آلبرت بندورا

آلبرت بندورا

معصومه محمدآبادی(کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی)

زندگینامه

آلبرت بندورا در ۴ دسامبر ۱۹۲۵ در منطقهٔ زیبا ولی کوهستانی و سرد شمال آلبرتا، کانادا به دنیا آمد. مثل بسیاری از کودکانی که در روستاهای کوچک به دنیا می‌آیند، بندورا، از ابتدائی تا دبیرستان به یک مدرسه رفت. اما به خاطر کمبود معلم و منابع مختلف، از بندورا و دیگر دانش آموزان خواسته می‌شد که به خودشان درس دهند. بعد از دیپلم و در تابستان، بندورا در عملیات ساخت بزرگراه آلاسکا به عنوان کارگر مشغول به کار شد. این بزرگراه، در طول جنگ جهانی، برای وصل کردن آمریکا به ایالت آلاسکا ساخته شد. در این زمان، بندورا با کارگران زیادی دوست شد که انواع و اقسام مشکلات روانی را داشتند و بیوگرافیشان بسیار پر رنگ و لعاب بود. از جمله ی این افراد کسانی بودند که از زندان آزادی مشروط گرفته بودند اما فرار کرده بودند، بدهکارانی بودند که از طلبکاران فرار کرده بودند، یا مردان مطلقه‌ای بودند که برای فرار از پرداخت نفقه فرار کرده بودند. مشاهدات وی، و تعاملاتی که با این افراد داشت، باعث شد به روان‌شناسی بالینی علاقه مند شود( هرگنهان).

بعد از دیپلم، بندورا به دانشگاه بریتیش کلمبیا رفت. علاوه بر روان‌شناسی بالینی، بندورا به نظریه‌های یادگیری نیز بسیار علاقه مند شد. در ۱۹۴۹، بعد از فقط سه سال کالج، لیسانس روان‌شناسی گرفت. به هنگام انتخاب دانشگاه برای فوق لیسانس، بندورا از علاقهٔ خود به روان‌شناسی بالینی پیروی کرد و به دانشگاه آیوا رفت که در آن زمان یکی از مراکز اصلی برای مطالعهٔ در باره ی نظریه‌های یادگیری بود و لیدرشیپ آن دست نظریه پرداز معروف یادگیری، کِنِت دبلیو. اسپنس بود. با اینکه بندورا به روان‌شناسی بالینی علاقه داشت، تحت تاثیر اسپنس، شاهد دقت تحقیقات تجربی بود و از نزدیک شاهد مفهوم پردازی نظری اسپنس در بارهٔ یادگیری شد. در آن زمان، مفاهیم اسپنس، نیرویی غالب در روان‌شناسی بود. بندورا در ۱۹۵۱ فوق لیسانس و در ۱۹۵۲ دکترای روان‌شناسی بالینی را از دانشگاه آیووا دریافت کرد و به عضویت هیأت علمی دانشگاه استنفورد درآمد. علاوه بر شاگردی نزد استاد بزرگی مثل اسپنس، درس خواندن در دانشگاه آیوا یک تاثیر مهم دیگر در زندگی بندورا داشت، او در آنجا با همسر آینده ی خود، ویرجینیا وارنز، آشنا شد( هرگنهان).

بندورا نخستین کتاب معروف خود را در سال 1963 با همکاری اولین دانشجوی دوره دکتری خود به نام ریچارد والترز تحت عنوان "یادگیری اجتماعی و رشد شخصیت" منتشر کرد. در این کتاب مفاهیم کلی و اصلی یادگیری اجتماعی بیان شد. او در سال 1973 به ریاست انجمن روان‌شناسان آمریکا انتخاب شد. طی سال‌های اخیر گرایش بندورا به ابعاد شناختی شخصیت به مراتب افزایش یافته است. در حال حاضر وی فرایندهای پیچیده شناختی را با روش‌های ظریف علمی و تجربی مورد بررسی قرار می‌دهد و برای بسیاری از روان‌شناسان معاصر یک الگوی عملی قابل قبول به شمار می‌رود( احدی و جمهری، 1384).

نظریه ی الگوبرداری

به نظر بندورا رفتار صرفا معلول نیروهای درونی یا عوامل محیطی نیست. بندورا همچون راتر معتقد است رفتار معلول تاثیرات متقابل و پیچیده فرایندهای درونی و عوامل محیطی است. از نظر بندورا، انسان معمولا رویدادهای بیرونی را به طور نمادین بازنمایی می کند و بعدا به کمک بازنمایی کلامی و بازنمایی تصویری از آن برای هدایت رفتارش بهره می جوید. اگر چه بندورا تاکید زیادی بر نقش فرایند های شناختی بر رفتار دارد، اما از تاثیر تقویت غافل نمی شود. او نقش مهمی برای سازه ی تقویت قائل است، ولی این نقش در راستای گرایش شناختی او می باشد و با نگاه بسیاری از نظریه پردازان سنتی یادگیری در مورد تقویت فرق دارد. بندورا همچنین می گوید، می توانیم بدون تقویت بیرونی رفتار را فرا بگیریم.ما بسیاری از رفتارهای خود را از الگوها یاد می گیریم، آن هم با تماشا کردن رفتار آنان و سپس تکرار آن اعمال. به بیان فنی ما با یادگیری مشاهده ای رفتار را یاد می گیریم(فیروزبخت، 1387).

رویکرد بندورا رفتارگرایانه است و در پژوهش‌های خود بر مشاهده رفتار آزمودنی‌های انسان تمرکز داشت. او به بررسی تأثیر تقویت بیرونی در فرایندهای تفکر مانند اعتقادات، انتظارات و آموزش‌ها می‌پردازد. بندورا معرف دیدگاه جدیدی به نام یادگیری اجتماعی بوده و با تأکید بر نقش عوامل شناختی، خلأ موجود در رفتارگرایی کلاسیک را پر کرده است. از نظر او پاسخ‌های رفتاری، مثل رباط‌ها یا آدم‌های ماشینی به طور خود به خودی به وسیله محرک‌های بیرونی شروع نمی‌شوند. بلکه واکنش‌ها به محرک‌ها، خودانگیخته می‌باشد. علاوه بر تقویت، فرایندهای شناختی فرد نیز در پاسخ به محرک سهیم‌اند. در واقع وقتی یک رفتار، تقویت بیرونی را به دنبال می‌آورد فرد هشیارانه پیش‌بینی می‌کند که رفتار کردن به همان شیوه همان تقویت را به دنبال دارد. بندورا معتقد است انسان‌ها توانایی سرمشق‌گیری و تقویت جانشینی را دارند. آن‌ها می‌توانند بدون تجربه مستقیم تمام رفتارها، به مشاهده رفتارهای سایر مردم بپردازند و نتایج رفتار آن‌ها را درک کنند و از طریق تقویت جانشینی دریابند که کدام رفتارها را انجام دهند و از انجام کدام رفتارها بپرهیزند. بنابراین فرایندهای شناختی در برنامه‌های تقویت تاثیر زیادی دارند و تغییر طرز تفکر افراد به رفتار شکل می‌دهند(برک، 1384: ص 31).

بندورا در مطالعات خود بر نقش سرمشق‌ها در شکل‌گیری رفتار تأکید کرده و به بررسی ویژگی‌هایی پرداخته است که در سرمشق‌گیری افراد مؤثرند. یافته‌های او نشان می‌دهد که به احتمال زیاد افراد از کسانی سرمشق می‌گیرند که از نظر سن و جنس شبیه آن‌ها باشند یا مسائلی شبیه به آن‌ها را حل ‌کنند. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد افراد تمایل دارند که تحت تأثیر سرمشق‌هایی قرار گیرند که از نظر منزلت و شخصیت دارای مقام بالایی باشند. همچنین نوع رفتار نیز بر میزان تقلید تأثیر دارد. معمولا رفتارهای ساده بیشتر از رفتارهای پیچیده و رفتارهای پرخاشگرانه نسبت به سایر رفتارها بیشتر تقلید می‌شوند. این امر به ویژه در کودکان بیشتر دیده می‌شود. در ضمن بندورا معتقد است که روان‌شناسی را نمی‌توان از یافته‌های پژوهش‌های اجتماعی جدا کرد و رفتار افراد را باید در موقعیت‌های اجتماعی و نه فردی مورد مطالعه قرار داد( شولتز و شولتز، 1384).

او در آزمایش معروف خود به نام عروسک بوبو نشان داد که کودکان رفتارهایی را که در دیگران مشاهده می‌کنند، یاد گرفته و تقلید می‌کنند. کودکانی که در آزمایش بندورا شرکت کرده بودند، آدم بالغی را مشاهده کردند که رفتار خشنی با عروسک بوبو داشت. هنگامی که بعداً به کودکان اجازه داده شد تا در یک اتاق دیگر به بازی با عروسک بوبو بپردازند، آنها شروع به تقلید و تکرار رفتارهای خشنی که قبلاً مشاهده کرده بودند، نمودند. بندورا سه مدل پایه از یادگیری مشاهده ای را تعریف کرده است:

مدل زنده: که مستلزم به نمایش گذاشتن یا انجام یک رفتار توسط فردی واقعی است.

مدل آموزشی کلامی: که مستلزم توصیف و توضیح یک رفتار است.

مدل نمادین: که مستلزم رفتار نشان داده شده ی شخصیت های واقعی یا ساختگی در کتاب ها، فیلم ها، برنامه های تلویزیونی یا رسانه ها است( هرگنهان).

فرایندهای یادگیری مشاهده ای

فرایندهای توجه: فرایندهای شناختی و مارتهای ادراکی خود را طوری پرورش دهیم که بتوانیم به الگو توجه کامل کرده و الگورا با دقت کافی درک کنیم تا از رفتار آشکار شده تقلید نماییم.

فرایندهای یادداری: یادداری یا یادآوری رفتار الگو طوری که بتوانیم بعدا از آن تقلید کرده یا آن را تکرار کنیم.

فرایندهای تولید: انتقال تصاویر ذهنی یا بازنمایی نمادی کلامی رفتار الگو به رفتار آشکار خود با تولید کردن بدنی پاسخها و دریافت بازخورد از دقت تمرین مستمرمان.

فرایندهای تشویقی و انگیزشی: پی بردن به اینکه رفتار الگو به پاداش منجر می شود و از این رو توقع داشتن که یادگیری و عملکرد موفق ما در مورد همان رفتار به پیامدهای مشابهی خواهد انجامید( شولتز و شولتز، 1388: ص 456).

کارآمدی شخصی

یکی دیگر از مفاهیم مهمی که بندورا بیان کرد کارآمدی شخصی است. از دید بندورا کارآمدی شخصی به معنی احساس عزت نفس یا ارزش شخصی است که فرد در مواجهه با مسائل زندگی در خود می‌یابد. افراد دارای کارآمدی شخصی بالا افرادی دارای پشتکار قوی، نمرات درسی بالا، دارای اهداف شخصی عالی و موفق هستند. در مقابل، افراد دارای کارآمدی شخصی پایین افرادی هستند با اعتماد به نفس پایین و ناامید که در مواجهه با مسائل تلاشی برای پیروزی انجام نمی‌دهند و معتقدند اوضاع تغییری نخواهد کرد. بندورا برای درمان بیماری‌ها بر جنبه‌های بیرونی اختلال و شیوه سرمشق‌گیری تأکید داشت. به طور مثال او برای غلبه بر ترس کودک از مار، کودک را در شرایط امنی قرار ‌داده و از فاصله دور تصویر هم سن و سال او را که در حال بازی با مار کوچک و زیبایی است را به کودک نشان می‌داد. سپس کودک را به تدریج به موضوع نزدیک می‌کرد تا در نهایت بتواند با موضوع کنار بیاید. روش درمانی بندورا در از بین بردن هراس از مار، فضای بسته، فضای باز و ارتفاع بسیار مؤثر واقع شده است. همچنین روش او در معالجه اختلال‌های وسواس فکری – عملی، مشکلات جنسی و برخی اضطراب‌ها بسیار مفید واقع شده است (شولتز و شولتز،1388).

ارزیابی:

♦نظریه ی بندورا برای مثال در مقایسه با نظریه ی فروید پدیده های کمتری را پوشش می دهد. اما تحلیل تمام و کمالی از متغیرهای اجتماعی – شناختی دخیل در فراگیری، تداوم، و اصلاح رفتار می دهد.

♦متغیرهای شناختی در نظریه ی بندورا پیچیده هستند و تعریف دقیق آنها دشوار است ولی او خیلی سعی کرده این متغیرها را با دقت و پایایی قابل قبولی تعریف کند و اندازه بگیرد. تلاش او نیز تا حد زیادی موفقیت آمیز بوده و توانسته است متغیرهای شناختی را در بوته ی آزمایش بگذارد.همچنین توانسته است نشان بدهد دقت پیشبینی های نظریه اش زیاد است.

♦نظریه ی بندورا علاوه بر مفاهیم سنتی(مفهوم تقویت، تمیز، تعمیم، و خاموشی) مفاهیم شناختی جدید و متفاوتی دارد.

♦شواهدی که نظریه ی بندورا را تایید می کنند خیلی زیاد هستند. این نظریه بارها در بوته ی آزمون های تجربی قرار گرفته و از این آزمون ها سربلند بیرون آمده است.

♦نظریه ی بندورا تاثیر زیادی بر روان شناسان، به ویژه روان شناسان بالینی، روان شناسان اجتماعی، روان شناسان سلامتی، و مشاوران شغلی گذاشته است.

♦کاربرد نظریه ی اجتماعی – شناختی در تعلیم و تربیت بسیار زیاد بوده است. این نظریه در روشن کردن و اصلاح آسیبهای روانی هم موفق بوده است( فیروزبخت، 1387).

نقد نظریه:

♦تئوری بندورا در آغاز به تئوری یادگیری اجتماعی مشهور گشت. اما با توسعه جنبه های مختلف این نظریه، عنوان یادگیری اجتماعی مناسبت خود را به مرور از دست داد. زیرا از ابتدا این نظریه فرایندهایی چون خودنظم دهی و مکانیسم های انگیزشی را مطرح کرده که فراتر از مسائل یادگیری است.

♦علاوه بر این در نظریه جدید، فرایند یادگیری از طریق پردازش اطلاعات تبیین شده است نه از طریق مدل شرطی شدن.

♦عنوان یادگیری اجتماعی از جهت دیگری نیز مناسبت ندارد، و آن این است که نظریه دولارد و میلر که اصولی متفاوت دارند نیز نظریه یادگیری اجتماعی خوانده می شوند. بنابراین عنوان شناختی اجتماعی عنوان مناسبی است که هم خاستگاه اجتماعی رفتار و تفکر را مورد تاکید قرار می دهد و هم بعد شناختی آن که بیانگر تأثیر فرایندهای فکری برانگیزش عواطف و عمل انسان است (کدیور ص 106).

منابع:

●احدی، حسن و جمهری، فرهاد(1384)، روان‌شناسی رشد2، تهران، نشر بنیاد.

●برک، لورای (1384)، روان‌شناسی رشد، ترجمه ی یحیی سید محمدی، تهران، نشر ارسباران.

●رایکمن، ریچارد(1387)، نظریه های شخصیت، ترجمه ی مهرداد فیروزبخت،تهران، نشر ارسباران.

●شولتز، دوان پی و شولتز، سیدنی الن(1384)، تاریخ روان‌شناسی نوین، ترجمه ی علی اکبر سیف و همکاران، تهران، نشر دوران.

● شولتز، دوان و شولتز، سیدنی الن(1388)، نظریه های شخصیت، ترجمه ی یحیی سیدمحمدی، تهران، نشر ویرایش.

●کدیور. روان شناسی یادگیری

●هرگنهان ،نظریه های یادگیری، ترجمهٔ مهدی گنجی، نشر ساوالان.

آلبرت بندورا

مطالب مشابه :

نظریه ی شناختی اجتماعی آلبرت بندورا

نظریه ی شناختی اجتماعی آلبرت بندورا

نظریه ی شناختی اجتماعی آلبرت بندورا («یادگیری اجتماعی» (Social Learning))

نظريه يادگيري شناختی اجتماعی آلبرت بندورا

نظریه‏های شناختی-اجتماعی

آلبرت بندورا

خلاصه فصل پنجم روانشناسی پروین کدیور

نظریه یادگیری شناختی - اجتماعی بندورا+ دانلود پاورپوینت