سنجش از طريق طيف بندي (روشهاي مهم مقياس بندي)

براي سنجش پديده ها و مفاهيم كيفي اجتماعي مقياس يا طيف هاي متعددي وجود دارد كه مشهورترين آنها به شرح ذيل است :

مقايسه زوجی طيف بوگاردوس، طيف تورستن، طيف ليكرت، طيف گوتمن

1)طیف بوگاردوس

هدف از طیف بوگاردوس سنجش میزان فاصله اجتماعی گروهها می باشد.

و کاربرد این طیف در مواقعی است که مثلا دو گروه مختلف با دو فرهنگ و زبان متفاوت در کنار هم زندگی می کنند و یا در مواقعی که مردمی از ملیتهای گوناگون و با فاصله جغرافیائی در جریان روابطی متقابل قرار میگیرند (مثلا در سنجش نگرش به شغل/ طبقه اجتماعی/ گروههای مذهبی) این طیف بکار می رود .

این طیف در یک مقیاس تر تیبی (تمایل کامل/ تمایل متوسط/ تا حدودی/ عدم تمایل) میزان تمایل یک گروه را نسبت به سایر گروهها می سنجد.

بوگاردوس برای هر یک از هفت نقطه روی طیف یک جمله اظهاری یا گویه در نظر گرفت. فرض بر این است که اگر کسی با گویه اول موافق باشد با گویه های دیگر نیز موافق است بوگاردوس در تحقیق خود هفت گویه را در نظر گرفته بود (ازدواج - دوست صمیمی – همسایه – همکار – هموطن – میهمان – اخراج).

این طیف کوششی بود که کیفیت ها را دقیقتر سنجیده و در سطح تر تیبی مورد سنجش قرار دارد و نیز برای ترتیب ارجحیت می توان از مقایس طيف بوگاردوس يا طيف فاصله اجتماعي

اين طيف يا مقياس سنجش فاصله اجتماعي توسط بوگاردوس ابداع گرديد. بوگاردوس سعي كرد شيوه اي را بيايد كه بوسيله آن بتواند ميزان تمايل يا عدم تمايل افراد نسبت به چيزي را بسنجد. بدين منظور طيفي را در نظر گرفت كه در يك سوي آن (منتها اليه چپ) تمايل يا پذيرش و در سوي ديگر (منتها اليه راست) عدم تمايل يا انزجار و وسط آن تمايل متوسط تصور شده بود. سپس اين طيف را به هفت قسمت تقسيم نمود كه بطوريكه امكان انتخاب في ما بين براي پاسخگو وجود داشته باشد و امكان سنجش دقيق تر فراهم شود.

بوگاردوس براي هر يك از هفت نقطه روي طيف يك جمله اظهاري يا گويه در نظر مي گيرد كه با توجه به ارزشهاي اجتماعي زمان و مكان خود، بيانگر ميزان تمايل يا عدم تمايل يك نقطه بر روي طيف بود. اين گويه ها را در اختيار پاسخگو مي گذارند، كه بايد اولين احساس و عكس العمل خود را اظهار نمايد. اين گويه ها به ترتيب شماره گذاري مي شوند. بعد شماره هرگويه در درصد افرادي كه با آن گويه موافق بوده اند ضرب مي شود. از مجموع حاصلضرب ها عددي بدست مي آيد كه بيانگر گرايش پاسخگويان نسبت به آن موضوع است. اينگونه روش استخراج را روش ضريب بندي"يا" "وزنه گذاري" مي نامند.

اما اين روش داراي نقاط ضعفي است كه از جمله آنها مي توان به اين امر اشاره كرد :

كه در طيف بوگاردوس فرض بر اين است كه گويه ها انتخاب شده مبتني بر ارزشهاي جامعه مورد مطالعه باشد اما اين تصور به اندازه كافي مستدل نيست و ممكن است بين ارزشهاي محقق و ارزشهاافرادي كه در مورد آنان تحقيق مي شود تفاوت وجود داشته باشد.

علاوه بر آن در اين طيف از پاسخگو درخواست مي شود كه عكس العمل نخستين خود را ارائه دهد اما عملاً به علت تعداد كم گويه ها پاسخگويان فرصت خواهند داشت تا نگاهي چند گويه بيافكنند و سپس عكس العملهاي خود را تا حدي كنترل نمايند.

ه زوجی استفاده نمود.

معایب این طیف از معایب این طیف می توان به قصور محقق در تدوین گویه ها –کم بودن گویه ها و فواصل نامتساوی گویه ها اشاره نمود.

2)طیف لیکرت

هدف این طیف اندازه گیری گرایش به یک موضوع بر اساس ارزشهای جامعه می باشد و کاربرد این طیف نیز در جهت بررسی گرایشها نسبت به مسئله سیاسی –اجتماعی و اقتصادی می باشد که در سطح ترتیبی نیز مورد سنجش قرار دارد.

گویه ها در این طیف حداقل 15 تا 30گویه و بیشتر تدوین می شود.

در تدوین گویه ها باید سعی شود از گویه های بی تفاوت ،بی ربط و ابهام آور جلو گیری شود تعداد گویه هائی که گرایش مخالف و موافق دارند باید تقریبا به یک اندازه باشدو نیز طیفی که به پاسخگو داده می شود معمولا از 5 قسمت تشکیل شده است (کاملا موافقم- موافقم – تاحدودی – مخالفم – کاملا مخالفم) که براساس هدف و روش تحقیق می توان کلمات گویه ها را عوض نمود.

در تدوین گویه ها باید دقت شود تا گویه های بی تفاوت و بی ربط و ابهام آور حذف گردند گویه مستقیما پس از تحقیقات مقدماتی پخش می شوند. پس بهتر است بعد از تدوین پرسشنامه مقدماتی pretest حداقل با 30 نمونه گرفته شود تا بعد از بررسی کمی (روایی) و کیفی (اعتبار) آن گویه های ابهام انگیز حذف گردد.

در اين روش نيز تعدادي گويه كه نشان دهنده نحوه نگرش نسبت به رويدادي خاص هستند آماده مي شود. اين گويه ها با ترتيب اتفاقي در اختيار پاسخگو گذاشته مي شود. در اينجا پاسخگو در خواست مي شود كه ميزان موافقت يا مخالفت خود را با هر گويه بر مبناي يك طيف بيان كنند. اين طيف كه معمولاً از پنج قسمت تشكيل شده است :

پاسخگويان گويه ها را بر ميناي اين طيف بررسي مي نمايد اما اين طيف با اعداد مشخص نشده است تا بر روي پاسخگويان تاثير نگذارند. لذا پس از بازگشت پرسشنامه ها از طرف پاسخگويان، طيف با اعداد شماره گذاري مي شود. طرز شماره گذاري بطور دلخواه است يعني در يك طيف پنج قسمتي مي توان به كاملاً موافق نمره1 و كاملاً مخالف عدد 5 يا به جاي عدد يك از صفر استفاده كرد. مجموع نمرات كه پاسخگويان بدست مي آورند بيانگر گرايش آنهاست. به همين دليل اين طيف را طيف مجموع نمرات نيز مي نامند.

در مقياس ليكرت حداقل تعداد پاسخگويان مورد نياز بين 100 تا 120 نفر تخمين زده شده است. در اين طيف فواصل بين درجات،يك اندازه پذيزفته شده است. مثلاً فاصله بين كاملاً موافق تا موافق به همان اندازه فاصله بين بي تفاوت تا موافق فرض شده است در صورتيكه عموماً اين واقعيت ندارد مثلاً اگر شخص(A) به يك گويه پاسخ بي تفاوت،شخصB موافق و شخصC كاملاً موافق پاسخ دهد. تفاوت گرايش C,B به همان اندازه تفاوت گرايشB,A نيست.

بطور كلي طيف ليكرت نسبت به طيف هاي قبلي داراي مزاياي زيادي است چون نه به تعداد زيادي گويه نياز دارد نه به قضاوت داوران و در عين حال نتايج حاصله از دقت و اعتبار بيشتري بر خوردار است. لذا اين طيف براي بسياري از تحقيقات ميداني وسيع، در علوم اجتماعي و خصوصاً جامعه شناسي كاربرد دارد و مي توان بوسيله آن انواع مسائل (گرايش هاي سياسي، مذهبي، نژادي، شغلي و.....) را سنجيد.

۳)طیف تورستن

ابتدا گویه ها را انتخاب کرده و بعد از داورانی خواسته می شود تا گویه ها را در 11 طیف تقسیم نمایند.

و ارزش طیف از مجموعه قضاوتها ی داوران برای هر یک از گویه ها بدست می آید.

هدف از این طیف اندازه گیری گرایش به یک موضوع براساس ارزشهای جامعه توسط داوران می باشد.

این طیف نسبت به مقایسه زوجی از حجم کار کمتر و نسبت به بوکادوس از دقت بیشتری بر خوردار است.

برای بررسی اعتبار گویه ها باید به روش کمی و کیفی گویه های ابهام بر انگیز را حذف کرد بدین ترتیب که نمودار تجمعی آنرا کشید ه و 50 درصد را میانه (چارک سوم) و 25درصد را چارک اول و 75 درصد را به عنوان چارک سوم مشخص نمود و عددهای آنها را مشخص کرد. که برای پیدا کردن گویه های مبهم می توان از فرمول ضریب ابهام استفاده نمود که عبارت است از :

پس کمترین Qها را انتخاب گده و بقیه را حذف می کنیم.

اين روش نسبت به مقايسه زوجي از حجم كار كمتر و نسبت به طيف بوگاردوس از دقت بيشتري برخوردار است. در اين روش اطلاعات يا گويه ها در مورد موضوع خاصي ارائه مي دهند البته تعدادي اين گويه ها بيشتر از طيف بوگردوس است. اين گويه كه گرايش مثبت و منفي را نسبت به موضوع خاصي بيان مي كنند بر روي محور يا طيفي كه يازده قسمت با فواصل متساوي تقسيم شده كه منتها اليه چپ آن گرايش بسيار مثبت و در وسط گرايش متوسط و در منتها اليه راست آن گرايش بسيار منفي مشخص شده است.

پس گويه هايي كه محقق حدس زده با گرايش در رابطه اند بر روي طيف توزيع مي شوند. اما توزيع اين گويه ها بر روي طيف تنها بوسيله محقق نمي شود بلكه بوسيله تعداد زيادي از افراد كه با ارزشهاي جامعه مورد نظر محقق آشنا باشند انجام مي گيرد و به هريك از اين داوران يك دسته از گويه ها و يك طيف يازده قسمتي داده مي شود. پس از آن، گويه ها را از آنها پس گرفته و هر دسته را مبناي شماره گويه مرتب مي كنند و ميانگين نمونه گويه هايي كه پاسخگو با آنها موافق بوده است نمايانگر گرايش او نسبت به موضوع مورد مطالعه است. از معايب اين طيف : به دلائل مسئله برابري فاصله ها : يعني استفاده از علامت گذاريهاي عددي باعث اشتباه مي شود. مثلاً آيتمي كه به آن عدد 4داده شده دو برابر ميزان گرايشي است كه عدد2 است. بنابراين بر روي آنها بطور دقيق نمي توان محاسبات رياضي و آماري را پياده نمود.

علاوه بر آن قضاوتهاي متخصصان (داوران) نيز روي آن تاثيرگذار است و اين امر به تعداد و خصوصيات آنان بستگي دارد و نيز اگر چه اين طيف حجم كاريش نسبت به روش مقايسه زوجي كاهش مي يابد اما نسبت به طيف ها ديگر از زحمت و كار زيادي براي استخراج قضاوت داوران برخوردار است. با وجود اين دلايل اين طيف با فواصل ظاهراً متساوي يكي از متداول ترين طيف هاي سنجش در علوم اجتماعي است.

4) طیف گاتمن

هدف از این طیف تنظیم گویه ها بنحو کاملا تراکمی و انباشتی می باشد

و این طیف به عنوان طیف میزان نگار در سطح اسمی (بلی /خیر –موافقم /مخالفم) می تواند گرایش به یک موضوع را براساس ارزشهای جامعه مبتنی بر آرای پاسخگویان نمرات گویه های تعیین شده را بسنجد. اگر پاسخگو به تمام گویه ها مثبت پاسخ دهد بالاترین نمره را می گیرد.

پس برای مشخص کردن ضریب بازنمائی می توان از یک منهای تعداد خطاها تقسیم بر تعداد پاسخگو ضربدر تعداد گویه ها استفاده کرد.

مقياس گوتمن يا مقياس داراي سلسله مراتب به اين ترتيب است كه پاسخگويان كه به يك گويه پاسخ موافق مي دهند از پاسخگوياني كه به همان گويه پاسخ مخالف مي دهند مجموع نمره بيشتري كسب نمايند و اين كار در صورتي عملي است كه گويه ها مانند طيف بوگاردوس مرتب شوند يعني بصورت انباشته اي يا يكنواخت و يا به اصطلاح ديگر همگن كه :

اولاً در آغاز گويه اي قرار گيرد كه بيانگر شديدترين گرايش مثبت يا منفي باشد و در گويه هاي بعدي به تدريج از اين شدت كاسته شود.

ثانياً اگر پاسخگويي از بين 7 گويه كه در طيف بوگاردوس با گويه سوم موافقت كرد به معني آن است كه با گويه هاي ضعيف تر (4و5و6) نيز موافق است.

در اين روش با دانستن مجموع نمرات پاسخگويان بدون داشتن بقيه اطلاعات مي توان به عكس العملهاي آنان نسبت به گويه ها پي برد كه به اين امر"بازنمايي"گويند.

چون گويه هايي كه مثبت ترين، رتبه يك را دارند و رتبه دوم را به دومين گويه از نظر مثبت بودن و الي آخر، بنابراين براي هر پرسش شونده يك معيار رفتاري دريافت مي كنيم. يعني اگر شخص با گويه موافق باشد(+) يك امتياز به وي داده خواهد شد، اگر وي گويه را رد كند(-) امتياز به وي داده نخواهد شد . به اين ترتيب براي هر پرسش شونده يك معيار رفتاري دريافت مي كنيم كه براساس مجموع امتيازات پاسخهاي داده شده محاسبه مي شود. اما با طيف گوتمن مسائل جزئي را مي توان با دقت بيشتري سنجيد و اما براي بررسي مسائل وسيع، نياز به طيف هايي چون طيف ليكرت داريم. اگر چه از دلايل اهميت طيف گوتمن وجود نقطه صفر عيني است كه سنجش را از دقت بيشتري برخوردار كرده است اما اين طيف نيز مانند طيف ها قبلي از سطح يك مقياس ترتيبي تجاوز نكرده است و نمي توان ادعا كرد كه فواصل بين نمرات يكسان بوده است. گاهي نيز اين اتفاق مي افتد كه گويه ها نامناسب باشند و در پايان كار، كليه زحمات به هدر رود. علاوه بر اين، يك طيف تهيه شده براي يك شرايط مكاني و زماني معين، ممكن در شرايط كمي متفاوت غير قابل استفاده شود.

بر این اساس علي رغم تمامي تفاوتهاي موجود بين نحوه كار روشهاي مختلفي كه توضيح داده شده، مشكلات و مسايلي هنوز وجود دارد كه كم وبيش در مورد همه روشهاي نامبرده صادق است : اين ايرادها شامل دقت اندازه گيري، پايايي، تخمين يا حدس درباره يك بعدي بودن محدوده هاي نگرش مي شود.

در مورد همه روشها توصيه مي شود كه از كاربرد كليشه اي آن خودداري كرد و محقق بايد در صورت لزوم، روشهاي مختلف را به صورت تركيبي ويا همزمان به كار ببرد.

سنجش از طريق طيف بندي (روشهاي مهم مقياس بندي)

مطالب مشابه :

انجام پایان نامه مدیریت - پایان نامه مدیریت آموزشی (بررسی نیازهای راهبردی توسعه آموزش مجازی)

پرسشنامه سلامت عمومي GHQ-28)

نمونه سوالات روش تحقیق

سنجش از طريق طيف بندي (روشهاي مهم مقياس بندي)

بررسي ميزان صلاحيت هاي حرفه اي معلمان ابتدايي استان قزوين در دروس رياضي و علوم و فارسي