خلاصه کتاب : اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران

خلاصه کتاب : اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران

تالیف مهندس محمود توسلی

بخش اول

- بهترین راه ادراک فضای شهری نگاه دقیق به تجربه طراحی فضا در طول تاریخ است.

این تجربه در یونان با ایجاد تپه های مقدس مانند آکروپلیس یا میدان آگورا، در روم با فروم رومی، در ایران با فضاهایی کنده شده در دل صخره ها و سرانجام در فضای شهری دوران قرون وسطی و رنسانس به اوج می رسد.

فضای شهری

- زوکر اعتقاد دارد که فضای شهری ساختاری است سازمان یافته، آراسته و واجد نظم، به صورت کالبدی برای فعالیت انسانی و بر قواعد معین و روشنی استوار است که عبارتند از : ارتباط میان شکل بدنه ساختمان های محصور کننده، همشکل و یکدست یا متنوع بودن آنها، ابعاد مطلق این بدنه ها نسبت به پهنا و درازای فضایی که در میان گرفته شده، زاویه گذر خیابان هایی که به میدان می رسند و سرانجام موقعیت و محل بناهای تاریخی، آبنماها، فواره ها یا عناطر سه بعدی دیگر.

- بیکن می گوید : فرم، معماری محل یا مرز تماس توده و فضا است.

- یوجین راسکین : معماری –ومجموعه معماری فضای شهری- علاوه بر جوانب ملموسی مانند رنگ، مصالح و بعد، با جوانب ناملموسی مانند هماهنگی، وحدت و تناسب نیز سر و کار دارد.

- تاثیر اصلی در خود فضا است. فضایی در بر دارنده میدان و مجموعه ساختمان های مرتبط با آن، ساختمان ها و میدان موضوع بحث است نه یک عنصر منفرد. تاثیر متقابل و رابطه ساختمان ها با هم، کنار هم و با فضای میدان معنی دارد و از ساختمان ها اثر مجموعه نماهایی مرتبط با هم مورد نظر است نه یک نما، و در واقع مقصود رابطه میان توده ساختمانی و فضا است.

- بیکن یادآور می شود که عامل زمان در طراحی را نمی توان نادیده گرفت.

- میدان نقش جهان: تنها فضای شهری عمده است که نسبتا دست نخورده باقی مانده و می تواند به عنوان فضای شهری در مقیاس شهر مورد بحث قرار گیرد. هاینس گربه معتقد است، شاه عباس برای طرح این میدان، میدان کهنه اصفهان را الگو قرار داده است.

- برخی جهت میدان را معلول محدودیت های نحوه قرار گیری ساختمان های موجود در زمان احداث میدان می دانند و برخی دیگر بر جهت عبور و مرور در شهر و راسته بازار ها و گذر های حول و حوش میدان پیش از احداث آن تاکید دارند.

- راجر ترانسیک پس از تقسیم بندی فضاهای شهری به دو دسته عمده سخت فضا و نرم فضا، میدان کامپو سیه نا را در دسته اول قرار می دهد. منظور وی از اصطلاح سخت فضا، فضاهایی است که کاملا با بدنه های معماری محصور شده اند. این فضا ها محل گردهماییها و مکان فعالیت های اجتماعی شهر است. نرم فضا ها فضاهایی هستند که محیط و عناصر طبیعی در شکل دادن به آنها غلبه دارند. باغها و پارک ها را می توان در این تقسیم بندی قرار داد.

- شهر های ایران علیرغم فشردگی کالبدی، مبین ساخت فضایی ویژه ای هستند. و آن پیوستگی مجموعه مرکز شهر و مراکز محلات از طریق گذر های اصلی است.

- دو عنصر اساسی ساخت فضایی شهر عبارتند از میدان و خیابان. این دو عنصر، عناصر اولیه ساخت فضایی شهر محسوب می شوند. از گذر های پر پیچ و خم و فضا های عمومی شهر های قرون وسطی گرفته تا خیابان ها و میدان های جدید امروزی را، اگر واجد ارزش فضایی باشند، می توان در شمار میدان و خیابان با مفهومی که مورد نظر است قرار داد.

- میدان، یا حیاط عمومی شهر و محله، نقش جمع کردن خانه ها یا عناصر شهری و محلی را دارا است. در حالی که میدان و عناصر مربوط با آن از نظر کالبدی جزئی است از ساخت فضایی شهر، از نظر اجتماعی این مجموعه در روح و روان شهروندان جای دارد.

- زوکر حدوده بیست سال پیش از کریر یک تقسیم بندی متفاوت و فشرده تر را انجام داد. او شکل میدان ها را چنین تقسیم بندی نمود:

- میدان های محصور و بسته : که برای خود فضایی کامل محسوب می شود. 2- میدانی که فضای آن به سوی عنصری مسلط جهت داده شده است. 3- میدان هسته ای : که فضایش حول مرکزی شکل می گیرد. 4- مجموعه میادینی که خود متشکل از چند فضا هستند. 5- میدان بی شکل : با فضایی نا مشخص

- این طرح میدان به صورت مربع یا مربع مستطیل، دایره و اشکال هندسی منظم دیگر، نخستین عاملی است که در نمود سیمای بصری میدان موثر است. دومین عامل شکل بدنه محصور کننده فضای میدان است.

- عوامل دیگری که در ترکیب فضایی میدان موثرند عبارتند از :

مقیاس یکایک واحدهای معماری که میدان را در برمی گیرند، اختلاف بلندی و کوتاهی آنها، ارتباط آنها با وسعت میدان، محل قرار گیری بنا ها و آثار تاریخی، و تزئینات معماری و مانند آن. تفاوت میان ارتفاع های بدنه ها اگر درست طراحی شده باشد، بر جنبه بصری میدان می افزاید.

- یکی از عواملی که مهمترین نیز هست، بدنه یا نمای محصور کننده فضا است. هر نمایی در فضای شهری دو نقش دارد، از یک سو بخشی از معماری محصور کننده فضا به شمار می رود و از سوی دیگر جزئی از نظم فضایی حاکم بر کل فضای شهری و ساخت فضایی شهر است. تاثیر شکلی سبک های مختلف بر فضای میدان در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد.

- در عهد باستان عنصر پیوند دهنده ساختمانی فضای میدان، ترکیب ستونداری بود که به صورتی موزون دور میدان می گشت. این عنصر از اواخر دوران قرون وسطی تا قرن های هفدهم و هجدهم، طاق های متوالی یا پیوسته طاقی شکل بود.

- در فضا های شهری ایران این عنصر ارتباط دهنده ساده تر و به صورت طاقنماهایی که میدان ها و تکایا را احاطه می کرده اند.

- در تقسیم بندی دوم زوکر میدانی قرار می گیرد که فضا و کلیه ابنیه و عناصر آن از نظر کالبدی در تسلط بنا یا مجموعه بناهای خاصی است. قویترین صورت جهت گیری این است که یک خیابان اصلی در محور ساختمان مسلط میدان قرار داسته و در میدان قرار داشته و در میدان باز شود.

- نوع سوم میدانی است که حالتی هسته ای دارد و فضایش حول مرکزی شکل گرفته است. در اینجا عنصر هسته ای به صورت یک نشانه مانند فواره یا یک ستون هرمی یادبود است.

- چهارمین نوع فضاهایی است که به صورت مجموعه ای از میدان های مربوط به هم است. ترکیب مجموعه میادین به چهار صورت اصلی شناخته شده است :

اول : مجموعه ای متوالی از میدان ها که از نظر شکل و اندازه متفاوتند و در یک جهت و بر محوری مستقیم قرار گرفته اند. دوم: میدان هایی که با هم ارتباط محوری ندارند ولی فضاهایشان به هم مربوط است. به عنوان مثال میدانی از کنج به صورت نا متقارن با میدانی دیگر ترکیب می شود.

سوم: ترکیب چند میدان با ابعاد و اشکال مختلف که بنای مسلطی را احاطه کرده اند.

چهارم : میدان هایی که از هم جدا افتاده اند و عناصر کالبدی مشخصی، آن ها را به هم متصل نمی کنند اما پیوستگی فضایی میان آنها را با گذر های ارتباط دهنده می توان تشخیص داد.

- در تقسیم بندی آخر زوکر، فضاهای بی شکل و به یک معنی وسیع قرار می گیرند. (باید دانست که وسعت و مقیاس نامتناسب ارزش های زیبا شناسی را از بین می برد.)

خیابان

خیابان به صورت کانالی که برای حرکت اتوموبیل است با مفاهیمی که این مکان به عنوان فضای شهری می تواند داشته توافق ندارد. ارزش های بصری خیابانی که فقط برای عبور و مرور اتوموبیل در نظر گرفته شده با خیابانی که به سواره و پیاده و یا صرفا پیاده و یا صرفا پیاده است تعلق دارد، متفاوت است.

- خصوصیات درونگرایی معماری ایرانی در مقایسه با ویژگی برونگرایی معماری غربی، تجربه طراحان غربی را در ساختمان هایی که رو به میدان یا خیابان دارند، غنی تر کرده است. معماری ایران از بیرون بسیار ساده بوده و نمود اصلی اش در درون بود.

- بدنه حیاط های قدیمی ایران علیرغم تقارن محوری در بیشتر موارد، در مقایسه با بدنه محصور کننده فضای میدان ها از تنوع شکلی بیشتری برخوردار است. معماران قدیمی در طراحی فضا های خصوصی آزاد تر عمل کرده اند.

حس مکان در فضاهای شهری : قسمت دوم

SENSE OF PLACEIN URBAN SPACE : PART TWO

تعریف حس مکان

حس مکان به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات کم و بیش آگاهانه آنها از محیط خود است که شخص را در ارتباطی درونی با محیط قرار می دهد ، به طوری که فهم و احساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می شود . این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص می گردد . حس مکان علاوه بر این که موجب احساس راحتی از یک محیط می شود ، از مفاهیم فرهنگی مورد نظر مردم ، روابط اجتماعی و فرهنگی جامعه در یک مکان مشخص حمایت کرده و باعث یادآوری تجارب گذشته و دست یابی به هویت برای افراد می شود .

تعریف حس مکان از دیدگاه بزرگان علوم مختلف

انسان شناس (ستا لو)

تعلق به مکان ورای تجربیات احساسی و قابل درک و شامل اعتقادات فرهنگی و فعالیت‌هایی است که انسان را به محیط پیوند می‌دهد.

روانشناس (فریتز استیل)

روح مکان ترکیب ویژگی‌هایی که به یک موقعیت مکانی، شخصیت خاص می‌دهد.

جغرافیدان (توان)

احترام به مکان زنجیر محکمی بین فرد و مکان است. تعهد به محیط حسی زیبایی شناسانه، لمس کردنی و احساسانه است.

معمار منظر (جان جکسن)

حس مکان،‌ حسی است که فرد در نتیجه یک اتفاق یا سنت در درون خود می‌سازد و با حس بازیابی و خواندن دوباره وقایع،‌ نگهداری می‌شود.

طراحی شهری و حس مکان

مطابق برخی تعاریف ، طراحی شهری ورای پرداختن به مقولات عملکردی – عینی ، با مدیریت کیفیات غیر محسوس محیط ( نظیر معانی مختلف محیطی ، خاطرات جمعی مرتبط با اماکن و حس مکان) و به طور کلی با تعیین کالبدی بخشیدن به فرهنگ جامعه سر و کار دارد. لوزانو معتقد است که طراحی ، خود یکی از مولفه های فرهنگ است و چنانچه طراحی شهری بر اساس درس هایی گرفته شده از گذشته ، و نیز مطابق با واقعیت های حال باشد ، قادر خواهد بود که نتها موجب ارتقای محیط انسان گردیده و درهای اجتماعی – اقتصادی را تسکین بخشد ، بلکه همچنین می تواند در تنظیم مجدد اهداف فرهنگی مان کمک نماید.برخی محققان ، نقش طراحی شهری را مدیریت حس مکان تعریف نموده اند.حس مکان ، هویت و کیفیاتی که منجر به منحصر به فرد بودن هر شهری برای خودش می گردد ، از جمله مقولاتی است که می بایست تحت عنوان کیفیات تجربی طراحی شهری در نظر گرفته شوند. از این رو موتلوچ می نویسد :

نقش یک طراح شهری خلاق و پاسخگو ، درک عناصری است که به شخصیت هر مکان کمک می نماید و متعاقبا ، خلق فرم هایی است که با خصوصیات منحصر به فرد آن مکان متناسب باشد.همچنین ، شناسایی ، بر طرف ساختن و یا تخفبف عناصری که حس مکان بودن را ضایع می سازند ،از دیگر نقش های طراحان شهری است. در واقع ، با انجام دادن این کارها ، طراح شهری عملا مدیریت حس مکان را بر عهده می گیرد.

نوربرگ شولتز با اقتباس از نظرات هایدگر درباره ماهیت وجودی سکونت ، هدف از معماری را سکنی گزینی می داند و معتقد است که بشر وقتی سکنی می گزیند که بتواند خود را با یک محیط تطبیق داده و با آن همذات پنداری کند .

منابع قسمت اول و دوم :

پاکزاد ، جهانشاه(1385)"مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری"دبیر خانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، تهران.

بمانیان،محمدرضا(1387)"پدیدارشناسی مکان"سازمان شهرداریها و دهیاری های کشور،تهران.

فلاحت، محمد صادق(1384)"نقش طرح کالبدی در حس مکان مسجد"مجله هنرهای زیبا،تهران.

قاسمی اصفهانی ،مروارید(1383)"اهل کجا هستیم؟(هویت بخشی به بافت های مسکونی)"انتشارات روزنه، تهران.

خلاصه کتاب : اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران

مطالب مشابه :

اصول و روش های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران

اصول میدان های بزرگ شهری

خلاصه کتاب : اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران

اصول طراحی بخش MRI

پایان نامه های طراحی شهری دانشگاه تهران

اصول سازماندهی فضا در شهرهای ایران و واحد های مسکونی:

خلاصه کتاب : اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران

شیت های طراحی شهری

اصول طراحی المان های شهری