نقدي بر عملكرد ۵ روزنامه محلي در شيراز

سعيد نظري.........................................................................

شاید چندان لازم نباشد که یادآور شویم مطبوعات در شیراز به درازی تاریخ مطبوعات ایران، عمر دارند و نام روزنامه با شیراز عجین شده است اما برخلاف دیگر نقاط کشور، مردم شیراز در 50 سال اخیر همواره طعم روزنامه محلی چشیده‌اند، چه آن زمان که مرحوم عزیز شرقی روزنامه پارس را قبل از انقلاب اسلامی منتشر می‌کرد و چه در بدو پیروزی انقلاب اسلامی که خبرجنوب به تلاش محمدحسین واحدی‌پور راهی دکه‌ها شد و همچنان زنده و پویاست و چه امروز که نیم نگاه، عصر مردم، سبحان و افسانه هر روز صبح در سبد فرهنگی شیرازی‌ها یافت می‌شود.

تفاوت فاحش روزنامه نگاری و انتشار روزنامه محلی با روزنامه نگاری در ایران، تنها در بومی‌سازی در این فرهنگ و حرفه است. آنچه از روزنامه‌نگاری در ایران مشاهده می‌شود، به نوعی تولیدی برای ذائقه ملی است اما در شیراز روزنامه‌نگاری محلی و با مخاطب بومی است و از این زاویه باید به نقد آن نشست.

به یاد دارم شبی را که در مهمانسرای دولت در شیراز با حسین خانیکی مشاور رئیس جمهور اصلاحات در امور مطبوعات در باب مطبوعات فارس گفت‌وگو می‌کردم و او هم معتقد بود در ایران روزنامه‌نگاری محلی به معنای واقعی کلمه را باید در شیراز جستجو کرد و اگر نقدی صورت می‌گیرد باید در چارچوب یک روزنامه محلی باشد با مخاطبانی محلی و امکاناتی محلی. بنابراین با تأکید بر شاخص‌های روزنامه محلی، می‌توان مطبوعات یاد شده شیراز را در 2 محور شکل و محتوا به بقد نشست.

*اما روزنامه محلی چیست؟

روزنامه محلی فرمی از رسانه‌های کاغذی است که در حوزه جغرافیایی محدودی نسبت به جغرافیایی ملی هر کشوری با اولویت اخبار و اطلاعات محلی منتشر می‌شود و می‌توان اذعان کرد که به فراخور مخاطب خود در تأمین محتوای می‌کوشد.

مشارکت عمومی مردم منطقه در تولید محتوا یکی از شاخص های مهم روزنامه محلی است که در روزنامه‌های ملی کمتر می‌توان آن را مشاهده کرد و بیشتر نخبگان در تولید محتوای روزنامه ملی دخالت دارند.

** بررسی محتوایی روزنامه‌های شیراز

شاید تا چند سال قبل که اینترنت فرا گیر نشده بود، می‌شد ادعا کرد که در روزنامه‌های شیراز، مشارکت عمومی در تولید محتوا به شایستگی انجام می‌شود و هرکسی بسته به تخصص و نوع رشته خود این امکان را داشت تا دست نوشته‌های خود را به روزنامه‌های شیراز ارسال کند و منتظر باشد تا نام و مقاله‌اش منتشر شود.

امروزه با گسترش اینترنت در ایران و دستیابی آسان و ارزان به آن، روزنامه های شیراز صفحات خود را این فضای مجازی متصل کرده و هر روز شاهد بهره‌گیری بیشتر آنها از محتوای اینترنتی در موضوعات مختلف هستیم و از این جهت روزنامه های شیراز با ضعف عمومی تولید محتوا روبرو شده‌اند.

اگرچه روزنامه خبرجنوب همچنان در تولید محتوا از دیگران پیش است و مرتبا در حوزه اخبار و صفحات اختصاصی از تولید خود بهره می‌گیرد اما نمی‌توان به طور کلی هم مدعی شد که خبرجنوب همچون گذشته تولید محتوا می‌کند و به همان میزان گذشته تولیدات مخاطبان خود را به چاپ می‌رساند.

دیگر روزنامه‌های محلی شیراز در مقایسه با خبرجنوب وضعب به مراتب بدتری دارند و به ندرت می‌توان به جز چند خبر کوتاه در آنها محتوای تولیدی یافت. روزنامه عصر مردم که در دهه 70 به مدد بهره‌گیری از نویسندگان و نخبگان شهر به یکی از تولیدکنندگان محتوا تبدیل شده بود، امروزه با دست یازیدن به اینترنت، کمتر به تولید محتوا می‌پردازد و در برخی روزها حتی تا یک هفته هم نمی‌توان محتوایی تولید در آن یافت.

بهره گیری از محتوای اینترنتی روزنامه‌های شیراز را به دره خطرناکی رهنمون کرده است و ذهن آنها را در دریای رنگارنگ اینترنت از تمرکز بر رسالتشان دور می‌سازد و در مسیر فرهنگ سازی به در و دیوار می‌کوبند. گرفتار شدن در دریای مواج اینترنت، مخاطب را سردرگم می‌کند و با تنوع بخشی افراطی به محتوای روزنامه‌های شیراز، مانع از دستیابی آنها به توفیق هدایت ذهن مخاطب می‌شود.

آنچنان که گفته شد مشارکت عمومی در تولید محتوا یکی از شاخص‌های مهم روزنامه محلی است اما با وجود اینترنت روزنامه‌های شیراز دیگر اقبال چندانی نسبت تولیدات مخاطب خود نشان نداده و ترجیح می‌دهند به جای چاپ و انتشار تولیدات مخاطبانشان به آنچه در اینترنت یافت می‌شود، بسنده کنند.

عدم شناخت درست و دقیق از مخاطب نیز از دیگر مشکلات روزنامه‌های شیراز است. به نظر می‌رسد این روزنامه‌ها چندان شناخت مناسبی نسبت به مخاطب خود ندارند و در رفتار یک‌سویه و یک طرفه و بدون توجه به انتظارات مخاطب خود گام بر می‌دارند.

شناخت مخاطب که اصل ضروری در مدیریت رسانه است، امروز به بحران جدی روزنامه‌های شیراز تبدیل شده و اگر از مدیر رسانه‌ای در شیراز بپرسی مخاطب چه انتظاری از شما دارد؟ حتما پاسخی نخواهد داشت. عدم شناخت مخاطب سردرگمی و بی‌برنامگی خاصی را در روزنامه‌های شیراز به دنبال داشته که در هم در شکل و هم در محتوای آنها اثر گذاشته است.

تغییر پی‌در پی در محتوا و شکل صفحات روزنامه‌های شیراز حاصل عدم شناخت مخاطب و اینترنت‌گرایی مفرط در روزنامه‌های شیراز است.

ضعف مدیریت از دیگر چالش‌هایی است که روزنامه‌های شیراز را تهدید می‌کند. طبیعی است که در پس هر رسانه‌ای سیاست‌های کلان اقتصادی، سایسی و فرهنگی و ... نهفته باشد و رسیدن به سیاست‌ها، تدوین برنامه‌های مشخص را شامل می‌شود اما در روزنامه‌های شیراز نه سیاستی دیده می‌شود و نه برنامه‌ای.

مدیران روزنامه‌های شیراز عمدتا بر اسب تجربه در نظامی سنتی سوار هستند که دیگر یارای تاخت در عصر ارتباطات را ندارد. وقتی رسانه شناخت دقیقی از مخاطب خود ندارد و برای تأمین منابع مالی خود، تیترهای مهم صفحات اول هر روز خود را به تصاویر رنگی مدیران دسته چندم استان اختصاص دهد، و اخباری ناموزون در صفحات خود منتشر کند، حتما می‌توان اطمینان داد ضعف مدیریت مهمترین چالش رسانه‌های شیراز است.

در دنیایی که معادلات اقتصادی و سیاسی در پس نقاب مطبوعات رقم می‌خورد، متاسفانه روزنامه‌های شیراز در پس ضعف مدیریت خود و با هر سلیقه سیاسی، چاره‌ای جز تبلیغ بی‌ چون و چرای مدیران دولتی ندارند؛ حال این مدیر اصلاح طلب باشد یا اصولگرا. لازم نیست ثابت کنیم که روزنامه‌های شیراز در معادلات قدرت در این استان هیچ نقشی ندارند و تأثیر آنها در معادلات اقتصادی تنها به اخذ خارج از نوبت چند میلیارد تومان تسهیلات خرید دستگاه چاپ و یا خودرو محدود می‌شود و یا به مجوز مدرسه وهتلی بسنده می‌کنند.

** بررسی شکلی مطبوعات شیراز

در بررسی شکلی روزنامه‌های شیراز باید چالش مدیریتی را دنبال کرد. مدیران روزنامه‌های شیراز بدون اینکه در دوران مدیریتشان تلاش کنند با سیستم‌های مدرن مدیریت رسانه آشنا شود و عمدتا از باب همه چیز فهمی که در ایرانیان همواره وجود دارد، به درک‌های پی در پی از نظرات مخاطب خود می‌رسند و از این جهت هماره شاهد تغییرات مختلف در شکل روزنامه‌های شیراز هستیم؛ اگر بپذیریم که تغییرات پی در پی در محتوا ناشی فقط ناشی از اینترنت زدگی مفرط است.

روزنامه‌های شیراز در سالیان اخیر لااقل از دهه 70 تاکنون چندان به استفاده از نیروی متخصص در حوزه طراحی و چاپ نپرداخته و بیشتر با جذب نیروهایی که به شکل تجربی با نرم‌افزارهای گرافیکی کار می‌کنند، صفحات روزنامه‌های شیراز را شکل می‌دهند. این موضوع در تولید خبر و محتوا به شکل فاحش‌تری وجود دارد که در مقالی دیگر به بررسی تولیدات محتوایی روزنامه‌های شیراز خواهیم پرداخت.

اگر روزنامه‌هایی مثل کیهان و اطلاعات پس از چندین دهه از عمر خود همچنان با همان شکل وسیاق گذشته به کار خود می‌دهند، حتما مدیریت علمی رسانه در اتخاذ سیاست‌های ثابت یاریگر آنها بوده حتی اگر سیاسیون بر مسند مدیریت روزنامه تکیه زده باشند. اما در روزنامه‌های شیراز مدیریت علمی لقمه گلوگیری است.

مدیریت علمی رسانه متفاوت از آن است که هر روز صبح خودروی خود را در پارکینگ اختصاصی روزنامه پارک کنیم و سرمقاله‌هایی چاپ کنیم که حتی خودمان هم از فهم مفهوم آنها قاصر باشیم و گاهی هم در نشست با استاندار و فرماندار شرکت کرده و حرفی بزنیم که مایه خنده دیگران باشد.

تعیین اهداف وسیاست‌ها، تصویب برنامه‌ها و روش‌ها و نیز تأمین منابع و نظارت بر کارکردها از اصول مدیریت علمی است که با محتوایی روزنامه‌نگاری به مدیریت رسانه معنا پیدا می‌کند اما در شیراز از سیاست و برنامه و نظارت که خبری نیست، تأمین منابع هم به مدد آگهی‌های دولتی به راحتی انجام می‌شود تا آنجا که 7 پشت مدیرمسئول بخورند و دل درد بگیرند و فرهنگ عمومی دم نزند.

متاسفانه تغییرات پی در پی در شکل روزنامه‌های شیراز جایی برای نقد نگذاشته جز اینکه بگوئیم تغییر پذیری شکل مانع از نقد واقعی می‌شود. اما گستردگی آگهی‌های دولتی و اگهی‌های ثبتی و احضاری و حصر وراثت که الیته اینها هم جزئی از خصوصیات روزنامه‌های محلی در دنیا هستند، در روزنامه‌های شیراز به نوعی افراط کشیده شده که حتی اگر 100 روزنامه دیگر هم مجوز بگیرند، بازهم نمی‌توان از آنها راحت شد.

تغییر پی در پی کارکنان روزنامه‌ها در شیراز که عمدتا ناشی از کم بودن حقوق و مزایاست، بر شکل آنها نیز تأثیر گذاشته است و نمی‌توان انتظار داشت که فرمی مشخص را همواره از آنها دید.

نکته‌ای که باید یادآور شوم اینکه روزنامه خبر جنوب کمتر دچار تغییر شکل شده و البته به سیاق گذشته خود فعالیت می‌کند. این نظم در فرم روزنامه خبرجنوب بیش از هرچیز مدیون سلیقه تغییر ناپذیر واحدی‌پور است که البته کمتر زیر دست یا حتی دوستی و یا دسته ای از مخاطبان بر سلیقه‌اش اثر نمی‌گذارد.

*** و اما بعد

برای شیراز وجود 4 روزنامه در شرایطی که چندان برای کار روزنامه نگاری مطلوب ارزیابی نمی‌شود، غنیمت است اما روزنامه‌های شیراز باید به درک جدیدی از انتظارات مخاطب خود برسند و با تغییر رفتاری مدیریتی راه را برای تأثیرگذاری در معادلات مختلف استان بازکنند.

اگر روزنامه‌های شیراز در چندسال آینده نتوانند در فضای رقابتی عصر ارتباطات به نیاز مخاطبان محلی خود پاسخ دهند، حتما باید چند دوره کتاب تاریخ مطبوعات نوشته استاد سیروس رومی در کتابخانه‌های خانه‌امان نگه داریم تا فرزندانمان باور کنند که روزی هم شیراز روزنامه داشت.

نقدي بر عملكرد ۵ روزنامه محلي در شيراز

مطالب مشابه :

روزنامه خبر جنوب پنجشنبه 29 تیر صفحه 20

نقدي بر عملكرد ۵ روزنامه محلي در شيراز

صفحه 10--21 اذر 88

علی شاهسون جزو برترین های جشنواره خبرنگاران فارس شد

اطلاعیه قطعی گاز شهری

قصه ناتمام

گزارشی از کمیته کوهنوردی کانون وکلای دادگستری مرکز