مفهوم ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري چيست؟

«ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري‌ها» از موضوعاتي است كه در سال‌هاي اخير با حساسيت ويژه‌اي توسط حسابرسان در صورت‌هاي مالي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به شرايط بازار سرمايه، عموما ارزش روز سبد سهام شركت‌هاي سرمايه‌گذاري از بهاي تمام شده آنها كمتر بوده و اين شركت‌ها مجبور به اخذ ذخيره كاهش ارزش و انعكاس اثر كاهنده آن در صورت‌هاي مالي خود شده‌اند.

در حقيقت، شركت‌هاي سرمايه‌گذاري با اين اقدام ارزش بخشي از دارايي‌هاي خود را در ترازنامه از دست مي‌دهند و اين مساله به درستي در صورت‌هاي مالي آنها منعكس شده و به عنوان عاملي در جهت كاهش سود عمل كرده است.

اين در حالي است كه در صورت رشد ارزش بازار شركت‌هاي سرمايه‌پذير، شاهد بازگشت ذخيره كاهش ارزش دارايي‌ها و مطابق آن، افزايش سودآوري و حقوق صاحبان سهام اين شركت‌ها خواهيم بود. گفت‌وگوي پيش‌رو با مرتضي دلخوش مدرس دانشگاه و عضو انجمن حسابداران خبره، كند و كاوي است درخصوص ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري در شركت‌هاي سرمايه‌گذاري كه از نظرتان مي‌گذرد.

مفهوم ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري چيست؟
ذخيره كاهش ارزش به منظور رعايت اصل محافظه‌كاري (اصل احتياط) در رابطه با شناسايي ارزش دارايي شركت و جلوگيري از نشان دادن سود موهوم گرفته مي‌شود. بدين ترتيب، بر اساس اصل احتياط، واحد‌هاي اقتصادي نبايد از روش‌هايي استفاده كنند كه دارايي‌ها و درآمدهاي آنها را بيشتر از واقع و بدهي‌ها و هزينه‌هاي آنها را كمتر از واقع نمايش دهد. بنابراين، اين ذخيره (كه ماهيت هزينه‌اي دارد) زماني گرفته مي‌شود كه ارزش روز سرمايه‌گذاري‌ها از بهاي تمام‌شده (قيمت خريد) كمتر باشد.

چرا شركت‌ها ملزم به ذخيره‌گيري براي سرمايه‌گذاري‌هاي خود هستند؟
استاندارد‌هاي حسابداري ايران، شركت‌ها را ملزم به گرفتن ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري (در صورت كاهش قيمت دارايي‌ها به كمتر از بهاي تمام‌شده) كرده است؛ خصوصا براي شركت‌هاي سهامي عام كه در بورس اوراق بهادار پذيرفته شده‌اند. اين الزام در واقع حمايت از سهامداران و استفاده‌كنندگان از صورت‌هاي مالي است.

فلسفه حسابداري آن نيز به اصل احتياط برمي‌گردد كه بايد هزينه اي كه محتمل است، شناسايي شود؛ ولي درآمد را فقط زماني كه در عمل تحقق پيدا كرده، شناسايي مي‌كنند. اگر شركتي فرضا براي كاهش ارزش سرمايه‌گذاري كوتاه مدت خود ذخيره در نظر نگيرد در واقع ارزش دارايي خودش را بيشتر از واقع نشان داده و موجب انحراف و اشتباه استفاده‌كنندگان از صورت‌هاي مالي مي‌شود.

چرا افزايش ارزش سهام بر خلاف كاهش ارزش در سود سهام شركت‌هاي سرمايه‌گذاري منعكس نمي‌شود؟
همان طور كه اشاره شد، با توجه به اصل محافظه‌كاري در حسابداري كه بدترين حالت‌ها را براي وضعيت مالي شركت‌ها در نظر مي‌گيرند؛ افزايش ارزش سهام در سرمايه‌گذاري‌ها تا زمان فروش شناسايي نمي‌شود.

تاثير ذخيره كاهش سرمايه‌گذاري‌ها بر NAV و سود سهام چيست؟
از آنجايي كه NAV به نوعي ارزش بازار سبد سهام شركت را در نظر مي‌گيرد، زماني كه ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري براي سهام در نظر مي‌گيريم، در قيمت سهام و متعاقب آن سود سهام كاهش رخ مي‌دهد و NAV افت مي‌كند.

در واقع مي‌توان گفت بين ذخيره كاهش سرمايه‌گذاري‌ها و سود سهام و NAV يك نوع رابطه عكس و جود دارد؛ به عبارتي ديگر افزايش ذخيره كاهش سرمايه‌گذاري باعث كاهش NAV و سود سهام شركت شده و كاهش ذخيره كاهش سرمايه‌گذاري باعث افزايش NAV و سود سهام شركت مي‌شود.

تفاوت ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري‌هاي بلندمدت و كوتاه‌مدت چيست و چرا با روش‌هاي متفاوتي در صورت‌هاي مالي شناسايي مي‌شوند؟
در سرمايه‌گذاري كوتاه مدت، سرمايه‌گذار به دنبال منفعت بيشتر بوده و سهام را به قصد نگهداري طولاني‌مدت خريداري نمي‌كند. استانداردهاي حسابداري ايران وضعيت اين نوع از سرمايه‌گذاري‌ها را مشخص كرده است. اين سرمايه‌گذاري‌ها بايد به ارزش معاملاتي در تاريخ ترازنامه در صورت‌هاي مالي ارائه شوند و رقم كاهش ارزش احتمالي آنها نسبت به قيمت خريد نيز در صورت سود و زيان دوره منعكس مي‌گردد.

در سرمايه‌گذاري بلندمدت خريد سهام شركت‌ها به قصد نگهداري‌ براي‌ مدت‌ طولاني‌ و جهت اهداف استراتژيك است. به واقع، واحدهاي تجاري در سرمايه‌گذاري بلندمدت به دنبال كسب سود و پوشش كاهش ارزش زماني پول نيستند و بيشتر دنبال اهداف بلندمدت خود هستند. بدين ترتيب نگراني ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري در بلند مدت مثل نگراني در بخش سرمايه‌گذاري كوتاه‌مدت نمي‌باشد، چون به منظور كسب سود خريداري نمي‌شود. بنابراين، استاندارد حسابداري ايران مي‌گويد اگر سرمايه‌گذاري در بلندمدت كاهش ارزش پيدا كرد و مستمر بود و ادامه پيدا كرد (با توجه به نظر كارشناس مستقل) براي آن ذخيره در نظر گرفته ‌شود البته نه براي سال اول بلكه پس از گذشت زمان كافي و اثبات دائمي بودن كاهش ارزش در سال‌هاي آتي. اما براي سرمايه‌گذاري‌هاي كوتاه‌مدت، شركت‌ها موظفند متناسب با كاهش ارزش سهام، ذخيره كاهش ارزش را شناسايي و ثبت كنند.

ذخاير كاهش ارزش چه زماني و تحت چه ضوابطي برگشت داده مي‌شوند؟
ذخيره كاهش ارزش نسبت به بهاي تمام‌شده براي سرمايه‌گذاري كوتاه‌مدت در دوره مالي آتي در صورت افزايش ارزش سهام مي‌تواند به حساب سود و زيان برگردد و براي اين منظور ضوابط خاصي وجود ندارد؛ يعني هرچه افزايش ارزش سهام در سال آتي بيشتر باشد، برگشت ذخيره كاهش ارزش بيشتر خواهد بود.براي سرمايه‌گذاري‌هاي بلندمدت اگر ثابت شود كه افزايش ارزش سهام در بلندمدت باثبات خواهد بود، مي‌توانيم اين تعديل (بازگشت ذخيره) را نيز انجام بدهيم.

برخي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري با انتقال سرمايه‌گذاري‌ها به بخش بلندمدت و استدلال مبني بر موقت بودن كاهش ارزش از اخذ ذخيره طفره مي‌روند. چرا حسابرسان با اين اقدام به طور جدي برخورد نمي‌كنند و آيا اين عدم اخذ ذخيره تاثيري در ارزش‌گذاري سهام مي‌گذارد؟
همان طور كه مي‌دانيد در حسابرسي اصل «اهميت» در رسيدگي بسيار مهم است. اگر رقم ذخيره كاهش ارزش سرمايه قابل ملاحظه باشد حسابرسان بايد به آن توجه كرده و اين عدم ذخيره‌گيري را در گزارشات خود درج كنند؛ و بگويند كه مبلغ A ريال در حساب‌هاي ذي‌ربط ثبت نشده، و درصورت ثبت، سود آن سال يا دوره مالي به مبلغ A ريال كمتر خواهد شد و ذخيره كاهش سرمايه‌گذاري نيز به مبلغ A ريال افزايش پيدا خواهد كرد. اگر رقم قابل توجه نباشد، طبق اصل اهميت مي‌توانند به آن توجه نكنند و فقط در نامه مديريت به آن اشاره شود.

در سرمايه‌گذاري بلند مدت به دليل اينكه شركت به دنبال كسب سود نبوده بلكه به دنبال اهداف ديگري است، اين عدم ذخيره گرفتن نمي‌تواند تاثير قابل توجهي روي ارزش‌گذاري سهام داشته باشد. اما در مورد سرمايه‌گذاري‌هاي كوتاه‌مدت، عدم ذخيره‌گيري بر ارزش سهام تاثير منفي مستقيمي دارد.

بدين ترتيب با توجه به اينكه ميزان تغييرات در ذخيره كاهش ارزش سرمايه‌گذاري با NAV و ارزش سهام رابطه عكس دارد، سهامداران مي‌توانند با مدنظر قرار دادن اين نكته تصميمات بهينه را اتخاذ كنند.

از دنیای اقتصاد