پيشينه تاريخی یزد

پيشينه تاريخی یزد

منطقه ی يزد يکی از سرزمينهای باستانی و دارای ميراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاريخی با قدمت 3 هزار سال است. برخی از مورخين بنای اوليّه ی شهر يزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می دهند که وی زندانی ساخته و نام آن را چنين نهاده است و به اعتقاد عده ای ديگر از تاريخ نويسان در دوره ی ساسانيان به فرمان يزد گرد اول ( 421-339 م ) در اين محل شهری بنام يزدان گرد بنا گرديده است. نام يزد از همين عنوان گرفته شده است و به معنی مقدس، فرخنده و در خور آفرين می باشد.
مورخين يونانی شهر کهن و باستانی را اياتيس خوانده اند که احتمالا بعد از ويرانی شهر کهن 'کته' پديد آمده است. پس از ظهور اسلام و گرايش مردم ايران به دين اسلام به يزد لقب ' دارالعباده ' داده شد.
يزد به معنای پاک و مقدس و يزد گرد به معنای داده خدايی است. شهر يزد نيز به معنای شهر خدا و سرزمين مقدس است.
يزد نگين کوير است و اولين بار نام آن در کنار اسم چينی تخمه يکی از همرزمان داريوش آورده شد.
اين ناحيه همواره در دوره هخامنشيان از راههای معتبر موسسه های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است. راهداری در يزد قديم چنان اهميتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحيه ميبد به پادشاهی رسيدند. در طی قرون متمادی آباديهای کوچک و بزرگ متعددی در اين سرزمين پديد آمده و از ميان رفته است. آنچه اينک سرافراز از ميان ريگهای روان احصار، مصون از رخدادهای مخرب تاريخی بر جا مانده يادگارهای گويا از سرنوشت تاريخی اين سرزمين و نشانگر فرهنگ و تمدن پربار است. گرچه قدمت آبادی نشينی و تمدن در اين سرزمين از هراره جلگه های يزد تکوين يافته است ، منابع مکتوب پيدايش را به عهد پيشداديان نسبت داده اند.

مکانهای تاریخی استان یزد :

آتشکده زرتشتيان

يکی از اماکن مربوط به زرتشتيان آتشکده ی آنها است. اين بنا در خيابان آيت الله کاشانی واقع گرديده و شامل ساختمان مشجّری است که در قرن اخير ساخته شده است. در اين محل آتش مقدس که برای زرتشتيان مقدس می باشد و دارای قدمتی چند ساله بوده و بايد هميشه روشن نگه داشته شود، نگهداری و از آن مراقبت می شود. شايان ذکر است که قدمت آتش آتشکده به هزار وپانصد سال می رسد. ساختمان اصلی در و سط حياط و بر بلندی قرار دارد و آنرا درختانی هميشه سبز احاطه کرده اند. حوضی بزرگ در محور ورودی بنا به آن زيبايی خاصی بخشيده است. آتش در محفظه ای بلندتر از سطح زمين در اتاقی نسبتا وسيع و دور از تابش خورشيد قرار گرفته و اتاقهايی برای مراسم نيايش پيرامون آن طراحی شده است.

باغ دولت آباد

باغ دولت آباد يکی از باغهای معروف ايرانی است که در زمان محمد تقی خان (دوره زنديه) طراحی و ساخته شده است. اين باغ از قناتی به همين نام مشروب می شود و جريان آب در باغ استخوان بندی طراحی آنرا تشکيل می دهد
عناصر متشکّله مجموعه چنين است:
عمارت سر در جنوبی، شترخان و اصطبل ها، عمارت حرمسرا و عمارت هشتی و بادگير، آشپزخانه، عمارت بهشت آيين، عمارت تالار آيينه سر در اصلی وآب انبار دو دهانه، جالبترين بنای مجموعه را عمارت هشتی و بادگير تشکيل می دهد که تلفيق جريان آب و هوا به زيباترين شکل صورت گرفته است. بادگير باغ دولت آباد با 33 متر بلندی از سطح زمين شاهکار مهندسی و نشانه نبوغ معماران يزدی است.

دخمه زرتشتيان

دخمه در فرهنگ فارسی به معنای گورخانه گيرا می باشد. دخمه در انتهای جنوبی شهر يزد در حوالی منطقه صفائيه در بالای تپه ای نسبتا مرتفع وجود دارد که يکی از قديمی ترين آنها بنام هانچکی هاتريا (زرتشتی هندی الاصل) و ديگری که جديدتر است بنام گلستان معروف است. دروسط اين دو دخمه چاله ای سنگی وجود دارد که زرتشتيان مردگان خود را در آن می انداختند . اين اثر مربوط به دوره ی قاجار می باشد. دخمه ی گلستان دارای قطر 25 متر و ارتفاع ديوار از سطح تپه 6 متر است و دخمه های دیگر دارای قطر 15 متر می باشند.

حمام خان

حمام خان به گرمخانه نور نيز شهرت دارد. سابقه ی احداث حمام به سال 1212 هجری قمری بر مي گردد و در تاريخ 1242 هجری قمری مورد تجديد بنا و تزئينات قرار گرفت. تزئينات حمام خان بسيار ساده بوده است بطوريکه مهمترين تزئين آن نقاشيهای بخش شاه نشين می باشد. مساحت حمام1170 مترمربع و زير بنای آن 900 متر مربع می باشد.

خانه لاريها

اين خانه در سال 1286 قمری ساخته شده ،مالک آن حاج محمد ابراهيم لاری بوده است. سابقاً بعنوان خانقاه نعمت اللهی از آن استفاده می شد. مساحت آن حدود 1700متر وزير بنائی معادل 1200متر مربع را داراست. درها، پنجره ها ، ارسی ها و اتاقهای آئينه کاری و نقاشی شده آن يکی از نمونه های زيبا و عالی خانه های اعيانی قرن سيزدهم است.

خانه ملک التجار

اين خانه ی نمونه در حدود يکصد و بيست سال قبل در يکی از بازارهای مهم شهر ساخته شده و متعلق به ملک التجار است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود دارای کوچه ای دراز و باريک و با ديوارهای بسيار بلند است. تزئينات داخلی اتاقهای آن دست کمی از خانه های قديمی ديگر ندارد. نقاشی اتاقهای اين خانه کار يک نقاش شيرازی است که از حيث اسلوب کاملاً با نقاشيهای عمارت نارنجستان شيراز همسان است. اين خانه در حال حاضر تبديل به مهمانسرای سنتی شده است.

آب انبار شش باد گيری

برای شهرهای کويری همچون يزد ارزش آب بيش از هر جای ديگر احساس می شود. در اين شهر بيش از 75 آب انبار وجود دارد. اين آب انبار دارای شش بادگير می باشد و 180سال پيش در دوره قاجاريّه ساخته شده است. از ويژگيهای مهم اين اثر تاريخی دو دهانه بودن اين آب انبار است که دارای تزئينات مقرنس کاری می باشد و دارای 55 پله ورودی در قسمت جنوبی است که بين پله 25 و 26 از بالا يک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد.

مدرسه ضيانيه

اين ساختمان مشهور به زندان اسکندر می باشد و متعلق به قرن 631 هجری قمری است وبانی آن شرف الدين علی رضی است اين مدرسه در محله نهادان و درمجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد.

مکانهای مذهبی استان یزد :

مجموعه امير چخماق

امير جلال الدين چخماق از سرداران و امرا شاهرخ تيموری و حاکم يزد با همکاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی يزد مجموعه ای شامل تکيه، ميدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه، آب سرد و از همه مهمتر مسجد امير چخماق را بنيان نهادند. سنگ نصب شده در کرباس مسجد، به طرف ميدان و نثر وقفنامه بر آن به خط نسخ می باشد و شبکه های ظريف از کاشی های معرق، دور خارجی گنبد محراب صفه ی اصلی با طاقنمای مقرنس کاری شده قرار دارد و اين مسجد را از نظر مرتبه زيبايی بعد از مسجد جامع قرار داده است. اين بنا مسجد جامع نو نيز ناميده شده است. اين مجموعه در قرن هشتم هجری قمری بنا نهاده شده است..

مسجد جامع کبير

اين مسجد يکی از باارزشترين ميراث تاريخی هنری و گنجينه ای ار معماری اسلامی است. بانی ساختمان اصلی مسجد را علاء الدوله گرشاسب آل بويه – قرن ششم هجری – می دانند ولی مسجد کنونی مربوط به آل مظفر و تيموريان قرن هشتم و نهم هجری است. از امتيازات هنری و معماری اين مسجد می توان قدرت و استواری کاشيکاريهای نفيس و جالب، سر در بلند، دو کتيبه نفيس يکی به خط کوفی و ديگری به خط ثلث بر روی کاشی لاجوردی معرق در کنار سر در باشکوه، دو مناره زيبا و تزئينات کاشی کاری شده ديوارهای داخلی شبستان و زير گنبد و خارج گنبد را نام برد. ارتفاع مناره های آن حدود 48 متر و ارتفاع سر در آن در حدود 24 متر می باشد.

مسجد ريگ

اين مسجد که کاروانسرای مخروبه بوده است، توسط امير معين الدين اشرف بنا گرديد. مناره ی گلی مزين به کاشی با خطوط و نقوش مهندسی، قفسه ای چوبی در بالای مناره ، کتيبه خط ثلث بر کاشی معرق در سه طرف در، کنده کاری دو لنگه ای کاشی های شش ظلعی فيروزه ای و آبی با حاشيه های سياه سفيد مرسوم قرن نهم هجری در بدنه محراب و طاقنمای محراب با گچکاری مقرنس از برجستگيهای مهم اين مسجد به شمار می رود.

امامزاده جعفر

امامزاده جعفر از نوادگان امام صادق (ع) و مهمترين زيارتگاه مورد احترام مردم يزد، در محله ی قديمی مصلّی عتيق واقع شده است. وی در زمان خلافت متوکل عباسی از مدينه به يزد مهاجرت کرد و به شاگردی در دکّان آهنگری پرداخت. وی در سال 423 ه. ق. در گذشت و در محل فعلی دفن شد.

مسجد ملا اسماعيل

اين مسجد بزرگ در جنوب ميدان خان قرار گرفته است و اثر همت والای آخوند ملا اسماعيل عقدائی در سال 1222 می باشد. اين مسجد مشتمل است به ايوان وسيع با دهنه 75/15 متر و شبستان با 32 ستون و گنبد های بسی عالی، نقش و نمای آجری درگاهها و گاهی تلفيق شده به کاشی و سنگ مکتوب در طرف چپ بالای سر در بزرگ ورودی با مطالبی با خط نستعليق و سنگ لوحه های مختلف.

مسجد شاه طهماسب

اين مسجد در ميدان بعثت واقع بوده است. بانی بنای قديمی آن بيگم دختر شاه طهماسب صفوی است که به همسری نور الدين مير ميران از خاندان شاه نعمت الله در آمد، از بنای قديم آن چيزی باقی نمانده مگر دو سنگ مرمر يکی در محراب و ديگری بر ستون ميدان.

مسجد فرط

مسجد کوچکی واقع در محله ی دار الشّفا که گفته شده است بعد از خروج ابو مسلم در خراسان و تسلط او بر يزد آنرا ساخت و امام رضا (ع) هنگام سفر از مدينه به خراسان در اين مسجد عبادت نموده است. بر اساس سنگ محراب آن زمان احداث آنها را هشتصد تا نهصد سال قبل تخمين می زنند.

مسجد چهل محراب

اين بنا در قرن هفتم هجری توسط خواجه شمس الدّين محمّد بنا شده است. علّت شهرت آن به چهل محراب آن است که در آن چهل محراب، کاشی تعبيه شده بود. در حال حاضر فقط شش قطعه از کاشی باقی مانده است.

بقعه سيد شمس الدين

در سال 767 هجری قمری بنا شده است. اين بنا دارای ايوان بلند، نقاشی و ترئينات گچ بری می باشد. ايوان بلند آن دارای کاشيکاری معرّق و رنگارنگ است. در وسط سقف ايوان بلند ترنجی بزرگ و در گوشه های سقف گل و بوته های زيبايی نقش داده شده است. در داخل ايوان سنگ قبر مرمری، مربوط به بهاءالدّين فرّاش موجود است که تاريخ 850 را نشان می دهد.

بقعه سيد رکن الدّين

اين بنا در سال 725 هجری قمری بنا نهاده شده است و محل دفن سيد رکن الدّين محمد قاضی می باشد. اين بنا دارای گنبد، گچ بريهای خطوط اسليمی داخل ايوان بلند و مقرنسهای چهار گوشه بنا و محراب بلند می باشد. در داخل بقعه آثار تزئينات آجرکاری و خطوط کوفی و نستعليق بر ديوارها و حتی در قسمت سقف که با آب رنگ نقاشی شده است به چشم می خورد.

مسجد جامع فهرج

اين مسجد که در 30 کيلومتری شرق يزد قرار گرفته، از خشت و گل ساخته شده است. تاريخ بنای آن به صدر اسلام باز می گردد. اين مسجد در تاريخ معماری اسلامی – ايرانی از اهميت ويژه ای برخوردار است. ستونهای قطور و پوشش تاق آن از نوع پير گهواره ای است و مناره ی مسجد که از گل ساخته شده است به دوره های بعدی مربوط می باشد.

بقعه دوازده امام

اين بقعه مشتمل بر دوازده گنبد منفرد در سال 429 هجری به دستور ابوسعيد و ابو يعقوب از امرای علاءالدّوله فرامرز ساخته شد. در اين بقعه کتيبه ای به خط کوفی بالای سر در گاه نمای ،که در حاشيه ای از آن نقوش گل و بوته قرار دارد و سنگ قبر فخر الدّين اسفنجردی از مشايخ بزرگ قرن هشتم به اندازه 92×60 است که در محراب نصب شده و و توجه بينندگان را به خود جلب می کند.

بقعه شيخ احمد فهادان

اين بقعه مدفون شيخ احمد و برادرش از اهالی اسفنجرد است. اين دو از عرفای زمان خويش بودند که به يزد آمدند و در محله فهادان سکنی گزيدند. از بنای اصلی آن تنها گنبدی با بادگيرهای کاشی کاری مربع شکل و محراب کاشی کاری شده معرق باقی مانده است.

http://towerhouse.blogfa.com/post-61.aspx

جمع آوری مطالب توسط : سید حسن طباطبایی

پيشينه تاريخی یزد

مطالب مشابه :

پيشينه تاريخی یزد

قنات و آب انبار

پاي "حسني" همچنان در كفش قوه مجريه !