برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري
برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري
تعاريف مختلفي از برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري ارائه شده ولي همگي آنها بر نكات مشتركي تأكيد دارند.
برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري يعني ساماندهي مكاني و فضايي فعاليتها و عملكردهاي شهري بر اساس خواسته و نيازهاي جامعه شهري (سعيدنيا 1378 ص 13 )
برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري به معني الگوي توزيع فضايي يا جغرافيايي عملكردهاي مختلف شهر مي‌باشد عملكردهايي چون نواحي مسكوني، صنعتي. تجاري، خرده فروشي و فضاهاي تخصيص داده شده براي استفاده‌هاي اداري، موسسات، نمادهاي اجتماعي و گذران اوقات فراغت. (دركوش، 1364 ص45 )
برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري عملي است كه طي آن كه براي هر واحد زمين، كاربردي خاص تخصيص مي دهند، هدف از اين برنامه‌ريزي ايجاد برنامه‌اي است كه ميزان رفاه اجتماعي را با توجه به محدوديت‌ها افزايش دهند.
برنامه‌ريزي كاربري اراضي علم تقسيم زمين و مكان براي كاربردها و مصارف مختلف زندگي مي‌باشد. هدف اصلي و اساسي برنامه‌ريزي كاربري زمين استفاده بجا و مناسب و در نهايت آماده سازي زمين جهت مصارف مختلف شهري است، بنابراين در برنامه‌ريزي كاربري زمين بايستي زمين مورد نياز جهت رسيدن به اهداف آينده برآورد گردد. در واقع برنامه‌ريزي كاربري زمين و مديريت خردمندانه فضا به منظور بهينه سازي الگوي توسعه فعاليتهاي انسان است.
يكي از محورهاي اصلي برنامه‌ريزي شهري برنامه‌ريزي كاربري زمين است كه همراه با برنامه‌ريزي شبكه ارتباطي، فضاي سبز و باز، تاسيسات و غيره استخوان‌بندي اصلي شهر و نحوه توسعه آتي آن را مشخص مي‌كند. نحوه رويكرد و چگونگي برنامه‌ريزي كاربري اراضي نه تنها نقض اساسي در كيفيت و كارايي برنامه جامع شهري خواهد داشت، بلكه اساس نظام توزيع فعاليتها، خدمات و سهم سرانه‌ها را تعيين مي‌كند بديهي است موضوع اصلي در برنامه‌ريزي كاربري اراضي، نحوة تخصيص زمين به كاربريهاي مختلف و هماهنگ كردن آنها با يكديگر است كه به عنوان برآورد نيازهاي فضايي تلقي مي‌گردد. (مركز مطالعات برنامه‌ريزي شهري، 1383 ص 58)
اهداف برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري
اولين گام در هر برنامه‌ريزي تشخيص مقدماتي مسائل و مشكلات مي‌باشد. پس از شناسايي مسائل و مشكلات تعيين اهداف و بر اساس فرصتها و تحديدها مهمترين گام در برنامه‌ريزي است.(پور محمدي،1382 ص4)
در برنامه‌ريزي اراضي شهري اهداف به دو دسته تقسيم مي‌شود:
الف) اهداف كلان
اهداف ايده‌آل و مطلوب بلند مدت كيفي و مهم هستند كه از ارزشها و آمال جامعه نشأت مي‌گيرد. اين اهداف امروزه بر دو پايه اصلي، يعني ارزشهاي توسعه پايدار و اعتلاي كيفيت زندگي شهري استوار شده است. اين اهداف بنا به ضرورت جامع‌نگري، به چهار عرصه اصلي زيست محيطي، اقتصادي، اجتماعي و كالبدي تقسيم مي‌شود. (رضويان، 1381 ص 54)
اهداف كلان در برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري
|
رديف |
نوع اهداف |
موارد عمده |
|
1 |
اهداف زيست محيطي |
جلوگيري از تخريب زمين، حفظ پيوند بشر و طبيعت، توسعه منابع، حفظ منابع تاريخي و فرهنگي، گسترش فضاي سبز، مكان‌يابي صنايع و خدمات مزاحم، ايمني از سوانح و ..... |
|
2 |
اهداف اقتصادي |
استفاده از بهينه از زمين، جلوگيري از سوداگري زمين، تعديل حفظ مالكيت، استفاده از اضافه ارزش زمين در جهت منابع عمومي و ... |
|
3 |
اهداف اجتماعي |
كاهش نابرابري در استفاده از زمين، افزايش تسهيلات و خدمات عمومي، گسترش فضاهاي جمعي، بهسازي بافت‌هاي قديمي، زيباسازي محيط شهري، تقويت هويت محله، اعتلاي كيفيت كاربري مسكوني و تفريحي ... |
|
4 |
اهداف كالبدي- فضايي |
توزيع متعادل كاربري، جلوگيري از تداخل كاربريهاي ناسازگار، حفظ تناسب در توسعه عمودي و افقي، تشويق تنوع و اختلاط كاربريها، حفظ تناسب ميان توده و فضا، تدوين معيارها و استانداردهاي مناسب كاربري... |
ب) اهداف خرد
اين اهداف وسيله‌اي براي دستيابي به اهداف كلان و نقطه‌اي است براي دستيابي به آن كوششهاي برنامه‌ريزي شكل مي‌گيرد. اهداف خرد يا ويژه برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري عبارتند از:
1- كارايي: اين اهداف از طريق تشخيص مناسبترين نوع استفاده از يك قطعه زمين كه بيشترين فايده را با كمترين هزينه بدست مي‌دهد، حاصل مي‌شود و بواسطه همين امر توسعه شهر بصورت منطقي و با در نظر گرفتن رفاه عمومي صورت مي‌گيرد و سلامتي مردم نيز تضمين مي‌شود و با مكان‌يابي منابع آلوده ساز در خارج از منطقه شهري از آثار آلودگيهاي مختلف شهري و كانون‌هاي آلوده‌ساز جلوگيري مي‌گردد.
2ـ برابري: هدف برنامه‌ريزي كاربري زمين از برابري اين است كه كاربريهاي صحيح و برنامه‌ريزي شده دسترسي تمام گروهها را به تسهيلات مورد نياز و نيز توزيع منابع حاصل از آنجا را به طور برابر و متوازن براي گروههاي مختلف جهت فراهم آورد.
3- پايداري: پايداري در كاربري اراضي به اين معني است كه از امكانات و توان بالقوه هر قطعه زمين چنان بهره‌گيري شود كه اين توان نه تنها كاهش نيابد و از بين نرود بلكه بطور مداوم بر ظرفيت آن افزوده گردد.
4- رفاه عمومي: يكي از عوامل مهم و موثر در تعيين اهداف و برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري، ملاحظات رفاه عمومي است عوامل تعيين كننده رفاه عمومي عبارتند از:
الف) تندرستي ب) ايمني ج) آسايش د) امنيت
در تأمين تندرستي جامعه به اين نكات توجه مي‌شود:
الف) در نظر گرفتن تسهيلات در برابر بيماريهاي مسري و حفاظت مراكز بهداشتي.
ب) برخورداري از روشنايي مناسب و تابش خورشيد و حفظ زيبايي متعادل
ح) حفاظت در برابر انواع آلودگي (آلودگي آب و هوا، صدا، و غيره ...)
د) ايجاد فرسايش براي زندگي خانوادگي
هدف سازگاري و امنيت نيز با جنبه‌هاي ادراكي محيط شهري يا با دلپذير بودن محيط شهري براي كار و زندگي، اوقات فراغت و تلاش براي مخاطرات محيط طبيعي و محيط مصنوع در مكان گزيني فعاليتهاي مختلف ارتباط دارد.
معيارهاي مكان‌يابي در برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري
بدون ترديد تعيين اصول دقيق مكان‌يابي فعاليتهاي مختلف در شهر به دليل ماهيت براي مسائل شهري بسيار دشوار است هدف اصلي از سلسله اقدامات برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري تأمين رفاه اجتماعي و اقتصادي شهروندان است. معيارهاي مكان گزيني كه در راستاي هدف فوق قرار مي‌گيرد عبارتند از:
الف) سازگاري: يكي از اهداف اصلي برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري مكان‌يابي مناسب كاربريها و جداسازي كاربريهاي ناسازگار از يك ديگر است. مثلاً سعي مي‌شود كاربريهايي كه آلودگيهايي از قبيل دود، بو و صدا توليد مي‌كند دور از مناطق مسكوني، فرهنگي و اجتماعي استقرار يابند در مقابل، فعاليتهاي مكمل يكديگرند در كنار يكديگر مستقر مي‌شوند. كاربريهاي سرويس دهنده با ترتيب اولويتهاي همجواري نيز مشخص مي‌شوند. براي نمونه در ضوابط مربوط به كاربري مسكوني، سرويس دهنده، بي كالبد (فضاي باز، گذران اوقات فراغت و كاربري تفريحي مثل پارك)، بهداشتي و درماني، آموزشي و تجاري به ترتيب اولويت همجواري برخوردارند.
ب) آسايش: فاصله و زمان، عوامل مهمي در اندازه‌گيري ميزان آسايش و راحتي انسانها به شمار مي‌آيند،چرا كه بر اثر تأمين آنها سهولت دسترسي به خدمات شهري كه يكي از اهداف مهم برنامه‌ريزي شهري است ميسر مي‌شود.
ج) كارايي: يكي از عوامل اصلي تعيين كننده مكان كاربريها در شهر، الگوي قيمت زمين شهري است. به لحاظ اينكه هر كاربري از لحاظ اقتصادي و سرمايه‌گذاري تابعي از قيمت زمين و هزينه‌هاي متصور بر آن است كه بر اساس شيوه تحليل هزينه و منفعت معين مي‌شود.
د) مطلوبيت: مطلوبيت و دلپذيري در برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري يعني تلاش در جهت حفظ و نگهداري عوامل طبيعي به ايجاد فضاهاي باز و دلپذير، چگونگي شكل گرفتن راهها، ساختمان‌ها و فضاي شهري.
هـ) سلامتي: اعمال ضوابط محيطي و بهداشتي مناسب براي كاهش آلودگي حاصل از كاربريهاي مختلف و رعايت استانداردهاي بهداشتي براي تأمين سلامتي محيط زيست انسان يكي از اهداف مكان‌يابي كاربريهاست.
و) استانداردهاي ايمني: هدف از اين كار به طور كلي حافظت شهر در مقابل خطرهاي احتمالي است. خطرهاي بلاياي طبيعي مانند سيل، زلزله، طوفان و آتشفشان و غير طبيعي، مانند همجواري منطقه صنعتي با منطقه مسكوني كه با اصل سازگاري مورد اشاره مغايرت دارد و ساير مواردي كه به نحوي باعث تضعيف ضريب ايمني و امنيت شهر مي‌گردد.
معيارهاي ارزيابي كاربريهاي اراضي شهري
معيار در برنامه‌ريزي، ضابطه عمل يا قضاوت است. اصلي كه بر مبناي آن چيزي اندازه‌گيري مي‌شود مسلماً بدون داشتن معيارهاي اصولي و معين، ارزيابي طرحها و مقايسه آنها با يكديگر ممكن نيست. مهمترين معيارهاي ارزيابي كاربري اراضي داير شهري عبارتند از:
ـ سلسله مراتب كاربريها از نظر سطح خدماتي و همپوشي آنها
ـ مطلوبيت الگوهاي توزيع و كاربريها (مشابه و مكمل) و همپوشي آنها در سلح شهر
ـ الگوي زماني (روزانه و دوره‌اي) كاربريها
ـ چگونگي تركيب كاربريهاي متنوع در فضاهاي شهري
ـ توازن توزيع انواع فعاليتها با حوزه پوشش مورد نياز آنها در شهر
ـ تأثير الگوي تركيب كاربريهاي مختلف در ميزان كارآيي
ـ تأثير تداوم و همجواري فعاليتهاي عناصر شهري
ـ سازگاري عملكردي كاربريها از نظر زمان، حجم، الگو و تداوم استفاده و آلودگيهاي مختلف ناشي از نوع كاربري
ـ الگوي بهره‌گيري مردم بخشهاي مختلف شهر از كاربريهاي اصلي
ـ همگامي الگو و مراحل رشد تغييرات پديد آمده در شهر با امكانات خدماتي و فعاليتي شهر
ـ قابليت پاسخگويي عملكردهاي اصلي شهر به نيازهاي همه اقشار اجتماعي و گروههاي سني
ـ الگوي تغيير مقياس عملكردي فضاها (محله‌اي، ناحيه‌اي و شهري) در اثر رشد و پيشروي محدوده شهر
روشهاي ارزيابي كاربري اراضي شهري
ارزيابي كاربريهاي مختلف شهري اساساً به منظور اطمينان خاطر از استقرار منطقي آنها و رعايت تناسبات لازم به دو صورت كمي و كيفي صورت مي‌گيرد.
الف) ارزيابي كمي: اين ارزيابي بر اساس مقايسه سرانه‌هاي موجود كاربريها با استانداردهاي مربوط يا از طريق بررسي نيازهاي فعلي و آتي منطقه مورد مطالعه صورت مي‌گيرد.
ب) ارزيابي كيفي: در اين مرحله ويژگيهاي كيفي معين شده و نسبت آنها به يكديگر بر اساس مهار ماتريس ذيل بررسي مي‌شود.
1) ماتريس سازگاري 2) ماتريس مطلوبيت 3) ماتريس ظرفيت 4) ماتريس وابستگي
تقسيمات كالبدي شهر
موضوع تقسيمات كالبدي شهر و چگونگي ابعاد و سلسله مراتب آن يكي از مباحث عمدة برنامه‌ريزي شهري است كه ارتباط مستقيم با نحوه كاربري زمين، توزيع فعاليتها و تعيين سرانه‌هاي شهري دارد. در واقع اساس توزيع و تخصيص كاربريها و تعيين استانداردها و سرانه‌هاي شهري بر پايه تقسيمات فضاي كالبدي شهر استوار است. (سعيدنيا، 1383 ص 70)
كوچكترين عنصر كالبدي شهر واحد مسكوني است. كه از مجموع تعداد واحد مسكوني (200-90 واحد) كوچه يا مجتمع مسكوني تشكيل مي‌شود. مجتمع‌هاي مسكوني (5-3 مجتمع) كوي يا واحد همسايگي را بوجود آورند. محله از ترتيب دو تا سه واحد همسايگي تشكيل مي‌شود تقسيم كالبدي شهر از محله برزن است كه شامل دو محله است، دو برزن يك ناحيه شهري و هر چهار ناحيه يك منطقه را به وجود مي‌آورد. (زياري ،1381 ص 45)
طبقه‌بندي كاربريهاي شهري
اراضي شهري به طور كلي به دو گروه عمده زمينهاي داير و باير تقسيم مي‌شود. زمينهاي داير، زمين‌هايي است كه به زير ساخت و ساز رفته‌اند. اما زمينهاي باير يا خالي زمين‌هايي هستند كه استفاده خاصي از آنها نمي‌شود. (پورمحمدي،1382ص 32)
الف) طبقه‌بندي زمينهاي داير
1- مسكوني: تراكم كم، تراكم متوسط، تراكم ويژه
2- تجاري: مراكز تجاري شهري (بازار، دفاتر خدمات عمده فروشي، بانكها و غيره) مراكز تجاري محلي و خرده فروشي و همچنين بازارهاي غير دائمي (بازار روز، هفتگي و غيره)
3- آموزشي: مهد كودك، كودكستان، دبستان، راهنمايي و دبيرستان، هنرستان، دانشگاه
4- فرهنگي: اماكن تاريخي و فرهنگي (موزه، كتابخانه، سالن اجتماعات و غيره)
5- مذهبي: مسجد، تكيه، امامزاده و اماكن مذهبي اقليتها
6- خدمات جهانگردي و پذيرايي: مهمانسرا، مسافرخانه، اردوگاههاي جهانگردي و همچنين رستوران، قهوه‌خانه و غيره
8- بهداشتي: حمام عمومي، آبريزگاه، رختشويخانه و غيره
9- ورزشي: تأسيسات ورزشي (استاديوم، سالن سرپوشيده و غيره) فضاهاي باز ورزشي
10- اداري: مراكز اداري دولتي، نمادهاي عمومي و مراكز اداري خصوصي
11- فضاي سبز: فضاي سبر عمومي (پاركها)، فضاي تفريحي و بازي بچه‌ها، فضاهاي سبز حفاظت شده، پارك‌هاي جنگلي، باغات و فضاهاي سبز خصوصي و مزارع و اراضي كشاورزي
12- مناطق نظامي
13- صنعتي: مراكز صنايع سنگين، صنايع مزاحم (آلودگي‌زا) صنايع سبك و كارگاههاي غير مزاحم
14- تأسيسات و تجهيزات شهري (آب، برق، تلفن، فاضلاب و غيره) و همچنين تجهيزات شهري (آتش نشاني، مراكز جمع‌آوري و دفن زباله، كشتارگاهها، غسالخانه، گورستان و غيره).
15- حمل و نقل و انبارها: پايانه، فرودگاه، تاسيسات بندري، گمرك، ايستگاه راه آهن، سردخانه، انبار، سيلو، پاركينگهاي عمومي و غيره
16- شبكه ارتباطي و دسترسي: كوچه. خيابان فرعي، خيابان اصلي، آزاد راه، بزرگراه، پارك وي
استانداردهاي فضا و مقياس عملكردي كاربريها
هر فعاليتي در شهر شعاع عملكردي خاصي دارد كه به آن آستانه فعاليتي نيز گفته مي‌شود. طبق اين ويژگي سطح متناسبي از كالبد يك شهر به آن فعاليت اختصاص مي‌يابد. از آنجا كه اين خصيصه بنا به خصوصيات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي منطقه مورد مطالعه از شهري به شهر ديگر متفاوت است. شايد آسانترين روش برآورد زمين مورد نياز براي كاربريهاي مختلف همان روش محاسبه نياز واقعي شهر در زمان حال و تعميم و تطبيق ارقام و كميتهاي بدست آمده با آينده باشد. بنابراين به منظور برخورد واقع‌بينانه در برنامه‌ريزي شناخت و مطابقت آنها ضرورت دارد
جواد امینی
http://geographicalresearch.blogfa.com
مطالب مشابه :
تمام دانشگاه های مردانه و زنانه کنکور/ ۲۹ دانشگاه تک جنسیتی دانشجو می پذیرند
گلستان پیام نور,سیستم جامع گلستان,دانشگاه پیام نور,reg.pnu.ac.irسیستم مرکز آموزش عالی فیروزآباد.
چشمه ی شاه بهرامی کوار
1429 متر، قهوه خانه شاه بهرامی 1515 متر و ورودی تنگ راه فیروزآباد 1549 متر. سیستم جامع گلستان
برنامه‌ريزي كاربري اراضي شهري
در كيفيت و كارايي برنامه جامع شهري خواهد داشت، بلكه سیستم گلستان فیروزآباد
خبرهای 30شهریور
رئیس دانشگاه پیام نور فیروزآباد: و بروشور،سیستم جامع گلستان و نحوه وروداساتید
ایام نوروز در شهرستان کوار
سامانه دانشگاه آزاد فیروزآباد سیستم جامع
اهالی قدیم روستاهای کوار
سامانه دانشگاه آزاد فیروزآباد سیستم جامع
امامزاده خضر نبی -اکبراباد کوار
سامانه دانشگاه آزاد فیروزآباد سیستم جامع
برکه شاه غیب - فرمشکان کوار
فیروزآباد قابل مقایسه می باشد.فضای دور تا دور برکه را درختان مورد سیستم جامع گلستان
نوروزان
سامانه دانشگاه آزاد فیروزآباد سیستم جامع
تلِ حکوان و آثار هخامنشی
سامانه دانشگاه آزاد فیروزآباد سیستم جامع
برچسب :
سیستم جامع گلستان فیروزاباد