پیامد های دفاع مقدس

بسم رب اشهدا

پیامدها و دستاوردهای دفاع مقدس

دستاوردهای داخلی دفاع مقدس فراوان است، ولی ما در این نوشتار به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم و تفصیل آن را به فرصتی دیگر و كتابی دیگر ـ ان‌شاءالله ـ وا می‌گذاریم. مهم‌ترین دستاوردهای داخلی دفاع مقدس عبارتند از:

1. اعتماد به نفس و خودباوری

از بركات مهم دفاع مقدس، تقویت اعتماد به نفس و خودباوری بوده است. ما در كوران دفاع مقدس به این نتیجه رسیدیم كه باید خود را باور كنیم و با تكیه بر توانمندی‌های خود ـ به ویژه جوانان خداجو ـ كشور را اداره نماییم. تأثیر این خودباوری، بعد از جنگ در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فناوری‌های نوین دفاعی، نمود فزاینده‌ای داشت.

در جنگ و دفاع مقدس هشت ساله،‌ به این نتیجه رسیدیم كه باید بر روی پای خود بایستیم و به این خودباوری دست یافتیم كه، می‌توان سالیان سال علیه تمامی قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها مبارزه كرد؛ همچنان كه حضرت امام(ره) فرمودند: «ما در این جنگ،‌ اُبهت دو قدرت شرق و غرب را شكستیم.»

شكستن اُبهت دو قدرت شرق و غرب، نه فقط در صحنه‌های نبرد و جنگ،‌ بلكه در تمامی صحنه‌ها به دست آمد. با خودباوری و اعتماد به نفس ایجاد شده در مردم،‌ به پیشرفت‌ها و ابتكاراتی دست زدیم كه تحسین دوست و دشمن را برانگیخت. درتحریم اقتصادی، صبورانه با روحیه‌ی قناعت و صرفه‌جویی مقاومت كردیم و اقدام به ساخت وسایل و قطعات مختلف نموده، تا مرز خودكفایی در كالاها و محصولات اساسی پیش رفتیم و در یك جمله؛ ملت ما ثابت كرد كه، ‌اگر بخواهیم، می‌توانیم و این‌ها همه از بركات جنگ تحمیلی و تحریم‌های مختلف بود كه به قول امام(ره): «این جنگ و تحریم اقتصادی و اخراج كارشناسان خارجی،‌تحفه‌ای الهی بود كه ما از آن غافل بودیم»؛ و این وصیت رهبر خودباور جامعه است كه «انتظار نداشته باشید كه از خارج كسی به شما در رسیدن به هدف،‌كه ]همان[ اسلام و پیاده كردن احكام اسلام است، كمك كند. خود باید به این امر حیاتی كه آزادی و استقلال را تحقق می‌بخشد، قیام كنید.»

2. شكوفایی استعداد و خلاقیت

از جمله تحولاتی كه در جنگ طولانی هشت ساله رخ داد، بروز خلاقیت‌ها،‌ نوآوری‌ها و اعمال بدیعی بود كه در ابعاد مختلف صورت گرفت. از ابتكار عمل‌های داهیانه‌ی رهبر فقید انقلاب اسلامی در مسایل و تصمیمات استراتژیكی جنگ گرفته، تا ابتكارات و نوآوری‌های نیروهای بی‌ادعا و خالص بسیجی.

در مورد حركت هوشیارانه‌ی شركت دادن نیروهای مردمی در جنگ،‌ به یاد داریم كه این امر با مخالفت لیبرال‌ها و جناح بنی‌صدر معزول روبه‌رو گردید. آن‌ها معتقد بودند كه جنگ را تنها باید به ارتش واگذار كرد، ولی حضرت امام(ره) به دلیل آگاهی عمیقی كه از اهداف بنیادی دشمن، مبنی بر براندازی نظام و انقلاب داشتند، راه چاره و رفع توطئه را در این می‌دیدند كه ملت به مثابه‌ی قیام پیروزمندانه در مقابل رژیم ستمشاهی، در جنگ نیز یكپارچه به مقابله برخیزند و این استراتژی، البته تأثیری عمیق و شگرف بر روند پیروزی‌های جبهه‌ی حق گذاشت؛ و بدین ترتیب بود كه راه بروز خلاقیت‌ها و ابتكارات از سوی نهادهای رسمی و غیر رسمی مربوط در جنگ هموار گردید. خلاقیت‌های بی‌شمار در زمینه‌ی تدارك تجهیزات جنگی و لجستیكی ـ مانند ایجاد پل‌های خیبر و اروند رود ـ نقش ویژه‌ای در پیروزی عملیات‌ها ایفا نمود.

3. رشد باورهای دینی

رشد باورهای دینی در دوران دفاع مقدس بسیار چشمگیر بود. همه چیز ما در جبهه و پشت جبهه، رنگ و صبغه‌ی الهی به خود گرفته بود. میادین نبرد و سنگرهای رزمندگان، آكنده از حضور خدا و اهل بیت(علیهم السلام) بود. نیایش‌ها و شب زنده داری‌ها و توسل خالصانه‌ی رزمندگان و امت شهید پرور به ائمه‌ی معصومین(علیهم السلام) فضای كشور را به عطر ایمان و معنویت معطر كرده بود و روح عبودیت در مردم موج می‌زد؛ حتی بی‌تفاوت‌های جامعه در این فضای معنوی به خود آمده، تحول عمیق درونی در آن‌ها ایجاد شد.

خوشــا روزی كه گـرم جنگ بودیم

میـان رنگ‌ها بـــی‌‌رنگ بـودیـم

دل هركس شهــادت را طلب داشت

حدیث عشق و مستی را به لب داشت

خوشـا تنـهایــــی شب‌هـای سنگر

كـه دل بـود و تمــنا بـود و دلـبر

.4 تولد تفكر بسیجی

تفكر بسیجی كه ایدئولوژی كارآمد دفاع مقدس بود، در مدرسه‌ی عشق امام راحل(ره) عینیت یافت و تربیت‌یافتگان این مدرسه، زیباترین حماسه‌ها را در تاریخ رقم زدند و امروز قداست و طهارت بسیج مرهون ایثار و شهادت‌طلبی‌های بسیجیان دوران دفاع مقدس است، كه هرگز نباید مورد مصرف سیاسی و صنفی قرار گیرد.

بعد از اشغال لانه‌ی جاسوسی امریكا در ایران توسط دانشجویان پیرو خط امام، حضرت امام در طی یك سخنرانی خطاب به اعضای ستاد مركزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرمودند كه باید ارتش 20 میلیونی تشكیل شود. امام(ره‌) با اشاره به این مطلب كه«مملكت اسلامی همه‌اش باید نظامی باشد» و این كه «اگر كشوری 20 میلیون جوان دارد، باید 20 میلیون تفنگدار داشته باشد»، توجه فرماندهان سپاه را به این امر مهم معطوف داشتند.

به دنبال فرمان امام، در طی مدت كوتاهی حدود یك میلیون و دویست هزار نفر در سراسر كشور در واحدهای سپاه ثبت نام كردند،كه بعداً به چندین میلیون نفر رسید. این‌ها از اقشار مختلف مردم بوده و اغلب در جریان انقلاب آموزش‌هایی هم دیده بودند.

بعد از رهنمود امام، ستاد ویژه‌ای تحت عنوان واحد بسیج مستضعفین در سپاه به وجود آمد و امر آموزش و سازماندهی نیروهای مردمی را در سراسر ایران به طور ضربتی به عهده گرفت.

درباره‌ی نقش نیروهای مردمی، می‌توان گفت كه حضور آن‌ها در نیروهای منظم و نامنظم، به تقویت روحی و رزمی سپاهیان اسلام منجر ‌شد. به علاوه، آن‌ها در مسأله‌ی تغذیه و‌ تدارك جبهه، كندن سنگرهای انفرادی و اجتماعی، رساندن مهمات، ساختن پل، گشت زنی، كسب اطلاعات و تأمین نیاز انسانی جبهه‌ها، نقش عمده‌ای ایفا كردند. این نیروها در داخل شهرها نیز نقش مهمی در تهیه‌ی تداركات برای جبهه، مسایل مربوط به مبارزه با ضد انقلاب و مراكز فساد، و غیره داشتند. در قسمت‌های دیگر، نهادهایی در رابطه با جنگ به وجود آمدند؛ مثل ستاد بسیج اقتصادی، بنیاد امور جنگ زدگان، ستاد تداوم امداد به مناطق جنگی،‌ ستاد جنگ‌های نامنظم و غیره.

5. رشد فضایل اخلاقی و معنوی

از بركات دیگر دفاع مقدس، رشد فضایل اخلاقی و معنوی در افراد و تقویت ارزش‌های اجتماعی بود؛ به طوری‌كه همه‌ی اقشار ملت تحت تأثیر اخلاق رزمندگان و فضایل انسانی خانواده‌ی آنان قرار داشتند؛ به ویژه موقعی كه مراسم تشییع شهدا برگزار می‌شد، همگان شركت فعال داشته، از فضای معنوی آن بهره‌مند می‌شدند.

بسیار دیده‌ایم یادگاران عزیز جنگ را كه بر سوگ از دست دادن جبهه و جنگ سخت می‌گریند. گریه‌ی آنان در حسرت خونریزی و خشونت جنگ نیست، بلكه برای از دست رفتن آن فضای روحانی و معنوی است. بچه‌های جنگ در آن فضای معنوی به تصفیه و تزكیه می‌پرداختند و دل خود را به نور حق مصفا می‌كردند و به فرموده‌‌ی امام راحل(ره) راه صد ساله را یك شبه می‌پیمودند؛ بدان گونه كه «پیر میكده‌ی عشق» آن رزمنده‌ی سیزده ساله را رهبر خویش می‌خواند و در «نماز عشق خود» به او اقتدا می‌كند. این بُعد از جنگ، یكی از زیباترین ابعاد جنگ است، از این رو آشنایی با آن و زمینه‌ی ایجاد شناخت آن‌، نیاز مبرم جامعه خصوصاً جوانان است و این مستلزم عبور از سطح ملموس جنگ و نقب به بطن و حقیقت جنگ است.

6. تحول در صنایع دفاعی كشور

جنگ تحمیلی با توجه به نوپایی آن، نتایج بسیار با ارزش و مۆثری به همراه داشت. شرایط جنگی و فوق‌العاده‌ی كشور، فشارها و نیازها، یكی از بهترین فرصت‌ها برای رشد صنایع و واحدهای تولیدی كشور محسوب گردید و باعث شد جوانان متعهد، با خلاقیت و ابتكار دست به فعالیت‌های وسیعی جهت رفع نیازهای روزمره‌ی جامعه ـ خصوصاً جنگ تحمیلی ـ بزنند، كه در این میدان مبارزه، با حداقل سرمایه و امكانات دست به نوآوری‌های بزرگی زدند كه همین جرقه‌های كوچك و ناچیز در اوایل جنگ نضج پیدا كرد و امروز در دوران سازندگی، استمرار آن خلاقیت‌ها را در حركت‌های كلان اقتصادی و صنعتی به وضوح مشاهده می‌كنیم.

یكی از مهم‌ترین بركات جنگ، همین ابتكارات و نوآوری‌ها در جنگ بود كه باعث شد شعار زیبای نیاز ایرانی باید به دست ایرانی برطرف گردد، از حالت آرمانی به واقعیت تبدیل شود و اولین جرقه‌های امید در دل جوانان این مرز و بوم كه «می‌توان به خود متكی بود و كشوری مستقل داشت»، درخشیدن بگیرد.

معاملات تسلیحاتی در دنیای كنونی، معادلات خاصی دارد؛ به طوری كه كشور فروشنده با فروش تسلیحات به كشور خریدار، نوعی وابستگی نظامی را به خریدار تحمیل می‌كند و به گونه‌ای عمل می‌شود كه بدون كشور فروشنده، تسلیحات بدون استفاده باقی بماند. اگر به روابط تسلیحاتی كشورهای جهان سوم و خصوصاً كشورهای عربی خلیج فارس نگاه كنیم، به وضوح صحت این مطلب را می‌بینیم. تمام این كشورها با خرید تسلیحات، مجبور شده‌اند چندین پایگاه نظامی خود را به كشورهای فروشنده‌ی تسلیحات واگذار نمایند.

این وضعیت و استعمار نو، در ایرانِ پیش از انقلاب نیز حاكم بود و جالب این كه دشمنان انقلاب با همین پیش فرض، بعد از حمله‌ی رژیم بعث عراق به ایران اسلامی، به واسطه خارج شدن وابستگان نظامی خارجی، فكر می‌كردند تمام حركت‌های نظامی ایران راكد خواهد ماند و به زودی جمهوری اسلامی ایران شكست خواهد خورد.

به حول و قوه‌ی الهی و رهبری داهیانه‌ی حضرت امام(ره) و با رشادت و خلاقیت جوانان غیور و با ایمان این كشور، تحولات شگرفی رخ داد. بی‌شك می‌توان گفت اگر جنگ نبود، و كشور در محاصره‌ی اقتصادی و سیاسی دنیا قرار نمی‌گرفت، این پیشرفت‌های عظیم تسلیحاتی و نظامی در كشور حاصل نمی‌شد

7. تزكیه‌ی نظام اداری كشور

یكی از بركات جنگ، تزكیه و پالایش نیروهای ضد انقلاب، به ویژه ستون پنجم، از نظام اداری كشور بود.

بدین طریق كه چون جنگ خارجی و اقدامات ستون پنجم داخلی به طور همزمان پیش می‌رفت، عوامل وابسته به دشمن خارجی، خواه ناخواه دست به اقداماتی زدند كه اگر چه باعث خسارت‌هایی شد، اما موجبات افشای آن‌ها و تصفیه‌ی ادارات را فراهم كرد.

اگر به اقدامات لیبرالیسم وابسته در معوق گذاشتن استخدام نیروهای انقلابی از یك سو،‌ و تعطیلی ادارات به بهانه‌ی پاكسازی از سوی دیگر توجه كنیم، می‌توانیم بفهمیم كه دشمن در حمله‌ی نظامی خارجی، تا چه میزان روی اقدامات ستون پنجم خود حساب می‌كرد. بروز جنگ،‌ هواداران راستین انقلاب را روی این نكته بیش‌تر حساس نمود و به رغم مقاومت لیبرال‌های وابسته، انقلاب را از گزند ستون پنجم حفظ كردند.

8. حضور داوطلبانه‌ی مردم در جبهه‌ها

رژیم عراق قصد داشت سه روزه به اهداف نظامی خود برسد. صدام قول داده بود كه سه روز پس از شروع حمله‌، در اهواز سخنرانی كند. شواهد چند روز اول جنگ نیز حاكی از احتمال وقوع این پیش بینی بود، اما اول از همه مردم دلاور خوزستان و دیگر استان‌های مرزی مانع از تحقق این امر شدند. مردم خوزستان كه صدام ماه‌ها تبلیغ كرده بود تا به خیال خود، آن‌ها را علیه جمهوری اسلامی بشوراند،‌ دلیرانه ایستادند و جنگیدند. سپس نیروهای مردمی به فرمان امام از سراسر كشور در جبهه‌ها حضور یافتند و مانع تجاوز و توسعه‌طلبی سران حزب بعث شدند.

عملیات‌های طریق القدس،‌ فتح المبین،‌ بیت المقدس،‌ رمضان و ... نبردهایی بود كه در آن مردمی بودن جنگ،‌ آشكار شد و حضور آنان همراه با پیروزی‌های بزرگی برای كشور ما همراه بود. احتیاجی به آمار و ارقام دال بر حضور خیل عظیم مردم در جبهه‌ها نیست. ما خود، شاهد اعزام داوطلبانه و چشمگیر مسلمانانی معتقد و كار آمد به میادین جنگ بودیم. آن‌ها جنگ را در بُعد اقتصادی تقویت كردند، و با صبر و استقامت خویش بر مصائب و مشكلات ناشی از جنگ فایق آمدند. حضور مردم در راه‌پیمایی‌ها و مراسم دعا و نیایش، ‌جمعه و جماعات،‌ رزمندگان و مسۆولان اداره‌ی جنگ را تشویق می‌كرد تا با صلابت به دفاع بپردازند. اما انگیزه‌های حضور گسترده‌ی مردم در جبهه عبارتند از:

الف. احساس تكلیف برای دفاع

یك مسلمان، انجام تكالیفی مثل جهاد را كه خداوند برایش مقرر كرده، واجب می‌داند و برای ادای آن حاضر است از همه چیز خود بگذرد. مردم ما و رزمندگان، شركت در جنگ را یك تكلیف شرعی، ملی و انقلابی می‌دانستند و با امام و رهبرشان همصدا بودند كه؛ «ما هدفمان این است كه تكلیفمان را عمل كنیم. ‌تكلیف ما این است كه از اسلام و ثغور آن صیانت كنیم. كشته شویم تكلیف را عمل كردیم،‌ بكشیم هم تكلیف را عمل كردیم.»

این انگیزه‌ی قوی مذهبی، نیرویی بود كه ملت ما را به عرصه‌ی مصاف با دشمنانش می‌كشاند.

ب. دفاع ازموجودیت اسلام و انقلاب اسلامی و حفظ تمامیت ارضی كشور

استكبار و ایادی‌اش با تحمیل جنگ، نابودی اسلام و موجودیت انقلاب اسلامی را هدف قرار داده بودند. مردم ما كه آگاه به این توطئه‌ی نظامی دشمنان بودند، با حضورشان در جبهه، مانع تحقق آن شدند. از سوی دیگر، آن‌ها مطلع بودند كه تا به حال هر جنگی كه در كشور ما درگرفته، منجر به تجزیه‌ی بخشی از خاك كشورمان شده است. برای نمونه، طی دو جنگ ایران و روس، شهرها و سرزمین‌هایی به اندازه‌ی نصف فعلی كشورمان از ایران جدا شد. اما این بار در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با بینش بالای تاریخی خود، جلوی تجزیه‌ی ایران را گرفتند و تمامیت ارضی آن‌ را حفظ كردند.

9. سنجش ظرفیت دفاعی مردم

در هر فرهنگی، ذهنیت خاصی در مردم برای دفاع از میهن وجود دارد. بیش‌تر كشورها با برانگیختن احساسات ناسیونالیستی، سعی در بسیج نیروها برای دفاع از كشور دارند. تلاش برای حفظ موجودیت و زنده ماندن، و نیز استفاده از مفاهیمی چون مقابله با اهریمن و ظلمت،‌ راه‌های دیگری برای مقابله با تجاوز دشمن است. ولی در جنگ تحمیلی، فرهنگ‌های خاصی از دفاع به وجود آمد كه برآمده از ارزش‌های اسلامی بود. ارزش‌هایی چون جهاد،‌ شهادت‌طلبی، پیاده كردن حاكمیت الهی،‌ نفی سلطه‌ی كافران بر امور مسلمین، ولایت‌پذیری و ظلم‌ستیزی از جمله عناصر سازنده‌ی این فرهنگ بود و بنا به فرموده‌ی پیامبر(ص) كه «حب الوطن من الایمان» میهن دوستی با ایمان همسو می‌گردد.

این فرهنگ،‌ قدرت حماسی شگفت‌آور خود را در جنگ نشان داد و به رغم پشتیبانی همه‌‌ی قدرت‌های جهانی از نیروهای بعثی، 2800 روز دفاع غرور آفرین خود را پشت سر گذاشت و با سربلندی و پیروزی، تجربه‌ی موفقی در كارنامه‌ی كشور به ثبت رساند، كه ازگذشته تا كنون سابقه نداشته است.

. 10. تجارب سیاسی

یكی از بركات دفاع مقدس، كسب تجارب سیاسی در حوزه‌های داخلی و خارجی است.

در جریان جنگ تجربه كردیم كه ما در دنیا تقریباً تنها هستیم و تنها پشتوانه‌ی ما، نیروهای مردمی دركشورهای مسلمان و مردم جهان می‌باشند، كه به دلیل سلطه‌ی رژیم‌های وابسته، دفاع فعال و عملی آن‌ها از انقلاب با مشكلات اساسی روبرو بود. ولی به رغم این مشكلات، نیروهای مردمی ملل منطقه كمك كردند.

یكی دیگر از تجارب سیاسی ما، ضرورت سازماندهی و تشكیلات بود. به هنگام حمله‌ی غافلگیرانه دشمن به 800 كیلومتر از مرزهای جنوب و غرب، ضرورت ایجاد سازماندهی و تشكیلات قوی نظامی و مردمی متناسب با ویژگی‌های انقلاب اسلامی مشخص شد.

ضرورت فعال شدن سیاست خارجی در زمان جنگ برای توسعه‌ی منابع قدرت انقلاب و به كار گرفتن امكانات در خارج از كشور، یكی دیگر از تجارب انقلاب اسلامی بود؛ به طوری كه اتخاذ دیپلماسی تماس با كشورهای برادر، دوست و حتی غیر متخاصم، یكی از حركت‌های وزارت خارجه‌ی جمهوری اسلامی را تشكیل می‌داد.

هماهنگی رسانه‌های گروهی با جنگ و ضرورت گزارش اخبار جنگ از كانال مشخص و مورد تأیید شورای عالی دفاع، یكی دیگر از تجارب سیاسی حاصل از جنگ بود.

تجربه‌ی دیگر ما، مبارزه‌ی فعال با ضد انقلاب داخلی توأم با نبرد گسترده علیه تجاوز خارجی بود. در شرایطی كه صدام امریكایی به ایران انقلابی تجاوز كرده بود، كلیه‌ی گروه‌های وابسته در كردستان، دیگر نمی‌توانستند انگیزه‌ای برای مقابله با حاكمیت انقلابی مردم و انقلاب اسلامی داشته باشند.

بودجه‌ی انقلاب تا حدود 75 درصد متكی به نفت بود؛ یعنی 75 درصد از منابع درآمد اقتصادی ما را نفت تشكیل می‌داد. با توجه به احتمال قوی بمباران منابع و تأسیسات اقتصادی از جمله منابع نفت، می‌بایست ضربه‌پذیری قدرت اقتصادی انقلاب در این زمینه كاهش می‌یافت، از این رو نیاز به این حركت انقلابی در زمان جنگ بسیار ملموس شد؛ به خصوص هنگامی كه تولیدات نفت ما به چیزی كم‌تر از سیصد هزار بشكه در روز رسید. بنابر این، لازم بود منابع تولید درآمد خود را توسعه بخشیده، بودجه‌ی انقلاب را از وابستگی شدید به نفت رها كنیم.

11. تجارب اقتصادی

یكی از بركات اقتصادی جنگ، شناخت و معنویت‌گرایی در بخش مایحتاج عمومی بود.

مدیریت انقلاب اسلامی با تكیه بر معنویت انقلاب، می‌توانست زمینه‌ی مساعدی برای حركت‌های بنیادی در ابعاد مختلف مورد نیاز خود به دست آورد. برای مثال، یكی از سنت‌های مردم ایران به دلیل تهاجمات مكرر بیگانگان و ایجاد قحطی در مراحل خاص تاریخی، سنت ذخیره سازی بود. این سنت در شرایط جنگی می‌توانست ضربه‌ی كاری بر اقتصاد انقلاب در شرایط جنگ بزند؛ چرا كه با هجوم مردم و خرید گسترده‌ی كالاهای ضروری و مورد نیاز، قحطی مصنوعی رخ می‌داد. امّا معنویت‌گرایی مردم به عنوان یكی از اساسی‌ترین ویژگی‌های انقلاب ما، مانع از ضربه‌‌پذیری اقتصاد انقلاب خصوصاً در زمان جنگ شد. هر چند كه قشر رفاه‌طلب جامعه‌ی ما دست از ذخیره‌ی مواد اولیه و مورد نیاز نكشیدند، ولی اكثریت مردم مسلمان ما مراعات شرایط سخت آن‌ روز را می‌كردند.

یكی دیگر از تجاربی كه در حوزه‌ی اقتصادی در شرایط جنگ كسب كردیم‌، توزیع عادلانه‌ی كالا بود.

توزیع عادلانه‌ی كالا می‌توانست مواد ضروری و مورد نیاز زندگی اكثریت مردم را با قیمت مناسب در اختیار آن‌ها قرار دهد و زمینه‌های نارضایتی عمومی را از بین ببرد؛ چرا كه محدودیت كالاهای مورد نیاز عامه و تقاضای بیش از حد مردم در شرایط جنگی، می‌توانست تورم سنگینی بر مردم محروم ما تحمیل كرده و زمینه‌های مانور ضد انقلاب را برای تاختن بر انقلابیون فراهم كند و مثل مگسی روی زخم‌های طبیعی یك انقلاب نشسته، فساد خویش را توسعه بخشند، تا شاید بتوانند منافع از دست رفته‌ی خود را تجدیدكنند. اساساً در جنگ‌های گسترده‌ی نظامی، آنقدر فشارهای اقتصادی و تورم شدید است كه نارضایتی‌های عمومی موجب تغییر مكرر دولت‌ها می‌شود. این بود كه توزیع عادلانه‌ی كالاهای ضروری و مورد نیاز عامه‌ی مردم، یكی از مهم‌ترین تجارب اقتصادی ما در شرایط جنگی بود. بر این اساس بود كه كالاهایی مانند بنزین، شكر و قند، برنج،‌ روغن و دیگر كالاهای ضروری و اساسی بر اساس سیستم‌های خاصی سهمیه بندی شد.

سومین تجربه‌ی اقتصادی حاصل از جنگ، ذخیره‌ی مواد اولیه و ضروری زندگی عامه‌ی مردم توسط بخش‌های مسۆول بود؛ چرا كه جنگ دراز مدت و مردمی ما نیاز مبرمی به این ذخیره سازی داشت؛ به طوری‌كه اگر مواد اولیه و ضروری زندگی عامه‌ی مردم برای سال‌هایی كه مردم در جنگ به سر می‌برند، به اندازه‌ی كافی ذخیره نشود، امكان مقاومت نیروهای مردمی درجنگ فرسایشی و در دراز مدت از بین می‌رود. این است كه برای حفظ موجودیت استقلال انقلاب، ضروری بود كه مدیریت انقلاب قدرت ذخیره‌ی كالاهای مورد نیاز و ضروری مردم و جنگ را تا چند سال بالا ببرد.

یكی دیگر از تجارب اقتصادی حاصل از جنگ، خارج كردن «بودجه» انقلاب از تكیه‌گاه نفتی آن بود. بودجه‌ی انقلاب تا حدود 75 درصد متكی به نفت بود؛ یعنی 75 درصد از منابع درآمد اقتصادی ما را نفت تشكیل می‌داد. با توجه به احتمال قوی بمباران منابع و تأسیسات اقتصادی از جمله منابع نفت، می‌بایست ضربه‌پذیری قدرت اقتصادی انقلاب در این زمینه كاهش می‌یافت، از این رو نیاز به این حركت انقلابی در زمان جنگ بسیار ملموس شد؛ به خصوص هنگامی كه تولیدات نفت ما به چیزی كم‌تر از سیصد هزار بشكه در روز رسید. بنابر این، لازم بود منابع تولید درآمد خود را توسعه بخشیده، بودجه‌ی انقلاب را از وابستگی شدید به نفت رها كنیم.

بر این اساس بود كه شهید رجایی اعلام نمود: «ما نفت را برای سوزاندن و استفاده‌های مادی نمی‌خواهیم، بلكه از آن در جهت مبارزه با امپریالیسم استفاده خواهیم كرد؛ چرا كه از نفت هم به عنوان سلاح می‌شود استفاده كرد.»

آن شهید بزرگوار در جایی دیگر می‌گوید: «من امیدوارم كه هر یك پیچی كه در نبودن درآمد نفت ساخته می‌شود، به اندازه‌ی یك كارخانه‌ی ذوب آهن در ساختن مردم كشور ما نقش داشته باشد.»

اگر انقلاب اسلامی و نیروهای مردمی ما بتوانند با مصرف كم‌تر و تولید بیش‌تر، بودجه‌ی خود را از وابستگی به نفت نجات دهند، با عدم صدور نفت می‌توانند ضربه‌ای اساسی به اقتصاد غرب وارد آورند، و حركتی اساسی در جهت بهبود اقتصاد مریض به ارث مانده بنمایند.

یكی دیگر از تجارب اقتصادی حاصل از جنگ «سیاست صرفه‌جویی در تمام زمینه‌ها بود». صرفه جویی و جلوگیری از خرج‌های غیر ضروری، زمینه‌ی مساعدتری برای مقاومت نیروهای خودی در عرصه‌ی اقتصادی با دشمن فراهم می‌كرد. سیاست صرفه‌جویی دولت در شرایط جنگ، توانست میلیاردها تومان به بودجه‌ی كشور كمك كند و كسری بودجه را تا حدودی كنترل نماید.

جلوگیری از ورود كالاهای غیر ضروری و مصرفی و لوكس و كنترل ذخیره‌های ارزی كشور و توسعه‌ی منابع درآمد دولت از طریق مالیات‌ها و تولیدات و صادرت، از جمله‌ی آن‌ها بود.

یكی دیگر از تجارب اقتصادی حاصل از جنگ، اتكا به قدرت مالی مردم در تمامی ابعاد مورد نیاز بود. از آن جا كه جنگ، امكانات یك انقلاب را به طور وسیعی می‌بلعد، برای مقاومت و پیروزی، انقلاب نیاز به تكیه گاه قوی مالی دارد، و از آن جایی كه یكی از ویژگی‌های انقلاب اسلامی، «مردمی» بودن آن است، ضرورت حضور فعال مردم در جریان جنگ در جبهه و پشت جبهه شدیداً مطرح شد. تكیه بر كمك‌های مردمی، چه به صورت نقدی ـ در حساب‌های مشخص شده و صندوق‌های سیار كمك به جبهه در نمازهای جمعه و اماكن عمومی ـ و چه به صورت جنس و تدارك جنگی، یكی دیگر از تجارب اقتصادی حاصل از جنگ بود.

در جریان جنگ، جمع‌آوری و هدایت كمك‌های مردمی به صورت جالبی تكامل پیدا كرده، از هرز رفتن كمك‌های جنسی مردم كاملاً جلوگیری شد. اگر صدام با گرفتن متجاوز از 60 میلیارد دلار از رژیم‌های مرتجع منطقه، نیازهای مالی اقتصاد وابسته‌ی خویش را تأمین كرد، انقلاب اسلامی با تكیه‌ی وسیع بر كمك‌های مردمی، توانست منبع قوی مالی تداركاتی را برای نبرد دراز مدت و مردمی خویش فراهم نماید.

12. نیروهای مردمی عشایری

عشایر، یكی از مهم‌ترین بخش‌های مردمی در جبهه‌های جنگ حق علیه باطل هستند. این مردم غیور و شجاع، همواره نقش خود را در لحظات حساس تاریخ ایفا كرده‌اند. در حال حاضر نیز نقش خود را به خوبی ایفا می‌كنند. بسیج عشایری طوایف ایران در صحنه‌های جنگ، با تمام قدرت ادامه داشت. تك تیراندازان هفتاد ساله‌ی عشایر در جنوب و غرب كشور كه در پشت سنگرهای داغ دشت و كوه نشسته‌ بودند، برنوهای خود را نشانه گرفته، بدون این كه حتی یك تیرشان به خطا رود، خالی سرخ بر پیشانی مزدوران بعثی می‌نشاندند.

مجموعه خصلت‌های عشایری ایلات ایران ـ یعنی آزادی، آزادگی، قداكاری و ایثار در راه ‌اسلام ـ همیشه نقشه‌های شوم استعمارگران و ایادی آن‌ها را نقش بر آب كرده است. عشایر به عنوان یك ركن قوی در حراست از مرزهای ایران، باید همواره مورد توجه باشند، و از همین رو حضرت امام در مورد عشایر فرمودند: «عشایر ذخایر انقلابند.»

نیروهای مردمی در همه‌ی صحنه‌ها ـ از روستا گرفته تا شهرهای كوچك و بزرگ ـ در كوه‌ها، كویرها و دشت‌ها و همه‌ی صحنه‌های نبرد حضور داشته، یار و یاور نیروهای نظامی بودند.

13. تجارب نظامی

تجاوز رژیم امریكایی صدام به مرزهای جمهوری اسلامی، با انگیزه‌ی نابودی انقلاب اسلامی در منطقه‌ی حساس خاورمیانه، زمینه‌ی مساعد را برای انسجام و آبدیده شدن نیروهای نظامی ما فراهم كرد. اولین تجربه‌ی ما در این درگیری گسترده‌ی نظامی، لزوم هماهنگی بین كلیه‌ی نیروهای نظامی بود. حركت بر اساس این تجربه، موجب موفقیت‌های بیش‌تر نظامی می‌شد؛ به طوری كه متناسب با میزان هماهنگی نیروهای نظامی، پیروزی‌های نظامی افزایش می‌یافت.

یكی دیگر از تجارب ما، تكیه بر قدرت «ایمان» در نبرد با صدام بود. اساساً در پیروزی عملیات نظامی، عامل انسانی در میان سایر عوامل ـ یعنی قدرت آتش و قدرت تحرك واحدهای عملیاتی ـ نقش محوری داشت؛ خصوصاً كه حاكمیت ایمان مذهبی بر نیروهای انسانی موجب آن چنان قدرتی می‌شود كه قدرت سلاح را از محوریت ساقط می‌كند. بر این اساس بود كه در عمل، بسیج گسترده‌ی نیروهای مردمی و تسلیح و تشكیل آن‌ها برای تداوم یك جنگ طولانی و فرسایشی به كار گرفته شد، و این مهم‌ترین تجربه‌ی پیروزمند جنگ بود.

از تجارب نظامی دیگر ما، آموزش در حین عملیات،‌ جذب نیرو در جریان نبرد، و ‌شناسایی كادرهای مردمی و ارتقا‌ی آن‌ها و كادر سازی در حین عملیات پی در پی و طولانی ما بود.

تكوین مهندسی رزمی در جریان نبرد و مشخص شدن ضرورت‌های آن و به‌كار گرفتن تجارب كسب شده در حین عملیات و در عملیات بعدی، یكی دیگر از تجارب حاصل از جنگ بود. تجارب دقیق و ظریف ما در جنگ، توانست پیروزی‌های مراحل بعدی عملیات ما را بسیار آسان كند.

امیدواریم كه رزمندگان اسلامی در سپاه و ارتش و بسیج و سایر نیروهای نظامی و مردمی، تجارب حاصل از جنگ را خصوصاً در مسایل نظامی، جمع‌آوری و تدوین كنند، تا بتوان این دستاوردهای گرانقدر را در واحدهای آموزشی و تشكّل‌های نظامی به‌كار گرفت.

14. تجارب فرهنگی

مهم‌ترین تجارب فرهنگی در دوران دفاع مقدس، مهار فرهنگ سرمایه‌داری و رفاه‌طلبی و ترویج فرهنگ زهد و ساده‌زیستی بود؛ چرا كه بستر فرهنگی مبارزه با دشمن بر اساس تعالیم اسلام، زهد و قناعت و ساده‌زیستی است. امام راحل(ره) نیز به شدت مراقب نفوذ تفكر سرمایه‌داری در بدنه‌ی نظام و دفاع مقدس بودند، كه در تعبیری زیبا فرمودند: «آنان كه رفاه‌طلبی با مبارزه را قابل جمع می‌دانند، آب در هاون می‌كوبند و با الفبای مبارزه بیگانه‌اند.»

افسوس كه بعد از دفاع مقدس این فرهنگ زیبا كه می‌توانست بستر سازندگی كشور هم باشد، مورد آماج دنیاخواهی سرمایه‌داران و مدیران رفاه‌طلب قرار گرفت و اكنون اثری از آن باقی نیست.

15.تحكیم وحدت ملی

از بركات مهم دفاع مقدس، تحكیم وحدت ملی بین آحاد ملت به ویژه گروه‌ها و احزاب سیاسی كشور بود؛ به طوری‌كه همگان منافع حزبی و صنفی خود را در خدمت مصالح نظام و امنیت كشور قرار داده بودند.

آن چه كه توانست به انقلاب اسلامی ما مصونیت لازم را ببخشد، بركات و اثرات مثبت جنگ تحمیلی بود، كه خداوند در سایه‌ی رهبری حكیمانه و خردمندانه‌ی امام(ره) به مردم ایران ارزانی داشت و درحقیقت،‌ هشت سال جنگ حق، بیمه‌ای بودكه باید پرداخت می‌شد تا انقلاب اسلامی در مسیر اسلام ناب محمدی پایدار بماند و الحق خون بهای تمامی شهدای جنگ تحمیلی، تداوم و استمرار حركت اصیل انقلاب اسلامی بود؛ چنان كه امام(ره) در خصوص جنگ می‌فرمایند: «هر روز ما در جنگ‌ بركتی داشته‌ایم كه در همه‌ی صحنه‌ها از آن بهره جسته‌ایم. ما انقلابمان را در جنگ صادر نموده‌ایم؛ ما مظلومیت خویش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نموده‌ایم؛ ما در جنگ پرده از چهره‌ی تزویر جهان خواران كنار زدیم؛ ما در جنگ، دوستان و دشمنانمان را شناختیم؛‌ ما در جنگ ابهت دو ابر قدرت شرق و غرب را شكستیم؛‌ ما در جنگ ریشه‌های انقلاب پربار اسلامی‌مان را محكم كردیم؛ ما در جنگ حس برادری و وطن دوستی را در نهاد یكایك مردممان بارور كردیم؛ ما در جنگ به مردم جهان و خصوصاً مردم منطقه نشان دادیم كه علیه تمامی قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها سالیان سال می‌توان مبارزه كرد؛ و از همه‌ی این‌ها مهم‌تر، استمرار روح اسلام انقلابی، در پرتو جنگ تحقق یافت.»

16. رسوایی لیبرال‌ها و منافقین

یكی از خطرهایی كه به طور جدی، انقلاب اسلامی را تهدید می‌كرد، افتادن انقلاب به دام لیبرال‌ها بود؛ چنان كه امام(ره) می‌فرمایند: «من امروز بعد از ده سال از پیروزی انقلاب اسلامی،‌ همچون گذشته اعتراف می‌كنم كه بعضی تصمیمات اول انقلاب،‌ در سپردن پست‌ها و امور مهم كشور به گروهی كه عقیده‌ی خالص و واقعی به اسلام ناب محمدی نداشته‌اند،‌ اشتباهی بوده است كه تلخی آثار آن به راحتی از میان نمی‌رود... و الان هم سخت معتقدم‌ كه آنان به چیزی كم‌تر از انحراف انقلاب از تمامی اصولش و حركت به سوی امریكای جهان‌خوار، قناعت نمی‌كنند... و ما هنوز چوب اعتمادهای فراوان خود را به گروه‌ها و لیبرال‌ها می‌خوریم.»

در این مسیر، می‌بینیم كه یكی از بركت‌های جنگ تحمیلی،‌ سپردن نقش اصلی نظام در تصمیم گیری‌ها به دست نیروهای انقلابی است و این جنگ تحمیلی است كه لیبرال‌ها و مرفهان بی‌درد را رسوا می‌سازد؛‌ همان گونه كه در صدر اسلام نیز رسوا ساخت.

خداوند در قرآن كریم می‌فرماید: «و آنگاه كه سوره‌ای نازل شود كه به خدای یگانه ایمان آورید و دركنار پیامبر جهاد كنید، ثروتمندان و مرفهان از تو اجازه می‌خواهند و می‌گویند، بگذار ما با نشستگان بمانیم. راضی شده‌اند كه با پیران وامانده باشند و بر قلب‌هایشان مهر زده شده تا (حقایق را) درك نكنند.»

از دیگر بركات جنگ، بر ملا شدن چهره‌ی واقعی منافقین بود؛‌ به طوری كه با كنار كشیدن گروه‌های سیاسی عمدتاً چپ‌گرا از صحنه‌های نبرد، آن هم با دلایل و توجیهات بی‌اساس، مردم پی به ماهیت منحرف این گروه‌ها بردند؛ همچنان كه پیش از این و در صدر اسلام، چهره‌ی پلید منافقین داخلی،‌ نظیر دار و دسته‌ی «عبدالله ابن ابی» و یهودیان «بنی قریظه» مشخص گردیده بود.

خداوند می‌فرماید: «آن‌چه در روز تلاقی دو گروه به شما رسید، به اذن خدا بود تا مۆمنان را معلوم كند و آنان را كه نفاق ورزیدند نیز بشناساند. به آن‌ها گفته شد بیایید و در راه خدا بجنگید و یا دفاع كنید؛ گفتند: اگر جنگ می‌دانستیم، از شما پیروی می‌كردیم. آنان امروز به كفر از ایمان نزدیك‌ترند. با دهان‌هایشان چیزهایی می‌گویند كه در قلب‌هایشان نیست و خدا به آن چه كتمان می‌كنند، آگاه‌تر است.»

17. آزمون روشنفكری

جنگ، عرصه‌ی امتحانی سخت را برای جریان روشنفكری ایران فراهم نمود، تا آیندگان با مرور بر كارنامه‌ی برخورد جریان روشنفكری با دفاع مقدس،‌ بیماری روشنفكری در ایران را دریابند و هرگز به دام آن گرفتار نشوند.

مخاطب ما، روشنفكری كه نخواهد در سنت روشنفكری خویش تجدید نظر نماید، نیست،‌ بلكه مخاطب ما آیندگان هستند و نیز به اصطلاح روشنفكرانی كه جرأت و اراده‌ی نقد دیدگاه‌های خویش را داشته باشند. روشنفكری در ایران هرگز اصیل و ریشه‌دار نبوده است. جریان روشنفكری در ایران همزاد غربزدگی بوده است؛ چرا كه در بستر اندیشه و تفكر غرب تولد یافت. روشنفكری در ایران بیش از آن‌كه جریان اصیل و ریشه‌دار باشد، جریان مقلد به شمار می‌رود. روشنفكر؛‌ تقلیدكوركورانه، مردم‌گریزی و سنت‌ستیزی را ویژگی ذاتی روشنفكری می‌داند. دردها، دغدغه‌ها و آرزوهای روشنفكر نیز از جنس دیگر است. روشنفكر غربی از واقعیات به دور بوده و با توهمات خویش مأنوس می‌باشد. او هرگز در میان توده‌ی مردم راه پیدا نكرد و توده‌ی مردم نیز هرگز از روشنفكر بیمار پیروی ننمود. هر چند این واقعیت در انقلاب ظهور یافت، اما هشت سال دفاع مقدس، غبار هر گونه شك و تردید را در این باره بر طرف نمود. روشنفكر اگر در انقلاب حرف مردم را با شگفتی و ناباورانه به نفع خویش تفسیر می‌كرد، در جنگ به گوشه‌ای خزید و مردم‌ستیزی خویش را آشكار نمود.

جنگ، تجلیگاه ارزش‌های انقلاب بود و از همین رو به خوبی ثابت نمود كه دردهای روشنفكر در انقلاب،‌ دردهای دیگری بود و راه روشنفكر از راه مردم از همان ابتدا جدا بود. ای كاش دغدغه‌ی روشنفكر،‌ درد مردم بود، كه در آن صورت می‌گفتیم ‌در شناخت درد مردم دچار بیراهه شده‌اند، اما چه كنیم كه روشنفكر بیمار روش خود را بر دشمنی با دین، سنت‌ها و اعتقادات مردم بنا نموده است. روشنفكر در هشت سال دفاع مقدس، نه‌تنها به زبان نیز مردم را همراهی و یاری نكرد،‌ بلكه گاه زبان به ملامت و شكایت نیز می‌گشود؛ حتی آنان كه دایم خود را دردمند وطن و ایران نشان می‌دادند، در آزمون تاریخی دفاع مقدس مردود شدند. در اصل، آن چه در جنگ تحمیلی هدف هجوم قرار گرفته بود، دین و انقلاب برخاسته از آن بود و ملت نیز نه فقط به قصد دفاع از میهن، بلكه آگاه از قصد و نیت دشمن، به دفاع از اعتقاد و دین خویش به‌پا خاسته بود؛ چیزی كه روشنفكر با آن میانه‌ی خوبی نداشت.

بیماری جریان روشنفكری در ایران كه همان غربزدگی ناشی از خودباختگی بوده است، بی‌ارتباط با خسارت فرهنگی ناشی از شكست در جنگ‌های دویست ساله‌ی اخیر كه پیش‌تر به آن اشاره شد، نیست. مقاومت و پیروزی افتخارآمیز ملت ایران در دفاع مقدس، می‌تواند خسارت آن شكست‌ها را جبران كند و خودباختگی را به خودباوری تبدیل نماید و روشنفكر رمیده از مردم را به آغوش ملت برگرداند.

ادامه دارد...

پیامد های دفاع مقدس

. 10. تجارب سیاسی

11. تجارب اقتصادی

12. نیروهای مردمی عشایری

13. تجارب نظامی

14. تجارب فرهنگی

15.تحكیم وحدت ملی

16. رسوایی لیبرال‌ها و منافقین

17. آزمون روشنفكری

مطالب مشابه :

تصویب تحریم های جدید اتحادیه ی اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران

لیست پایان نامه های حقوقی دانشگاه شهید بهشتی

خصوصیات یک وکیل خوب و رمز موفقیت در دفاع :

پیامد های دفاع مقدس

نمونه دفاع در مورد بزه کلاهبرداری

پایان نامه حقوق با عنوان حق دفاع متهم

جلسه دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد

بیوگرافی مهدی مختاری استاد دانشگاه شهید بهشتی