پوش سنگ(Cap Rock)

پوش سنگ(Cap Rock)

از آنجایی که نفت و گاز سبکتر از آب بوده و مخازن نیز در بسیاری مواقع تحت تاثیر شیب ناحیه‌ای قرار دارد، لذا نفت و گاز چه بصورت عرضی و چه در جهت قائم همراه آب و در خلال آب و سنگ عبور می‌کند، تا به یک ناحیه کمتر تراوا برخورد کرده و از حرکت بازایستد. لایه غیر تراوا که سبب توقف نفت می‌شود را پوش سنگ می‌گویند.

مقدمه :پوش سنگ ها درواقع سنگ هایی هستند که می توانند از حرکت روبه بالای هیدروکربن جلوگیری نمایند.پس پوش سنگ سنگی است نفوذ ناپذیر که عموما کیفیت یک پوش سنگ به ضخامت ،ارتفاع ستون هیدروکربن زیر آن فشار جانبی وگسترش جانبی آن بستگی دارد.باافزایش پارامترهای فوق کارایی یک پوش سنگ افزایش می یابد.اين سنگ برخلاف سنگ مخزن از تراوايي و تخلخل بسيار پايين برخوردار است که مانع فرار نفت از طرف اين سنگ است. پوش سنگ مي تواند در بالا و يادر اطراف سنگ مخزن وجود داشته باشد و بر اساس نوع مخزن اشکال متفاوتي را دارا باشد. عدم وجود پوش سنگ موجب فرار نفت از سنگ مخزن شده ودر اين صورت مخزن نفتي موجود نخواهد بود.

در ايران بهترين پوش سنگ در مناطق نفت خيز جنوب سازند گچساران مي باشد.

انواع مهم پوش سنگ درپنج گروه زیر قرارمی گیرد.

1) سنگ های پوشش تبخیری :

مهم ترین سنگ پوشش ها را سنگ نمک وسنگ گچ تشکیل می دهند.نمک ازناتراواترین کانی هاست.هم چنین خاصیت پلاستیک داردوهم چنین انیدریت نیز دارای این ویژگی هاست درنتیجه یا نمی شکند ویا اگر گسلی از داخل آن عبورکند نمک آن شکستگی را می پوشاند.یکی ازمعروف ترین سنگ پوشش های جهان سنگ پوشش تبخیری سازند گچساران می باشد.که مخزن آسماری را می پوشاند.درحوضه ی رسوبی ایرا ن مرکزی بخش زیرین سازند قرمز فوقانی که از لایه ای انیدریت ونمک است سنگ پوشش سنگ مخزن قم رامی پوشاند.

2) سنگ پوشش های آواری :

رس سنگ ها وشیل ها به دلیل ناتراوایی شان سنگ پوشش های مناسبی را می سازند .درمیان رس ها کائولینیت به دلیل مقاومت کم تر درمقابل شکستگی ضعیف ترین ومونت موریونیت به دلیل خاصیت شکل پذیری اش بهترین سنگ پوشش را می سازد.

3) سنگ پوشش های مارنی:

مارن ها که مخلوطی از آهک ورس اند می توانند سنگ پوشش های نسبتا مناسبی را بسازند .این گروه ازپوش سنگ ها نسبت به سنگ های تبخیری وسنگ های رسی دارای ویژگی ضعیف تری برای سنگ پوشش بودن را دارند.

4) سنگ پوش های آهکی:

سنگ آهک ریز بلوریا میکرایت که از دیاژنز گل آهکی به وجود می آید به دلیل ریز دانه بودن خاصیت نفوذپذیری کمی داشته ومی تواند مانند رس سنگ ها سنگ پوشش مناسبی را تشکیل دهد.این لیتولوژی فقط درتاقدیس های باچین خوردگی ملایم ویا درنفت گیرهای چینه ای می تواند سنگ پوشش مناسبی را تشکیل دهند

5) سنگ پوشش متفرقه :

هیدروکربن های جامد یا نیمه جامد مانند قیرها گاهی با مسدودنمودن خلل وفرج سنگ ها راه عبور نفت وگاز را می بندند . و می توانند سنگ پوشش متفرقه را به وجود آورند ویا ماسه سنگ های رس دار نیز ممکن است به حدی ناتراوا شوند که پوشش سنگ رابسازند.

چينه شناسي و پتروگرافي مهم ترين سنگ پوش هاي نفت وگاز ايران:

سازند گچساران:

سازند گچساران به دلیل وجود واحدهای سنگی شکل پذیر، برش الگوی کاملی در سطح زمین ندارد و اطلاعات موجود براساس برش تلفیقی چاه های میدان گچساران است که به عنوان برش الگو شناخته شده است. سنگ شناسی کلی این سازند شامل نمک، انیدریت، مارن های رنگین آهکی، مقداری شیل بیتومینه و در بعضی نقاط به جای انیدریت، ژیپس دیده می شود

سازند گچساران به دلیل وجود نمک و انیدریدهای فراوان به عنوان پوش سنگ (Cap Rock) میدان های نفتی آسماری عمل میکند. سن سازند گچساران در نواحی مختلف متفاوت است به گونه ای که در مرز پایینی آن در حوالی جزیره قشم با سن الیگوسن تا ائوسن بوده ولی در نواحی شمالی سن میوسن پیشین دارد.

سازند گچسارن به لحاظ لیتولوژیکی شامل هفت بخش می باشد که در مجموع دارای حدود 1600 متر ستبرا است. در زیر خصوصیات این هفت بخش توضیح داده می شوند:

بخش اول: به ضخامت حدود 40 متر و شامل انیدریت، مارن، آهک و کمی شیل بیتومینه است که به آن پوش سنگ میگویند. این بخش به طور هم شیب بر روی سازند آسماری قرار دارد که در حفاری های نفتی این بخش از اهمیت زیادی برخوردار است.

بخش دوم: به ضخامت 5/113 متر و شامل قشر ضخیم نمکی، انیدریت، مارن خاکستري و باندهای نازک سنگ آهک است.

بخش سوم: ضخامت این بخش حدود 225 متر بوده و شامل دو قسمت است: نیمه زیرین از انیدریت و به طور فرعی نمک تشکیل شده ولی نیمه ی فوقانی آن تناوبی از انیدریت، لایه های ضخیم آهک و مارن خاکستری ضخیم است.

بخش چهارم: ضخامت حدود 834 متر و شامل نمک های ضخیم، مارن خاکستری، انیدریت و مارن قرمز است.

بخش پنجم: ضخامت حدود 308 متر و شامل انیدریت، مارن قرمز، نمک و باند های نازک آهکی است.

بخش ششم: ضخامت حدود 278 متر است ولی 103 متر ابتدای آن تناوبی از انیدریت با مارن قرمز و آهک می باشد. در قسمت میانی آن شامل نمک و انیدریت و بخش فوقانی از انیدریت با مارن های قرمز تا خاکستری تشکیل شده است.

بخش هفتم: ضخامت حدود 137 متر می باشد که به طور هم شیب بوسیله سازند میشان پوشیده می شود و شامل انیدریت، مارن خاکستری و آهک است.

سازند میشان:

نام این سازند از دهکدهی میشان واقع در50 کیلومتری جنوب غربی شهرستان گچساران گرفته شده است. در برش الگو در میدان نفتی گچساران شامل 710 متر ضخامت بوده و دارای مارن خاکستری، آهک رسی است و حاوی پوسته و صدف سنگواره های فراوان به رنگ زرد تا کرم به ضخامت 60 متراست که قسمت پایینی این سازند را می پوشاند. حد پایینی سازند میشان با سازند گچساران ناگهانی ولی پیوسته است ولی حد بالایی آن با آغاجری به صورت تدریجی است. سن سازند میشان میوسن میانی است.

به استثنای فارس داخلی که میشان بر روی سازند رازک است، در دیگر نقاط میشان بین دو سازند گچساران (در زیر) و سازند آغاجری (در بالا) قرار دارد. مرز پایینی آن ناگهانی و مرز بالایی تدریجی است.

در یال جنوب غربی طاقدیس بنگستان در منطقه لیکک، در مرز بین سازندهای گچساران و میشان، افقی از سلستین (SrSO42H2O) وجود دارد. این لایه را میتوان معادل رسوبات ژیپس و انیدرید مناطق مجاور دانست که در بعضی مناطق به علل مختلف، یون استرانسیوم جانشین یون کلسیم شده و لایه سلستین فوق بوجود آمده که از نظر اقتصادی توجه می باشد و در صنایع هوا فضا از یون استرانسیوم استفاده میشود

· سازند میشان در منطقه امیدیه به صورت آهکی ورمیکوله ظاهر شدده و دارای فسیل مشخص می باشد..

· در منطقه بتوند سازند میشان به صورت مارن های خاکستری تا آهکی ظاهر می شود.

· در منطقه امیدیه از مارن های سازند میشان در ساختن منازل روستاییان استفاده می شود.

سازند آغاجاری:

نام این سازند از شهرستان آغاجری واقع در میانهی یال جنوبی میدان نفتی آغاجری و 130 کیلومتری جنوب شرقی اهواز گرفته شده است.

برش الگوی این سازند در جاده امیدیه - آغاجری قرار دارد که شامل 2966 متر ماسه سنگ آهکی قهوه ای تا خاکستری و مارن قرمز رنگ با رگه های ژیپس و بالاخره سیلتستون قرمز رنگ می باشد. ماسه سنگ فرسایش کمتری نشان داده ولی مارن و سیلتستون دارای فرسودگی عمیق هستند.

کنتاکت زیرین سازند آغاجری مارن های خاکستری و آهک های سازند میشان قرار دارد که به صورت تدریجی و هم شیب است ولی در مرز با سازند بختیاری به حالت دگرشیبی دیده می شود. سن این سازند از میوسن بالایی تا پلیوسن است.

سازند آغاجری تناوبی از سیکل هایی است که به طرف بالا دانه ریز میشوند، هر سیکل معمولاً بین 10 تا 100 متر ضخامت دارد ولی به طور کلی ضخامت کمتر از 50 متر می باشد. سیکل های رسوبی آغاجری که به سمت بالا ریز میشود احتمالاً مؤید رسوبات رودخانه ای است که به طرف جنوب غرب در جریان بودهاند و وجود ماسه سنگها تاییدی بر تداوم عرضی Point barو سنگهای رسی مؤید تداوم و تبدیل به رسوبات دشت سیلابی است و رگه ها و لایه های ژیپس نتیجه ی دریاچه های خشک شونده ی فصل هستند.

ماسه سنگهای این سازند به عنوان سنگ پی ساختمان به کار برده میشوند، هر چند که خواص این ماسه سنگها در نواحی مختلف متفاوت است و در ناحیه اهواز ماسه سنگها به علت فقدان سیمان کافی و دانه بندی درشت، از تراوایی بالا و مقاومت کمی برخوردارند اما در نواحی هفتکل، نفت سفید و مسجد سلیمان، این ماسه سنگها دانه ریز بوده و سیمان آنها زیاد میباشد که دارای تراوایی بسیار کم میباشند، به همین دلیل مقاومت تراکمی آنها بالا است.

· سنگ لاشه ماسه سنگ آغاجاری در منطقه لالی از کیفیت بهتری برخوردار است.

· در منطقه اهواز ماسه نگ دارای رگه های گچ بیشتری است

· رنگ آن در منطقه اهواز خاکستری و در مناطق امیدیه به طرف قرمز رنگ می رود.

· گسل اهواز باعث برگشته شدن لایه های ماسه سنگ آغاجاری شده است.

· فرسایش آن به صورت سنگ قبری (گورستانی) است.

· تفاوت آن با لهبری در نوع فرسایش آن است.

· ایجاد کواستا از توانایی های این سازند است که به علت استحکام بیشتر آن نسبت به فرسایش سازند میشان تشکیل می شود.

پوش سنگ(Cap Rock)

مطالب مشابه :

خواص اعجاب آور سنگ نمک!

سنگ نمک

نمک و گوشت قرمز، سنگ‌سازی کلیه را تشدید می‌کنند

۱ـ چراغ نمکی چیست؟ و فواید آن

خواص سنگ نمك

گنبد های نمکی گرمسار - معدن متروکه نمک درخشان

سنگ نمک درمانی و تزئینی فروزان

گنبدهای نمکی

پوش سنگ(Cap Rock)