان نونه گیری هم وجود دارد بر غنای طرح پژوهش خواهد افزود. به خصوص این روشهای اکتشافی وقتی اطلاعات درباره عرصه پژوهش اندک است یا کنش اجتماعی مورد بررسی به حدی مبهم و دست نیافتنی است که نمی توان مستقیما به مستند سازی آن پرداخت بسیار مفیدند . برخی از این روشها مانند استفاده از اسناد و رسانه های دیداری می توانند نقشی محوری در پژوهش ایفا کنند.

· نقشه ها

در هر کار پژوهشی پژوهشگران خیلی زود متوجه می شوند که محلهای کار میدانی شان واقعا "مکانهایی برای گردهمایی انسان ها است" هر فضا که محل کار و زندگی کنشگران اجتماعی است به مکانهایی تبدیل می شود که منحصرا بیانگر علایق و اولویتهای افراد است.

نقشه ها می توانند در همان مراحل آغازین به پژوهشگر کمک کنند چگونگی گردهمایی و حرکت کنشگران اجتماعی و جهت گیری شان نسبت به هم را در رابطه با فضا و اشیا بهتر بفهمند. .همچنین در پروژه های گروهی، به کار تسهیل مذاکران درباره پیشرفت طرح در محیط های مختلف می آیند.

در مراحل بعدی پژوهش نیز نقشه ها می توانند برای پیگیری رشد یا کاهش کنش اجتماعی یا تغییرات در فرم و فضای مکانها مفید واقع شوند . داده های پزوهش را نیز می توان در نقشه ها وارد و نسخه هایی تازه از آنها را باز تولید کرد تا وقایع مهم یا انواع فعالیتهای اجتماعی نمایش داده شود.

برای ترسیم این نقشه ها به مهارت خاصی نیاز نیست معمولا لازم نیست این نقشه ها بارعایت مقیاس هاس دقیق ترسیم شوند و نقشه هایی که در محل ترسیم می شوند برای توصیف بسیاری از موقعیت ها کفایت خواهند کرد.

همچنین بازنمایی های فرا متن شده این امکان را ایجاد می کنند که از نقشه های تهیه شده با رایانه یا اسکن شده در تحلیل داده ها استفاده شود و سرانجام اینکه ارزش نقشه ها تنها در بازنمایی عرصه پژوهش نیست بلکه در این است که گاهی ساختار این نقشه ها با ایجاد روابط در پژوهش کمک می کند.

· رسانه های دیداری

از 70 سال پیش تا کنون فیلم ویدئو و عکاسی شیو های رایج گردآوری اطلاعات مردم شناسی بوده است در واقع از این رسانه ها برای تهیه مردم نگاری های کامل از زندگی فرهنگی یا آیین های خاص استفاده می شده است.

رسانه ای دیداری قابلیت های بسیاری دارند که استفاده از آنها را توجیه می سازد انسانها به خاطر ضعف حافظه دیداری و خود آگاهی شان در موقعیت های اجتماعی توان مشاهده محدودی دارند و دوربین ها به آسانی مشکل ضعف حافظه دیداری را برطرف کرده تصویری ماندگار و با کیفیت از واقعه مورد نظر ثبت می کنند با ضبط ویدئویی می توان وقایع را چند بار با سرعت های متفاوت و تصویر به تصویر تماشا کرد .دوربین ها مشاهده گرانی تاثیر نا پذیرند و برخلاف انسان ها در موقعیت های اجتماعی و غیر اجتماعی واکنش های مختلف نشان نمی دهند.

در مطالعات میدانی ، توجه به مخاطرات استفاده احتمالی استفاده از رسانه های دیداری نیز مهم است . مشارکت کنندگان هم مانند دیگران ممکن است با دیدن دوربین ها گرفتار این حس شوند که زیر نظر قرار گرفته اند و حتی فکرکنند فضای زندگی شخصی اشان اشغال شده است

چنانچه پژوهشگر کاری کند که حضورش در عرصه اعتماد بر انگیز باشد و پس از اعتماد سازی از مشارکت کنندگان برای گرفتن عکس یا تصویر ویدئویی اجازه بگیرد احتمالا حضور دوربین کمتر مساله ساز خواهد شد.

مساله دیگر آن است که مشخص کنیم آیا داده های که با رسانه های دیداری ضبط می شوند از داده ها گردآوری شده با وسایل دیگر "عینی تر" و "دقیق تر" هستند یا نه.

به این فکر کنید که دوربین ادامه حس انسانی است که با آن عکس می گیرد:و پژوهشگر با هر تنظیم لنز دوربین سمت و سویی خاص را هدف قرار می دهد و تصویر فرد یا چیزی را می گیرد که به آن نظر دارد.

· اسناد

اسناد برای تحلیل گر کیفی بسیار اهمیت دارد چون "رد پای کاغذی" رخدادها و فرایندهای گذاشته اند.یکی از کارکردهای اسناد در هر سازمان این است که نشان می دهد آن سازمان چه چیز تولید می کند: چگونه کنش ها را گواهی می دهد، چگونه فعالیتهای گدشته یا آتی را توضیح می دهد...

معمولا اسناد به خودی خود اهمیتی ندارد اما هر گاه با شواهد دیگر مرتبط شوند می توانند حاوی نکات زیادی برای تحلیلگر کیفی باشند نخسین نکته این که می توان اسناد را به گفتار ها و بافتارهای کنش اجتماعی مورد مطالعه ارتباط داد.

نکته دوم این که اسناد می تواند به پژوهشگر در بازسازی رخدادهای گذشته یا فرایندهای آتی که امکان مشاهده مستقیم آن ها وجود ندارد کمک کنند گر چه اسناد اغلب از صحت نسبی بر خوردارند ارزیابی اعتبار و صحت آن ها به ویژه اگر ارزش تاریخی شان مورد نظر باشد بسیار حیاتی است.

نکته سوم این که اسناد بیانگر انواع مشخصی از عقلانیت سازمانی و اغلب تبلور قوانین اجتماعی- اما نه لزوما منطق این قوانین – هستند و تعیین می کنند افراد یک جمع اجتماعی چگونه باید رفتار کنند.

· روزنگار پژوهش

برخی از فعالیت ها آنقدر غیر منتظره و به ندرت رخ می دهند که تلاش برای مشاهده آن ها بی نتیجه است . ضمنا گاه این فعالیت ها ممکن است به صورت سری و در خفا انجام شوند لذا برای مستند کردن آن ها از نوعی بررسی میدانی استفاده می شود که روش روزنگار-" مصاحبه- روزنگار- نامیده می شود بنا بر تعریف رایج روزنگار دفتری است که مردم در آن خاطرات و تفکرات خصوصی شان را می نویسند هر چند در بیشتر پژوهشها به مشارکت کنندگان آموزش داده می شود که تجربه های مرتبط با موضوع پژوهش را در دفتر چه روزنگار ثبت کنند و البته آنان می دانند که نوشته شان را شخصی جز خودشان خواهد خواند.

همچنین ممکن است از مشارکت کنندگان خواسته شود نگرشها و برداشت های خود را معمولا در قالب متنی در روزنگار توصیف کنند. به این ترتیب روزنگاران به "اطلاع رسانانی" درباره زندگی خود تبدیل می شوند.

روزنگار می تواند گنجینه ای از اطلاعات درباره زندگی روزمره مردم به ما بدهد و همچنین از معدود روشهایی است که مشارکت کنندگان می توانند با بهره گیری از آن به شیوه ای نسبتا آزادانه سرشت داده هایشان را تعیین کنند.

پژوهشگران باید آماده باشند که پس از تکمیل دفترچه های روزنگار سریعا اقدام به مصاحبه کنند تا مشارکت کنندگان بتوانند رفتارها،انگیزه ها و نتایج رخدادهای ثبت شده را به یاد بیاورند.

· منابع کمی

در واقع این دسته از منابع و داده ها می توانند به ضریب دقت پژوهشهای کیفی در مرحله طراحی بیفزایند به ویزه پیمایش ها روش اکتشافی ارزشمندی هستند و با نظر به قابلیتی که در ارائه ویژگی های جمعیت شناختی ،رفتاری،و نگرشی دارند می توانند تصویری جامع از کل یک محیط اجتماعی به ما بدهند پژوهشی پیمایشی حتی اگر به سرعت از طریق فرستادن پست الکترونیکی انجام شود می تواند پاسخ های لازم برای ارزیابی اولیه متغیرهای اصلی جامعه پژوهش را فراهم آورد. به این تعبیر تحلیل متغیرها یک وسیله و نه هدف برای انجام پژوهش کیفی خواهد بود.

همچنین پیمایش ها و مصاحبه های عمیق می توانند در یک طرح دو مرحله ای به کار بروند به این معنا که کار پیمایشی ،افکار عمومی هنجارین درباره یک موضوع را مشخص کند و پزوهش کیفی داده هایی درباره فرایند ها و فعالیتهای عملی فراهم آورد.

همچنین مطالعات پیمایشی می توانند روند آراء عمومی ،استفاده از فناوری یا دیگر شاخص های اجتماعی را در طول زمان ترسیم کنند و پژوهشگران از مقایسه اطلاعات روند پژوهانه (کمی) با دستاوردهای پژوهش کیفی درباره (تغییرات واقعی) زندگی مردم بسیار بهره خواهند برد.

و سرانجام این که می توان از پیمایش ها برای دستیابی به افراد خاص برای مطالعات عمیق تر استفاده کرد.

· مصاحبه های توجیهی

کار دیگری که پژوهشگران پیش از ورود به میدان برای شناخت بهتر عرصه پژوهش انجام می دهند مصاحبه با افراد مطلع و مهم است. این مصاحبه ها را می توان توجیهی خواند چون پژوهشگر را با مسائلی چون هدفهای جاری، ماموریت ها ،کارکنان، تاریخچه نه چندان دور و برنامه های آتی گروه یا سازمان آشنا می کند بنابراین نتیجه مصاحبه های توجیهی مروری بر جزئیات گروه یا سازمان است به علاوه این مصاحبه ها فرصتی بریا پرداختن به ناگفته های روش شناختی برای پزوهشگر فراهم می کنند.

افراد مطلع بر اساس شناخت عمیقی که از عرصه پژوهش دارند انتخاب می شوند. آنان باید بتوانند پاسخ های روشن و مفصلی به پرسشهای پژوهشگر بدهند و حتی پیش بینی کنند که چه چیزها راباید بداند و درباره آنچه به فکر پژوهشگر بدهند و حتی پیش بینی کنند که او چه چیزها را بادی بداند و درباره آنچه به فکر پژوهشگر نرسیده پرس و جو کنند البته ایده آل این است که توجیه از "محدودیت رسمی" درگذرد و شمه ای از واقعیت های غیر رسمی را که در انتظار پژوهشگر است برای او روشن کند.

· نمونه گیری

هیچ پژوهش کیفی نیست که بتواند همه جزئیات رخدادهایی را که در عرصه پژوهش رخ می دهد پوشش دهد. اما همین آرزوی " پوشش کامل رخدادهای میدان پژوهش " نکته مهمی را که پژوهشگران کیفی هنگام آغاز پژوهش با آن روبه رو می شوند شاخص می سازد و آن نکته چگونگی به کار گرفتن زمان و منابعی است که در اختیار دارند. بسیاری از پژوهشگران کیفی ، در کار خود از راهبرد نمونه گیری استفاده می کنند و این – آنان را راهنمایی می کند چه چیز را مشاهده یا با چه کسی مصاحبه کنند. درواقع راهبرد هوشمندانه نمونه گیری ،پژوهشگر را قادر می سازد تا با کمترین اتلاف نیرو ،تماسهایی نظام مند با پدیدارهای ارتباطی برقرار کند.

پژوهشگرانی که بریا مشاهده های مشارکتی و مطالعات عمیق مردم نگارانه به عرصه ای وارد می شوند اغلب تصور روشنی از این که چگونه وقت خود را در آن عرصه صرف کنند ندارد.

ممکن است این تصمیم گیریها های "متکی بر موقعیت" بیش از این که اندیشمندانه باشند شهودی به نظر برسند اما به هر حال تصمیم هایی بریا نمونه گیری هستند.

· واحد های نمونه گیری

نخست مروری بر معمول ترین واحدهای نمونه گیری در پژوهش های کیفی-محل ها ، محیط ها ، فعالیت ها ورخداد زمان ها –خواهیم داشت.

محل ها و محیط ها مکان جغرافیایی (با شبه جغرافیایی) هستند که برای مردم معنای اجتماعی وفرهنگی دارند.

محل ها و محیط ها مهمترین واحدهای نمونه گیری برای کسانی هستند که می خواهند چگونگی تعامل مردم با طبیعت یا محیط های مصنوع (زیست بوم اجتماعی ارتباطات ) را مطالعه کنند و یاببینند کنش های ارتباطی چگونه نمایشگر نظم یا تنوع در محل وقوع شان هستند.

ارزش اشخاص به منزله واحد نمونه گیری در بیشتر پژوهش های مبتنی بر مصاحبه آشکار است. پژوهشگر برای مصاحبه های کیفی به افراد مراجعه می کند چون آنها درباره موضوع پژوهش از دانش،یا تجربه و تخصص برخوردارند و این اطلاعات برای پرسشهای پژوهش اهمیت دارد.

با فعالیت ها و رخدادها می توان به گونه ای مشابه رفتار کرد چراکه این واحدهای نمونه گیری ارتباط نزدیکی با هم دارند.فعالیت اعمال افراد یا گروهها و –اجراهای اجتماعی گسترده و اغلب آیینی هستند که در محیط و زمانهای خاص محقق می شوند.

رخداد ها فرازهایی از رفتارند که جملگی با هم یک فعالیت را می سازند ما هر واقعه را زمانی بخش مجزایی از یک فعالیت به حساب می آوریم که مشارکت کنندگان آن را این چنین معرفی کنند یا وقتی به قصد تحلیل آن را بخشی مجزار از جریان یک فعالیت بدانیم .

شاتزمن و اشتراوس قائل به سه نوع رخداد هستند : رخدادهای روزمره، رخدادهای خاص ورخدادهای ناگوار و پیش بینی نشده

زمان به خودی خود چندان معنا دار نیست اما هر گاه با محیط ها، اغراد،فعالیتها یا رخداد ها تلاقی یابد، واحد نمونه گیری مهمی می شود. مشاهده مشارکتی خلاق، اغلب در گرو وقوف بر آغاز و انجام فعالیت و زمان رخ دادن وقایع مهم است.

· راهبردهای نمونه گیری

نتایج پژوهش های کیفی را نمی توان به کل جمعیت مطالعه شده تعمیم داد. به دو دلیل این موضوع در پژوهش های کیفی علوم اجتماعی که ابعاد تفسیری دارد مشکلی ایجاد نمی کند: 1.پزوهش کیفی اطلاعاتی تولید نمی کنند که بتوان با استفاده از روش های آماری انها را تعمیم داد2. پژوهش های کیفی بر کنش های اجتماعی و معناها و برداشتهای مردم در بافتارهای خاص تاریخی و فرهنگی تاکید می ورزند.

بیشتر پژوهش های کیفی از نمونه گیری هدفمند استفاده می کنند شوانت منطق این رویکرد غیر احتمالی را این گونه توصیف می کند"محل ها و موردها به این دلیل انتخاب می شوند که رخدادهای مربوط به آنها نقشی حیاتی در فهم فرایندها یا مفاهیم و آزمون یا توضیح نظریه های پذیرفته شده ایفا می کنند."

· انتخاب نمونه هایی با بیشترین اختلاف

همان گونه که از نام این راهبرد برمی آید پژوهشگر در پی مطالعه تنوع دری ک پدیده ارتباطی است.

در این روش پژوهشگر تنها در پی یافتن نمونه هایی است که ویژگی های متنوعی داشته باشند هدف از یافتن و مطالعه این نمونه ها فهم نظری پدیده مورد نظر است.

انتخاب نمونه هایی با بیشترین اختلاف به خصوص برای یافتن پاسخ به این قبیل پرسشها مناسب است پدیده مورد مطالعه ممکن است چه صور متفاوتی به خود بگیرد؟ آیا اجراهای ارتباطی در مکانها و ادوار زمانی متفاوت اشکال متفاوتی پیدا می کنند؟ وقتی مشارکت کنندگان مختلف درباره یک متن ژانر یا معضل بحث می کنند چه مباحثی مطرح می شود؟

· نمونه گیری گلوله برفی

این روش در پژوهشهای مبتنی بر مصاحبه به کار می رود" نمونه ها را از طریق معرفی کسانی که می دانند پژوهشگر به دنبال چه افراد به چه ویژگی هایی است گرد می آورد"

این روش برای برخی موقعیت ها بسیار مطلوب است و شاید تنها راه دسترسی به گروهای دیر یاب (مصرف کنندگان غیر قانونی مواد مخدر) یا افراد درگیر در کارهای حساس باشد همچنین این روش برای مطالعه شبکه های اجتماعی ،خرده فرهنگ ها یا دستههای پراکنده که فعالیت ها و خصوصیات مشترکی دارند بسیار مناسب است.

در این روش نمونه گیری زمانی آغاز میشود که پژوهشگر فردی را انتخاب می کند که حاضر است نقش دو گانه مصاحبه شونده و معرف را ایفا کند.

این زنجیره معرفی ها مثل گلوله برفی که در مسیر خود و در طول زمان بزرگتر می شود به گروه قابل توجهی از پاسخگویان تبدیل می گردد.

بر خلاف باور رایج نمونه های گلوله برفی همیشه به راحتی به نتایج رضایت بخشی نمی انجامند. چون انتخاب افراد از میان گروهایی که زندگی اجتماعی شفافی ندارندو آموزش آنان به عنوان " دستیاران پژوهش" برای معرفی دیگر آزمودنی های بالقوه می تواند کاری زمان بر با نتایجی نامطمئن باشد و غیر معمول نخواهد بود اگر این گلوله برفی به پایانی نا مطلوب بینجامد(منجمد شود) یا اصلا به نتیجه ای نرسد (اب شود) به علاوه پژوهشگر باید فرایند نمونه گیری را به شیوه های نظام مند زیر نظر داشته باشند چون ممکن است سرعت رشد حجم نمونه ها به حدی باشد که پژوهشگر زیر بهمنی از نوارهای پیاده نشده یا مصاحبه های بد کیفیت گرفتار شود.

· نمونه گیری بر اساس سازه های نظری

چنانچه گرایش های نظری مبنای طرح پژوهش باشد می توان توان افراد، فعالیت ها ،رخدادها یا محیط ها را بر اساس علایق اصلی آن نظریه انتخاب کرد.البته در این شیوه می توان معیارهای مطرح شده در روشهایی را که قبلا توضیح دادیم برای گزینش نمونه ها به کار گرفت.

آنچه این راهبرد نمونه گیری را متمایز می کند آن است که منشا و نقطه آغازینش نظریه پردازی پژوهشگر است پژوهشگر پیش از ورود به میدان پژوهش پیش بینی می کند که کدام نوع از پدیده های ارتباطی هدف نمونه گیری نظریه-مدار او را برآورده خواهد کرد.

همچنین نمونه گیری بر اساس ساز های نظری را می توان به شیوه هایی اعمال کرد که بیشتر به عرصه حساس اند.

به این ترتیب اعضای گروه پژوهش هم در نقش گرئ آورندگان اطلاعات و هم در نقش مشارکت کنندگان به کار گرفته شدند تا آنچه را در زندگی روزمره نصیحت تلقی می شود بشناسند و بیان کنند.

· نمونه گیری از موارد متعارف یا افراطی

نمونه گیری از موارد متعارف ناظر به امور به قاعده و هنجارین یا مورد انتظار در حوزه ای از زندگی اجتماعی است داعیه این راهبرد – که ممکن است تلویحی یا صریح باشد- این است که نمونه های انتخاب شده معرف نوعی رفتارند که قاعدتا در یک عرصه رخ می دهد.

تشخیص این نکته مهم است که هدف نمونه گیری از موارد متعارف این " نیست" که اظهار نظری قابل تعمیم درباره تجربه های همه مشارکت کنندگان ارائه شود. البته این نمونه ها قرار است روشنگر باشند نه قطعی. همچنین پژوهشگران کیفی ارتباطات علاوه بر مطالعه موارد متعارف به موارد کمیاب ،خطر ناک ،افراطی و یا مناقشه برانگیز هم می پردازند.

موارد غیر متعارف اغلب به این دلیل انتخاب می شوند که در قیاس با رفتارهای روزمره اجتماعی افراطی و حتی بیمار گونه هستند. و نکته طنز آمیز آن این است که مطالعه این موارد اطلاعات زیادی درباره هنجارهایی که معمولا در جامعه واقعیت محرز و پایدار تلقی می شوند به ما می دهند .

گاه مطالعات درباره گروههای حاشیه ای نشان می دهند که تا چه اندازه شبیه مطالعات هنجارین اند و چگونه این گروه های حاشیه ای بر دنیای ما تاثیر گذار بوده اند

البته پدیده های غیر معمول موضوع های عجیب و جذابی هستند و به همین دلیل علاقه پژوهشی ما را جلب می کنند.

· حجم نمونه

پرسش این است که حجم نمونه چقدر باید باشد؟ در پژوهش های کمی اندازه و حجم نمونه در تصمیم گیری درباره آزمون های آماری و نیز محاسبه اعتبار آماری پژوهش اهمیتی حیاتی دارد اما در راهبرهای نمونه گیری پژو.هش های کیفی قلمروی ناشناخته است هیچ آزمون یا ضریبی وجود ندارد که به پژوهشگر بگوید حجم نمونه او کافی است یا نه .

برخی از پژوهشهای کیفی نیز هستند که داده های خود را با مراجعه به صدها نفر گرد آوری کرده اند

در پزوهشهای کیفی معمولا تصور بر این است که نمی توان تا پیش از رسیدن به مراحل پیشرفته پزوهش درباره حجم نمونه تصمیم گیری کرد.

در نبود قواعد قطعی و رسمی عرف و عقل سلیم ما را هدایت خواهند کرد.

مطالب مشابه :

خلاصه فصل 4 کتاب لیندلف

خلاصه کتاب پژوهش فرهنگی

خلاصه فصل 4 کتاب لیندلف

خلاصه کتاب مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، از دکتر حافظ نیا 1

خلاصه کتاب روشهای تحقیق در علوم سیاسی

دانلود خلاصه کتاب روش تحقیق حافظ نیا

خلاصه کتاب مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، از دکتر حافظ نیا 3

خلاصه روش تحقیق

خلاصه ی فصل اول کتاب روش در روش دکتر محمد پور (درس روش تحقیق 1خ -دکتر عظیمی )

خلاصه فصل چهارم كتاب روش تحقيق كيفي در علوم ارتباطات