خانواده نظام اجتماعی

نظام خانواده

درس اول : خانواده ، یک نظام اجتماعی

مفاهیم کلیدی

1 ـ خانواده به عنوان یک گروه : مجموعه ای از افراد است که خود را «ما» تلقی می کنند و با یکدیگر تعاملی نسبتاً پایدار و منظم دارند .

2 ـ خانواده به عنوان یک نظام اجتماعی : مجموعه ای از نقش های اجتماعی متقابل به هم پیوسته است که برای تحقق بخشیدن به هدفی مشخص با همه پیوند یافته اند .

3 ـ ملاک هایی که گروه ها را از هم متمایز می سازد :

1 ـ بزرگ یا کوچک بودن 2 ـ میزان دوام و پایداری 3 ـ میزان نظم گروهی 4 ـ نحوه ی عضویت و ورود به گروه 5 ـ چگونگی روابط اعضا با یکدیگر (میزان صمیمیت) 6 ـ ارزش ها و هنجارهای گروه 7 ـ سابقه و قدمت گروه و ...

سؤالات تستی درس اول

1 ـ به چه دلیل رابطه ی افراد در خانواده عمیق تر و گسستن آن دشوارتر می باشد ؟

الف) به دلیل اینکه افراد ناخواسته عضو گروه خانواده هستند .

ب) به این دلیل که خانواده نخستین گروهی است که فرد عضو آن می شود .

ج) به این دلیل که در خانواده ، زن و مرد در موارد زیادی با یکدیگر مشارکت دارند .

د) به این دلیل که خانواده به منزله ی یک نظام اجتماعی است .

2 ـ خانواده از چه جهت گروه تلقی می شود ؟

الف) از این جهت که افراد عضو در آن ، خود را «ما» تلقی می کنند و تعامل نسبتاً پایدار و منظم دارند .

ب) از این جهت که افراد عضو در آن ، از مجموعه ای نقش های اجتماعی تشکیل شده است .

ج) از این جهت که افراد عضو در آن ، مجموعه ای متقابل به هم پیوسته هستند .

د) از این جهت که افراد عضو در آن ، برای تحقق بخشیدن به هدفی مشخص با هم پیوند یافته اند .

3 ـ کدامیک از موارد زیر جزء ویژگی های گروه خانواده نیست ؟

الف) سابقه ی تشکیل خانواده بسیار بیشتر از گروه های دیگر است .

ب) افراد اغلب برای ارضای یکی از تمایلات خود به عضویت خانواده در می آیند .

ج) رابطه ی افراد در خانواده ، عمیق تر و گسستن آن دشوارتر است .

د) همه موارد

سؤالات تشریحی درس اول

1 ـ آیا خانواده یک گروه است یا یک نظام اجتماعی ؟

هر دو . خانواده یک گروه است . زیرا مجموعه ای از افراد که خود را «ما» تلقی می کنند و با یکدیگر تعاملی نسبتاً پایدار و منظم دارند .

خانواده یک نظام است زیرا مجموعه ای از نقش های اجتماعی متقابل به هم پیوسته که برای تحقق بخشیدن به هدفی مشخص با هم پیوند یافته اند .

2 ـ ملاک هایی که باعث تمایز گروه ها از یکدیگر می شود را بنویسید ؟

1 ـ بزرگ یا کوچک بودن 2 ـ میزان دوام و پایداری 3 ـ میزان نظم گروهی 4 ـ نحوه ی عضویت و ورود به گروه 5 ـ چگونگی روابط اعضا با یکدیگر (میزان صمیمیت) 6 ـ ارزش ها و هنجارهای گروه 7 ـ سابقه تشکیل (قدمت) گروه و ...

3 ـ چه تفاوتی میان گروه خانواده با سایر گروه های ورزشی ، مذهبی ، سیاسی وجود دارد ؟

1 ـ سابقة تشکیل خانواده بسیار بیشتر از گروه های دیگر است . 2 ـ گروه های دیگر چه بسا پس از مدتی از هم می پاشند و از بین بروند اما زن و مردی که با هم ازدواج می کنند اغلب تا پایان عمر با هم خواهند بود . 3 ـ افراد اغلب برای ارضای یکی از تمایلات خود به عضویت گروه های دیگر در می آیند اما در خانواده زن و مرد در موارد زیادی با یکدیگر مشارکت دارند به همین جهت رابطه ی افراد در خانواده عمیق تر و گسستن آن دشوارتر است .

درس دوم : خانواده و نظام اجتماعی کل

مفاهیم کلیدی

درس سوم : خانواده و فرد

مفاهیم کلیدی

1 ـ تأثیر خانواده بر فرد :

1 ـ تکوین (شکل گیری) شخصیت فرد

2 ـ نقش ارشادی و حمایتی

3 ـ حمایت عاطفی (آرامش درونی)

4 ـ تحقق شخصیت مستقل

2 ـ تکوین شخصیت فرد : خانواده بر شکل گیری شخصیت فرد بعنوان عضوی از اجتماع ، موجودی متفکر و دارای اراده و شناخت تأثیر زیادی دارد زیرا با رشد جسمانی کودک ، روان او نیز در ارتباط با محیط و انسان های دیگر شکل می گیرد و رشد می یابد . خانواده نخستین محیط اجتماعی است که فرد در آن قرار می گیرد و والدین و اطرافیان کودک نیز نخستین انسان هایی هستند که با وی ارتباط برقرار می کنند ، نوع رفتار آن ها در اعمال ، اندیشه و احساسات و به طور کلی شخصیت فرد تأثیرات عمده ای دارد و آنچه که به عنوان وجدان در فرد شکل می گیرد و از درون ، رفتار او را کنترل می کند ، عمدتاً حاصل عمل و گفتار والدین و اعضای خانواده در کودکی است . بنابراین ، فرد نه تنها از نظر جسمی مدیون خانواده است بلکه مهم تر از آن از نظر روانی و شخصیت نیز تحت تأثیر قرار دارد .

3 ـ خانواده و نقش ارشادی و حمایتی : نقش خانواده در دوران کودکی و خردسالی فرد خلاصه نمی شود بلکه خانواده در دوره ای از فرد به مدرسه می رود ، در دورة جوانی ، ازدواج و حتی بعد از تشکیل خانواده نقش و تأثیر پررنگی دارد ، اما در هر دوره ای به گونه ای متفاوت با گونه های دیگر ظاهر می شود .

4 ـ خانواده و حمایت عاطفی : خانواده جایی است که نیازهای عاطفی انسان از قبیل محبت ، عشق ، صمیمیت ، آرامش روانی و ... در آن تأمین می شود .

5 ـ خانواده و تحقق شخصیت مستقل : وقتی که افراد تشکیل خانواده می دهند در حقیقت در پی تحقق شخصیت مستقل خویش هستند ـ مرد با کار در بیرون از منزل ـ زن با کار در منزل یا بیرون از آن ـ هر دو با تلاش برای تربیت فرزند . شخصیت مستقل خویش را محقق می کنند و زندگی اجتماعی فرزند خویش را رقم می زنند .

6 ـ دلیل پایداری و بقای نظام خانواده در طول تاریخ :

الف) نقش مهم و غیرقابل انکار خانواده در زندگی فرد

ب) نقش گسترده و تعیین کننده ی خانواده در نظام اجتماعی کل ، به گونه ای که حذف آن ، نظام اجتماعی را با هزینه های سرسام آوری رو به رو خواهد کرد.

نتیجه گیری : نقش خانواده در زندگی اجتماعی بسیار ضروری است . حتی در شرایط کنونی که نقش کم رنگ تری دارد اما قابل حذف نیست .

بنابراین : خانواده به منزلة یک خرده نظام ضروری است که هم سلامت فرد و هم حیات جامعه را تأمین می کند .

سؤالات تستی درس سوم

1 ـ کدام یک از موارد زیر از تأثیرات خانواده بر فرد نیست ؟

الف) تکوین شخصیت

ب) حمایت و ارشاد

ج) تولید نسل

د) تحقق شخصیت مستقل

2 ـ کدام یک از موارد زیر از تأثیرات خانواده بر فرد است ؟

الف) تحقق شخصیت مستقل

ب) آرامش روانی

ج) تکوین شخصیت

د) همه موارد

3 ـ دلیل بقا و پایداری نظام خانواده در طول تاریخ چیست ؟

الف) تأثیر خانواده در زندگی فرد	ب) تأثیر خانواده در رشد سریع جمعیت
ج) تأثیر خانواده بر نظام اجتماعی کل	د) الف و ج

4 ـ شکل گیری وجدان در فرد نشانگر کدامیک از تأثیرات خانواده بر فرد است ؟

الف) تکوین شخصیت فرد

ب) تحقق شخصیت مستقل

ج) حمایتی و ارشادی

د) عاطفی و روانی

5 ـ کمک مالی برای خرید منزل به یک زوج جوان از طرف والدینشان نشانگر کدامیک از تأثیرات خانواده بر فرد است ؟

الف) تکوین شخصیت فرد

ب) نقش ارشادی و حمایتی

ج) تحقق شخصیت مستقل

د) هیچکدام

سؤالات تشریحی درس سوم

1 ـ تأثیر خانواده را برای شکل گیری شخصیت فرد توضیح دهید ؟ خانواده بر شکل گیری شخصیت فرد بعنوان عضوی از اجتماع ، موجودی متفکر و دارای اراده و شناخت تأثیر زیادی دراد . زیرا با رشد جسمانی کودک روان او نیز در ارتباط با محیط و انسان های دیگر شکل می گیرد و رشد می یابد . خانواده نخستین محیط اجتماعی است که فرد در آن قرار می گیرد و والدین و اطرافیان کودک نیز نخستین انسانهایی هستند که با وی ارتباط برقرار می کنند ، نوع رفتار آن ها در اعمال ، اندیشه و احساسات و به طور کلی شخصیت فرد تأثیرات عمده ای دارد و آنچه که بعنوان «وجدان» در فرد شکل می گیرد و از درون ، رفتار او را کنترل می کند ، عمدتاً حاصل عمل و گفتار والدین و اعضای خانواده در کودکی است . بنابراین ، فرد نه تنها از جسمی مدیون خانواده است بلکه مهم تر از آن از نظر روانی و شخصیتی نیز تحت تأثیر قرار دارد .

2 ـ با ذکر مثال ، چگونگی تأثیر رفتارهای اجتماعی پدر و مادر را بر جامعه پذیر بودن کودک بررسی کنید ؟

اگر فرد در خانواده ای رشد یابد که در آن تصمیم گیری در همه ی امور به عهده فرد است ، نظر او در مورد موقعیت زن متفاوت است ، با نظر فردی که در خانواده ای بزرگ شده است که در آن والدین به طور مشترک تصمیم گیری می کنند . فردی که در بزرگسالی در تصمیم گیری مشکل دارد ، می تواند ریشه های این تردید را در تعارض های رفتاری و گفتاری بزرگ ترها در دوران کودکی خویش جستجو کند .

3 ـ دلایل بقا و پایداری نظام خانواده را در طول تاریخ بنویسید ؟

الف) نقش مهم و غیرقابل انکار خانواده در زندگی فرد

ب) نقش گسترده و تعیین کننده ی خانواده در نظام اجتماعی کل به گونه ای که حذف آن ، نظام اجتماعی را با هزینه های سرسام آوری رو به رو خواهد کرد .

درس چهارم : آسیب های نظام خانواده (1)

مفاهیم کلیدی :

1 ـ آسیب های نظام خانواده

الف ـ ناسازگاری زن و شوهر

ب ـ ناسازگاری فرزندان و والدین

ج) ناسازگاری فرزندان با یکدیگر

خانواده همانطور که در درس قبل گفته شد محلی است برای آرامش روحی افراد که نیازهای عاطفی و بسیاری نیازهای دیگر اعضایش را تأمین می کند . اما گاهی نه تنها دیگر محلی برای آرامش نیست بلکه تبدل به محلی می شود که جدال و دعوا از ارکان اصلی آن است و خانواده به جای آثار مطلوب بر فرد ، آثار مخرب خواهد داشت .

2 ـ ناسازگاری زن و شوهر در خانواده : از دلایلی که برای اختلافات زناشویی از زبان زن و شوهرها برشمرده می شود از قبیل : ندادن نفقه ، عدم توجه به خواسته های همسر ، طرز رفتار ، نوع لباس پوشیدن و ... می تواند به این نتیجه رسید که در تمام این دلایل ، یک وجه مشترک وجود دارد و آن عبارت است از :

«برآورده نشدن انتظارات دو طرف»

یادآوری :

نظام اجتماعی افراد خود را از راه درونی کردن ارزش ها و با استفاده از اجبار اجتماعی و کنترل اجتماعی ، اجتماعی می کند . افراد در جریان اجتماعی شدن ، الگوهای عمل مربوط به نقش های خود را یاد می گیرند و تلاش می کنند تا آن هارا محقق سازند .

سؤالات تستی درس چهارم

1 ـ ریشة عمدة ناسازگاری زن و شوهر در خانواده چیست ؟

الف) نداشتن تفاهم

ب) نداشتن نقاط مشترک با هم

ج) برآورده نشدن انتظارات

د) بی احترامی به یکدیگر

2 ـ کدامیک از موارد زیر جزء عواملی نیست که باعث می شود زن و مرد انتظارات یکدیگر را برآورده نسازند ؟

الف) محقق نشدن کامل جریان اجتماعی شدن	ب) گونه های مختلف اجتماعی شدن
ج) تغییرات سریع نظام اجتماعی	د) تفاوت انتظاارت زن و مرد

3 ـ مردی که با وجود تلاش برای تهیه ی مایحتاج مادی خانواده به امور تربیتی و روانی فرزندان خود توجه کافی ندارد ناسازگاری پیش خواهد آمد . دلیل اختلاف کدامیک از موارد زیر است ؟

الف) جامعه پذیری ناقص	ب) گونه های مختلف اجتماعی شدن
ج) تغییرات سریع نظام اجتماعی	د) جامعه پذیری متفاوت

4 ـ زنی که وجود فداکاری و تلاش برای اداره ی امور منزل ، با خویشاوندان همسر خویش برخورد مناسبی ندارد ناسازگاری پیش خواهد آمد . دلیل اختلاف کدامیک از موارد زیر است ؟

الف) تغییرات سریع نظام اجتماعی	ب) جامعه پذیری متفاوت
ج) گونه های مختلف اجتماعی شدن	د) جامعه پذیری ناقص

5 ـ مردی که دوست دارد تا نیمه های شب در بیرون از منزل با دوستان خویش باشد ، اگر با زنی ازدواج کند که انتظاردارد همسرش پس از فراغت از کار به منزل بیاید ، زندگی مطلوبی نخواهد داشت . دلیل این اختلاف کدامیک از موارد زیر است ؟

الف) تغییرات سریع نظام اجتماعی	ب) گونه های مختلف اجتماعی شدن
ج) جامعه پذیری ناقص	د) عدم آشنایی با وظایف نقش

6 ـ زنی که کار کردن در بیرون از منزل را یک ارزش بداند با مردی ازدواج کند که کار در منزل را وظیفه اصلی زن بداند . ازدواج وی با نارضایتی همراه خواهد بود . دلیل آن اختلاف کدامیک از موارد زیر است ؟

الف) جامعه پذیری ناقص	ب) گونه های مختلف اجتماعی شدن
ج) تغییرات سریع جامعه	د) عدم آشنایی با وظایف نقش

سؤالات تشریحی درس چهارم

1 ـ ناسازگاری زن و شوهر در خانواده ناشی از چیست ؟ برآورده نشدن انتظارات دو طرف .

2 ـ دلایل برآورده نشدن انتظارات زن و شوهر در خانواده و علل ناسازگاری آن ها چیست ؟ توضیح دهید .

الف) جامعه پذیری ناقص : در صورتی که جریان اجتماعی شدن به طور کامل تحقق نیابد و افراد از حقوق و وظایف نقش های خود درک کاملی نداشته باشند و یا برای آان ها آمادگی لازم را پیدا نکرده باشند ، در برآوردن انتظارا یکدیگر دچار مشکل می شوند و به ترتیب ناسازگاری پیش خواهد آمد .

ب) در صورتی که افراد به گونه های مختلف اجتماعی شوند ، در زندگی انتظارات نامعقولی از یکدیگر خواهند داشت و این تفاوت انتظارات، موجب اختلاف آن ها خواهد شد .

پ) تغییرات سریع نظام اجتماعی : تحولات اجتماعی موجب پیدایش ارزش های اجتماعی مختلف می شود . تغییر ارزش ها در درون خانواده ، ناسازگاری بین مرد و زن را تشدید می کند .

3 ـ چرا افراد (زن و شوهر) به گونه های مختلف اجتماعی می شوند؟ دو دسته عمده در تنوع جریان های اجتماعی شدن دخالت دارند :

الف) وجود محیط های اجتماعی مختلف (مانند شهر و روستا و ...) و یا گروه های اجتماعی گوناگون (مانند اقوام و اقلیت ها) با فرهنگ ها ، ارزش ها و الگوهای عمل متفاوت .

ب) راه های مختلف اجتماعی شدن افراد (مانند خانواده ، مدرسه ، رادیو و تلویزیون ، کتاب ها و مجلات ، مجالس گوناگون و ...) که آن ها را در معرض ارزش های اجتماعی مختلف قرار می دهد .

4 ـ منظور از انتظارات چیست ؟

انتظارات ، الگوهای عملی هستند که هر یک از دو طرف ، دیگری را موظف به تحقق آن ها می داند و در صورتی که طرف مقابل آن ها را محقق نسازد ، آزردگی و نارضایتی و در نهایت ، ناسازگاری و جدایی پیش می آید .

5 ـ جریان اجتماعی شدن چگونه بر افراد تأثیر می گذارد ؟ افراد در جریان اجتماعی شدن ، الگوهای عمل مربوط به نقش های خود را می آموزند و به تحقق آن ها علاقه مند می شوند تا آن جا که در صورت عمل نکردن به آن ها احساس ناراحتی می کنند .

6 ـ چگونه می توان میزان ناسازگاری را در خانواده ها کاهش داد ؟ تشابه در شرایط خانوادگی و ارزش های مورد قبول افراد ، در ایجاد توافق و سازگاری بین مرد و زن در خانواده مؤثر است ـ اگر والدین و فرزندان خانواده ، با نقش ها و وظایف خود در مقابل یکدیگر آشنا باشند از بروز ناسازگاری جلوگیری می کنند .

ـ چرا زن و شوهرها انتظارات یکدیگر را برآورده نمی کنند ؟

1 ـ جامعه پذیری ناقص

2 ـ جامعه پذیری متفاوت

3 ـ تغییرات سریع نظام اجتماعی

4 ـ جامعه پذیری ناقص : جریان اجتماعی شدن به طور کامل تحقق نیابد و افراد از حقوق و وظایف نقش های خود درک کاملی نداشته باشند یا برای انجام آن ها آمادگی لازم را پیدا نکرده باشند در برآوردن انتظارات یکدیگر دچار مشکل می شوند و به این ترتیب ناسازگاری پیش خواهد آمد .

5 ـ جامعه پذیری متفاوت : در صورتی که افراد به گونه های مختلف اجتماعی شوند ، در زندگی انتظارات متفاوتی از یکدیگر خواهند داشت و این تفاوت انتظارات موجب اختلاف آن ها خواهد شد .

6 ـ چرا افراد به گونه های مختلف اجتماعی می شوند ؟ (عوامل عمده در تنوع جریان های اجتماعی شدن)

1 ـ وجود محیط های اجتماعی مختلف (مانند شهر و روستا و ...) یا گروه های اجتماعی گوناگون (مانند اقوام و اقلیت ها) با فرهنگ ها ، ارزش ها و الگوهای عمل متفاوت . نتیجه ازدواج میان چنین افرادی ، وجود خانواده های ناسازگار خواهد بود .

2 ـ راه های مختلف اجتماعی شدن افراد (مانند خانواده ، مدرسه ، رادیو و تلویزیون ، کتاب ها و مجلات ، مجالس گوناگون و ...) که آن ها را در معرض ارزش های اجتماعی مختلف قرار می دهد . در جامعه ای که افراد آن از راه های مختلف اجتماعی شوند ، ازدواج ها ناموفق و طلاق امری شایع خواهد بود .

7 ـ برای یک نظام اجتماعی که در معرض تغییرات سریع است و در هر دوره امور متفاوتی را ارزش تلقی می کند ، تزلزل بنیان خانواده نتیجه ای طبیعی خواهد بود بنابراین تحولات اجتماعی موجب پیدایش ارزش های اجتماعی مختلف می شود . تغییر ارزش ها در درون خانواده ، ناسازگاری بین مرد و زن را تشدید می کند . مثلاً در کشور خودمان در اوایل انقلاب و دوره جنگ ازدواج ها بسیار ساده برگزار می شد و زوجین زندگی را بسیار ساده و مبتنی بر توصیه های دینی شروع می کردند اما در زمان حاضر ازدواج ها بسیار تجملی و زندگی ها پر از زرق و برق و چشم و هم چشمی شده است و تجملات نشانه کلاس و ارزش محسوب می گردد و همین تغییر سریع ارزش ها طی کمتر از 20 سال خود احتمال ناسازگاری زوجین را بالا برده است .

درس پنجم : آسیب های نظام خانواده (2)

مفاهیم کلیدی

1 ـ آسیب های نظام خانواده :

الف ـ ناسازگاری زن و شوهر

ب ـ ناسازگاری فرزندان و والدین

2 ـ ناسازگاری فرزندان و والدین : ریشه ناسازگاری فرزندان و والدین در تفاوت انتظارات است . اما با توجه به اینکه ارزش های خانواده در جریان زندگی خانوادگی برای کودک درونی می شوند پس علت چه می تواند باشد ؟

3 ـ علت تفاوت انتظارات فرزندان و والدین :

الف ـ تغییر نقش کودکی به نوجوانی

ب ـ گونه های مختلف اجتماعی شدن (تفاوت در ارزش ها)

4 ـ تغییر نقش کودکی به نوجوانی : هر نقشی هنجار خاص خود را دارد . یعنی فرد وقتی در نقش کودک قرار می گیرد ، الگوهای عملی دارد که آن ها را رعایت می کند و والدین نیز آن الگوهای عمل را در نظر می گیرند . اما وقتی کودک در نقش نوجوان قرار می گیرد ، در حقیقت وارد دوره ای شده است که خصوصیات متفاوت با دوران کودکی دارد و مهم ترین آن ها نیز تلاشی است که فرد برای استقلال خود می کند یعنی او می خواهد از وابستگی به بزرگترها و تبعیت از والدین رها شود و روی پای خود بایستد . او نمی خواهد دیگر در اندیشه و عمل و احساس دنبال رو بزرگترها باشد و یکی دیگر از خصیصه های دوران نوجوانی گرایش شدید به عضویت در گروه است که کمک می کند تا فرد بیشتر به خود متکی شود . زمانی که والدین و فرزندان خصوصیات این نقش جدید و به دنبال آن هنجارهای مربوط به آن را جدی نمی گیرند و به آن ها توجه نمی کنند ، در انتظارات طرفین تفاوت ایجاد می شود که منشأ اختلافات و نارضایتی هاست .

5 ـ گونه های مختلف اجتماعی شدن : یکی از دلایل دیگر تفاوت انتظارات ، تفاوت در ارزش هاست که نتیجه ی اجتماعی شدن متفاوت آن هاست مثال :

ـ بعضی از والدین معتقدند دختر باید ازدواج کند ، اما فرزند آن ها اعتقاد دارد که باید پس از اتمام تحصیلات و بدست آوردن موقعیت مناسب ، ازدواج کرد .

ـ بعضی از والدین معتقدند فرزندان باید در انتخاب دوستان خود دقت کافی داشته باشند ، اما فرزندان آن ها به چنین حساسیت هایی اعتقاد ندارند .

نتیجه گیری :

1) علت ناسازگاری فرزندان و والدین : تفاوت انتظارات

2) دلایل تفاوت انتظارات

الف ـ عدم توجه والدین و فرزندان به خصوصیات و الگوهای عمل مربوط به نقش جدید .

ب ـ تفاوت در ارزش ها

سؤالات تستی درس پنجم

1 ـ مهم ترین خصیصه دوره ی نوجوانی کدام است ؟

خانواده نظام اجتماعی

مطالب مشابه :

زیر صفر - 1818

33 سایه

جان راسکین (1900- 1818 )

حد و مرز

خانواده نظام اجتماعی

اختلاس های مهم 18 ماه گذشته در ایران