وقتي رضايت شغلي نباشد( معلم )اهميت رضايت شغلي .پيامدهاي رضايت شغلي . راهكارهايي براي افزايش رضايت شغ

وقتي رضايت شغلي نباشد

نويسنده: صابر محمدي

معلم را مي توان ناخداي كشتي بزرگ تعليم و تربيت ناميد كه رمز سعادت و عاملي مهم در فرآيند توسعه محسوب مي شود. اما سوال اين است كه چگونه مي توان از توانايي هاي وي در ارائه دانش و حل مشكلات جامعه بشري سود جست؟ يكي از عوامل مهم در استفاده صحيح از توانايي هاي معلم توجه به رضايت شغلي وي است. زيرا اگر ناخداي كشتي به كارش راغب نباشد و با علاقه انجام وظيفه ننمايد، چه بسا نتواند كشتي را به ساحل و هدف مورد نظر برساند. بنابراين پرداختن به بحث رضايت شغلي در آموزش و پرورش اجتناب ناپذير است. سازمان هاي آموزشي مدرن براي رسيدن به اهداف تعيين شده خود، بحث انگيزش و رضايت شغلي كاركنان خود را با طراحي پرداخت ها، سرپرستي دقيق و ايجاد فضاي صميمي و مناسب، مورد توجه قرار داده اند. زيرا خير و صلاح و آسايش، امنيت و صلح و ثبات اجتماعي در گرو يك نظام آموزشي مناسب است. در اين مقاله تلاش خواهيم كرد تعريف مناسب از رضايت شغلي و ابعاد آن را شناسايي كنيم و راهكارهايي براي ارتقاي رضايت شغلي معلمان ارائه دهيم.
رضايت شغلي يكي از عوامل بسيار مهم در موفقيت شغلي است. محققان رضايت شغلي را از ديدگاه هاي گوناگوني تعريف و توجيه كرده اند. هاپاك، استاد تعليم و تربيت دانشگاه نيويورك، رضايت شغلي را مفهومي پيچيده و چند بعدي مي داند و اين مفهوم با عوامل رواني، جسماني و اجتماعي ارتباط دارد. تنها يك عامل موجب رضايت شغل نمي شود. بلكه مجموعه عوامل گوناگون سبب مي شود كه فرد شاغل در لحظه معيني از شغلش احساس رضايت نمايد و به خود بگويد از شغلش راضي است و از آن لذت مي برد. فرد با تاكيدي كه بر عوامل مختلف از قبيل ميزان درآمد، ارزش اجتماعي شغل، شرايط محيط كار و فرآورده اشتغال در زمان هاي متفاوت دارد به طرق گوناگون احساس رضايت از شغل مي نمايد.

اهميت رضايت شغلي
نيروي انساني سرمايه بزرگي براي دستيابي به اهداف در هر سازماني محسوب مي شود. رضايت شغلي كاركنان در هر سازماني موجب افزايش، توانايي و كارآيي كارمندان شده و در كل موجب بالارفتن بازدهي مي شود. بنابراين هدف اصلي از تعليم و تربيت، رشد همه جانبه دانش آموزان است. بديهي است معلمان محترم، تعليم و تربيت آنان را به عهده دارند. تحقيقات گوناگون انجام شده، نشان داده اند كشورهايي كه براي معلم ارزش خاصي قائل مي شوند، فرآيند تعليم و تربيت شان سطح بالايي دارد. عوامل زيادي در دلگرمي معلمان عزيز به شغل مقدس شان دخيل هستند كه يكي از آنها، نحوه برخورد كاركنان با آنان است. موقعي اين مساله محقق مي شود كه كاركنان رضايت شغلي كافي داشته باشند. هيچ ترديدي نيست كه رضايت شغلي اهميت بسياري دارد. دلايل ديگري نيز هست كه بايد به رضايت شغلي افراد و اعضاي سازمان اهميت بدهند به مواردي در ذيل اشاره مي شود:
- ميزان رضايت شغل در وفاداري كاركنان به سازمان موثر است. يعني افراد ناراضي بيشتر سازمان را ترك مي كنند.
- تحقيقات ثابت كرده اند كاركنان رضايتمند، سلامت بيشتر و عمر زيادتري دارند.
- رضايت شغل اضافه بر افزايش تمايل افراد به شركت فعال در سازمان، در زندگي خصوصي فرد هم موثر است.
- بين رضايت شغلي و عملكرد كاركنان نوعي ارتباط وجود دارد.
- رضايت از عملكرد، موجب رضايت شغلي مي شود و نه برعكس.
- بررسي ها نشان داده، رضايت شغلي، در جابه جايي و غيبت كاركنان تاثير دارد. يعني كاركناني كه رضايت شغلي شان بالاست، نسبت به كاركناني كه رضايت كمتري دارند غيبت و جابه جايي شان هم پايين تر است.
- افرادي كه رضايت شغلي دارند، اغلب دوست دارند در محل كارشان حضور داشته باشند.
يك تحقيق در همين زمينه نشان مي دهد كاركناني كه از حقوق و مزاياي خود خوشحالند، كمتر مرتكب غيبت مي شوند.

پيامدهاي رضايت شغلي
بررسي و مطالعه علل و عوامل موثر در رضايت شغلي نمايانگر اين است كه رضايت شغلي، به بارآوري بسيار منجر مي شود و كارمندان خشنود بازدهي بيشتري دارند. بازده و عملكرد خوب يكي از عوامل موثر رضايت شغلي است. زيرا بازده بالابه پاداش هايي مانند درآمد بالاو ترفيع منجر شده و اين عوامل به نوبه خود موجب رضايت شغلي مي شود. همچنين اثرات غيرمستقيم رضايت شغلي كاركنان موجب داشتن كاركنان خشنودتر، سالم تر، منظم تر با وظيفه و مشتاق يادگيري مي شود.
اين عوامل مي تواند سبب كم شدن هزينه هاي سازمان مانند بيمه بازنشستگي شده، مزاياي سلامت را دربرداشته باشد. بدين ترتيب مي توان گفت رضايت شغلي مفهومي چند بعدي است كه با عوامل رواني، اجتماعي، اقتصادي ارتباط دارد. بنابراين تركيب مجموعه اي از عوامل مختلف سبب مي شود فرد شاغل در لحظه معيني از شغلش احساس رضايت كند.
همچنين رضايت شغلي باعث مي شود بهره وري فرد افزايش يابد، فرد نسبت به سازمان خود متعهد شود، سلامت فيزيكي و ذهني فرد تضمين شود، روحيه فرد افزايش يابد، از زندگي راضي باشد و مهارت هاي جديد شغلي را بسرعت آموزش ببيند. همچنين عدم رضايت شغلي باعث كاهش روحيه كاركنان مي شود كه روحيه پايين در كار بسيار نامطلوب است.

ارتباط علاقه با موفقيت
مطالعاتي كه بتازگي در ارتباط با عوامل مختلف مربوط به حرفه معلمان و دانشجويان تربيت معلم و دبير صورت گرفته، مبين اين واقعيت است كه علاقه، انگيزه و احساس تعهد معلمان نسبت به شغل خود ارتباط معني داري با موفقيت آنان در تدريس دارد. به عبارت ديگر اگر آنان حرفه معلمي را با علاقه انتخاب كنند و احساس تعهد و انگيزه نسبت به كار خود داشته باشند، عملاموفق تر از ديگران هستند. مطالعات متعدد ديگري هم كه در دهه اخير راجع به مدارس اثربخش انجام شده، حاكي از آن است كه معلمان اين مدارس نسبت به معلمان مدارس ديگر بازدهي بهتري دارند كه اين بازده مطلوب به خاطر رضايت شغلي بيشتر آنان در شرايط كاري مناسب مدارس اثر بخش است. از جمله اين شرايط مي توان موارد زير را برشمرد:
- رفتار مناسب با معلمان به عنوان افراد حرفه اي از طرف مسوولان و والدين
- شركت معلمان در تصميم گيري هاي مختلف مدارس
- امكانات رشد حرفه اي بيشتر نظير امكان ادامه تحصيل
- شرايط فيزيكي مناسب در مدرسه
- پاداش هاي مادي مناسب با موفقيت و تلاش معلمان
عوامل فوق موجب مي شوند معلمان از كار خود رضايت شغلي بيشتري كسب كنند كه آن هم به نوبه خود باعث مي شود ميزان تلاش معلمان بالارود، تعهد شغلي بيشتري از خود نشان دهند و در نتيجه اثر بخشي بيشتري داشته باشند. تئوري ها و تحليل هاي علمي، مبين اين است كه رضايت شغلي، نتيجه تاثير عوامل زيادي نظير نيازها، علايق، انگيزه ها و نگرش و شخصيت افراد و از طرفي نحوه مديريت است.
اگر مويد يكديگر باشند، موجب حالتي مي شود كه فرد در خود احساس رضايت مي كند و به رضايت شغلي معروف است. اگر مختصات مربوط به حرفه معلمي و معلمان با يكديگر همخواني داشته و بتوانند آنان را براي انجام وظايف خود برانگيزاند، معلمان رضايت شغلي كسب كرده و در نتيجه داراي اثربخشي بيشتري خواهند بود. در واقع رضايت معلمان از شغلشان ممكن است بر كيفيت و ثبات آموزش ارائه شده بر دانش آموزان تاثير داشته باشد. استروف و اشتون و وب بر اساس پژوهش هايشان معتقدند عدم حمايت در كار ممكن است موجب شود انگيزه معلمان در كلاس پايين بيايد.
چوي و همكاران نيز مدعي بودند معلمان داراي رضايت شغلي بالانسبت به معلمان با رضايتمندي پايين تر، احتمال كمتري دارد كه مدارس خود را تغيير دهند يا اين كه به طور كل حرفه معلمي را ترك گويند. اين اعمال باعث سست شدن بنيان محيط مدرسه مي شود. از نظر لي و همكاران عوامل دروني زير بر رضايت شغلي معلمان تاثيرگذار است. اولين عامل تعاملات روزمره معلمان با دانش آموزان است. اين تعاملات احساسات معلمان را درباره اين كه آيا دانش آموزان در نهايت، از مطالب ارائه شده در كلاس چيزي فهميده اند يا نه شكل مي دهد. دومين عامل ادراك دانش آموزان از نحوه و سطح تسلط معلم بر محيط كلاس است. لي و همكاران طي دو پژوهش جداگانه به اين نتيجه رسيدند كه اين عوامل با دو متغير فرسودگي شغلي و رضايت از تدريس رابطه دارند.
عوامل دروني مثل علاقه به تدريس، رضايت از تدريس و... نقش مهمي در انگيزه افراد براي ورود به حرفه هاي معلمي دارند. عموما بيشتر معلمان به خاطر لذت از تدريس و همچنين به خاطر اين كه دوست دارند با جوانان كار كنند وارد اين حرفه مي شوند. افراد بسيار كمي به خاطر پاداش هايي از قبيل حقوق، مزايا يا پرستيژ وارد اين حرفه مي شوند. به هر حال، با وجود اين كه نيروهاي دروني ممكن است مردم را به سمت معلم شدن سوق دهد، شرايط بيروني نيز بر رضايت شغلي و تمايل آنان به باقي ماندن در اين حرفه به عنوان يك شغل تمام وقت تاثير دارد.
بابيت و همكاران و چوي و همكاران براساس پژوهش هاي خود به اين نتيجه رسيدند كه حيطه متنوعي از عوامل بيروني با رضايت شغلي معلمان مرتبط است كه از آن جمله مي توان موارد زير را بر شمرد. حقوق، ميزان حمايت از طرف مسوولان، امنيت مدرسه و در دسترس بودن منابع مدرسه. اين محققان معتقدند وقتي معلمان مقدار كمي حمايت در كارشان دريافت مي دارند، انگيزه اي براي بهتر بودن در كلاس درس ندارند.
فاير استون طي پژوهش خود به اين نتيجه رسيد كه مشوق ها و پاداش هايي مثل حقوق بالاصرفا تاثير اندكي بر افزايش رضايت و تعهد معلمان دارند. در واقع حقوق پايين با افزايش تعهد سازماني رابطه دارد. زيرا افرادي كه با اين حقوق كار مي كنند، براي باقي ماندن در كارشان روابط ديگري را گسترش مي دهند.
آنچه محققان به آن توجه مي كنند، نقش پاداش ها در افزايش رضايت شغلي است. البته پاداش هايي كه مطرح مي شود تنها بعد اقتصادي ندارند و ابعاد ديگري را نيز شامل مي شوند. همانند پذيرش اجتماعي، تعلق و همبستگي گروهي و احترام وقتي احساس رضايت شغلي در كاركنان پايين است، ميزان جابه جايي كاركنان افزايش مي يابد و بسياري از كاركنان كار خود را رها مي كنند، بي آن كه بدانند براي آنها فرصت هاي كار در جاهاي ديگر وجود دارد.

راهكارهايي براي افزايش رضايت شغلي
يافته ها و پژوهش ها نشان مي دهد معيار ارزش ها در جامعه تغيير كرده است. به اين معني علم و حرمت عالم از بين رفته و معيارهاي ديگري جايگزين ارزش هاي حرمت، منزلت و شخصيت معلمان شده كه شايان توجه براي مسوولان و دست اندركاران نظام آموزشي است. زيرا بي توجهي به نياز حرمت و احترام، شان ، قدر و منزلت معلمي، منجر به احساساتي مانند حقارت، ضعف و درماندگي شده كه خود موجب دلسردي، ياس و نااميدي خواهد شد. بازتاب عدم ارضاي اين نياز منجر به تربيت نسلي درمانده و نااميد خواهد بود. بنابراين لزوم توجه به شان و مقام معلمي ضرورت دارد و يكي از قدم هاي موثر در اين راه گماشتن مديران شايسته، مسوول، متعهد و متخصص در راس امور است. در اين خصوص راهبردهاي عملي در اين باره مي تواند اقدامات زير باشد:
الف) احترام و حرمت به معلمان و فرهنگيان براساس لياقت، شايستگي و كفايت آنان
ب) ارضاء و تمايل به موفقيت، كفايت و شايستگي معلمان در محيط كار با تامين استقلال و آزادي آنان
ج) تغيير در انتخاب و گزينش معلمان و مديران، انتخاب افراد لايق و بااستعداد و توانا در كار آموزشي و مديريت
د) احترام به معلم و ايجاد فرهنگ حرمت و بزرگداشت معلم، در معلمان و دانش آموزان (با آموزش)
ه) بزرگداشت مقام معلم و زحمات او در جامعه، نه در يك روز بلكه همه روزه و هر زمان
و) ارزش گذاشتن به كفايت ها، آفرينندگي در محيط كار با حمايت هاي مادي و معنوي معلمان
ز) حرمت واقعي به معلم با تقويت و آموزش احترام به افراد، زيرا ارضاي نياز به حرمت و احترام يا عزت نفس به احساساتي مانند اعتماد به نفس، ارزش، قدرت، لياقت، كفايت و مثمرثمر بودن در جامعه منتهي مي شود. بي اعتنايي به معلم و حرمت او موجب احساساتي مانند ضعف و درماندگي مي شود كه خود به وجود آورنده دلسردي و ياس خواهند شد يا رفتارهاي جبراني را به دنبال خواهد داشت.

صابر محمدي

وقتي رضايت شغلي نباشد( معلم )اهميت رضايت شغلي .پيامدهاي رضايت شغلي . راهكارهايي براي افزايش رضايت شغ

مطالب مشابه :

تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش

جايگاه مراکز تربيت معلم در تحول بنيادين آموزش وپرورش

تاريخچه تربيت معلم در آموزش و پرورش

وقتي رضايت شغلي نباشد( معلم )اهميت رضايت شغلي .پيامدهاي رضايت شغلي . راهكارهايي براي افزايش رضايت شغ

فوق العاده ويژه به ميزان حداكثر تا سي و پنج درصد (۳۵٪) حقوق و فوق العاده هاي مستمر

شرايط ورود به تربيت معلم در سال 1388

افزايش ضريب حقوق اعضای هيات علمي دانشگاهها