ادگیر، میراث گذشته طبیعی ترین روش تهویه،بادگیر است که بر حسب سرعت و جهت باد طراحی شده‌اند.
بادگیر، میراث گذشته
طبیعی ترین روش تهویه،بادگیر است که بر حسب سرعت و جهت باد طراحی شده‌اند.
پایگاه اطلاع‌رسانی شهرسازی و معماری_ مهدی رخشنده‌رو : حركت هوا را به
دلیل اختلاف فشار جو باد گویند. باد روی زمین عامل مهمی در تبادل دما،
رطوبت و انتقال ذرات معلق است. این امر در ایجاد شرایط آسایش انسان یا
اخلال در آن نقش مهمی دارد. جا به جایی هوا در بالا بردن سطح كارآیی ذهنی
و فیزیكی افراد و كاهش میزان ابتلا به بیماری‌ها بسیار موثر است. همچنین
می‌تواند عاملی در كاهش مصرف سوخت‌های فسیلی باشد. اهمیت باد در طرح و
ساخت محیط مسكونی از دیرباز مورد توجه بوده است. ارسطو چهار قرن قبل از
میلاد و ویترویرس معمار روسی یك قرن قبل از میلاد از روش استفاده باد در
معماری و شهرسازی صحبت می‌كنند.
میراث گذشته
در كشور ما در طی قرون متمادی تمام ساختمان‌ها با توجه به اقلیم و شرایط
محیطی ساخته می‌شده است. آفتاب، باد، رطوبت، سرما و گرما و به طور كلی
شرایط آب و هوایی و جغرافیایی، تاثیر مستقیمی در معماری سنتی ایران در
مناطق مختلف داشته است.
بارزترین روش تهویه طبیعی ساختمان بادگیر است. بادیگرهایی با اشكال مختلف
در بسیاری از شهرهای مركزی و جنوبی ایران بر حسب سرعت و جهت باد مطلوب
طراحی و اجرا شده‌اند. از نام‌های باستانی و گوناگون آن مانند واتفر،
بادهنج، باتخان، خیشود، خیش‌خان، خیشور، ماسوره و هواكپ برمی‌آید كه
پدیده‌ای بس كهن است.
باد پس از برخورد با سطوح فوقانی به دالان‌هایی هدایت می‌شود كه با سطح آب
داخل حوضخانه برخورد كرده (مثل بادگیر باغ دولت آباد یزد) و فضای داخلی
اتاق را خنك می‌كند و در مناطق مرطوب باد فقط از كانال‌های خشك عبور
می‌كند (مثل بادگیرهای بنادر جنوبی) و فضای اتاق را تهویه می‌كند.
انواع بادگیر
بادگیرها از لحاظ شكل بیرونی چند دسته هستند. ساده‌ترین نوع بادگیر یك
جناحی است و بسیار كوچك و محقر بر فراز محفظه‌ای، مانند سوراخ بخاری در
پشت بام ساخته می‌شود در این روش برای پرهیز از گزند گردبادها و طوفان‌های
سنگین، بادگیر را فقط در جهت بادهای خنك و نسیم‌های مطبوع می‌سازند و
جبهه‌های دیگر آن را می‌بندند. در برخی موارد بادگیرهای یك طرفه را پشت به
بادهای شدید و آزاردهنده می‌سازند و در واقع این بادگیر عملكرد تهویه و
تخلیه هوا را انجام می‌دهد.
ابعاد آن نسبت به سایر انواع كوچك‌تر و شكل آن اولیه‌تر است. این مسیر
مورب (كه در بالای بام دیده می‌شود) پس از اتصال به كانال عمودی داخل
دیوار و پنجره خروجی داخل ساختمان مانند بخاری در یك ضلع اتاق قرار
می‌گیرد و تهویه را انجام می‌دهد. این نمونه بیشتر در منطقه سیستان و
قسمتی از شهرستان بم دیده می‌شود.
نوع دوم، نوع دو طرفه كه دارای دو وجه روبه‌روی یكدیگر و با پنجره‌های
بلند و باریك بدون حفاظ ساخته می‌شود و در قسمت داخلی ساختمان به شكل یك
یا دو حفره در طاقچه دیده می‌شود. این نمونه در سیرجان و به ندرت در كرمان
دیده می‌شود.
بادگیر نوع سوم سه جناحی است و دو نوع دارد، سه جناحی متصل و سه جناحی
منفصل (اشكم دریده) .در این نمونه می‌توان به تفكیك از یك یا دو یا سه
جبهه استفاده كرد. البته استفاده از این نوع بادگیر نادر است.
نوع چهارم، بادگیرهای چهار طرفه است كه به شكل كامل و مفصل‌تر از انواع
دیگر ساخته شده‌اند و معمولا داخل كانال‌های آن با تیغه‌هایی از آجر یا
چوب یا گچ به چند قسمت تقسیم می‌شوند. در بعضی از نمونه‌ها در زیر كانال
بادگیر حوض به نسبت بزرگ و زیبایی می‌ساخته‌اند كه هوای خشك و دارای گرد و
غبار پس از برخورد با آب با جذب رطوبت خنك و گرد و غبار آن جدا و هوای
اتاق (حوضخانه) در گرمای تابستان بسیار مطبوع می‌شده است. در مناطقی كه
امكان ایجاد حوضخانه در طبقه همكف وجود نداشته است آب قنات را در زیر زمین
جاری و نمایان می‌كرده‌اند و امتداد كانال بادگیر نیز تا روی این جریان آب
ادامه می‌یافته است. این فضاها (سرداب‌ها) محل تجمع اهالی خانه در بعد از
ظهرهای تابستان بوده است. این نمونه در یزد، كرمان و بوشهر و... دیده
می‌شود.
در شهرستان یزد و برخی قسمت‌های مركزی ایران بادگیرهای چند وجهی (معمولا
هشت وجهی و حتی گاهی مدور) معمول است كه نوع پنجم بادگیرها را تشكیل
می‌دهد.
علت ساخت این گونه بادگیرها وجود بادهای مطلوبی است كه از هر طرف وزش
داشته و تیغه‌های كانال می‌تواند از هر جهت باد را گرفته و به داخل مسیر
هدایت كند.
بادگیر چپقی نوع ششم بادگیرهاست كه به جای فضای مكعبی شكل خارجی، سازنده
از ایجاد چند لوله خم‌دار (زانو مانند) برای حجم خارجی بادگیر استفاده
كرده است، اما كانال‌ها و قسمت‌های داخلی مانند نمونه‌های چند طرفه است
این نوع بادگیر تنها در سیرجان دیده شده است.
نماسازی بادگیرها خود از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و در نهایت ظرافت به
وسیله آجركاری و یا گچ‌بری ساخته می‌شود. در این جا لازم است از بادگیر
مضاعف، بادگیر دواشكوبه و بادگیر حفره‌ای نیز نام برد. در شیراز نیز
بادگیرهایی كم و بیش دیده می‌شود كه به عنوان نمونه می‌توان از بادگیر ارگ
و آب انبار كریم‌خان زند یاد كرد.
چشم‌انداز آینده
با ورود معماری مدرن و به ویژه استفاده از تاسیسات مكانیكی به تدریج نقش
اقلیم در ساختمان‌ها كم‌رنگ شد اما از نیمه دوم قرن گذشته كه اقلیم و حفظ
محیط زیست پیوسته مورد توجه قرار گرفت استفاده از فناوری همگون با محیط
طبیعی، بازیافت ضایعات صنعتی و استفاده از انرژی‌های پاك مانند انرژی
خورشید، باد و آب اهمیت بسیاری یافتند. در زمینه معماری نیز از این زمان
توجه به محیط زیست و تلاش برای طراحی ساختمان‌های اقلیمی و معماری همساز
با اقلیم آغاز شد.
امروزه می‌توان از بادگیر به عنوان مكمل سیستم تهویه و برودت ساختمان
استفاده كرد. به وسیله بادگیر می‌توان در مواقعی از سال شرایط آسایش را با
تهویه طبیعی تامین كرد و تنها زمانی كه باد دیگر نتواند پاسخگوی نیاز
ساكنان باشد باید از تاسیسات مكانیكی بهره گرفت.
حسن فتحی معمار مصری كه تلاش فوق‌العاده‌ای برای تلفیق معماری سنتی و
تكنولوژی روز خود انجام داده است، از یك پمپ آب در داخل كانال بادگیر
ساختمان‌هایش استفاده می‌كرد كه با ایجاد فواره‌ای در روزهایی كه هوا گرم
و پرگرد و غبار بود، هم از میزان گرما و هم از میزان گرد و غبار می‌كاست.
علاوه بر موارد گفته شده، طرح‌های دیگری در سایر كشورها كه با تكیه به
تهویه طبیعی طراحی شده به عنوان مثال در مركز فروش بلوواتر انگلیس هوای
تازه از طریق دنباله‌ای از بادگیرهای مخروطی با ارتفاع دو متر تامین
می‌شود این بادگیرها روی بام سوار شده‌اند تا هوای خنك‌تری را به پایین
فرستاده و آن را در فضای داخی پخش كنند. آنها در فاصله 15 متری نسبت به هم
و روی محور مركزی مجتمع قرار گرفته‌اند و پس از دریافت جریان هوای خارجی،
هوای تازه را به داخل ساختمان می‌فرستند.
همچنین برج آرموری چین شامل مجموعه‌ای از بلوك‌های هم‌شكل سوار شده بر
یكدیگر با كاربری اداری، خرده‌فروشی، هتل و مسكونی است. در فصل تابستان یك
بادگیر هوای تازه را به سمت پایین دهلیز میانی سوق می‌دهد. سپس این هوا از
جداره‌ها به سمت بیرون كشیده می‌شود. در فصل زمستان این بادگیر هوا را از
بدنه ساختمان و مجرای جذب كننده‌های خورشیدی به سمت خود می‌كشد و از
ساختمان خارج می‌كند.
نمونه قابل ذكر دیگر لیستر انگلستان است میزان مصرف انرژی در ساختمان
كوئینز دانشگاه مونت فورت، نصف انرژی مصرفی در یك ساختمان معمولی مشابه
این بنا است كه در آن سیستم تهویه مطبوع استفاده شده است. بادگیرهای مرتفع
جلو اغتشاش هوایی را گرفته و برای انتقال هوای داخل به خارج از بنا طراحی
شده است.
مطالب مشابه :
انواع جهت یابی طبیعی
انجمن هوانوردی شیراز و گیاهان، جهت جمع شدن برف‌های باد آورنده و در جهت علف‌های بلند
تاثیر عوامل اقلیمی در معماری
ابنیه مجاور می توان باد مطلوب ومساعد منطقه از دو جهت می توان در طراحی » شیراز :
اقلیم و معماری
آموزشگاه چشم انداز در شهر شیراز ها در جهت مسير باد جهت وزش بادهاي مطلوب و
شیراز در گذرگاه سبک عراقی
زبان و ادبیات پارسی، گهواره های مختلفی، از نظر "سبک" به جهت مطلوب خود در در شیراز
ادگیر، میراث گذشته طبیعی ترین روش تهویه،بادگیر است که بر حسب سرعت و جهت باد طراحی شده‌اند.
از میلاد و ویترویرس معمار روسی یك قرن قبل از میلاد از روش استفاده باد در جهت باد مطلوب
بادگیر موتور سرمایشی قدیم
بر حسب سرعت و جهت باد مطلوب طراحی و در شهرهایی که باد مطلوب نیز دارای در شیراز
ارزیابی موفقیت کارکردی شهر جدید بهارستان
سمت و جهت باد ها و فنی بسیار مطلوب و مناسب جهت شهرسازی نکات فنی مطلوب در
طرز كار بادگير
شهرهای مرکزی و جنوبی ایران بر حسب سرعت و جهت باد مطلوب طراحی در شیراز نیز بادگیرهایی کم
✿ عنوان √ نقش بادگیر در معماری اسلامی
ایران بر حسب سرعت و جهت باد مطلوب طراحی و در شیراز نیز بادگیرهایی كم و بیش
برچسب :
جهت باد مطلوب در شیراز