اشنایی با عارف شیخ رجب برسی

براساس پاره ای قراین ، از علمای اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم و می توان گفت در طبقة شاگردان شهید اول * (734ـ786) بوده است : 1) در آغازِ نسخه ای خطی از مشارق الامان ، این کتاب تألیف رجب بن محمّدالبُرسی و تاریخ تألیف آن 811 اعلام شده است . 2) در نسخه ای از مشارق الانوار (مدرسة عالی سپهسالار، ج 5، ص 568)، تاریخ نگارش آن ذیحجة 813 ثبت شده است ؛ مرجوع کنید به لف ریاض العلما نیز، با استناد به برخی نسخه های این کتاب ، تاریخ تألیف آن را 813 احتمال داده است (افندی اصفهانی ، ج 2، ص 307). بنابراین ، برسی تا 813 زنده بوده است . 3) به نوشتة حُرّ عاملی (ج 2، ص 118)، برسی در مشارق الانوار می گوید که بین تاریخ تألیف کتابش و تولّد حضرت مهدی علیه السّلام 518 سال فاصله است که به این حساب می بایست در 773 یا 778 مشغول تألیف آن بوده باشد. ثقة الاسلام تبریزی (ج 1، ص 96) براساس عبارتی که از برسی نقل کرده ، تاریخ تألیف مشارق الانوار را 778 دانسته است ؛ ولی رقم اخیر ظاهراً تاریخ تألیف کتاب دیگری است که احتمالاً با مشارق یک جا تجلید شده بوده است .

ظاهراً حسن بن محمّد دیلمی ، مرجوع کنید به لف ارشادالقلوب و اعلام الدین ، که دوران زندگی او را بین 726 تا 841 تخمین زده اند (مقدمة مصحّح اعلام الدین )، نخستین کسی است که از برسی مطلبی نقل کرده است . دیلمی در پایان جلد دوم ارشادالقلوب (ص 446) که در انتسابش به او تردید است ، قصیده ای از برسی در مدح امام علی علیه السّلام نقل کرده است . پس از او کفعمی در المصباح (ص 176، 183، 316، 363) که در 895 به پایان آمده و در رسالة المقام الاسنی فی تفسیرالاسماءالحسنی ' (ص 27)، از آثار برسی مطالبی آورده است بی آنکه اندک اشاره ای به شرح حال او کرده باشد. پس از وی فیض در کلمات مکنونه ، مجلسی در بِحار ، و جزایری در الانوارالنعمانیه مطالبی از برسی نقل کرده اند.

برسی به ائمة اطهار علیهم السّلام تعلّق خاطر زیاد داشته و روایات بسیاری در مقامات معنوی ایشان نقل و شرح کرده و اشعار فراوانی در این زمینه سروده است . به همین سبب برخی او را سرزنش کرده و به وی نسبتِ غلوّ داده اند. حُرّ عاملی او را افراطی دانسته است (ج 2، ص 117). علامة مجلسی مشارق الانوار و الفین او را حاوی مطالبی موهم ، اشتباه و خلط صحیح و سقیم و غلوآمیز دانسته و گفته است که از روایات او تنها آنچه را که با کتب معتبر مطابق است نقل کرده است (مجلسی ، ج 1، ص 10). هاشم معروف حسنی (ص 293) معتقد است که در کتاب مشارق الانوار ، صدها حدیث دروغ نقل شده است . او می گوید که برسی در میان شیخیّه و کشفیّه و غُلات طرفداران بسیار دارد. در مقابل ، علامه امینی (ج 7، ص 34ـ37)، در عین آنکه به اعتماد برسی بر علم حروف و اعداد به دیدة انکار نگریسته ، از او دفاع کرده و مقاماتی را که برسی برای ائمه ثابت دانسته پایینتر از مرتبة غلوّ و نسبت نبوّت خوانده است . به عقیدة برخی ، برسی به دلیل تبحّر در حکمت و عرفان و پی بردن به بعضی از مقامات ائمه و نقل آنها، به غلوّ در حق آنان متّهم شده است . ظاهراً برسی در عصر خویش نیز نکوهش می شده ، چنانکه خود در چند جای مشارق الانوار به این مطلب اشاره کرده است (ص 14ـ15، ص 221ـ222). او برای خود گناهی جز حُبّ علی علیه السّلام و نشر و تبلیغ اسرار او نشناخته و خود را از غلوّ و تفویض مبرّا دانسته و بصراحت کسانی را غالی شمرده که برای بندگان خدا مقام ربوبی قائل شده و فرایض دینی را ترک کرده اند (همان ، ص 69 و 210). با اینهمه ، تحلیل درستِ آنچه برسی گفته بر بررسی مفهوم غلوّ در کلام شیعی متوقّف است .

برسی در راه تبلیغ عقیدة خود از اندیشه ها و اصطلاحات و تعبیرات فلسفی و عرفانی (مانند عقل فعّال ، فیض اول ) بهره می جُسته و به سخنان بزرگان تصوف و عرفان ، از جمله حلاج و محیی الدین ابن عربی استناد می کرده و تحت تأثیر اشعار صوفیانة کسانی چون ابن فارض * بوده است . همچنانکه شیوه های حروفیه * را نیز در رسیدن به مقصود به کار می گرفته است (شیبی ، ص 258، 262ـ263).

آثار:

1) خطی : الف ) اسرارالائمه که در مشارق الانوار نیز درج شده است . ب ) انشاءالتوحید والصلوات علی النبی و آله الائمة الهُداة علیهم السلام . ج ) الالفین فی وصف سادة الکونین که نسخه ای خطی از آن در کتابخانة حسینیة شوشتریها در نجف (ش 2/316) موجود بوده است (آقا بزرگ طهرانی ، ج 2، ص 299؛ دانش پژوه و حاکمی ، دفتر 11 و 12، ص 852). د) الدُرّالثمین فی ذکر خمسمائة آیة نزلت من کلام رب العالمین فی فضایل امیرالمرجوع کنید به منین علیه السلام نسخه ای خطی تقریباً با همین نام و محتوا در کتابخانة مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار سابق ) وجود دارد که احتمالاً همین اثر برسی است . ه ) مشارق الامان و لباب حقائق الایمان . این کتاب خلاصة مشارق انوارالیقین است و در فهرست کتابخانة آستان قدس رضوی (ج 11، ص 682) اشتباهاً تفسیر سورة فاتحه دانسته شده است . و) کتابی دربارة مولد نبی صلّی اللّه علیه و آله وسلّم و فاطمه و امیرالمرجوع کنید به منین علیهماالسلام و فضایل آنها (آقا بزرگ طهرانی ، ج 23، ص 236؛ امین ، ج 6، ص 466).

2) چاپی : الف ) مشارق انوارالیقین فی حقائق اسرار امیرالمرجوع کنید به منین علیه السّلام . این کتاب ، که نسخه های خطی فراوانی از آن موجود است ، بارها در هند، ایران و لبنان به صورت پر غلط و غیر انتقادی چاپ شده است . ب ) لوامع انوارالتمجید و جوامع اسرارالتوحید ؛ این رساله ، که نسخه های خطی فراوانی دارد، به مثابة مقدمه یا ذیل مشارق الانوار است و در آغاز مشارق در ده صفحه چاپ شده است . ج ) اشعار که عمدتاً در مدح و رثای ائمة اطهار علیهم السّلام بوده و مبیّن آرا و عقاید برسی است . علامة امینی (ج 7، ص 38ـ67) 54 بیت از این اشعار را نقل کرده و در کتاب شعراءالحِلّه (خاقانی ، ج 2، ص 371ـ394) حدود پانصد بیت از آن ذکر شده است . شیخ محمّدبن طاهر سماوی نیز حدود هفتصد بیت از اشعار او را در مجموعه ای گرد آورده است (آقا بزرگ طهرانی ، ج 9، ص 132). د) تفسیر سورة الاخلاص (رساله ای کوتاه تقریباً در 150 سطر). این رساله در آخر کتاب وحدت از دیدگاه عارف و حکیم چاپ شده و از آن نسخه های خطی متعددی موجود است . در فهرست کتابخانة ملی (ج 9، ص 496) کتابی به نام خفی الاسرار به برسی نسبت داده شده که همان مشارق الانوار است .

مدفن برسی به طور قطع معلوم نیست . معصوم علیشاه (ج 3، ص 711) محل آن را بی ذکر مأخذ و دلیل ، قبرستان قتلگاه مشهد ذکر می کند که مدفن طبرسی ، صاحب مجمع البیان ، نیز در آنجاست . قمی (ص 181) نیز به گفتة شیرازی اشاره کرده است ؛ هر چند شیبی (ص 241) در فهم مقصود وی اشتباه کرده و برداشتهایی نادرست داشته است . خوانساری (ج 3، ص 345) شنیده است که قبر او در وسط باغی در اردستان واقع است . مدرس تبریزی (ج 2، ص 11) نیز همین گفته را تکرار کرده است . به قولی ، بنای مشهور به بقعة حافظ رجب که امروزروبه ویرانی است و مقدمات تجدید بنای آن فراهم می شود،در شمال زواره است و تا چند سال پیش ، از مراکز مهم زیارتی و تفریحی مردم اردستان زواره و توابع بوده است (گلی زواره ، ص 11).

منابع : آستان قدس رضوی . کتابخانة مرکزی ، فهرست کتب خطی کتابخانة آستان قدس رضوی ، تألیف مهدی ولائی ، مشهد 1346 ش ؛ محمد محسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعه ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛ عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی ، قم 1401؛ محسن امین ، اعیان الشیعه ، بیروت 1403/1983؛ عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب ، بیروت 1387/1967؛ علی بن موسی ثقة الاسلام تبریزی ، مرآة الکتب ، ] بی جا [ 1363 ش ؛ رجب بن محمد حافظ برسی ، مشارق الانوار ، چاپ افست تهران ] بی تا. [ ؛ محمدبن حسن حر عاملی ، أمل الا´ مل ، چاپ احمد حسینی ، ج 2، قم 1362 ش ؛ هاشم معروف حسنی ، الموضوعات فی الا´ ثار و الاخبار ، بیروت 1973؛ علی خاقانی ، شعراءالحلّه ؛ محمدباقربن زین العابدین خوانساری ، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات ، قم 1390ـ1392؛ محمدتقی دانش پژوه ، اسماعیل حاکمی ، نسخه های خطی ، دفتر یازده و دوازده ، تهران 1362 ش ؛ محمدبن حسن دیلمی ، ارشادالقلوب ، بیروت 1398/1978؛ همو، اعلام الدین فی صفات المرجوع کنید به منین ، قم ؛ کامل مصطفی شیبی ، تشیع و تصوف تا آغاز سدة دوازدهم هجری ، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران 1359 ش ؛ عباس قمی ، فوائدالرضویه : زندگانی علمای مذهب شیعه ، تهران ] تاریخ مقدمه 1327 ش [ ؛ کتابخانه ملی ایران ، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ، ایران ، ج 9، گردآوری عبدالله انوار، تهران 1357 ش ؛ ابراهیم بن علی کفعمی ، المصباح ، چاپ افست قم 1405؛ همو، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی ، قم 1412؛ غلامرضا گلی زواره ، «شیخ حافظ رجب برسی درّ گرانبهایی در کویر زواره »، جمهوری اسلامی ، ش 3231، پنج شنبه 4 مرداد 1369؛ محمدباقربن محمدتقی مجلسی ، بحارالانوار ، بیروت 1403/1983؛ محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛ مدرسة عالی سپهسالار. کتابخانه ، فهرست کتابخانة مدرسة عالی سپهسالار ، ج 5، تألیف محمدتقی دانش پژوه و علینقی منزوی ، تهران 1356 ش ؛ محمود معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه ، طرائق الحقائق ، چاپ محمدجعفر محجوب ، ج 3، تهران 1339ـ1345 ش .


مطالب مشابه :


مشهد به اصفهان مسير اول 1168 كيلومتر، مسير دوم1124 كيلومتر، مسير سوم 1250مسير چهارم 1235 كيلومتر

و فاصله قم تا اصفهان ۲۸۳کیلومتر است . زواره. مسیرسفر مشهد به تهران و بالعكس 880




قنات تقی آباد

قناتی دیگر در فاصله شش با قنات مهر که بین زواره راه های کرمان تا تهران




اولین اردوی خانوادگی

به یاد اوری است فاصله بین روستای لزور تا زواره. سرپرست ساختمان استان تهران در




مطالبی چند درباره زواره نویسنده :سید محمدرضا مقدس

زواره نيوز « تا من سر می گردد ، یکی از کارهای مهم تعیین سطح شیب صحیح می باشد که باید بین




اشنایی با عارف شیخ رجب برسی

، برسی در مشارق الانوار می گوید که بین شمال زواره است و تا چند تهران ] بی تا.




زوار زواره

از این ناحیت کسان زیادی به تهران و قم و زاير زواره شديم از اصفهان تا آنجا انجمن بین




مداحانی که شهید شدند

مداحان شهید استان تهران اربابش بشه و بین او اربابش فاصله ای نباشه و تنها تا سند از




اثر طراحی و اجرای اتصالات جوشی بر آسیب پذیری لرزه ای سازه های فولادی

به شمار می آید.در نیمه دوم این دهه دهها هزار سازه فولادی در تهران فاصله بین زواره در




پاسخ به هفت شبهه انتخاباتی درباره جلیلی

حامیان دکتر جلیلی در شهر زواره ندارد و از آن فاصله گرفته است تیم» در بین




برچسب :